synów, daje N. Janowi. W 1400 r. założył tu ks. Janusz Starszy mazowiecki, kościół, a parafią utworzył w 1409 r. Jakób, biskup płocki. osada sama musiała już być wtedy miastem, gdyż Bolesław, ks. warszawski, wyszogrodzki i zakroczymski nadając w 1434 r prawo magdeburskie, potwierdził dawne przywileje. Pozwalając na zbudowanie łaźni, zastrzega sobie i następcom bezpłatną kąpiel raz w tygodniu. Położenie nadrzeczne sprzyjając handlowi, przyczyniało się do wzrostu miasta. N. leżał przy trakcie handlowym z Warszawy do Królewca. Według lustracyi z 1564 r. było 300 domów, 14 szewców, 16 kołodziejów. Inni rzemieślnicy, jako wolni od opłat, nic podani. W 1615 r. pożar zniszczył miasto. Według lustracyi z 1620 r. ogólny dochód wynosił 740 zł. 15 gr. Młynów na Narwi i Pisi było 17. Piwowarek 14, dających po beczce piwa 2 sądy co kwartał do dworu, za beczkę dostają po 6 groszy. Piwowarowie zalewają na słód po 6 korcy, płacą od słodu piwnego i gorzałczanego po 9 groszy. Rybacy dają po 60 Szczuk łokietnych, prócz czynszu. Szewcy, kołodzieje, bednarze, kowale, tessarzowie, przetacznicy, stelmachowie po 1 fl. 3 gr. płacą Star. Polska, I, str. 639, wyd. 2. Władysław IV w 1637 r. nadaje mieszczanom wolne rybołówstwo na Narwi i Pisi. Marya Ludwika, ujęta pięknością położenia, zbudo wała sobie nad Narwią, o 2 wiorsty w stronie płn. zach. od miasta, siedzibę, zniszczoną przez Szwedów. Było to zapewne miejsce dawnego grodu książęcego. Wolny wręb nadany w 1652 r. mieszczanom, pozwolił im szybko odbudować miasto. Powtórny pożar w 1778 r. zniszczył je do szczętu. Za rządów pruskich, uspławnienie Pisi ożywiło ruch handlowy, który znowu upadł z chwilą utworzenia ks. warszawskiego i przeprowadzenia granicy, utrudniającej ruch handlowy. Mieszczan rolni ków tutejszych zwą gryczanami, od ulubionych im placków gryczanych. Gmina N. obejmuje tylko osadę miejską i należy do sądu gminnego okręgu II w Miastkowie. N. par. , dek. łomżyński, ma 9420 dusz. Kościół obecny odbudowany w 1821 r. , kaplica św. Bucha założona w 1609 r. przez mieszczan. Nowogródzkie starostwo niegrodowe, zwane także leśnictwem ku piskiem, leżało w wdztwie mazowieckiem, w ziemi łomżyńskiej. W 1771 roku zaliczały się doń wsie Nowogród, Kupiski. Czerwone, Kąty, Zabiele i leśnictwo kupiskie, które posiadał Jerzy Mniszech, kasztelan krakowski, opłacając zeń kwarty 13132 złp. 7 gr. Na sejmie warszawskim z 1773 1775 Stany Rzpltej zapewniły dożywocie na temże sstwie Antoniemu ks. Sułkowskiemu, w razie nastąpionej śmierci Mniszcha. Dobra rządowe Nowogród miały po 1831 roku 72, 537 mr. obszaru, z czego po oddzieleniu majoratu, nadanego 1838 r. generałowi ks. Szachowskiema, pozostało w 1854 roku ogólnej rozległości 45142 mr. tak w gruntach folwarcznych, jako też i włościańskich, a mianowicie wójtostwo Lipniki 136 mr. ; miasto i wójtostwo Nowogród 222 mr. ; probostwo Nowogród 10 mr. ; las 14574 mr. , odpadki leśne 4047 mr. , past. 843 mr, ; rzeka Narew 167 mr; rzeka Pisna 201 mr. ; wieś Baba z gr. mr. 1313; wś Baliki mr. 204; wś Bindużka mr. 245; wś Brzezina al. Brzozowa 787 mr. ; wś Czarnia mr. 1235; wś Dawia 240 mr. ; wś Dembinki mr, 556; wś Dobry Las 2241 mr. ; wś Gawrychy 753 mr. ; wś Gaski 748 mr. ; wś Gietki 708 mr. ; wś Jankowo i Młodzianowo 256 mr. ; wś Krasny Borek 278 mr. ; wś Kuzie 1339 mr. ; wś Lipniki 4529 mr. ; wś Morgowniki 253 mr. ; wś Niksowizna 1069 mr. ; wś Plewkowo 297 mr. ; wś Popiolki 297 mr. ; wś Poręby 544 mr. ; wieś Szafranki 2129 mr. ; wieś Śliwiki 477 mr; wś Tartak 831 mr. ; wś Złota Góra 129 mr. ; wś Korwki 252 mr. ; wś Serwatki 257 mr. ; wś Skroda Ruda 722 mr. ; wś Ptaki 104 mr. ; wś Zrębiska 109 mr. ; wś Jurki 187 mr. ; wś Piasutno 1101 mr. Majorat gen. Szachowskiego miał w 1854 r. 27395 mr. tak folwarcznych jak i włościańskich. Fol. Kupiski 1950 mr. ; fol. i wójtostwo Łomżyca 176 mr. ; fol. Miastkowo 671 mr. ; sołectwo Miastkowo 70 mr. ; odpadki 439 mr. ; Łąki Bartne 743 mr. ; wody 282 mr. ; osady służby leśnej 171 mr. ; lasy 6125. W 1866 r. istniały na tym obszarze następne wsie Kupiski os. 68, z gr. mr. 2210; Miastkowo os. 27, z gr. mr. 812; Borzenica os 12, z gr. mr. 406; Jednaczewo os. 43, z gr. mr. 789; Szabłok os. 16, z gr. mr. 386; Łomżyca os. 35, z gr. mr. 1087; Mątwica os. 68, z gr. mr. 2054; Bartkowizna os. 2, z gr. mr. 67; Kule os. 2, z gr. mr. 133; Rybaki os. 15, z gr. mr. 474; Kraska os. 22, z gr. mr. 348; Janowo os. 50, z gr. mr. 151; Stanisławowo os. 35, z gr. mr. 713; Parzychy os. 10, z gr. mr. 151; Wyk os. 66, z gr. mr. 1601; Zbójna os. 96, z gr. mr. 2058; Gontarze os. 21, z gr. mr. 452; Pianki os. 44, z gr. mr. 720; Ossowiec os. 43, z gr. mr. 791; Laski os. 60, z gr. mr. 1238; Rzym Tabory os. 12, z. gr. mr. 307; Gaski os. 6, z gr. mr. 88; Gawrychy os. 23, z gr. mr. 178; Dobry Las os. 12, z gr. mr. 23; Dębinki os. 39, z gr. mr. 206; Czarnia os. 10, z gr. mr. 13; Kuze os. 15, z gr. mr. 5 Bindużki os. 6, z gr. mr. 22; Ruda Ossowiecka os. 14, z gr. mr. 380. Nowogrodzkie leśnictwo rządowe, zwane dawniej Łacha, potem Kupiski, obejmuje lasy dawnej puszczy nowogrodzkiej, rozciągającej się po brzegach rz. Fisi i w nizinie rozległej, przerzniętej przez Skrwę i Rozogę. Lasy te zajmują 31, 892 mr.

Nowogród