Kowniatyń i ma około 62 włók. Miejscowość bardzo nizinna. od płn. zawsze prawie wodami zalana. A. Jel. Nowe. .. , miejscowości których nazwy tak się zaczynają mieszczą; się przeważnie pod drugimi, głównymi nazwiskami. Nowe 1. wś, pow. kutnoski, gmi. Krośniewice, par. Nowe. Leży przy szosie warsz. kaliskiej, o 9 w. od Kutna. Posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową, 22 dm. , 272 mk. , 605 mr. obszaru. W 1827 r. było 19 dm. , 202 mk. Parafia tutejsza założoną została zapewnie już w XIV w. W 1442 r. wyrok konsystorza przysądził prob. w Nowem dziesięciny z Miłonic, o które upominał się prob. z Krośniewic. Wyrok ten przyznał, iż plebani w N. zdawna już pobierali te dziesięciny. Na początku XVI w. dziedzicem N. był Stanisław z Kutna Kucienski h. Ogończyk, która to rodzina posiadała w tych stronach liczne posiadłości. Uposażenie proboszcza stanowiły place mieszczące plebanią, dom wikaryusza, domy dwóch kmieci, wraz z ogrodami a przytem obszar gruntu zwany Poświętne, z którego owi dwaj kmiecie płacili po 20 gr. czynszu i dawali kapłona, 15 jaj i jeden dzień na tydzień robocizny. Folwark i łany kmiece, osadzone w pobliżu gruntów proboszcza, dawały mu dziesięcinę; inne role kmiece płaciły dziesięcinę altaryi ś. Aleksego w kolegiacie łęczyckiej a swemu proboszczowi tylko kolędę. Uposażenie to zawdzięczała parafia dziedzicowi Andrzejowi z Kutna, kasztel. gostyńskiemu 1496 r. , co był następnie woj. rawskim Lib. Ben. , Łask. , II, 473, 474. Według regestr. pobor. ziemi łęczyckiej z 1576 r. N. było własnością Walentego Kuczyńskiego, miało 4 łany kmiece, 1 łan karczemny, 1 plebański, 1 propinatora, 1 rzemieśl. , 4 osadn. , 2 osadn. plebańskich. Obecny drewniany, ubogi kościołek zbudowany w 1775 r. ze składek parafian. Do par. należy wsie Pawlikowice Wielkie i Małe, Iwiczna, Szubina, Skłóty, Podczachy, Krzesin, Witów, Wroczyny, Włosków, Szubsko Wielkie i Małe, Kalinowa, Wysoka Wielka i Mała, Cygany, Luboradz, Wola Nowska, Godziemby, Ludwików i Mikołajki. Wszystkie te wsie z wyjątkiem Ludwikowa istniały już na początku XVI w. Ubyły od tego czasu wsie Ruschynki, Mazydlowice, Wylkomya, Borzkj i Oczyce. Obecnie N. par. , dek. kutnoski, ma 2690 dusz. 2. N. , kol. nad rz. Wartą, pow. koniński, gm. Rzgów, par. Sławsk, odl. od Konina 13 w. , ma 8 dm. , 76 mk, 223 mr. obszaru. 3. N. al. N. Dębno, wś nad rz. Wisłą, pow. opatowski, gm. Julianów, par Słupia Nadbrzeżna, odl. 39 w. od Opatowa, ma 70 dm. 6 mur. , 279 mk. i 554 mr. ziemi włośc. W 1827 r. 32 dm. , 228 mk. Nowe, niem. Nowen, wś, gm. i folw. , pow. wągrowiecki, 14 dm. , 289 mk. , 196 ew. , 91 kat. ; folw. domin. , własność Kazimierza Nieżychowskiego, ma 804 mr. rozl. , prócz tego są w N. chłopskie folw. a 304 mr. , b 400 mr. , c 326 mr. , d 315 mr. , e 344 mr. Poczta i tel. w Wągrowcu o 1 klm. , gośc, o 3 klm. , st. kol. żel. w Rogoźnie o 12 klm. Według regestr. pobor. z 1577 i 1579 r. wieś Nowe, własność opata Wągrowieckiego, miała w 1579 r. 3 ślady a w 1577 r, 6 śladów Pawiński, Wielkop. , 1, 191. Br. Ch. Nowe, niem. Neuenburg, dok. Nuwinburg i Newinburg 1375, Nuwenborgk 1434, Novum castrum, Nuenborch, mto, pow. świecki, na wysokim lewym brzegu Wisły, w malowniczem położeniu, z widokiem na rysujące się zdala wieże Grudziądza i Kwidzyna odl. 2 mile. Tuż obok miasta uchodzi Mątawa do Wisły. W 1856 r. 292 dm, 3375 mk. ; w 1868 r. 367 dm. , 864 bud. , 4586 mk, 2386 kat. , 1730 ew. , reszta żydzi; w 1880 r. 4948 mk. ; w 1885 r. 4722 mk. Obszar gruntów miejskich wynosi 5878, 53 mr. magd. Tutejszy okr. urz. . stanu cywil. miał w 1880 r. 4947 mk. Żywioł polski przeważa tu jeszcze, bo każdy katolik, z małym wyjątkiem, jest Polakiem. Istnieje tu towarzystwo rolnicze. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, rzemieślnictwem i kupiectwem; handel owocowy, zwłaszcza śliwkami, prowadzą na większą skalę, wysyłając je do Gdańska i aż do Warszawy. Ogrody znajdują się na stokach wyżyn ku Wiśle opadających, dawniej były tam rozległe winnice, jak wykazuje najstarsza księga sądowa z r. 1418. W tutejszym sądzie przechowuje się bowiem stare archiwum. Akta tutejsze zaczynają się od r. 1416 i sięgają aż do upadku Rzpltej. Dużo w nich ciekawych wiadomości o Pomorzu, mniej o stosunkach chełmińskich i pomezańskich ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. XII i Adressbuch von Westpreussen, 1856, str. 181. W mieście znajdują się dwa parowe browary i fabryka machin wraz z hamernią miedzi. Prócz władz powiatowych jest tu urząd pocztowy i telegr. W 1877 r. nadesłano 1706 depesz, wysłano zaś 1572. Najbliższa stacya kolei żel. była dawniej w Warlubiu o 10 klm. odl. Niedawno jednak została otworzona stacya w Twardej Górze Hardenberg w odl. 1 mili. Miasto ze stacyą łączy szosa. Komunikacya przez Wisłę uskutecznia się przewozem. Jarmarków odbywa się rocznic cztery. Dochód miasta wynosił w 1884 r. 50, 316 mrk. , rozchód 46, 59 mrk. W tem na cele wyznaniowe i szkolne wydano 12, 227 mrk. , na bruk i naprawę dróg 2140 mrk. , na wspieranie ubogich 7388 mrk. 80 fen. Początkiem osady miejskiej był gród warowny, ważny dla Krzyżaków, bo łączył ich posiadłości po prawym brzegu Wisły z Pomorzem, Nową Marchią i

Nowe

Nowe