Maldanin Malczyce, węg. Malcsa, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin, Węg. , kościół paraf. katol. i gr. katol. , uprawa roli, st. p. , 696 mk. B. M. Maldaiten niem. , dobra ryc, pow. fyszhuski, st. p. Laptau 4 kil. odl. Majątek ten obejmuje prócz tego dobra rycer. Tiedtken niem. i folwarki Ekritten, Wittehnen i Kemsie. Wszystkie razem mają roli or. i ogrodów 516, 27 ha. , łąk 118, 03, pastw. 119, 41, boru 412. 03, nieużytków 22, 62, wody 0, 61, razem 1188 97 ha. ; wiatrak; do majoratu tego należą też Friedrichswalde i Jouglanken, st. p. Kranz o 5, 5 kil. odl. ; mają obszaru 142 ha. a mianowicie 56 roli or. i ogr. , 12 łąk, 60 past, 2 lasu, 2 nieuż. ; 1857 r. było tu 948 mk. Ki. Fr. Maldanein niem. , ob. Magdalenki, Maldaniec, niem. Maldanietz, wieś, pow. szczycieński, st. p. Szymany; ma 11 włók, 171 mk. r. 1857; wś ta leży śród dużych borów kropelskich, niedaleko granicy polskiej. Maldanin, ob. Magdalenki. Malden dok. , ob. Melno, Mielno. Maldeuten niem. , pow. morąski, wielkie dobra ryc. nad kanałem elbląskomazurskim ob. t. II, 168, łączącym tu jez. Röthlaff z jez. Sämrodt, 14 kil. od m. powiat. Morąga, nad bitym traktem prowadzącym z Olsztynka do Ostrody. Z M. rozchodzą się dwie szosy na przeciwne strony, jedna do Morąga, druga do Zalewa Seefeld. Osada ta leży w górzystej okolicy; ziemia jest tu po części gliniasta, ale są także znaczne pokłady torfu, spoczywające na wapiennym marglu. W M. jest 234 ewang. mk. , cegielnia, mleczarnia wysyłająca masło do Berlina; młyn i piec do wypalania wapna są w miejscu, także i st. p. 3go rzędu. Osiem codzień odchodzących i przychodzących poczt ułatwia komunikacyą, mianowicie idą poczty osobowe 1 z Güldenboden na Maldeuten do Ostrody, 2 z M. do Morąga, 3 z M. do Zalewa, dokąd prócz tego dochodzi i poczta posłańcowa. Do dóbr tych ryc. należą jeszcze następujące folwarki Seegertswalde, Figaiken, Zöpel, Wilhelmshöhe i wybudowania Źöpl, Eichwerder i Moosbruch. Cały ten klucz obejmuje 1825 ha. i to 1262 ha. roli or. i ogr. , 138 łąk, 53 past. , 343 lasu, 26 nieuż. , 3 wody. Maldur al. Maldur, niem. Mälter, wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. popradzkim, w dy strykcie lubowelskim, nad rz. Krygowską Wo dą, dopływem Popradu, graniczy od wsch. z obszarem Łomnicy Kruczej, od płn. wsch. z obszarem Toporca, od zach. z Krygiem a od płd. zach. i płd. z Buszowcami. Obszar Maldura zrasza od płn. zach. ku płd. wsch. rzecz ka Krygowska Woda; wzdłuż płd. zach. granicy płynie pot. Seifhagen, dopływ Białej Spi skiej. Wschodni obszar zrasza rzeka Poprad. Między powyżej wymienionemi potokami, na płd. od wsi, wznosi się góra Markthöhe, 655 m. wys. Na płn. od wsi, nad granicą toporczańską, wznosi się góra Maldurska 687 m. wys. , a w płn. zach. narożniku, nad granicą krygowską, Krygowska hora, 932 m. wys. Liczy dm. 134 mk. 762, obszaru 1915 kwadr. sążni kat. Należy do sądu powiat. i urzędu podatk. w Kieżmarku, st. poczt. w Białej Spi skiej. Par łac. w Toporcu; w miejscu atoli wznosi się kościołek filialny pod wez. ś. Mar cina. Według szemat. dyec. spiskiej z r. 878 było dusz rz. katol. 32, ewan. 648, nieun. 90, żyd. 13, razem 783. Jest tu także kościół ewang. Od r. 1596 gm. Maldur tworzyła sa modzielną gminę ewan. , której proboszczem był Jan Fulgentius, senior dolnopopradzkie go okręgu. Dzisiejszy kościół ewang. , drewnia ny, ukończono r. 1819 i poświęcono t. r. w Zie lone świątki. Jest atoli filialnym, należącym do gm. ewang. w Toporcu. Wś istniała już r. 1297 Féjer, Cod. dipl. Hung. t. VI, cz. 2, str. 117. Br. G. Maldurska góra, w Beskidach spiskich. Węg. , przedstawia szeroki grzbiet górski, odrywający się od szczytu Ihły 1284 m. ku Maldanein Malczyce Maldaniec Malczyce Malden Maldeuten Maldur Br G Malecewen Maldziuny szczytowi Schwarzenberg 1291 m. . Na płn. wsch. , a potem na płn. , pomiędzy potokami Laiblem ob od zach. a Kolaczką ob. od wsch. , szczyty w nim bezimienne wynoszą 1230 m. , 1165 m. , 1009 m. wys. npm. Długość jego wynosi 6 kil. Br. G. Maldziuny, wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 67 w. od Wilna, 13 dm. , 156 mk. kat 1866. Male 1. wś, pow. wileński, 4 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 19 dm. , 145 mk. , 17 pra wosł. , 123 katol. , 5 żyd. 2. M. , folw. tamże, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Malec 1. przys. do Niska, leży nad kanałem odprowadzającym wody z lew. brz. do Sanu, po wsch. stronie gościńca prowadzącego do Rozwadowa, ma duży staw i jest o 3 kil. od miasta odległy. Brzegi Sanu są tutaj niskie, często zalewane a zawsze mokre, tworzą przeto obfite łąki. Siarczyński rkp. Bibl. Ossol. 1825 nazywa tę miejscowość leśną osadą. Od zach. i płn. oblewa M. rzeka, na zach. zasłania go las szpilkowy, ciągnący się nieprzerwanie 12 kil. wzdłuż a 22 kil. wszerz; na płd. zaś graniczy z folw. Sopothem. 2. M. , wś w pow. bialskim, w okolicy pagórkowatej, nad dużym stawem, przez który przepływa potok Malecki, dopływ Soły z praw. brz. , po wsch. stronie gościńca zbudowanego na brzegu Soły prowadzącego z Oświęcima do Kęt. Położenie wsi wznosi się 294 m. npm. Oddalenie od Kęt wynosi 2, 2 kil. M. należy do par. rzym. katol. w Osieku i liczy 402 rz. kat. mk. Pos. więk. Adeli hr. Borkowskiej ma obszaru 338 mr. a z tych 249 roli, 9 łąk i ogr. , 24 past. i 56 mr. lasu; pos. mn. z 431 mr. uprawia 361 mr. , 21 jest łąk, 41 past. a 8 lasu. Dawniej należał M. do księstwa oświęcimskiego; w r. 1452 osadził Piotr Szafraniec tamtejszy zamek, z którego dzisiaj nie ma śladu, i trzymał w nim załogę stu pieszych i tyluż jeźdźców tak długo, dopóki książę nie zapłacił mu 2000 zł. , które mu był winien. Ta wieś graniczy na płn. z folw. Włosaniem, na wsch. z Osiekiem i Witkowicami, na płd. z folw. Kluskowizną i Nową wsią a na zach. z Kańczugą. 3. M. , wieś w pow. dąbrowskim, w piaszczystej sosnowemi borami pokrytej równinie nadwiślańskiej, 181 m. npm. , nad potokiem bezimiennym uchodzącym do Radgoszczy upustnej, dopływu Brenia z lew. brz. Od wsch. otacza tę osadę Jamski las a od płd. Dalecki las. Odległy od Dąbrowy o 14 kil. , należy M. do par. rzym. kat. w Radomyślu i liczy 532 mk. , z których 38 przebywa stale na obszarze więk. pos. Artura hr. Potockiego. Szematyzm duch. dyec. tarnowskiej z r. 1880 podaje liczbę rzym. kat. na 517. Więk. pos. ma powierzchni 171 roli, 12 łąk i 176 mr. past. ; pos. mn. 445 roli, 21 łąk i 72 mr. past. M. graniczy na zach. z Łęgiem a na płn. z Brzozówką i Suchym gruntem. Malec, Wielki i Mały, dwa dopływy Abeli, pow. kowieński. Malec, góra, ob. Kozy. Malecewen. niem. , ob. Maleczewo. Malechin, Malechiny, ob. Malachin. Malechów rus. Malechiw, 1 wś w pow. lwowskim, 6 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. we Lwowie, tuż na płd. od urzędu poczt. w Dublanach. Na zach. leżą Zboiska, na płn. Grzybowice i Dublany, na wsch. Laszki; płd. narożnik przypiera do Lwowa. Wody płyną do Pełtwi. Uprowadza je mała struga, płynąca środkiem obszaru od płn. zach. na płd. wsch. do Laszek, i druga, płynąca ze Zboisk od zach. na wsch. również do Laszek. Doliny potoków podmokłe. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru cerkiew 272 m. . Zach. część obszaru przebiega gościniec lwowskożółkiewski. Własn. więk. funduszu szpitala ś. Łazarza we Lwowie ma roli or. 169, łąk i ogr. 74, past. 6, lasu mr. 54; własn. mn. roli or. 479, łąk i ogr. 227, past. 65 mr. W r. 1880 było 687 mk. w gm. , 23 na obsz. dwor. 431 obrz. gr. kat. , 266 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w miejscu, dek. lwowski zamiejski. Fundował ją Jan z Chomentowa, sędzia ziemski lwowski, w r. 1521. Kościół murowany pod wez. ś. Michała Archanioła, niekonsekrowany. Do par. należą Dublany, Grzybowice i Zboiska. Par. gr. kat. także w miejscu dek. lwowski zamiejski, ma filią w Dublanach. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. 1kl. i kasa pożyczk. gm. z kapit. 213 zł. w. a. O geologicznych stosunkach M, pisze Bąkowski Glina dyluwialna we Lwowie i najbliższej okolicy, Kosmos VI, 571 W tej okolicy występuje glina dyluwialna na całym obszarze, pokrywając wszystkie prawie wzgórza i ich zbocza. . Przed wsią od drogi krajowej, na zach. od porosłej lasem góry Chowaniec, ciągnie się głęboki i długi jar, w którym widać wszędzie glinę na 3 do 8 m. odsłoniętą. Glina spoczywa bezpośrednio na kredzie, jest w całym pokładzie jednaka, często także zbita, z pionowemi szczelinami i szparami. Nigdzie koło Lwowa nie napotkałem tak pięknych pokładów gliny, jak tu w tej miejscowości. Ściany jej, piętrząc się w rozmaitych załomach i kierunkach, tworzą jakby jaki labirynt. W całym żłobie tym albo nie ma glina wcale u warstwowania, albo występują w niej warstwy niewyraźne. W jednem miejscu, po prawej stronie jaru, idąc w górę, znalazłem glinę najwidoczniej uwarstwowaną naprzemian z piaskiem i drobnym szutrem, nieco zaś niżej pod temi warstwami większe odłamki ostrokrawędzistego szutru z trzeciorzędnych wapieni. Patrząc na wyżej położone warstewki drobnego szutru z piaskiem zmieszanego, nie trudno domyślić się, że naniosła je woda i to najprawdopodobniej Malechów Malechin Maldziuny już w czasie okresu aluwialnego, co zresztą także uszkodzone skorupki dyluwialnych mięczaków, w większej ilości na jednem miejscu nagromadzone i odmiennie ułożona nad niemi glina na ten sam domysł naprowadzają. W warstwach tych znalazłem, oprócz innych, niżej wymienionych skorupek, jeszcze dwie skorupki Limnaea truncatula. Skorupek w glinie bardzo wiele. Wszystkie są całe, pomimo swej nader delikatnej budowy. Są to te same gatunki, co zresztą wszędzie w glinie Succinea oblonga, Helix hispida. Pupa muscorum i Helix tenuilabris, W górze, przy końcu jaru, skorupki to znikają zupełnie. Geody wapienne i zwapniało resztki roślinne zawiera glina wszędzie. Małe blaszki łuszczyku potasowego rozsiane są w niej podobnież w całej warstwie. Na wierzchołku tego wzniesienia, również przy końcu jaru tego, napotkałem jeszcze tak zwane studnie glinowe, o których Richthofen w pracy swej o glinie w Chinach wspomina. Od strony płn. tego samego lasu mamy także Jar głęboki, w którym glina leży na tym samym pokładzie. W jednem w jar wysuniętem miejscu, nie dostrzegłem żadnej pośredniej warstwy między gliną i kredą. Glina jest jakby odcięta od opoki. Pod gliną znalazłem tu dosyć duży, około 1 klgr. ważący kształtu jajowatego otoczak piaskowca kwarcytowego. W dokumencie z r. 1377 A. G. Z. III, 50 oznajmia Władysław Opolski, jako Mandrus Ormianin sprzedał swój folwark Malochę tak nazywano wówczas Malechów Janowi Machewiczowi, . usinowi. W r. 1392 A. G. Z. III, 103 poświadcza Jan z Tarnowa, wojew. sandomirski i ststa ruski, sprzedaż wsi M. przez Piotra Bloroka Michałowi Lambackiemu. W r. 1419 d. 30 września przenosi Władysław Jagiełło wsie M. , Żydatycze i Klekotów na prawo niemieckie A. G. Ż. IV, 101. W r. 1469 d. 8 kwietnia Piotr z Branic sędzia i Jan z Wysokiego podsędek lwowscy ziemscy na skargę prokuratora królewskiego Mikołaja Grzymały, odsądzają Piotra i Jana z Malechowa, synów Jana Jury z Ostrowa, wojskiego trembowelskiego, od prawa pobierania cła w Malechowie A. G. Z. VI, 126. W r. 1469 d. 10 kwietnia ci sami urzędnicy odsądzają Jana Jurę z Ostrowa od prawa pobierania cła w części wsi Malechowa do niego należącej A. G. Z. VI, 130. W r. 1471 Jan Jura z Malechowa poleca Stanisława, syna Jana z Rohatyna, kleryka, Grzegorzowi z Sanoka, arcyb. lwowskiemu, prosząc go, aby tegoż Stanisława dopuścił do wyższych święceń, i obowiązując się, że o utrzymanie jego i bencficium starać się będzie ib. VI, 141. W 1473 Piotr z Branic i Jan z Wysokiego poświadczają, że Jan Jura zaspokoił Jerzego Kuneta i Jana Jachnę i Annę, rodzeństwo z Tuligłów, za dział z dóbr Malechowa i Klekotowa należący się im po matce Oluchnie i dziadzie Andrzeju ib. VI, 169 i 170. W r. 1480 Gunter z Sieniawy sędzia i Jan z Wysokiego podsędek, ziemscy lwowscy, poświadczają, że Jan Jura i synowie jego Piotr i Jan z Malechowa i Ostrowa sprzedali wsie swe dziedziczne M. i Klekotów za 700 grzywien Pawłowi Jurkowskiemu z Czartoryi ib. VI, 199, 201 do 203. W r. 1484 Gunter z Sieniawy sędzia i Piotr Gołąbek z Zimnej Wody podsędek, ziemscy lwowscy, poświadczają, jako przed nimi Dymitr Daniłowicz, dziedzic Rudy i Prokop Korawa, dziedzic M. , uskutecznili podział dóbr po wuju swym Pawle Jurkowskim ib. VII, 146. W r. 1489 zatwierdza Kazimierz Jagiellończyk dokonaną przez rajców lwowskich zamianę wsi Łuczan, Nahorzan i Bołszowa, do szpitala ś. Ducha należących, na wieś M. należącą do Dymitra Chodorowskiego ib. VII, 167. Zdaje się, że rajcy zrobili tutaj interes dla szpitala niekorzystny. W r. 1491 wypuszczono w arendę wieś M. . wyjąwszy karczmę i czynsze w gotowiźnie, za 7 grzywien rocznej opłaty Arch. miej. lwow. lib. 1076, str. 480. W r. 1578 rozstrzyga król Stefan spór Mikołaja Herburta ststy lwowskiego, z rajcami lwowskimi o kilka kamienic we Lwowie położonych i wieś M. Arch. Bernard. we Lwowie, C. t. 337, str. 1301. W r. 1591 pozwala Zygmunt III mieszkańcom M. korzystać z lasów w Grzędzie i Sieciechowie, o czem uwiadamia dzierżawcę tych wsi Mikołaja Trzebińskiego ib. C. t. 348, str. 612. W r. 1695 d. 10 lutego przyszli Tatarzy wieczorem w okolicę Lwowa i minąwszy Krzywczyce, na noc stanęli pod Malechowem Dziennik Wilczka; Zubrzycki, Kronika Lwowa, str. 444. 2. M. , wś w pow. żydaczowskim, 12 kil. na płn. od Żydaczowa, , 13 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Mikołajowie, 4 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Rozdole, Na płn. leży Iłów, na zach, Stulsko i Rozdół, na płd. Brzezina, na wsch. Brzozdowce i Kuty obie w pow, bobreckim. Wzdłuż granicy zach. płynie dopływ Dniestru Kłodnica ob. od płn. na płd. Do Kłodnicy podąża mały potok, nastający w płn. wsch. stronie wsi a płynący przez podmokłe pastwisko Myniów na płn. zach. do Iłowa, gdzie się łączy z pot. Laszki, dopływem Kłodnicy. Wody z reszty obszaru płyną małemi strugami na wsch. i płd. wsch. do Wiszni. W płd. wsch. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie, na płn. od nich wznosi się wzgórze Markiwka do 349 m. znak triang. . Na zach. leży las Garby 359 m. na płn. , 314 na płd. . Własn. więk. hr. Lanckorońskiego ma roli or. 342, łąk i ogr. 25, past. 33, lasu 1158 mr. ; własn. mn. roli or. 543, łąk i ogr. 442, past. 32, lasu 15 mr. W r. 1880 było 608 mk. Malechów Malechow Malechów w gm. , 25 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , 22 rzym. kat. . Par. rz. kat. i gr. kat. w Brzozdowcach. We wsi jest cerkiew i szkoła niezorganizowana. Dom panien miłosiernych w Rozdole miał tu zapisanych 40, 000 złp. i trzymał wieś w zastawie aż do złożenia tej sumy Siarczyński, rkp. w Bibl. Ossol. 1. 1825. Lu. Dz. Malechow dok. , ob. Malchow, Malechowszczyzna, ob. Kornin i Iwanków, Malechy, wś, pow. makowski, gm. i par. Karniewo. W 1827 r. własność funduszu edukacyjnego, ma 14 dm. , 82 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folw. M. i Rutki. Rozl. wynosi mr. 487; folw. M. grunta orne i ogr. mr. 229, łąk mr. 31, lasu mr. 47, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 322, bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 7polowy; folwark Rutki grunta orne i ogr. mr. 150, łąk mr. 4, wody mr. 2, nieuż. i place mr. 9, razem mr. 165; bud. z drzewa 7; płodozmian 8polowy; rzeczka Pełta przepływa stroną południową. Malećicy, niem. Maltitz, wś na saskich Łu życach, pow. lubijski; 59 dm. , 364 mk. , w tem 170 Serbów 1880. A. J, P. Malecitz dok. , ob. Małuszyce, Małecki potok, potok, nastaje w obrębie gminy Witkowic, w pow. bielskim, z połącze nia dwóch potoków Małego Maleckiego i Wiel kiego Maleckiego. Pierwszy, t. j. Mały M. bierze początek w Bulowicach pow. bielski, po północnowschodniej stronie wzgórza Buko wej Niwy; płynie na północny zachód u stóp tego wzgórza przez obszar bulowicki i prze chodzi na obszar Witkowic, gdzie od prawego brz. łączy się z Wielkim Maleckim. Ten zaś potok nastaje na obszarze gm. Wieprza, w pow. wadowickim, przepływa kilka stawków, prze chodzi w płn. zach. kierunku na obszar Bulo wic, następnie Witkowic. Od połączenia się obu tych strumieni, powstała rzeczka płynie w tymże samym kierunku przez zachodni ob szar Witkowic, już to przez stawy, już też obok stawów, następnie przepływa wś Malec, zasila tutaj znaczny staw, a opuściwszy go, poniżej chat maleckich, tworzy granicę Kań czugi i Osieka i zlewa swe wody do Roczynki, dopływu Soły. Długość biegu 11 kil. od źródeł W. Maleckiego a 10 kil. od źródeł M. Maleckiego. Br, Q. Malecsicz dok. , ob. Małuszyce. Malecz, ob. Małecz. Malecz, mko, pow. prużański, okr. polic, bereziański, gm. M. , o 22 w. od BerezyKart. , o 18 w. od Prużany, o 180 od Grodna, złożone z domów prawie wyłącznie drewnianych 1878 r. 1189 mk. , w tem 660 izr. , ma cerkiew, synagogę i kilkanaście jarmarków, z których najważniejsze poniedziałkowe w wielkim poście. Folw. M. należy do Zawadzkiego, ma 800 dzies. gruntu, gorzelnię, kopalnię wapna i parę garbarń. Gm. M. ma 1460 dusz. L. Kr. Maleczewo, ob. Małeczewo, Maleczkowice, ob. Małkowioe i Maliczkowice, Maledugnie, wś rząd. nad rz. Mereczanką i Dereśnicą, pow. trocki, 4 okr. adm. , 48 w. od Trok, 5 dm. , 48 mk. kat. 1866. Malejkowszczyzna, zaśc. rząd. nad rz. Lidzieją, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 3 w. od Lidy, 9 mk. , młyn wodny 1866. Malejnik, grupa chat włościańskich w Jeleśni, wsi pow. żywieckiego. Br. G. Malejów, potok górski, nastaje na płdn. obszarze gm. Łętowni, w pow. myślenickim, u płdn. podnóża góry Gańczarzowej 599 m. ; płynie na południe, tworząc granicę gm. Naprawy i Łętowni, wreszcie przechodzi na obszar wsi Malejowej i tutaj uchodzi do Naprawki po 4 1 2 kil. biegu. Przyjmuje potok Grapę z praw. brz. Po wschodniej stronie wznosi się góra Kowalówka 597 m. . Br. G. Malejowa, wś. w pow. myślenickim, u uj ścia Malejowskiego potoku do Naprawki, pob. Skawy z praw. brz. , i przy gościńcu z Mszany dolnej do Jordanowa. Okolica górska, lesista, ma glebę zimną, owsianą. Wieś rozrzucona w dolinach potoków i wzdłuż gościńca ma przeciętne wzniesienie 492 m. npm. ; liczy 718 mieszk. rzym. kat. Pos. więk. Leonarda Wę żyka ma 222 mr. roli, 20 mr. łąk, 24 mr. pastw. i 111 świerkowego lasu; pos. mniej. 879 mr. roli, 48 mr. łąk, 209 mr. pastw. i nieuż. , a 104 mr. lasu. Ta wieś graniczy na wschód z Naprawą, na zachód z Jordanowem; na północ rozdzielają ją wzgórza od Łętowni średniej, a na płd. od Wysokiej. Mac, Malejowce, Malijowce, wś nad rz. Uszką, pow. uszycki, o 35 w. od Uszycy, o 25 od Jarmoliniec, gm. i par. Mukarów. Mieszk. wraz ze słobódką Malejowiecką 1100, w tej liczbie 79 jednodworców, ziemi włośc. 687 dz. , dwor. 588 dz. , cerkiewnej 42 dz. Cerkiew pod wez. ś. Krzyża, do której należy 868 paraf. , kilka młynów, kamień ciosowy do budowy i na nagrobki, także kamień li, tograficzny, fosforyty Słobódka Malejowiecka ziemia glinkowata, lasów dosyć. M. posiadają piękny pałac, doryckiego porządku, o 2 piętrach, cały z miejscowego ciosowego kamienia. Pałac stoi nad pochyłością góry, nad skalistym jarem, którym płynie rz. Uszka, zamienionym przez sztukę i naturę w jeden z najpiękniejszych ogrodów na Podolu. Część pałacu od ogrodu wspiera się na 4 kolumnach, z jednostajnego ciosu, w pałacu mieści się kaplica, filia mukarowskiego kościoła, od łat jednak kilkunastu z rozporządzenia rządu zamknięta; biblioteka liczy 7, 600 dzieł, gabinet numizmatyczny, jeden z większych w kraju, szczególnie piękny zbiór medali greckich, monet półwyspu hisz Malejów Malejowce Malejowa Malejnik Malejkowszczyzna Maledugnie Maleczkowice Maleczewo Malecz Malecsicz Malechy Malecitz Malechowszczyzna Maleniec Malenchen Malelyn Malejsze Malenie Maleneszne Malenice Malemujza Malenicze Malejsze pańskiego, olbijskiego i rzymskich kolonialnych. Gabinet ten, początkowo zbierany przez ks. Ignacego Krasickiego arcybisk, gnieźnieńskiego, znacznie powiększony został przez jego synowca hr. Ignacego Krasickiego i przez tegoż darowany wnukowi swemu, teraźniejszemu właścicielowi Ignacemu Orłowskiemu. Pałac zbudowany w końcu zeszłego stulecia przez Jana Onufrego Orłowskiego, przez niego też założony ogród, chociaż głównie do upiększenia go przyczyniła się Róża z hr. Krasickich Orłowska 1880, która, pomimo późnej swej starości, z zamiłowaniem ciągle się nim zajmowała. Są tu obszerne oranżerye, figarnie, duża kaskada z wysokości 48 stóp spadająca, pod którą w skale wykute jaskinie z ołtarza mi i posągami świętych, ozdobne łazienki, ptaszarnia i. t. p. Na drugiej stronie jaru, na przeciwko pałacu wznoszą się ruiny opuszczonego bazyliańskiego klasztoru, fundowanego przez Wawrzyńca Pepłowskiego, sędziego podols. , podstarościca łuckiego Rolle. Fundator w akcie erekcyjnym wydanym w 1708 r. pisze Do należytego porządku, pod dyspozycye JW. Episkopa Podolskiego, wielebnego Ojca Janiszkiewicza za humena ihumena po stanawiam i wszelki rząd zakonny zlecam, ofiaruję 3 kawałki pola, młynek najbliżej po łożony, prawo zrębu w lesie i. t. p. Mieściło się tu 7 zakonników i opat. Klasztor został zniszczony przez hajdamaków, według miej scowego podania pod wodzą jakiegoś Kanibala. O pałacu malejowskim pisał poeta Rajmund Korsak O aedes fausta es nato, charissima amicis, a także Przeździecki w Podróżach swoich po Wołyniu, Podolu i Ukrainie. Była tu dawniej szkoła męska i żeńska, dobrze urządzony szpital dla włościan, utrzymywany przez zmarłą Różę Orłowską; wszystko to jednak dziś z rozporządzenia rządu zamknięte. Malej owce daw. Milowce, zdaje się założone przez Malejowieckich, należały jakiś czas do Kawieckich, Pepłowskich, Turkułów i Marchockich. Jan Onufry Orłowski, łowczy koronny, nabył je od Wojciecha Marchockiego, kaszt. kam. , i odtąd ciągle należą do rodziny Orłowskich, którzy troskliwie podtrzymują pamiątki po swych przodkach. Obok M. leży Słobódka Malejowiecka, nad Uszycą, o 67 osadach, po większej części jednodworców. Jest tu młyn i nie eksploatowane dotąd pokłady fosforytów. Lr. M. Malejsze, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 33 w. od Swięcian, 3 dm. , 22 mk. katol. 1866. Malelyn dok. , ob. Malinin. Malemujza, dobra w Kurlandyi, pow. mitawski, par. Doblena, i pow. zelburski, par. Zelburg. Malenchen niem. , ob. Jazorce. Maleneszne al. Maleniczne, ob. Małyneszny. Malenice, ob. Lubiejki. Malenicze, ob. Korosteszów, t. IV, 416. Malenie 1. wś i folw. , pow. sieradzki, gm. Wierzchy, par. Bałdrzychów, odl. od Sieradza w. 38; wś dm. 4, mk. 51; folw. dm. 2, mk. 18. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 179 grunta orne i ogr. mr. 160, pastw. mr. 5, lasu mr. 10, nieuż. i place mr. . 4, bud. mur. 3, z drzewa 6. Wś M. osad 7, z grun. mr. 6. 2. M. , wś włośc, pow. opoczyński, gm. Machory ob. , par. Żarnów; odl. 24 w. od Opoczna, ma 8 dm. , 44 mk. , 140 mr. obszaru. 3. M. , wś włośc. i folw. pryw. , pow. płocki, gm. Łubki, par. Daniszewo, o 32 w. od Płocka; wś ma 2 dm. , 4 os. , 52 mk. , 6 mr. gruntu. Folw. na leży do dóbr Nadółki. 4. M. al. Podbierzyny, ob. Kopsodzic. Br, Ch. Malenie, por. Malinie, Maleniec, właściwie Maliniec, nazwa zwykła miejscowości; najczęściej błota leśne, obfitujące w maliny. Maleniec 1. wś, pow. koniński, gm. i par. Gosławice ob. , czyt. Łaski, Lib. ben. I, 229, przy szosie konińskowłocławskiej, o 6 w na płn. od Konina, o 4 w. od rz. Warty. Ma 530 mk. , 92 mr. ziemi i folw. do dóbr Gosławic należący. Gleba szczerkowata. 2. M. , wś, pow. kolski, gm. Czołowo, par. Grzegorzew, odl. od Koła w. 18; dm. 18, mk. 226. Wchodziła w skład dóbr Koło al. Dąbrowice; ob. Koło str. 275. 3. M. , kol. i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Tuszyn. Posiada szkołę początkową 1kl. ogólną, 25 dm. , 163 mk. , 414 mr. ziemi; os. karcz. 1 dm. , 4 mk. Wchodził w skład dóbr Grabica ob. . 4. M. , os. włośc, pow. iłżecki, gm. i par. Krzyżanowice; odl. 2 w. od Iłży, 4 dm. , 19 mk. , 12 mr. ziemi. 5. M. , wś i os. fabr. , pow. opoczyński, gm. Machory, par. Bedlno, odl. 24 w. od Opoczna. Posiada fabryki żelaza, walcownie, gwoździarnie i fryszerki; własność Fel. Wielogłowskiego. Zatrudniają około 80 robotników i produkują za 27000 rs. M. ma 47 dm. , 415 mk. , 12 mr. ziemi dwors. , 75 mr. włośc. Por. Buda Maleniecka, 6. M. , attynen. w pow. koneckim do dóbr Lipa ob. . 7. M. , pow. włoszczowski, gm. i par. Secemin. 8. M. , wś włośc, pow. janowski, gm. i par. Modliborzyce, o 14 w. od Janowa, niegdyś do dóbr Potoczek należąca, śród lasów dworskich założona; grunta liche, piaszczyste; 10 dm. , 117 mk. , 400 mr. ziemi. 9. M. Świdry, ob. Świdry, 10. M. , folw. , pow. krasnostawski gm. i par. Izbica, 400 mr. roli ornej. Br. Ch. Maleniecka Ruda, ob. Ruda M, Maleniu, wś, pow. gnieźnieński, par. Witkowo Łaski, Lib. ben. I, 23; 18 dm. , 170 mk. , 4 ew. , 166 kat. , 76 analf. Poczta w Witkowie o 5 kil. , st. kol. żel. we Wrześni o 15 Maleszczewa Małesze Małeszechowo Maleszecy kil. Dom. M. , 1144 mr. rozl. , należało nie gdyś do Koraszewskiego. M. St. Maleniu niem. , Malenino dok. , ob. Maleniska al. Maliniska, przys. Litowiska ob. , pow, brodzki, śród Woroniaków, 386 m. npm. Zajmuje płd. wsch. część tej wsi. Roku 1880 było 177 mk. w gm. , 9 na obsz. dwor. 139 rz. kat. . Par. rzym. kat. Podkamień o 4 kil. na wsch. . Na płn. leżą lasy Pańkowczyna. Malenkowo, ob. Malinkowo. Malenkowszczyzna, ob. Kołyszki Malenowice, niem. Malenowitz, wieś, pow. frydecki, par. kat. Borowa, na Szląsku austr. , rozl. mr. 2193, ludn. 660. Malenówko, niem. Mallinowken, os. , pow. ządzborski, st. p. Stara Ukta. Malenuppen, Mallenuppen albo Pötscheln niem. , wś, pow. darkiejmski, leży nad szosą z Darkiejm do Wystrucia prowadzącą; st. p. Darkiejmy. 1857 r. było tu 106 mk. , między tymi 8 gospodarzy. Kś. Fr, Malerdorf dok. , ob. Mahlendorf, Malesz. .. , por. Malisz. .. . Malesz, la Malesiu, nazwa osady strażnika ogrodów owocowych, pod Lipowanami, należącego do obszaru dworskiego w Petrowcach nad Suczawą, w pow. suczawskim. Br. G. Maleszaków groń, góra na południe od wsi Lasu, w pow. żywieckim, 680 m. wys. Maleszczewa, znaczna góra lesista, wzno sząca się po lewym brzegu rzeki Świrza, na południe od wsi Tucznej, w pow. przemyślańskim, pod 42 9 13 wsch. dłg. g. F. , a 49 33 płn. sz. g. Wznies. 425 m. Miejsce znaku triang. Br, G. Małesze, wś w pow. bielskim gub. grodz. , na północ od traktu BielskBrańsk, o 14 w. od Bielska, z zarządem gminy obejmującej 1869 dusz. Małeszechowo niem. , ob. Małociechowo. Maleszecy, niem. Malschwitz, wś serbska na saskich Łużycach, pow. budyszyński. Kościół ewang. z nabożeństwem serbskiem, szkoła ele mentarna; 102 dm. , 582 mk. , w tem 487 Ser bów 1880. A. J. P. Maleszew, al. Maleszewo, dwa folw. w pow. mozyrskim, w okr. polic. 3 turowskim; jeden właśność Frankowskich około 13 włók, drugi własność Gierłowiczów około 10 włok. Maleszewo, dwie wsie bliskie, w pow. mo zyrskim, w okr. polic. 3im turowskim, przy gościńcu wiodącym z Dawydgródka do Turowa, nad kotliną Prypeci. M. Wielkie ma cer kiew, osad 28; M. Małe osad 19. Lud trudni się flisactwem, rybactwem i nieco rolnictwem; miejscowość bardzo nizinna, odludna, bogata w dary natury. AL Jel, Maleszewo, ob. Maliszewo. Maleszewskie jez. , ob. Łomża V, 706 i Mliszewo, Maleszna, niwa w płn. stronie Jazowa Nowego, pow. jaworowski. Maleszowa, wś i folw. , pow. stopnicki, gm. Maleszowa, par. Lisów. Leży na prawo od drogi bitej z Chmielnika do Kielc. Posiada gorzelnię, dwa młyny i cegielnię. W 1827 r. było 41 dm. , 239 mk. M. stanowiła jednę całość z dobrami Gumienice. Jest tu staw z wy spą a na niej ruiny zamku Tarnowskich, pię kny ogród i oranżerya. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. albo klucz Maleszowski po do pełnionej segregacyi w r. 1879 na 7 części składają się z folw. M. , osad młynarskich Podmurny, Podleśny, Brody i Trzcianka, oraz folw. Tarnoskała. Rozl. wynosi mr. 2314; folw. M. grunta orne i ogr. mr. 625, łąk mr. 126, pastw. mr. 264, wody mr. 54, lasu mr. 959, nieuż. i place mr. 52, razem mr. 2081, bud. mur. 15, z drzewa 19, młynów wodnych 4; cegielnia, piec wapienny, pokłady kamienia wapiennego, marmurowego i torfu; rzeka Morawka przepływa, formując 6 stawów i 5 sa dzawek; folw. Tarnoskała grunta orne i ogr. mr. 107, łąk mr. U, pastw. mr. 6, lasu mr. 69, zarośli mr. 31, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 233. Bud. mur. . 19. Wieś M. osad 47, z grun. mr. 374; wś Skrzelczyce ob. 60, z grun. mr. 729; wś Piotrkowice os. 52, z grun. mr. 265; wś Gumienice os. 38, z grun. mr. 547; wś Górki ob. os. 25, z grun. mr. 311; wś Brody os. 17, z grun. mr. 190; wś Lisów osad 41, z grun. mr. 342; wś Grabowiec ob. osad 36, z grun. mr. 330; wś Minostawice os. 22, z grun. mr. 264; wś Komórki os. 19, z grun. mr. 288; wś Znojów os. 2, z grun. mr. 16; wś Ługi os. 13, z grun. mr. 166. Gmina M. na leży do sądu gm. okr. I w Chmielniku, gdzie też i st. poczt. ; obszaru ma 15496 mr. i 3175 mk. 1867 r. . W gminie znajdują się 1 szko ła początkowa, dwie gorzelnie, cztery młyny wodne i cegielnia. Br, Ch. Maleszowce, ob. Milaszkowce, Maleszyce dok. , ob. Małoszyce, pow. olkuski. Maleszyn, pow. olkuski, gm. i par. Kidów. Maletany, ob. Kłośno, Maletsicz dok. , ob. Małuszyce. Maletyńce, ob. Malutyńce, Maletyniec, góra wznosząca się na północ od wsi Chliwisk Chlivestie, w pow. kocmańskim, na granicy północnej tejże wsi z gm. Malatyńcami, pod 43 19 wsch. dłg. g. F. , a 48 29 51 płn. sz. g. Od wschodu płynie rz. Sowica. Wznies. 308 m. npm. Br. G. Malew, wś nad Styrem, pow. dubieński, na płn. wsch. od Boremli. Malewicz dok. , ob. Mollwitz, Malewicze 1. al. Zarzecze, wś nad Turejką, Malenin Malewicze Malewicz Malew Maletyniec Maletyńce Maletsicz Maletany Maleszyn Maleszyce Maleszowce Maleszowa Maleszewskie Maleszewo Maleszew Malenkowo Malenkowszczyzna Malenowice Malenówko Malenuppen Malerdorf Malesz Maleszaków groń Maley Malewszczyzna Malewszczyna pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 53 w. od Lidy, 4 dm. , 28 mk. katol. 2. M. Górne, wś, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 59 w. od Lidy, 7 dm. , 102 mk. kat. 3. M. Dolne, wś rząd. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 59 w. od Lidy, 2 dm. , 20 mk. 1866. Malewicze, wś i dobra, pow. rohaczewski, 1 okr. adm. , przy kolei, między Żłobinem a Czerwonym brzegiem, o 22 w. od Rohaczewa. Dobra należą do Józefa Żukowskiego i mają 7000 dzies. obszaru, w tem 600 dzies. roli or nej, 400 dz. łąk, gleba urodzajna. We wsi M. byt włościan zamożny, gmina, szkoła wiejska. Do klucza M. należało niegdyś 1200 dusz. Gm. M. ma 1318 dusz. E. E. Malewo, wś, pow. sierpecki, gm. i par. Koziebrody, odl. o 23 w. od Sierpca, ma 8 dm. , 67 mk. , 198 mr. gruntu. Folw. należy do dóbr Koziebrody. Malewo, wś, dobra i zaścianek obok siebie położone, w pow. słuckim, nad rzeką Uszą i dopływem do niej uchodzącym, nieopodal gościńca wiodącego z mka Snowia do historycznego Nieświeża, o milę na południe od on ego. Wś ma cerkiew, osad pełnonadziałowych 26, zaścianek osad 2. Dobra, dawne dziedzictwo radziwiłłowskie, należą do ordynacyi nieświeskiej, mają około 79 1 2 włók, młyny, glebę piękną, miejscowość bezleśna. W r. 1785, gdy król Stanisław August jechał do Nieświeża, w M. były uszykowane pierwsze poczty rycerstwa i stąd rozpoczął się tryumfalny wjazd królewski do stolicy radziwiłłowskiej. Ob. u Kotłubaja, Galer. Nieśw. , str. 503. Al. Jel Malewo, folw. n. Obrą, pow. śremski, 5 dm. , 74 mk. ; należy do dom. Daleszyna. Malewo, niem. Mahlau dok. 1400 Malyn, 1565 Mallau, wś, pow. sztumski, st. p. Mal bork, okrąg urzędu stanu cywil. Dąbrówka niemiecka. Przywilej tej wsi zaginął w pierwszej wojnie szwedzkiej; dla tego ssta sztumski Zygmunt I Güldenstern go odnowił r. 1641 d. 12 paźdz. ; wś była osadzona na prawie chełm. ; sołtys malewski i 15 innych sołtysów z pobliskich wsi posiadali wspólnie w sstwie sztumskiem dwie łąki sołeckie i co rok 8 dni przed św. Janem zbierali się i dzielili się łąka mi Ob. Gesch. des Stuhmer Kreises, von Schmitt, str. 206. Kś. Fr. Malewskie, okolica szlachecka, powiat lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 35, od Wasiliszek w. 30, dm. 4, mk. 34 rzym. kat. 1866. Malewszczyna, os. wymieniana dawniej w pow. owruckim Archiw J. Z. R. , cz. III, t. 3. Malewszczyna, wś, pow. zamojski, gm. Podklasztor. Ma 16 dm. , 118 mk. , 294 mr. gruntu piaszczystego. Malewszczyzna 1. zaśc. szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 77 w. od Wilna, 1 dm. , 3 mk. katol. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 59 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 3. M. , zaśc. pryw. , pow. dzi sieński, o 90 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 15 mk. prawosł. 1866. F. S. Maleyken niem. , ob. Malleiken. Malezałonczne niem. , ob. Załączne M. Małeżowce, ob. Malczowce. Mależyki, była wś w b. pow. krzemienieckim, we wsch. części dziś zasławskiego. Malęcin, niem. Mallentin al. Malenzin 1. folw. , pow. gdański, st. p. Pruszcz o 10 kil. odl. ; zawiera 52. 68 ha. roli orn. i ogr. , 9. 49 łąk, 1. 81 nieuż. , 0. 28 wody, razem 64. 26; należy do dóbr ryc. Lisewo. 2. M. , leśnictwo, pow. gdański, st. p. Pruszcz; par. katol. Pręgnowo o pół mili odl. Kś. Fr. Malękowo, ob. Malinkowo. Malga al. Ruda Kętrz. , duża wś kościelna, pow. niborski, nad granicą pow. szczycieńskiego, 25 kil. na płdn. zachód od Szczytna, nad rzeką Omule w, uchodzącą do Narwi; leży śród dużej piaszczystej równiny. Tuż obok wsi, tam gdzie przed tem było spuszczone już dziś jez. Malga, rozciągają się żyzne łąki i znaczne pokłady torfu. R. 1857 było tu 409 mk. , r. 1878 zaś 661, którzy po większej części mó wią po polsku, ale są wyznania ewang. St. p. jest w miejscu, skąd do Jedwabna dochodzi poczta posłańcowa. R. 1403 nadaje Jan von Schönenfeld, komtur ostródzki, mistrzowi hutnickiemu Ekartowi hutę żelazną w Rudzie czyli Maldze w t. z. niegdyś puszczy Patrąk. Dan w Niborku r. 1403 w poniedziałek po św. Janie Chrzcicielu. W M. mieszkają r. 1537 Jerzy i Marcin, rybacy. Gdy r. 1450 w. m. V. Erlichshausen odbierał hołdy szlachty, zie mian i miast, ziemianie polscy mieszkający około M. złożyli mu przysięgę tamże dnia 16 sierp. Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 342 i 351. M. stanowi filią do ewang. parafii jedwabińskiej należącą. Katolicy nale żą do par. niborskiej. Dawniej była tu ha mernia żelazna; istniała jeszcze na końcu XVIII stulecia Ob. Toeppen Gesch. Masurens, str. 392. Kś. Fr. Malgowskie piece, niem. Malgaofen, wś na południe od wsi kościelnej Malgi, niedaleko granicy pow. szczycieńskiego; leży w pow. niborskim, st. p. Malga; 1857 r. 212 mk. Maliau niem. , ob. Mahljau. Malice 1. kol. , pow. częstochowski, gm. Dzbów, par. Konopiska. Ma 10 dm, 69 mk. , 111 mr. obszaru. 2. M. Dąbrówka, wś nad rz. Swinną, pow. łódzki, gm. Dzierzązna, par. Zgierz. Wś ma 3 dm. , 27 mk. , 103 mr. , cztery osady częściowych właścicieli, 10 dm. , 45 mk. , 241 mr. obszaru. Wieś i osady stanowią część obszerniejszej całości, objętej ogólną nazwą Dąbrówka ob. Samice, Strumiany, Lućmierz. 3. M. , wś nad rz. Żurawką, pow. san Malewicze Malewicze Malice Maliau Malga Malękowo Mależyki Małeżowce Malezałonczne Malice Malice Malienshof Malien Maliczkowice Malicza domierski, gm. Samborzec, par. Obrazów; odl. 7 w. od Sandomierza; ma 38 dm. , 250 mk. , 546 mr. obszaru. W XV w. własność biskupów krakowskich, ma 9 łanów kmiecych Dług. II, 317. 4. M. Kościelne, wś i folw. nad rz. Opatówką, pow. sandomierski, gmina Lipnik, par. Malice, odl. 17 w. od Sandomierza. Mają 24 dm. 7 mur. , 426 mk. , 697 mr. ziemi dwors. , 360 mr. włośc. Młyn wodny. W 1827 r. 32 dm. , 167 mk. Jest tu. kościół par. drewniany, istniejący już w XV wieku. W XVI w. dziedzice wsi, Maliccy h. Junosza, przyjąwszy kalwinizm, zamienili tutejszy kościół paraf. na zbór, który istniał do 1635 r. Zmuszeni wyrokiem trybunału do zwrócenia katolikom zabranego kościoła, wybudowali nowy, który po długich sporach i procesach zburzony został w 1702 r. Sama egzekucya wyroku w 1635 r. miała formę zajazdu, wykonanego przez gromadę zbrojnego ludu z proboszczem na czele. Stawiający opór kalwini zostali pokonani i potracili poczęści życie w bójce. Dotąd miejscowość ta nosi nazwę Szubienica, a osada Męczennice. Opis M. i samego wypadku podała Księga Świata z 1860 r. , t. V. Par. M. dek. sandomierski dusz 2211. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. i Adamów rozległy mr. 934; grunta orne i ogr. mr. 686, łąk mr. 48, pastw. mr. 64, lasu mr 98, nieuż. i place mr. 43. Wś M. os. 16, z grun. mr. 93. 5. M. , wś nad Huczwą, pow. hrubieszowski, gm. Werbkowice, par. Tyszowce. W 1827 r. 28 dm. , 306 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folw. M. i Łysa Góra, wsi M. Rozl. wynosi mr. 1170 folw. M. grunta orne i ogr. mr. 218, łąk mr. 102, lasu mr. 433, nieuż. i place mr. 16, razem mr. 769; bud. mur. 5, z drzewa 16; płodozmian 10polowy; folw. Łysa Góra grunta orne i ogr. mr. 331, łąk mr. 64, nieuż. i place mr. 6, razem mr. 401; bud. z drzewa 3; płodozmian 7polowy. Młyn wodny, cegielnia, pokłady torfu. Wś M. os. 54, z grun. mr. 549. Br. Ch. Malice, niem. Malitz, dom. , pow. szubiński, 1322 mr. rozl, 8 dm. , 151 mk. , 30 ew. , 107 kat. , 14 żyd, , 42 analf. Poczta, tel. i par. w Keyni o 4 kil. , st. kol. żel. w Nakle o 20 kil. Niegdyś M. ze Szczepicami, mr. 6383, należały do Zabłockiego. Czyt. Łaski, Lib. ben. , I, 124. Malichy, folw. , pow. warszawski, gmina Pruszków, par. Raszyn. Malicki, Malitski, młyn w Winnikach, pow. lwowski. Malicza, potok górski, wypływa na południowowschodnim obszarze gm. Hańczowy, w pow. gorlickim, na południowozachodnim stoku góry Koziego Żebra 853 m. ; płynie na północny zachód górską doliną, nad którą od wsch. wznosi się Kozie żebro i Hańczowa g. 821 m. a od zach. Gródek 712 m. i Dział, Zlewa swe wody do Ropy we wsi Hańczowie. z praw. brz. Długość biegu 3 kil. Br. G. Maliczkowice po rusku Małyczkowyczi, wś w pow. lwowskim, 13 kil. na płd. zach. ode Lwowa, 15 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Szczercu, tuz na wsch. od urzędu poczt. i st. kolej. w Nawaryi. Na płn. wsch. leżą So kolniki, na wsch. i płd. Nagorzany, na płd. zach. Nawarya, na płn. zach. Hodowica. Wzdłuż granicy płd. zach. płynie pot. Szczerek od płn. na płd. i tworzy we wsi mały sta wek. Płd. wschodnią część wsi przepływa dopływ Szczerka, pot. Sołonecki, płynąc prze ważnie blisko granicy lub wzdłuż takowej od wsch. z Sołonki na płd. zach. a potem na za chód. W stronie płd. nad Sołoneckim poto kiem leżą zabudowania wiejskie część wsi, , Szpitalne na wschodzie. W stronie płn. do chodzi jedno wzgórze 335 m. wys. Własn. więk. ma roli orn. 178, łąk i ogr. 69, pastw. 6, lasu 93 mr. ; własn. mniej. roli orn. 357, łąk i ogr. 62, pastw. 54 mr. W r. 1880 było 376 mk. w gminie, 29 na obsz. dwor. 222 obrz. rzym. kat. , 102 gr. kat. . Par. rzym. katol. w Hodowicy, gr. kat. w Nawaryi. We wsi jest kasa pożyczk. gm, z kapit. 626 zł. w. a. i młyn. W r. 1508 potwierdza Zygmunt I co do trzeciej części darowiznę wsi Maliczkowice i Żydatycze kapitule lwowskiej od Janusza dziedzica uczynioną, z zastrzeżeniem służby podczas wyprawy wojennej Ob. Dodatek tygodn. do Gaz. lwows. 1858 12. W r. 1554 nakazuje Zygmunt August burmistrzowi, raj com, wójtowi i ławnikom lwowskim, aby do zwolili Stanisławowi Jabłońskiemu, zwanemu Maleczkowskim, sprzedać pewne części swych posiadłości Maleczkowic. Ob. Arch. bernar. C. t. 329, str. 179. Według Siarczyńskiego Rkp, w Bibl. Ossol. 1825 nadał Jan Ka zimierz w r. 1655 wieś tę Wieniawskim. W r. 1721 przeznacza August II komisarzów do rozgraniczenia dóbr Pustomyty i Maleczkowi ce Arch. bernard. C. t. 526, str. 1023. W r. 1729 uwiadamia August II Józefa i Ludwikę Potockich, sstwo szczerzeckich, dzierżawców Sokolnik, o delegowaniu komisyi celem rozgraniczenia Sokolnik od Maleczkowiec ib. C. t. 570, str. 1407. W r. 1730 komisarze kró lewscy rozgraniczają Pustomyty, Porsznę, Nagorzany, Maleczkowice, Siemianówkę i t. d. ib. C. t. 570, str. 1381. Lw. Di. Malien dok. . Według Toeppena, Geschichte Masurens, str. 1, tak się zwała w XIV w. rz. Omulew. Malienshof al. Ellerfeld niem. , ob. Lniskie pole. Maliers niem. 1. wś, pow. oleśnicki, do dóbr Juliusburg należy, ma kościół paraf. ew. Malicki Malichy Malijki od r. 1602; parafianie w części Polacy Knie, 2. M. , folw. do wsi Kozły, pow. sycowski. Malijki, ob. Molejki Malijowce, ob. Malejowce. Malijówka, uroczysko w Matusowie, pow. czerkaski. Maliki, wś włośc, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 2l w. od Swięcian, 10 dm. 111 mk. katol. 1866. Maliki, ob. Malkowy. Malików dok. , ob. Malków. Malikowce, wś rząd. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 28 w. od Szczuczyna, 8 dm. , 75 mk. 1866. Malikowska, grupa chat włościańskich w obr. gm. Kątów, w pow. chrzanowskim. Malikowy, ob. Malkowy. Malin, mko, pow. radomyski, na lewym brzegu rz. Irszy, która koło wsi Jelcówki czyli Białego brzegu uprowadza swoje leśne wody do rz. Teterowa. Nad jej brzegiem wyzierają malowniczo szare granitowe czoła skał. Okolica to leśna przeważnie i w rudę obfitująca żelazną. Mczko to odlegle od Kijowa o 135 w. a od Radomyśla o 35, liczy mieszkańców w ogóle 3634; w tej liczbie 2106 prawosł, 1175 żydów, 110 katol. , 243 ewang. ; domów na prawach własności 98, na prawach czynszu 96, razem 144; cerkiew, szkoła początk. od r. 1861, kościół 1, sklepów 12; rzemieślników 21; jarmarków 7. Wioski należące do M. są Hamernia, Sieliszcze, Oblitki, Stara Rudnia, Szlamarnia, Pirożki, Potijówka, Ruda Potijowska, Romanówka, Hołowki. Dopiero od czasów Aleksandra Jagiellończyka, króla polskiego i w. ks. litew. , zaczyna się szereg, znanych nam z dokumentów, właścicieli Malina. W tych czasach włość tę posiadał Hryńko Wnuczkiewicz, i ten, mając trzy córki, jedne wydał za Hornostaja, drugą za Woronę przodka Woroniczów, trzecią zaś Marynę za Iwana Jelca, sąsiada z pobliskich Malinowi Pirożków. Hryńko Wnuczkiewicz dał mu w posagu M. Niesiecki. Jelcowie, była to stara miejscowa rodzina, wyrosła z hojnych nadań królewskich porów. Kornin. Jakoż Pirożki były nadane jeszcze dziadowi Iwana Jelca Jackowi, jako wysługa, przez króla Aleksandra. Atoli już za Iwana Jelca Pirożki powiększone zostały o trzy nowe osady; osiadły bowiem na gruntach ich Hołowki czyli Holanki tak zwane, że poddany Holanka tam naprzód osiadł, Łomla albo Sławów i Remianówka. Następnie Jelcowie jeszcze więcej nabyciami rozprzestrzenili swoje dobra; i tak od Szrutowicza Jakubowicza nabytą została Sozańska ziemia obapół rz. Irszy, od Rutowicza zaś Zankowszczyzna, niegdyś Surynowska, w której ziemi było uroczysko tak zwane, , Wasylowa mogiła konnotacya majętności dziedzicznych Feodora i Remigiana Jelców 1634. R. 1571 właścicielem M. jest Dymitr Jelec, miecznik kijowski, który, ożeniony z Olizarówną, zostawia czterech synów Filipa, Konstantego, Iwana i Teodora, chorążego kijow. , i ten ostatni na mocy działu zostaje dziedzicem M. Z Malinom już wtedy połączone były wsie następne Pirożki, Huta, Hołowki, Remianówka, Łomla, Marsol, Skakunka, Nowe i Stare Horodyszcze, Jelcówka, Łubowicze, Polachowka, Pieniażewicze, Sieliszcze, Kamionka, Lipiany, Koma, Nowaki, Chotynówka, Niemirówka, Fedorówka. Ten atoli Teodor Jelec ginie śmiercią tragiczną. Jerlicz w swojej kroniczce pisze pod rokiem 1648. W tychże czasach, w Jesieni, p. Teodora Jelca, chorążego kijow. , dla zarażenia paraliżem nie mogącego uciekać z domu, chłopi właśni, naszedłszy w majętności jego własnej, zabili, a na potem z dworem spalili t. I, str. 68. Bo też rozpoczęły się były już wtedy wojny Chmielnickiego a z niemi połączone pożogi setne miast, wiosek, dworów, i przez rozpasaną na wszystko czerń, mordy i zabójstwa. Do jakiego zaś stopnia srogość tej wojny zniszczyła była posiadłości Jelców, można wziąć miarę z własnych zeznań poddanych tych dóbr, których zapytywał o to Michał Teodor Jelec w r. 1691, gdy nareszcie, po uspokojeniu się wojen kozackich, powrócił był do swoich włości poniszczonych. Owoż poddani ci pod przysięgą zeznali, że przed ruiną było we wsi Malinie dymów 40, w Łumli 26, w Pirożkach 12, w Serhijówce 2, w Hołowkach 14, w Romańczycach 6, w Remianówce 40, w Sieliszczu 12; teraz zaś po hostilitates et rebelliones cosaticas, we wszystkich wyż mianowanych majętnościach nie znajduje się starynnych ludzi z nowoosiadłymi już za Mich. Teod. Jelca jak tylko w M. 7 dymów; w Pirożkach 8; w Hołowkach 1; w Serhijówce 1; z inszych zaś miasteczek i majętności wszyscy za Dniepr powychodzili, a insze wsie pustkami zostały Archiw. JZR. , część 6, t. I, str. 208, w dodatkach. Michał Teodor Jelec był synem Remigiana a wnukiem Teodora, o którym wyżej była mowa; on to, przyszedłszy do pustych dóbr, zajął się pilnie pracą osadniczą, tak że M. wkrótce z wioski na stopień mczka wyniesionym został. Tenże Mich. Teodor Jelec zeszedł bezpotomnie, a M. dostał się do jego brata Jana Wacława, który zostawił dwóch synów Józefa i Antoniego i córkę Magdalenę za Nakwaskim, kaszt. rawskim, Barbarę za Franc. Orzechowskim i Maryannę za Starzechowskim. Z tych Antoni Jelec, generał w wojsku kor. , dziedzic na Pleszczewicach, Bykowie, Malinie, Horodyszczu, Pieniażewiczach, Turbowie, Rostwenku i wielu innych włościach, ostatni z domu umarł bezżenny do Malikowy Malijki Malikowska Malikowce Malików Maliki Malijówka Malijowce Malinchen Mali Malin Malinicz Malinia piski Ign. Krasickiego u Bobrowicza i cała I fortuna jego przeszła na własność sióstr je go, a od tych przez ślubne związki ich potom stwa płci żeńskiej, do Defressów, Pieńkowskich, Zaleskich, Trzeciaków i hr. Krasickich. Anna ze Starzechowskich hr. Krasicka, matka Ignacego Krasickiego, bisk. warm. , posiadła też M. , jako tez i inne dobra, po wygraniu procesu z jezuitami o spadek po Jelcach. Atoli M. niedługo w ręku Krasickich zostawał; przedali go oni następnie Ignacemu Kordyszowi, pisarzowi ziems. Włodzim. , a od tego taż ma jętność dostała się do jego syna Stanisława Kordysza, dziedzica Cybulowa i Koneły por. Cybulów i Koneła, Ten zaś dał M. w posa gu córkom swoim Katarzynie za Ignacym Jełowickim sstą zawideckim, i Franciszce za Pruszyńskim, które sprzedały go w 1801 r. Jóżefowi Morzkowskiemu. Od tego zaś M. przeszedł do jego córki księżnej Cecylii Radziwiłłowej, i następnie przez księżnę tę sprze dany został Łukinowi i Skuratowi, od których w r. 1855 znów nabyła też dobra ks. Szczerbatowa, Kościół tutejszy fundowany był przez Stanisława Kordysza w 1780, a w 1784 przez ks. Rajmunda Zakrzewskiego, miejsco wego plebana, benedykowany. R. 1811 ple banem tutejszym był kś. Stefan Szymański. W tymże roku należała do kościoła tego ka plica Justynowiecka, przez Fortunata Micha łowskiego, marszałka olhopolskiego w 1797 r. zbudowana; miała fundusz annuaty od tegoż Michałowskiego, na dobrach janowieckich zaj bezpieczony ks. archidyak. kijow. . Obraz Matki Boskiej, cudowny, znajdujący się w tym kościele, został przeniesiony do kijows. ko ścioła w r. 1869 po spaleniu się tutejszego kościołka. Ks. Cecylia Radziwilłowa testa mentem zapisała 20000 rs. na zbudowanie ko ścioła, który d. 16 listop. 1884 r. został po święcony przez kś. biskupasufragana Lubowickiego, za proboszcza miejscowego kś. Cy bulskiego, Par. malińska ma kaplicę w Mir czy a miała też w Justynówce i Antonówce. Dusz ma 1690. Cerkiew tutejsza jest pod wezw. ś. Dymitra. R. 1756 dziedziczka M. Anna ze Starzechowskich hr. Krasicka za twierdziła tejże cerkwi posiadanie zdawna na leżących do niej pewnych gruntów. Papiernia założona 1873 r. , parowa, o sile 150 koni, własność akcyjnego towarzystwa, 125 robo tników, 77222 rs. prod. ; garbarnia założona 1877 r. , własność Narodyckiego, 4 robot. , 6000 rs. prod. 1882. Edward Rulikowski. Malin, wś, pow. dubieński, okr. polic. ołycki, gm. M. , o 13 w. od Ołyki, o 15 od Jarosławicz. Malin, ob. Malinin Malyń, Mahlen. Maliń, niem. Greifenhain, wś na dolnych Łużycach, pow. kalawski, dziś już zniemczona. głownie staraniem pastora Blütchen 18231861. Tylko niektórzy starzy ludzie mówią jeszcze 1881 po serbsku, i dla nich odbywa się w miejscowym kościele ewang. kilka razy do roku kazanie serbskie i komunia. A. J. P. Malin, Malina, według Kętrzyńskiego dawne imię własne, od którego pochodzą nazwy wielu miejscowości na ziemiach polskich. Malina 1. wś, pow. kutnowski, gm. Sójki, par. Kutno, przy szosie warszawskokaliskiej, odl. od Kutna w. 2, z attyn. Pohulanką. Ma 17 dm. , 233 mk. , ogólna przestrzeń wynosi mr. 686, w tem włośc. os. 25, mr. 19. W 1827 r. 13 dm. , 120 mk. 2. M. , pustkowie i młyn, pow, częstochowski, par. Kłobucko. 3. M. , wś, pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Kalwarya, odl. 6 w. od Kalwaryi. Ma 9 dm. , 57 mk. Por. Ludwinów. W. W. Malina al. Malinka, wś, pow. wiłkomierski, b. st. poczt. na trakcie z Wiłkomierza do Poniewieża, między Wiłkomierzem a Szczęśliwą, o 22 w. od Wiłkomierza, 86 w. od Kowna. Dziś st. poczt. w Towianach. Malina, folw. w Rokitnie, pow. gródecki. Malina, niem. Malino, 1532 r. Mallina, wś, pow. opolski, par. Groszowice, nad strugą Ma lińską Malinoerbach, uchodzącą do Odry za Groszowicami, leży obok lasu rządowego, ma 118 bud. , 77 dm. , 512 mk. , 2061 mr. rozl, 32 osad, szkołę katol. F. S. Malina 1. rz. , dopływ Moszczenicy, por. Bzura, 2. M. , rz. w pow. będzińskim, gm. Sulików, pod wsią Zędkowice. Malińce, wś u źródeł rz. Rynkacza, wpa dającej do Prutu, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim. Ma 275 dm. , cerkiew paraf. drewnianą. X. M. O. Malinchen niem. , ob. Malinka, Malinconow dok. , ob. Malinkowo. Malineszty, wś, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim. Ma cerkiew paraf. Malinia, Malenya, tak Lib. ben. Łaskiego I, 449 zowie wś w par. Buczek, dziś pow. łaski. Malinicz, góra lesista, na granicy gmin Modrycza i Tustanowic, w pow. drohobyckim, pod 41 9 wsch. dłg. g. F. , a 48 17 41 płn. sz. g. Stok południowy, wschodni i północny opływa pot. Wisznica, od zachodu Żółty potok. Na połudn. wschód od M. wznosi się Babina jama 405 m. . Ob. Lipnik, t. V, 276 3. Malinicze, wś nad rz. Samcem, pow. proskurowski, okr. polic. Felsztyn, par. Proskurów, o 12 w. od Felsztyna, o 10 od Proskurowa. Ma 165 dm. , 922 mk. , 670 dz. ziemi dwors. , 835 włośc. Cerkiew pod wezw. św. Jana ma z Kudryńcami 1200 parafian, 37 dz. ziemi. Urząd gminny obejmuje M. , Kudryńce, Rezolińce, Wołkowce Wyższe i Niższe, Rososza, Karpowce, Różyczna, Rożyczanka, Malin Malineszty Malinconow Malina Malinik Maliniczek Hreczana, Szaraweczka, Maćkowce, Malaszowce, Wolica 14 starostw, 1868 osad, 10892 mk. włościan a 11294 wszystkich; ziemi włośc. 10912 dz. , w tem ornej 8975; ziemi prywatnej 6078, w tem 4277 ornej. St. poczt. w miej scu. M. leżą w pięknem położeniu, mają pię kny ogród i dwór a należą oddawna do Mako wieckich. Dr. M. Maliniczek, nazwa dolnego biegu rzeczki Jelnówki al. Jelny. Ob. Jelnówka, t. III, str. 560. Br. G. Malinie 1. wś włośc. , pow. janowski, gm. Chrzanów, par. r. 1. Goraj, o 14 w. od Jano wa, nad rz. Ładą, niegdyś część dóbr ordynacy i zamojskiej; 36 dm. , 276 mk. , w tem 202 r. 1. , 497 mr. ziemi, gleba gliniasta, urodzajna. Mylnie zwane Malinne, a r. 1827 podane p. n. Malinice; miało wtedy 30 dm. , 177 mk. 2. M. , os. leśna, pow. piotrkowski, w dobrach Osiny. 3. M. , por. Malenie. Br. Ch. Malinie, wś, pow. mielecki, na praw. brz. Wisłoki i przy gościńcu z Mielca 8. 2 kil. do Baranowa, leży w równinie 176 m. npm. Ze wsi wychodzi droga gminna na zach. do Chrząstowa. Ludność rzym. katol. w liczbie 411 jest przyłączoną do parafii w Chorzelowie. Więk. pos. uprawia 592 mr. , utrzymując na swym obszarze stale 62 osób; 46 mr. zajmują łąki, 199 mr. podmokłe niziny tworzą pastwiska a 56 mr. zajmuje las. Pos. mniej. ma 195 mr. roli, 37 mr. łąk i 11 mr. pastw. M. gra niczy na wschód z Grachowem i Trześnią, na północ z kolonią niemiecką Tuszowem, na za chód z Chrząstowem a na południe z Chorzelowem. Mac. Malinie 1. dom. , pow. pleszewski, 4246 mr. rozl. , 4 miejsc a M. , dom. ; folwarki b Piekarzew, c Baranówek, d Lasew; 17 dm. , 437 mk. ; 101 ew. , 335 kat. , 1 żyd, 223 analf. Poczta w Pleszewie o 1 kil. , st. kol. żel. i tel. w Pleszewie o 3 kil. , par. w Chorzowie Ła ski, Lib. ben. II, 46. 2. M. czyli Maliny, folw. , pow. śremski, 3 dm. , 58 mk. ; należy do gm. i dom. Nowiec. M. St. Malinie, młyn wodny do wsi Gwoździan, pow, lubliniecki. Maliniec, ob. Maleniec, Maliniec, jez. do Lubichowa należące, pow. starogardzki. Wizytacya Madalińskiego z r. 1686 donosi, że podówczas należało do probostwa lubichowskiego; proboszczowi przysługiwało w niem wolne rybołóstwo latem i zimą. Malinik, folw. i leśniczówka koło Nowosiółki skałackiej, pow. skałacki. Malinin, Malynyno tak Łaski, Lib. ben. II, 476, zowie wś w par. Grochowo, dziś pow. kutnowski. Malinin al. Malenin, niem. Mahlin dok. Malelyn, Malenino, Malin, wś, pow. gdański, st. p. i kol. żel. Pszczółki; leży tuż nad granicą pow. starogardzkiego i obejmuje 2396. 86 mr. Boku 1867 było tu 612 mk. , 507 kat. , 100 ew. i 5 żyd. ; 16 gbur. i 4 chałupników, dm. mieszkał. było 47; par. katol. Miłobądz o ćwierć mili odl. , paraf. ewang. Rębielcz; szkołę w miejscu rdwiedza 93 dzieci r. 1867; odl. od miasta pow. Gdańska wynosi 3 3 4 mili. M. należy do starszych osad, o którą już od r. 1285 toczyły się spory, już to między Świętopełkiem a Samborem książętami pomorskimi, już to między zakonem johanitów w Lubiszewie a cystersów w Pelplinie Ob. Perlbach Pomm. Urk. Buch, str. 8 i 138. Ze starych dokumentów zasługują na wzmiankę następujące 19 czerwca 1248 r. daje książę pomorski Świętopełk wś M. villam Malenino, którą brat jego Sambor nieprawnie był odebrał johanitom, tymże napowrót fratres hospitalis beati Johannis in quietam restituimus possessionem jam secundo. Perlbach, str. 88. B. 1258 posiada tę wieś rycerz Jan z Wyssenburga, niemiec, dworzanin Sambora II, który w okolicy Tczewa osiedlił kilka rodzin niemieckich, sam lubiąc się otaczać szlachtą i mieszczanami tego pochodzenia Ob. Kujot O majątkach bisk. na Pomorzu, str. 43. Jan z Wyssenburga darował jednak r. 1258 M. cystersom, którzy podówczas mieszkali jeszcze w Pogutkach. Księga zmarłych, liber mortuorum, wspomina go 8 września następującemi słowy Johannes dictus de Wittenburg, quondam miles devotus et nostrae ecclesiae conversus, qui contulit nobis duas villas, Malelin scilicet et Godeszow, et in multis aliis profuit nobis. Ks. Sambor potwierdza tę darowiznę 10 lipca 1258 r. i 24 marca 1276 r. Ale r. 1287 wszczął się o M. między cystersami i johanitami spór, który arcyb. gnieźnieński Jakób, znajdujący się wówczas celem konsekracyi kościoła w Tucholi, za zleceniem książęcia Mestwina rozstrzygnął na korzyść cystersów pronunciamus praefatos fratres de Novo Doberan t. j. Pelplin ipsam hereditatem Malelin debere jure hereditario perpetuo possidere. Ob, Perlbach, str. 380. Zdaje się jednakowoż, że cystersi nie czuli się jakoś pewni w posiadaniu tej wsi, dla tego się jej chętnie pozbyli, odstępując ją wraz z Godziszewem, Gemlicami i Scowem Sceno biskupowi kujawskiemu Gerwardowi. Za to ustąpił biskup z wszystkich wsi zakonnych dziesięciny cystersom. Jako uznanie praw biskupich miał konwent rocznie dawać trzy grzywny toruńskiej monety 100 marek 80 fen. . Opat wspomniony i klasztor jego, tak mówi dokument, będą posiadali prawem wieczystem dziesięciny z dóbr w okręgu pelplińskim w tegoczesnych granicach. .. tak z pól, które własną pracą i nakładem obrabiają, jak z tych, które prawem niemieckiem albo wieczystą dzierża Maliniec Malinin Malinna Malinina Malinniki wą jure emphiteutico wydadzą. .. Ob. Kujot Opactwo pelpl. , str. 77. Odtąd należał M. , aż do okupacyi pruskiej, jako folwark, do klu cza subkowskiego. R. 1760 istniała w M. karczma prywatnej własności, było także so łectwo z 2 włókami; cała osada obejmowała 26 włók. Ob. Kujot O majątkach bisk. na Po morzu, str. 59. Z r. 1762 zachował się cie kawy spis inwentarza sołeckiego. Sołtysem był wówczas Machowski. Taksa ta została zrobiona na rozkaz Lindnera, starosty sub kowskiego i szotlandzkiego manuskrypt w Pel plinie. Kś. Fr. Malinina, wś w okolicy MińskaLitewskie go, w pobliżu folwarku Dworzyszcza i dr. żel. brzeskosmoleńskiej, ma osad 6; miejscowość wzgórzysta, bezleśna, grunta szczerkowoglin kowate. Al. Jel. Malininow dok. z r. 1224, Malinconov i Malitonow, zapewne Malinkowo pod Mokrem, pow. grudziąski. Maliniska 1. ob. Maleniska, 2. M. , przys. do Brzozy Królewskiej, pow. łańcucki, leży śród lasów sosnowych, w piaszczystej równi nie 228 m. npm. , przy drodze gminnej z Soko łowa do Leżajska. Więk. pos. jest attynencyą ordynacyi łańcuckiej, klucza leżajskiego, i ma 47 mr. pastw. ; pos. mniej. 101 mr. roli, 20 mr. łąk i 16 mr. lasu i pastw. Ludność rzym. katol. jest przyłaczoną do par. w Leżajsku. Od tego miasta dzielą tę osadę lasy, otaczające ją od wschodu i południa, na zachód graniczy z Brzozą Król. , a na północ ciągną się łąki i moczary aż po Jelnę. Mac, Maliniska, góra lesista, na północny zachód od wsi Podusilnej, w pow. przemyślańskim, pod 42 20 15 wsch. dłg. g. F. , a 49 31 21 płn. sz. g. Wznies. 416 m. Miejsce znaku triang. U północnych stóp M. bierze początek pot. Baczówka ob. . Br, O. Maliniszki, zaśc. szlach. , pow. święciański, 4 okr, adm, , o 46 w. od Święcian, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Malinka 1. ob. Malanka. 2. M. , wś, pow. owrucki, między rzekami Kamionką a Zwizdalem. Malinka, ob. Malina. Malinka, niem. Malinchen, folw. , pow. chodzieski, 1184 mr. rozl. , 3 dm. , 40 mk. , należy do gm. Ujście olędry Uschhauland. Poczta w Uściu o 6 kil. , st. kol. żel. i tel. w Pile o 9 kil. M. St. Malinka, niem. Malinken al. Mallinken, dobra ryc, pow. lecki, st. p. Miłki. Areału jest tu 314. 02 ha. , mianowicie 91. 89 ha. roli orn. i ogr. , 82. 77 łąk, 5. 11 pastw. , 122. 20 boru, 6. 41 nieuż. i dróg, 5. 64 wody; najbliższa st. kol. żel. w Wydminach o 6 kil. , cegielnia; 1857 r. 95 mk. Kś. Fr, Malinka, pot. górski, wypływa kilku strugami na płd. zach. stoczystości gór Malinowa 1095 m. i Malinowskie Skały 1150 m. , na wsch. obsz. gm. Wisły pow. skoczowski. Płynie na zach. i uchodzi do Białej Wisełki. Długość biegu 7 kil. W dolinie tego potoku i na stokach sąsiednich grzbietów górskich le gły grupy chat włościańskich, należące do obsz. gm. Wisły Czantorya, Na młace, Cerchla. Niedźwiedzi i Kosarzysko. Pędzi kilka młynów i traczów. Br. G. Malinka, góra wznosząca się w Beskidzie szląskim, na granicy gm. Brenny i Wisły, w pow. skoczowskim, w dziale wodnym między Wisłą a Liśnicą, ramieniem źródlanem Brenicy, pod 36 34 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 40 płn. sz. g. Wzniesienie 809 m. npm. Malinki, wś, pow. berdyczowski, nad strugą uchodzącą do Rosi o 3 w. stąd pod Pedosami; 436 mk. prawosł. , 86 katol. ; cerkiew z r. 1821, w 1742 już istniała. Malinki, dok. Malinnice, wś nad rz. Ponorą, dopływem Ikopotu, pow. starokonstantynowski, par. Kulczyny. Malinki. Wś t. n. in. Malinna w pow. krzemienieckim i druga w pow. winnickim przeszły w r. 1753 z ordynacyi Ostrogskich w ręce Grocholskich a druga Lubomirskich. Malinkowo al. Malankawo, niem. Malenkowo al. Mallenkowo, Malunkouro, Malękowo, Malinkowo, dok. Malininov, Malinconov i Malitonow, folw. , pow. grudziądzki, par. kat. Mokre o 1 2 mili odl. Leszek, dux Poloniae, nadaje bisk. Prus Krystyanowi praedium Malininov, dam omnimodam libertatem, videlicet ut liberum in ibi forum instituant et a quibuslibet exactionibus extranei habeantur r. 1224. Ob. Preus. Urk. B. I, str. 37. St. p. Grudziądz, tamże paraf. ew. , szkoła Lisiekąty, 3 bud. , między temi 1 dm. , 16 kat. mk. 1868. M. należą do dóbr ryc. białochowskich. Kś. Fr. Malinnaob. Malinki. Malinna, grupa domów w Słowicie, pow. przemyślański. Malinne, ob. Malinie, Malinnice, ob. Malinki, Malinnik 1. wś, pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły. 2. M. , folw. , pow. biłgorajski, gm. i par. Krzeszów. Malinnik, ob. Mereczanka, Malinnik, piękny folw. Radziwiłłów w po wiecie słuckim, do r. 1874 należał do ordynacyi kleckiej, odtąd w skutek układu familijne go dołączony do ordynacyi nieświeskiej, ma obszaru 60 włók. A. Jelski. Malinnik, niwa w płd. zach. stronie Dublan, pow. lwowski. Malinnik, las, ob. Gniła, rz. Malinniki, wś włośc. nad Spuszą, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 10 w. od Szczuczyna; 14 dm. , 152 mk. 1866. Malinina Malininow Maliniska Maliniszki Malinnik Malinne Malinoerbach Malinowiec Malinowice Malinowe Malinowce Malino Malino niem. , ob. Malina. Malinoerbach niem. , ob. Malina, pow. opolski. Malinopol, wś, pow. witebski, 4 okr. polic. , 5 okr. sąd. , własność Lisowskich, ziemi dworskiej wraz z folw. Malinówką 1419 dzies. Malinów, por. Malinowo, Malinów 1. kol. w dobrach Rusocice, pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice, odl. od Konina w. 18, dm. 25, mk. 196. 2. M. , wś włośc, pow. radomski, gm. Jedlińsk, par. Lisów, odl. 17 w. od Radomia, ma 4 dm. , 69 mk. , 55 mr. obszaru. Malinów. Wś t. n. istniała w gm. chodorkowskiej, albo w płn. części pow. skwyrskiego albo w płd. stronie radomyskiego. Malinów, grupa chat w obrębie wsi Szlachtowy, w pow. nowotarskim. Br, G. Malinów al. Malinowa góra, szczyt w Beskidach zachodnich, na granicy Galicyi i Szląska austr. , po nad źródłami Żylczy od płn. a Malinki od płd. . Wznies. 1095 m. npm. Cokolwiek na wsch. od tego szczytu wznosi się na tejże granicy szczyt Malinowska Skała 1150 m. . Stok płn. Malinowa a zach. Malinowskiej Skały należy do obszaru Szczyrka w pow. bielskim; wsch. zaś M. Skały do Lipowy pow. żywiecki, a płd. obu gór do obszaru wsi Wisły pow. skoczowski. Br. G. Malinowce al. Malinówka, wś, pow. kamie niecki, nad Dniestrem, gm. Hawryszówka, par. Żwaniec; ma 75 dm. , 638 mk. , w tem 71 jednodworców, 424 dz. ziemi włośc, 89 osad, 1338 dz. ziemi dwors. ze słobódką Malinowiecką i Hryńczukiem. Należały M. do ststwa kamie nieckiego, dziś ks. Oboleńskich. Dr, M, Malinowe al. Malinowiec, część Gołogór, pow. złoczowski. Malinowe, grupa chat w obrębie gm. Si dziny, w pow. myślenickim. Br. G. Malinowice, wś i folw. , pow. będziński, gm. i par. WojkowiceKościelne. Ma 35 dm. ,. 270 mk. , ziemi włośc. 212 mr. , 40 os. , folwarcznej 466 mr. , własność ks. Hugona Hohenlohe W 1827 r. 27 dm. , 226 mk. Malinowiec, ob. Malinowce, Malinowiec, pot. , nastaje w lesie Brylińcach, na zach. obszarze wsi Kniażyc, w pow. przemyskim, płynie od zach. na wsch. przez Kniażyce, Koniuszki, Darowice, a przeszedłszy na obszar Hermanowic, zwraca się na płn. wsch. , przecina gościniec wiodący z Przemyśla do Niżankowic, następnie drogę kolei żel. przemyskołupkowskiej, zwraca się na płn. i na obszarze Nehrybki zlewa swe wody do Wiaru z lew. brz. W Darowicach przyjmuje pot, Kormanicę z praw. brz. , który nastaje w lesie Kruhlu, na obsz. gm. Kormanic, i płynie na płn. wsch. Długość biegu 12 kil. Malinowiecka słobódka, in. Wietrzanka, Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 61. Wietranka, nad Dniestrem, pow. kamieniecki, par. Żwaniec, gm. Hawryszówka; 150 mk. , w tem 33 jednodworców, 88 dz. ziemi włośc. Por. Malinowce, Dr, M, Malinowiszcze 1. lesisty grzbiet górski w Karpatach wschodnich, na granicy gmin Kryczki i Maniawy, w pow. bohorodczańskim, odrywający się od potężnego skalistego działu górskiego Czortką zwanego, w kierunku płn. wsch. , między dolinami górnych biegów pot. Płoski i Maniawki. Długość grzbietu 3 kil. Najwyższe jego wzniesienie wynosi 1055 m. npm. Północne przedłużenie jego, rozpościerające się po zach. stronie wsi Kryczki, zwie się Worosznym 823 m. . 2. M. , las w płd. stronie Starzawy, pow. dobromilski. Najwyższe jego wzniesienie na płd. wsch. 633 m. Pochyla się na płn. zach. ku dolinie Strwiąża. Malinówka 1. wś, pow. jędrzejowski, gm. i par. Brzegi. 2. M. , attyn. dóbr Mnichów, pow. kielecki. 3. M. , kol. , pow. chełmski, gm. Brzeziny, par. Puchaczów. 4. M. , kol. włośc. , pow. chełmski, gm. Bukowa, par. Sa win. W 1827 r. 1 dm. , 7 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. , od rz. Bugu w. 4, rozl. mr. 600 grunta or. i ogr. mr. 288, łąk mr. 76, wody mr. 1, lasu mr. 164, zarośli mr. 66, nie użytki i place mr. 5, bud. z drzewa 13. Folw. ten w r. 1869 oddzielony od dóbr Łowcza. 5. M. , wś, pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzew, odl. 16 w. od Suwałk. Ma 32 dm. , 270 mk. W 1827 r. wś rząd. 13 dm. , 77 mk. 6. M. , wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Pojewoń, odl. 25 w. od Wyłkowyszek, ma 4 dm. , 28 mk. Br. Ch. Malinowka 1. zaśc w pow. bobrujskim, w okr. polic. hłuskim, w par. katol. hłuskiej, o mil 2 na płd. od mka Hłuska, ma os. 11; miejscowość odludna, poleska, grunta piasz czyste. 2. M. , mała wś w pow, borysowskim, w okr. pol. łohojskim, przy drodze z Horodca do Okołowa, ma osad 5; miejscowość mocno falista, niebezleśna. 3. M. , wś i folw, w pow. mińskim, na pół odległości pomiędzy Mińskiem Litewskim i Gródkiem Tyszkiewiczowskim; wieś ma osad 9; folw. , własność Bucewiczów, w glebie dobrej. A. Jelski. Malinówka 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 70 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Parafianowo, 2 dm. , 12 mk. 2. M. , folw. pryw. nad jez. biezimiennem, pow. wilejski, o 45 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 28 mk. kat. 3. M. , zaśc. pryw. nad rz. Łuczajką, pow. dzisieński, o 44 w. od Dzisny, okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. kat. 4. M. , wś rząd. , pow. dzisieński, o 8 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , gm. Jazno, 5 dm. , 67 mk. 1866. Malinówka, ob. Malinopol. Malinówka 1. wś, st. dr. żel. dynebursko witebskiej, między Krzesławką a Józefo Malinowka Malinopol Malinów Malinowiszcze Malinówka Malinowska Malinowski Malinowszczyzna Malinówka Malinówka wem, o 217 w. od Witebska, o 27 od Dyneburga, o 345 od Smoleńska, nad jez. Głuchem. W gminie M. są całe wsie Wielkorossyan. 2. M. , zaśc. do dóbr Kownata. Malinówka 1. ob. Malinowice, 2. M. , słobódka głuszkowiecka, u źródeł Uszki, dopływu Uszycy, pow. płoskirowski, gm. Jarmolińce, par. Sołodkowce. Własność Aleksandra Or łowskiego. R. 1868 miała 55 dm. 3. M. , pow. uszycki, gm. i par. Sołodkowce. Malinówka, st. dr. żel. kursko charkowskoazowskiej, o 28 w. od Łozowej, o 82 od Kramatorskiej. Malinówka 1. z Koźlęciem Koźleńcem, wś w pow. brzozowskim, gęsto zabudowana nad pot. Górskim, dopływem Wisłoka z praw. brz. , w okolicy górskiej i lesistej. Od płn. otacza ją duży las zwany Dworskim lasem, od wsch. las na wzgórzach ze szczytem Korczypkowa góra 434 m. npm. , który tę wś dzieli od Brzozowa. Na płd. od wsi pokrywają mniejsze, poprzery wane lasy niższe wyniosłości, zwane Bukowskiemi górami, o które się opiera przys. Koźleniec. M. liczy 951 mk. rzym. kat. należących do par. w Komborni. Tutaj jest szkoła ludowa lkl. i mniejsza kopalnia nafty Tatomir, Geogr. Galic. 76. Kasa pożyczk. gm. rozporządza ka pitałem 300 zł. w. a. Pos. więk. ma jedynie las 401 mr. ; pos. mn. wynosi 669 roli, 108 łąk, 141 past. i 53 mr. lasu. Na zach. graniczy M. z Jabłonicą, a na płd. wschód ze Zmiennicą. 2. M. , karczma przy Leksandrowej, należąca do obszaru dwors. w Wiśniczu, w pow. bo cheńskim. 3. M. , część Mostek, pow. lwow ski. 4. M. , folw. na obszarze dwors. Krzy we, pow. skałacki. Mac. Malinówka 1. Mała, niem, . Kl. Mallinowken, folw, pryw. , pow. łecki, o 10 kil. na płn. od Ełka, gdzie jest st. p. ; leży nad jez. Laśmiady, na Mazurach. Obejmuje 78, 74 ha. roli or. i ogr. , 29, 03 łąk, 7, 85 past. , 310 nieuż. , razem 118, 72 ha. Właśc. Fryderyk v. Pilchowski; 1857 r. 26 mk. 2. M. W. , niem. Gr. Mallinowken al. Malinoffken, wś, pow. łecki, st. p. Ełk; leży na płd. stronie dużego jeziora zwanego Laśmiady; 1857 r. 107 mk. R. 1557 nadaje ks. Olbracht Rafałowi Nickowskiemu Nitzkovius, plebanowi straduńskiemu, 4 włóki boru pod Sikorami na prawie chełmińskiem. Malinówka posiada r. 1600 tylko polską ludność Ob. Kętrz. , O ludn. pols. str. 513. Malinówka, mała rzeczułka w pow. miń skim, zaczyna się w lesistej nizinie około wsi Popki, płynie w kierunku zach. ku miasteczku Pierszaje, pod Pierszajami przecina gościniec, ma młynek i wpada nieco niżej do Pierszajki, dopływu Istoczy, z lewej strony; długość bie gu około wiorst 4. A. Jelski. Malinówka, ob. Tykicz Zgniły. Malinowo 1. . Nowe i M. Stare, wsie, pow. ostrołęcki, gm. Czerwin, par. Jelonki. W 1827 r. 12 dm. , 96 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. z wsią M. i Nowy Rynek rozległe 1866 r. mr. 1507. Dobra powyższe należały do Władysława hr. Łubieńskiego, następnie nabył je Henryk ks. Woroniecki, który w r. 1872 rozprzedał 68 częściowym nabywcom. Wś M. os. 34, z grun. mr. 163; wś Nowy Ry nek os. 4, z grun. mr. 64. 2. M. , wś, pow. mazowiecki, gm. Klukowo, par. Kuczyn ob. . W 1827 r. 12 dm. , 118 mk. 3. M. , folw. , pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, leży w stronie płn. wsch. o 53 w. od Maryampola, o 9 1 2 od Pren ma 2 dm. , 43 mk. , gruntu 498 mr. Należy do dóbr Jakimiszki ob. . 4. M. , os. , pow. tnaryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Igłówka. W 1827 r. os. rząd. 1 dm. , 3 mk. Br. Ch. Malinowo, zaśc. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , gm. N. Pohost, o 57 w. od Dzi sny, 2 dm. , 14 mk. 1866. Por. Hrazie. Malinowo 1. zaśc. dziedziczny od r. 1847 w pow. bobruj skim, mieszczan i włościan Kor butów, Możejków, Płyszewskich, Statkiewiczów i Syćków, razem włók 43. 2. M. , wś w pow. słuckim, w okr. polic. 1m starobińskim, przy drożynie wiodącej ze wsi Starzyny i Smolacz do Dominikowicz, nieopodal rz. Woł ki, ma osad 6, miejscowość odludna, poleska; obręb gm. wyżniańskiej. A. Jelski. Malinowo Żółtki i M. Kalnica, dwie wsie gub. grodzieńskiej, w b. ziemi bielskiej. Malinowo, niem. Amalienhof, dobra, pow. niborski, st. p. Działdowo. Malinowska góra, ob. Malinów szczyt. Malinowska st. poczt. , ob. Grakowska. Malinowski 1. potok, pot. górski, wytryska w lesie Lipowskim, z pod Malinowskiej Skały 1150 m. ; płynie na wsch. i w obrębie gm. Lipowy, w pow, żywieckim, uchodzi do Leśny, dopływu Soły. Długość biegu niemal 4 kil. 2. M. potok, wypływa z lasu w płd. stronie obszaru Laszek murowanych, w pow. staromiejskim, płynie na płn. wsch. i w La szkach mur. zlewa swe wody do Tarnawki, dopływu Strwiąża, z prawego brzegu. Długość biegu 4 kil. Br. G. Malinowszczyzna, folw. pryw. nad strumykiem, pow. wilejski, o 34 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, o 3 w. od st. drogi żel Prudy, własność Świętorzeckich; kwitnie tu wzorowe gospodarstwo, 200 sztuk bydła nabiał, gorzelnia, browar, fabryka krochmalu, tartak, kościarnia, sieczkarnia, wszystko poruszane wspólnym motorem parowym. M. była zawsze awulsem do Lebiedziowa. li. 1827 przeszła od Radziwiłłów do Świętorzeckich. Jest tu kaplica katol. parafii Lebiedziów ob. . R. 1866 było w M. 89 mk. Malinowo Malke Malkewicz Malki Malinowszczyzna 1. wś włosc. , pow. wilejski, o 95 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Sitce, 8 dm. , 74 mk. 2. M. , folw. szlach. tamże, 1 dm. , 30 mk. , 2 prawosł. , 28 katol. 3. M. , folw. pryw. tamże, 1 dm. ,. 2 mk. prawosł. 4. M. , folw. szlach. , nad jez. Lejpole, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 1 dm. , 16 mk. , 3 prawosł. , 13 katol. 1866. Malińska struga, ob. Malina, pow. opolski, Malińskie Zagrody, ob. Łada, rz. , Malinie i Zagrody M. Maliński, młyn do Myszowic, pow. niemodliński. Maliny, folw. , pow. gostyński, gm. Pacyna, par. Luszyn ob. . W 1827 r. 8 dm. , 50 mk. Maliny, zaśc. włośc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 2 dm. , 23 mk. katol. 1866. Maliny dok. , ob. Malin, pow. radomyski. Maliny, ob. Malinie. Malischicze dok. , ob. Małszyce. Malisowizna, wś, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Jeleniewo, odl. 15 w. od Suwałk, ma 21 dm. , 210 mk. W 1827 r. wieś rząd. , 21 dm. , 127 mk. Malissen al. Ostrowen niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Stołupiany. Maliszew, Maliszów, wś i kol. , pow. radom ski, gm. Gębarzew, par. Kowala, odl. 9 w. od Radomia, ma 23 dm. , 258 mk. , 475 mr. ziemi włośc. i 224 mr. kolonistów. W 1827 r. było tu 24 dm. , 166 mk. W XV w. M. , dziedzictwo Jana Łabęcia, ma folw. i łany kmiece. Dług. II, 519. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. , Podgórze i osadą Majewo rozległy mr. 468 grunta or. i ogr. mr. 376, łąk mr. 90, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 15, po kłady torfu. Wś M. os. 29, z grun. mr. 278; wś Podgórze os. 8, z grun. mr. 70; osada Majewo gruntu mr. 15. A. Pal. Maliszewa Stara Nowa, wś, pow, sokołowski, gm. Dębe Nowe, par. Kosów. M. Stara ma 23 dm. , 152 mk. , 960 mr. ; M. Nowa 43 dm. , 337 mk. , 2000 mr. W 1827 r. M. Stara miała 22 dm. , 148 mk. ; M. Nowa 39 dm. , 240 mk. Maliszewko, wś, pow. płocki, gm. Drobin, par. Rogotwórsk, odl. o 30 w. od Płocka, ma 5 dm. , 85 mk. , 12 mr. gruntu. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 492 grunta or. i ogr. mr. 242, łąk mr. 20, past, mr. 35, wody mr. 2, lasu mr. 180, nieuż. i place mr. 13, bud. mur. 3, z drzewa 7. Wś M. osad 9, z gruntem mr. 11. Maliszewo 1. wś, pow; płocki, gm. Drobin, par. Rogotwórsk, odl. o 30 w. od Płocka, ma 3 dm. , 43 mk. , 185 mr. gruntu. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 183 grunta or. i ogr. mr. 139, łąk mr. 6, past. mr. 32, lasu mr. 2, nieuż. i pl. mr. 4, bud. mur. 1, z drzewa 5. 2. M. , wś i folw. nad rz. Mień, pow. lipnowski, gm. Bobrowniki, par. Lipno, odl. o 6 w. od Lipna, ma 17 dm. , 209 mk. , 1229 mr. gruntu, 45 nieuż, W 1827 r. 18 dm. , 191 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. i Rumunki Maliszewskie, od rz. Wisły w. 10, rozl. mr. 1330 grunta or. i ogr. mr. 490, łąk mr. 151, past. mr. 263, wody mr. 5, lasu mr. 298, zarośli mr. 56, nieuż. i place mr. 67, bud. mur. 6, z drzewa 24; gorzelnia, browar, młyn wodny i tartak, pokłady torfu. Wś M. os. 41, z grun. mr. 93; wś Rumunki Maliszewskie os. 25, mr. 361. 3. M. , wś i rum. , pow. lipnowski, gm. Bobrowniki, par. Kikoł, odl. o 6 w. od Lipna. Ma 20 dm. , 179 mk. , 340 mr. gruntu, 16 mr. nieuż. 4. M. Porkusze al. Perkusy i M. Łynki, wś, pow. łomżyński, gm. Chlebiotki, par Zawady. ; M. Łynki w 1827 r. 19 dm. , 133 mk. ; M. Perkusy 31 dm. , 228 mk. Obszar ogólny wynosi 2457 mr. We wsi jest tak zwane jeziorko Maliszewskie. M. wspominane w aktach 1430 r. jest gniazdem Maleszewskich Gloger, Ziemia łomż. . Maliszewo, wś w pow. rzeczyckim, w gm. chojnickiej, w okr. polic. 2gim jurewickim, o wiorst parę na płd. wsch. od mka Chojnik. Za poddaństwa należała do starodawnej rodziny Prozorów, ma os. pełnonadziałowych 30, grunta lekkie, nieco podniosłe nad poziom okoli cznych nizin poleskich. A. Jelski, Maliszewski rewir, las nad rz. Wereszycą, w płn. stronie wsi Wereszycy, pow. gródecki. Maliszów, wś i folw. , ob. Maliszew. Maliszowa, ob. Maliszewa. Maliszówka 1. wś, pow. starokonstantynowski, par. Ostropol. R. 1867 miała 32 dm. 2. M. , przys. do Józepówki, pow. berdyczowski. 3. M. Wś t. n. wymieniają A. J. Z. R. w pow. skwyrskim, gm. pawołockiej. Maliszyn, ob. Małyszyn, pow. iłżecki. Maliszyszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 57 w. od Wilna, 1 dm. , 4 mk. katol. 1866. Malitonow dok. , ob. Malinkowo. Malitsch niem. , 1202 r. Maluts paruum, 1217 Maluci, 1218 Malowicz, 1370 Malatsch, wś, pow. jaworski, ma kościół paraf. katol. , szkołę, park, zamek. Por. Jawarz. Malitz niem. , ob. Malice. Maliw, ob. Małów. Malk dok. 1322, ob. Małki. Malkau niem. , ob. Małki. Malkaw dok. , ob. Malkowy. Malke niem. , rz. , por. Małksa, Malken niem. , ob. Małki. Malken niem. , ob. Czartowiec, pow. brodnicki. Malkewicz dok. , ob. Malkwitz. Malki, dok. Malkowce, wś, pow. zasławski, gm. i par. Butowce, ma kaplicę katol. i paraf. cerkiew drewnianą. Maliszewa Maliszewko Maliszewo Maliszewski rewir Maliszów Maliszowa Maliszówka Maliszyn Maliszyszki Malitsch Malitz Maliw Malk Malkau Malkaw Malken Malinowszczyzna Malinowszczyzna Malińska Malischicze Malisowizna Malissen Maliszew Malkiehn Malkinsken Malkiehnen niem. , ob. Małkiny. MalkiehnFluss i MalkiehnenSee niem. , ob. Małkiń. Malkinsken dok. , ob. Małkiny. Maików, wś włośc, pow. opoczyński, gm. Sworzyce, par. Bedlno Łaski, Lib. ben. I, 705, odl. 15 w. od Opoczna. Ma 20 dm. , 122 mk. , 290 mr. obszaru, szkołę pocz. 1kl. ogólną. Malków, własność ziemska w pow. bobrujskim, należąca do Rynejskich; około 3 1 2 włók. Malkow dok. , ob. Małki. Malkowa, wzgórze w dziale zwanym Wierzbowcami, w Karpatach wschodnich, w obrębie gm. Wierzbowiec, w pow. kosowskim, rozlegającym się między potokami Czerniatynem ob. od płn. , a Tarnowcem od płd. W dziale tym wznoszą się szczyty Malkowa 444 m. , Perehrask 425 m. , Sekatura 413 m. i Gruhilak 378 m. . Br. G. Malkowe, pustk. w pow. lublinieckim, ob. Lisowice. Malkowice 1. wś, pow. opatowski, gm. Kiełczyna, odl. 22 w. od Opatowa, ma 34 dm. , 215 mk. , 493 mr. ziemi włośc. i 1 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. 19 dm. , 116 mk. Według Długosza t. II, 327 Malikowice wś królewska ma folwark, młyn, karczmy, zagrodników i łany kmiece. Gmina M. , z urzędem w Malkowskiej Woli, ma 3509 mk. , 527 dm. , rozl. 10902 mr. , w tem ziemi dwors. 6248 mr. , sąd gm. okr. II i st. p. Iwaniska, w gm. 2 huty szklane. W skład gminy wchodzą Buczyna, Ceber, Dziewiętle, Gorzków, Grzybów, Gryzikamień, Grzesiaki, Jastrzębska Wola, Kiełczyna, Kiełczyńska Wola, Łagowica, Łopacionko, Łopatno, Malkowice, MałkowskaWo la, Młynki, Miłoszowice, Niedźwiedź, Niemirów, Pipała, Przyborowice, Skoczylas, Skolańkowska Wola, Swoboda, ŚwiniaKrzywda, Ujazd, Ujazdek, Wygiełzów i Zagrody. 2. M. , wś nad Wisłą, pow. pińczowski, gm. Filipowice, par. Przemyków. Leży na prawo od trakktu z Koszyc do Korczyna. W 1827 r. 17 dm. , 184 mk. Wspomina tę wś Długosz t. II, 149. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folwarków M. , Siedliska, Sokołowice i Kępa, wsi M. , Sokołowice, Skałka, Stanisławice, Wymysłów i Kępa; rozl. wynosi mr. 951; folw. Malkowice i Siedliska grunta or. i ogr. mr. 327, łąk mr. 81, pastw. mr. 25, lasu mr. 25, nieuż. i place mr. 45, razem mr. 503, bud. mur. 4, z drzewa 16, płodozmian 16polowy; folw. Sokołowice i Kępa grunta orne i ogr. mr. 337, łąk mr. 43, past. mr. 7, lasu mr. 30, nieuż. i place mr. 21, razem mr. 448, bud. mur. 3, z drzewa 9, płodozmian 4 i 12polowy; młyn amerykański, rz. Wisła i Szreniawa przepływają, tworząc 3 stawy i jezioro. Wś M. os. 16, z grun. mr. 96; wś Sokołowice os, 19, z grun. mr. 118; wś Skałka os. 11, z grun. mr. 72; wś Stanisławice os. 10, z grun. mr. 68; wś Wymysłów os. 5, z grun. mr. 27; wś Kępa os. 8, z grun. 45. Br. Ch. Malkowice, niem. Malkowitz, Malkwitz, kol. w pow. prądnickim, należy częścią do Dobierzowa, częścią do Twardawy. Malkowicze, wś i ogromne dobra w płn. stronie pow. pińskiego, w gm. chotynickiej, w okr. polic. 1 łohiszyńskim, nad rz. Cną; wś ma osad 40, cerkiew; dobra pojezuickie, należą do Potockich, miejscowość całkiem odludna, poleska, pełna dzikiego zwierza, ryb, grzybów etc. , pozbawiona dróg komunikacyjnych; grunta lekkie, łąk obfitość. Por. Lipsk. A. Jel. Malkowicze 1. wś włośc. nad rz. Narycą oraz nad jez. Korpówką i Żabinką, pow. wi lejski, o 79 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. duniłowicka, 7 dm. , 63 mk. katol. 2. M. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 9 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , gm, Mikołajów, 6 dm. , 58 mk, 1866. F. S. Malkowo. Wś t. n. wymienia Lib. ben. Łaskiego I, 74 w par. Raczkowo pow. wągrowiecki. Małkowska Wola, wś, pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Kiełczyna, odl. 23. w. od opatowa. Posiada szkołę począt. i urząd gm. , 46 dm. , 313 mk. , 577 mr. ziemi włośc. i 23 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. , 19 dm. , 116 mk. W XV w. wś królewska Dług. II, 327. Malkowszczyzna 1. zaśc. pryw. nad rz. Dryświatycą, pow. dzisieński, o 97 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. starowierców. 2. M. , folw. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , gm. drujska, o 19 w. od Balbinowa, o 6 w. od Drui ob. , o 56 w. od Dzisny, 1 dm. , 19 mk. katol. 1866. Dziedzictwo najprzód kniaziów Massalskich, dalej Rudominów, od których Gotard i AndrzejWilhelm Szumscy Szaumanowie nabywają w r. 1699, dalej przechodzi do Jerzego Szaumana, od niego do Jana Szaumana, dziś własność jego wnuków Mikołaja, Michała i Gabryela. Do M. należały dwa awulsa Ryżowszczyzna i Zadrujek nad rz. Drujką z młynem. W M. jest kaplica w r. 1792, wystawiona kosztem Jana Szaumana, ziemi 415 dzies. , dusz męs. 66. Bo M. należały wsie Minejty 37 dusz, Albinowszczyzna 12, Puszkiele 9, Rohalewo 8 dusz; do Ryżowszczyzny liczyło się ziemi 379 dzies. , dusz 52; do niej należały wsie Trybuchy 25, Radkuny 19, Ozierawki 4 i Lipówka 9 dusz. W Zadrujku ziemi 449 dzies. , dusz 63; do niego należała wieś Trybuchy 63 dusz. 3. M. , wś włośc. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 29 w. od Święcian, 5 dra. , 57 mk. katol. 1866. Malkowszczyzna, Milkowszczyzna, uroczysko nad Borszczajówką, gdzie dziś Sofijska Borszczajówka. Malkowy 1. al. Małkowo, Malkowo, niem. Malkowy Malkowszczyzna Malkowo Malkowicze Malkowice Malkowe Malkowa Malkiehnen Malkiehnen Malkow Malków Mahlkau, dok. Malkaw, dobra, pow. kartuski, st. p. Żukowo o 4 kil. od. Obejmują 426, 50 ha. roli or. i ogrodów, 55, 69 łąk, 68, 26 past. , 14, 29 nieuż. , razem 564, 74 ba. ; gorzelnia parowa. R. 1868 liczyły M. i wybudowanie Młyńsk razem 169 mk. , 131 kat. , 38 ew. ; 15 dm. ; par. katol. Żukowo o 1 2 mili odl. , parafia ewang. Przyjaźń, szkoła Żukowo; odl. od miasta pow. 1 3 4 mili. Malkowy należą do starych osad. R. 1339 nadaje w. mistrz Dyteryk de Aldenburg wiernemu Janowi za usługi wyświadczone zakonowi M. , Mniszewo razem 40 włók, dalej 11 włók w Krokowie i 1 2 włóki łąk i bagien nad Redą, tam gdzie wpływa w morze quod Puczker Habe t. j. Haff, Zatoka Pucka nuncupatur. Nadto dajemy mu, nad tą samą rzeką dalej w głąb kraju postępując, łąki obejmujące wszerz 4 sznury, a wdłuż 6, aż tam dotąd gdzie do nich przytykają dobra bisk. kujawskiego Melescow i Warneokole, jure culmensi. W morzu może mieć jeden statek in salso mari in nostris stationibus, quae Ficzzen vulgariter dicuntur, potuerunt habere libere unam navim, quae Barding dicitur pro captura allecum t. j. śledzi; w zatoce przysługiwać mu ma prawo rybołóstwa cum instrumento quod newod dicitur. W morzu zaś będzie miał prawo rybołóstwa, piscaturam quae Czokfank in vulgari nuncupatur. Za to będzie nam wraz ze swoimi spadkobiercami służył na koniach i w zbroi, według możności w wojnach przeciwko najazdom na kraj nasz. Będzie nam dalej pomagał przy budowaniu i naprawianiu nowych warowni na każde zawołanie. Nadto będzie płacił od każdego pługa 1 pług 2 włóki 2 korce t. j. 1 pszenicy i 1 żyta w rok de quolibet aratro 2 mensuras, unam siliginis et unam tritici, nobis singulis annis solvere tenebuntur. Na uznanie zaś zwierzchności będzie płacił od tych dóbr 1 funt wosku ein markpfunt i 1 denar koloński albo 5 zwyczajnych denarów na św. Marcin. Datum Marienburg a. 1339 in vigilia sanctarum XIm virginum. Ob. Odpisy Dregera w Pelplinie, str. 50 51. R. 1380 powstała na terytoryum malkowskiem nowa wieś Słupno, ku czemu odłączono od M. 21 włók. Ob. rkp. Cod. dipl. Cartusiae w Pelplinie. Tegoż roku dostają od Piotra z Małków Erbherr v. M. Vosla i Zolkyn sołectwo w M. , 3 włóki na prawie chełmiń. , trzeci fenig od wszystkich kar sądowych und der Schillingen i trzeci fenig od czynszu z karczmy. Za to mają nam służyć z jednym koniem na naszych wyprawach. Gdyby mu koń przyszedł do szkody, zwrócimy mu go; także i inne szkody poniesione podczas wypraw wynagrodzimy mu. Gdybyśmy tego nie uczynili, nie będzie miał obowiązku nam służyć aż po wynagrodzeniu strat. Ma mu też przysługiwać prawo osadzenia tamże wolnych włościan, którzy jednak zobowiązani będą płacić nam 18 szkudów i 2 kury na M. B. Gromniczną od każdej włóki i płużne. Panom zaś z Małków mają dawać 1 korzec pszenicy i 1 korzec żyta, według liczby pługów i gburzy ze Słupna tak samo. Biskupowi natomiast mają płacić pół wiardunka na ś. Marcin. Dla karczmy dajemy 1 mr. roli na ogród i 1 1 4 mr. łąk, od których nam mają płacić 2 części czynszu, trzecią zaś sołtysom wyż wzmiankowanym. Ob. Cod. dipl. Cartusiae, rkp. w Pelplinie, str. 144. R. 1397 poświadcza w. mistrz Konrad v. Jungingen, że Przibke v. Exow, Ritter und Herr, za wiedzą zakonu dał klasztorowi w Kartuzach 7 mr. łąk, z tem jednak zastrzeżeniem, że spadkobiercy jego po jego śmierci będą mogli je odkupić za 30 grzywien. Dan w Sztumie w środę po ś. Filipie i Jakóbie ob. tamże, str. 145. R. 1427. przedaje Anna, wdowa po Janie v. Exow, 1 2 Małków Gabryelowi y. Russentzin die marrk Zinss vor zwanzigk marrk. Tamże str. 145 b. R. 1428 kupuje Mikołaj von Dobrzesin od Anny von Exow 3 1 2 włóki w Małkach. R. 1434 daje Gabryel z Rusęczyna, któremu przypadła połowa owych 7 mr. , swoją cześć klasztorowi bez prawa wykupienia ich na nowo. Tamże str. 146. Córka Gabryela Małgorzata wyszła potem za gdańszczanina Henryka Kokram, który, będąc kartuzyanom winien 1100 grzywien, r. 1437 zawarł z nimi następną ugodę Pozostaje im winien jeszcze tylko 600 grzywien, za fo daje im w zastaw połowę Małków za 300 grzywien, t. j. 15 włók, może je jednak wykupić kiedy mu się będzie podobało, tak samo jego spadkobiercy, za 300 grzywien. Resztę długu t. j. 300 grzywien zobowiązuje się Kokram ratami spłacić zakonowi w ten sposób, że, od Zielonych Świątek r. 1439 począwszy, co rok odda 50 grzywien. R. 1437 zeznaje Anna Ton Exow, że od kartuzyan pożyczyła najprzód 122 grzywien a potem 78, razem 200 grzywien. Za to kupili ci od niej połowę wsi naszej Malkowy al. Słupno zwanej Ob. tamże str. 148. Teraz więc posiadał zakon całą wieś. Z r. 1547 zachował się jeszcze przywilej sołecki, który w tym roku odnawia Jan przeor kartuski; w nim nadaje przeor sołtysowi wś Malkowy, zawierającą 33 włók, na prawie chełmiń. i karczmę wolną z morgiem roli i morgiem łąki. Od drugich włók mają klasztorowi mieszkańcy płacić na ś. Marciu 1 1 2 grzywny i 2 kury; do robocizny z kosą są zobowiązani przez 2 dni; biskupowi mają płacić pół wiardunka. Z szczególnej łaski dajemy sołtysowi trzeci fenig wszystkich kar. Gdyby sołectwo miało zostać sprzedane, winien nam kupujący dać dziesiątą grzywnę od zakupna. Ob. tamże str. 152. R. 1583 donosi wizytacya bisk. chełm. Rozdrażewskie Malkowy Malinie Malkwitz go, że w Malkowie było wtedy 30 gburów włośc, którzy płacili proboszczowi w Żuko wie od włóki korzec żyta i korzec owsa; soł tys 2 korce żyta i 2 owsa pag. 19. 2. M. Dolne al. Malchowy i Malikowsky, niem. NiederMalkau al. Mahlkau, dobra ryc. , pow. kościerski, st. p. Pogótki w odl. 6 kil. ; leżą nad Wie rzycą, niedaleko granicy pow. starogardzkie go, o milę od żelaznej kolei z Chojnic do Tcze wa prowadzącej. Właściciel Wilhelm Hall ma prawo zasiadywania w sejmiku powiatowym. Areału jest tu 30513 ha. i to 228, 27 ha. roli or. i ogr. , 29, 25 łąk, 24, 42 past. , 17, 79 lasu, 4, 24 nieuż. , 1, 16 wody; wodny młyn i olejar nia. 1868 r. było tu 82 mk. , 45 kat. według szemat. dyec. 54 i 37 ew. , 6 dm. mieszkal nych. Par. katol. Pogótki 1 milę odl. ; par. ewang. Nowe Polaszki, szkoły nie ma w miej scu; dzieci katol. odwiedzają szkołę ewang. w Kobylu. Odległość od m. pow. wynosi 3 3 4 mili. Najbliższa st. kolei żel. Zblewo o 8 kil. odl. 3. M. Górne al. Malchowy, niem. OberMalkau al Mahlkau, majątek prywatny, wyda ny przez rząd 17 paźdz. 1786 na wieczystą dzierżawę, pow. kościerski, st. p. Pogótki, naj bliższa st. kolei żel. Zblewo o 8 kil. odl. Do bra te leżą nad Wierzycą i obejmują znaczne pokłady torfu. Obszaru ziemi liczą 259, 60 ha. , mianowicie 188, 90 roli or. i ogr. , 20, 70 łąk, 19, 10 past. , 20, 10 boru, 8, 80 nieuż. 1867 r. było tu 5 dm. mieszkalnych i 70 mk. , 43 kat. , 27 ew. Par. katol. Stara Kiszewa pół mil odl. ; par. ewang. Nowe Polaszki. Odległość do m. pow. Kościerzyny wynosi 3 3 4 mili. Szkoła ewang. Kobyle, dokąd uczęszczają tak że dzieci katolickie z Maików. Kś. Fr. Malkwitz niem. 1. 1255 r. Malckowitz, 1360 Malkewicz, wś, pow. wrocławski, z kościo łem paraf. katol. , który 1353 r. już istniał, i szkoła. Młyn wodny Dohm. 2. M. , ob. Malkowice. F. S. Mallankowo niem. , ob. Malankowo. Mallar niem. , ob. Malarki, Malleczewen niem. , ob. Małeczewo. Malleiken al. Maleyken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Gawaiten, leży nad granicą pow. darkiejmskiego i obejmuje 38 włók; 1857 r. 81 mk. Kś. Fr. Mallenkowo niem. , ob. Malinkowo, Mallentin niem. , ob. Malęcin, Mallenuppen niem. , ob. Malenuppen. Mallet niem. ,. rzeczka w pow. tylżyckim. Mallien dok. , rz. , ob. Omulew. Mallina dok. , ob. Malina. Mallinken niem. , ob. Malinka, Malliowken niem. , ob. Malenówko i Malinówka. Mallmannsthal niem. , niem. kol. na obszarze dwors. Majdan, pow. drohobycki. Mallmitz niem. , ob. Malmitz, Malinie niem. , ob. Malnie. Mallschau niem. , wś, pow. niemczyński, par. Prauss. Mallwellen niem. , folw. , pow. ragnecki, st. p. Lengwethen, należy do dóbr ryc. Gerskullen. Obejmuje 123 ha. areału, i to roli or. i ogr. 76, 60, łąk 43, 40, nieuż. 3. Do klucza tego należą jeszcze folw. Kallehnen, Naugeningken i Skaticken; obszar ziemi razem wzią wszy obejmuje 1340, 33 ha. Kś. Fr. Mallwischken niem. , ob Malwiszki. Mallwitz, ob. Malmitz. Mally Park niem. , ob. Mały Park Malmitz niem. 1. Mallmitz, Mallwitz, niegdyś Malnitz, wś, pow. szprotowski, par. Eisenberg. Jest tu st. dr. żel. z Lignicy do Żegania, o 11 kil. od Żegania; kościół paraf. ew. 1741 r. założony, a dawniej był i katolicki filialny. Huty żelazne. 2. M. , Mallmitz niem. , 1357 r. Malnicz, wś, pow. lubiński, par. Lubiń, obejmuje pod tem miastem zamek, folw. Jaenkerei oraz część lasu. Por. Lubiń. F. S. Malmurzyn, wś, pow. kielecki, gm. Mniów ob. , par. Grzymałków. W 1827 r. 7 dm. , 74 mk. Malmuta, ob. Łubań, V, 770. Malnicz dok. , ob. Malmitz. Malniki, wś szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 3 dm. , 23 mk. katol. 1866. Malnitz niem. , ob. Malmitz, Malnów, ob. Malnów. Malocha, ob. Malechów, Maloczin niem. , dobra, dziś już pod tą na zwą nie istniejące, pow. kartuski. R. 1339 rezygnują bracia Bemach i Tomasz na M. i od bierają go od komtura gdańskiego jako lenno; za to zobowiązani byli służyć zakonowi w wy prawach wojennych i przy budowaniu waro wni i do innych służb ut alii habentes jus militare in nostro territorio usque hoc facere consueverunt. Kś. Fr. Malonelen niem. lub Jägersthal, majątek chełmiński, pow. stołupiański, st. p. Mehlkehmen o 5 kil. odl. Areału jest tu 489. 67 ha. , mianowicie 294. 44 roli orn. i ogr. , 156. 18 łąk, 23. 14 pastw. , 8. 32 boru, 5. 00 nieuż. , 2. 64 wody; cegielnia i młyn wodny; 1857 r. 77 mk. Malorówka, góra i szczyt w północnych rozgałęzieniach Magóry Spiskiej, na obszarze gm. Kacwina ob. , w hr. spiskiem Węgry, między Kacwińskim pot. od zach. a Kacwińską rzeką od wsch. . Wznies. 956 m. npm. Maloschuetz dok. , ob. Małuszyce. Malowa góra, wś i folw. , pow. bialski, gm. Kobylany nadbużne, par. Malowa góra, o 10 w. od Terespola. Posiada kościół par. drewniany. W 1827 r. było tu 18 dm. , 160 mk. , obecnie jest 18 dm. , 93 mk. , 574 mr. ; obszar folwarczny stanowi własność gener. Niroda. Mallet Malowa gór Maloschuetz Malorówka Malon Maloczin Malocha Malnów Malnitz Malniki Malnicz Malmuta Malmurzyn Malmitz Mally Park Mallwitz Mallwischken Mallwellen Mallschau Mallmitz Mallmannsthal Malliowken Mallinken Mallina Mallien Mallenuppen Mallentin Mallenkowo Malleiken Malleczewen Mallar Mallankowo Malkwitz Malschitz Malschawe Malsau Malowszczyzna Malówka Malowaty Maltergrund Maltitz Maltsch Malsoven Malsowe Malsze Malsicke Malsno Par. M. góra dek. bialski 300 dusz rzym. kat. Kościół pod wezw. Przemien. Pańsk. istniał, już 1464, gdy M. góra należała do Szczyttów. R. 1657 zburzyli go Szwedzi i Siedmiogrodzianie, a r. 1782 ks. Adam Czartoryski wzniósł nowy, drewniany. W parafii M. góra było 1861 r. 1492 dusz, t. j. 1200 r. g. , 220 r. l. , 68 izr. , 4 akatol. Br. Ok Malowana 1. os. , pow. chełmski, gm. i par. Staw. Por. Horodyszcze, 2. M. , os. karcz. , pow. chełmski, należy do miasta Chełma. Malowana, karczma, pow. olhopolski, par. Obodówka. Malowana Wola, wś i kol. , pow. noworadomski, gm. Dmenin, par. Kodrąb. Wś ma 19 dm. , 199 mk. , 249 mr. ; kol. 22 dm. , 48 mk. , 510 mr. ziemi. Malowanka, folw. w pow. kowieńskim, ob. Łabunów. Malowanka 1. os. rząd. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 12 w. od Trok, 1 dom, 40 mk. kat. 2. M. , karczma rząd. nad jez. Gudzyp, tamże, 6 dm. , 28 mk. katol. 3. M. , zaśc. włośc. nad pot. Kabarsztą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 62 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 4. M. , karczma rząd. , pow. wileński, 6 okr. adm. , o 10 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. żyd. 1866. Malowanka 1. al. Porzécze, Porzécze małe, malowane, zawidowskie, część Porzécza gródeckiego, pow. gródecki. 2. M. , część Dziewięcierza, pow. Rawa Ruska. Malowaty, grupa chat w obr. wsi Kuczurmarę, w pow. czerniowieckim. Br. G. Malowaty, potokgórski, w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskim, wypływa w obr. gminy Hryniowy, w pow. kosowskim, płynie na południowy wschód, opłukując południowe stopy góry Stoubej 1018 m. , i uchodzi we wsi Hryniowie do Probiny z lew. brz. Długość biegu 3 Ml. i ćwierć. Br. O, Malówka, wś, pow. rzeszowski, par. rzym. katol. i urz. poczt. w odległym o 1 kil. Niebylcu, sąd pow. w Strzyżowie, leży nad Gwoźnicą, dopływem Wisłoka z praw. brz. , w okolicy lesistej, podgórskiej. Przez wieś liczącą 218 mk. rzym. kat. prowadzi droga z Niebylca do Połomyi. Więk. pos. Schuller i Ska ma w ogóle 14 mr. ; mniej. pos. 204 mr. roli, 20 mr. łąk, 33 mr. pastw. i 41 mr. lasu. M. graniczy na północ z Baryczką, na południe z Niebylcem, wschód z Blizianką, a zachód z Gwoździanką. Mac, Malowszczyzna, wś, pow. zamojski, gm. Podklasztór, par. Krasnobród, odl. od Zamościa na płd. o w. 30 i od gm. w. 6; dom. 16, mk. 130 r. 1. i 4 r. g. , razem 134; rozległy 295 mr. T. Ż. Malsau niem. , ob. Małżewo i Małżewko. Malschawe niem. , Maltschawe, 1203 Malchou, 1406 Malczaw, wś, pow. trzebnicki, par. Trzebnica, w bardzo pięknem położeniu w dolinie śród najwyższych gór trzebnickich. Wzorowa owczarnia zarodowa. Malschitz niem. , ob. Małuszyce. Malschiz dok. , ob. Maltsch Malschoewen niem. , ob. Małszewko i Małszewo, Malschuetz niem. , ob. Małuszyce, Malschwitz niem. , ob. Maleszecy. Malschwitz, niegdyś Maschelwitz, wś, pow. kożuchowski na Szląsku, par. Beuthen nad Odrą. Malsen niem. , 1360 r. Malassow, wś, pow. wrocławski, par. Paschwitz, do 1810 r. własnośó kapituły katedr. we Wrocławiu. Malsicke dok. , ob. Omulew. Maisitz niem. , ob. Małszecy. Malsno dok. , ob. Małżewo. Malsobe dok. al. Malszhöffensee, jez. , pow. szczycieński, przy wsi Małszewku, dawniej własność biskupstwa warmińskiego Script. rer. Warm. I, 67. Malsoven niem. , ob. Małszewo. Malsowe dok. , ob. Małżewo. Malsze, wś gm. stefanpolskiej, nad rzeką Dziśnienką, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 26 w. od Dzisny, 4 dm. , 33 mk. prawosł. 1866. Malszewo, ob. Małżewo. Malta, karczma i folw. , pow. poznański; folw. ma 198 mr. rozl. , 4 dm. , 45 mk. ; należą do gm. Chartowo; własność Chełmickich. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Poznaniu o 4 kil. M. St. Malta, ob. Małta. Maltcak, os. włośc, pow. płoński, gm. Szumlin, par. Joniec, odl. o 14 w. od Płońska, ma 2 dm. , 6 mk. , 66 mr. gruntu. Malteinen niem. , zamek krzyżacki na Sambii. Zachodzi r. 1384 Ob. Script. rer. Pruss. I, 188. Przypisek; dziś Molthenen, al. Molthainen, na płd. zach. od Nordenborka w pow. gierdawskim; r. 1856 247 mk. Okrąg urzędu stanu cywilnego Arklitten, st. poczt. Gierdawy. Gdy r. 1384 nadmarszałek Con rad Y. Wallenrod objeżdżał w Sambii zamki, uzbroił tutejszy gród w następ. sposób III rukarmbrost, III stegereif armbrost, des hadt der sniczmeister dargegeben; III stegereif armbrost, 1 ruckarmbrost. Item XXIV schok ptile, der hadt der sniczmeister IX dargegeben tamże, str. 709. Kś. Fr. Malter, ob. Maldur. Maltergrund niem. , potok górski w hr. spiskiem, wypływa u połudn. stóp góry Reniawy 1005 m. , we wschodnich działach Magóry spiskiej; płynie na południe i zlewa swewody do Toporca, lewego dopływu Popradu. Długość biegu 4 kil. Br, G. Maltitz niem. , ob. Malecicy. Maltsch niem. , 1202 r. Malschiz, 1217 Malcici wś, pow. nowotarski na Szląsku, nad Malszewo Malowana Maltcak Malsen Malschwitz Malschuetz Malschoewen Malteinen Malsobe Malschiz Odrą, st. dr. żel. lignickowrocławskiej, o 42 I kil. od Wrocławia, par. Camoese; bardzo rozwinięty przemysł węglowy i handel; 1428 mieszk. F. S. Maltschawe, ob. Malschawe niem. . Maluci dok. , ob. Malitsch. Malucianka, wś, o 3 w. od Hlewachy nad rzeczką Hlewachą w pow. kijowskim. Mk. 310, trudniących się rolnictwem. Maluczyn dok. , ob. Maluszyn i Małyszyn. Malugowen niem. , ob. Bałamutowo. Maluki, wś włośc. w gm. Zabłoć, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 49, od Wasiliszek w. 14, dm. 10, mk. 90 kat. 1866. Malukowa hrebla, uroczysko nad górną Turyą, powyżej Lebiedyna. Maluniszki, wś rząd. i zaśc, pow. święciański, 1 okr. polic, mk. kat. 17, dm. 2. , młyn wodny 1866. Por. Konciarzyn Malupiszki. Malunkowo, ob. Malinkowo. Maluny, dwór nad rz. Piwesą, pow. poniewieski, okr. polic wobolnicki, o 29 w. od Poniewieża, 12 mk. , młyn wodny, wody mineralne siarczane 1859. Maluny, wś rząd. nad rz. Duksztą, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 5 dm. , 50 mk. katol. 1866. Malupie, folw. szlach. nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 1 dm. , 18 mk. katol. 1866. Maluschuetz niem. , r. 1203 Malussino, wś, pow. trzebnicki, par. Trzebnica. Maluschycze dok. , ob. Małszyce, Malusin, Maniusin, Mieczysław, ob. Grabów nad Wisłą. Maluszyce, folw. , pow. noworadomski, gm. i par. Dąbrowa Łaski, Lib. ben. I, 493, 513 Malachice; 1 dm. , 9 mk. , 601 mr. obszaru. Por. Dąbrowa, 42. Maluszyce, wś i trzy bliskie folw. w pow. nowogródzkim gub. mińskiej, nad rzeczką Mczawką, dopływem Newdy, w gm. rajczańskiej, w okr. polic. 2im horodyszczańskim, przy drodze wiodącej ze wsi Mokrowa do wsi Cimoszkowicz; wś ma osad pełnonadziałowych 48. Dwa folwarki, własność mahometańskopolskiej rodziny Ułan, mają każdy po 5 włók; trzeci, własność Sawicza, prawosławnego du chownego, ma włók 10 i propinacyą; miejsco wość bezleśna, wzgórzysta, gleba urodzajna, łąki dobre. Al Jelski. Maluszyn 1. wś i folw. nad rz. Pilicą, pow. noworadomski, gm. i par. Maluszyn; odl. 31 w. od Radomska. Leży przy drodze z Radomska do Włoszczowy; na samej granicy od pow. włoszczowskiego. Posiada kościół paraf. murowany z XVIII w. i drugi kościół drewniany na cmentarzu Łaski, Lib. ben. II, 202, 209. Urząd gminny, szpital gminny, szkołę początkową. W 1827 r. było tu 23 dm. , 263 mk. ; obecnie wś ma 28 dm. , 257 mk. , 318 mr. ; folw. 10 dm. , 139 mk. , 1269 mr. 361 mr. or nej. M. Poduchowny, wś, 7 dm. , 33 mk. , 30 mr. i os. prob 2 dm. , 4 mk. , 6 mr. Na ob szarze folwarcznym wzorowe gospodarstwo. Łąki sztucznie nawodnione. Dobywanie torfu odbywa się tu od 40 przeszło lat. Lasy dóbr M. mają 11200 mr. obszaru, w tem 2638 mr. obsianych. Właścicielem dóbr jest p. August Ostrowski. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folw. M. i Ciężkowiczki; wsi M. , Ciężkowiczki, Sudzinek i Kąty. Podług wiadomości z r. 1866 rozl. wynosi mr. 1880 grunta orne i ogr. mr. 541, łąk mr. 280, lasu mr. 666, pastw, i zarośli mr. 292, nieuż, i place mr. 106. Wś M. os. 21, z grun. mr. 318; wś Ciężkowiczki os. 9, z grun. mr. 146; wieś Sudzinek os. 15, z grun. mr. 242; wś Kąty os. 7, z grun. mr. 171. Par. M. dok. noworadomski 2500 dusz. Gmina M. należy do sądu gm. okr. VI w Soborzycach o 11 w. , st. poczt. w Koniecpolu. Obszar gm. wynosi 15654 mr. , ludność 5216 dusz. W gminie znajdują się liczne sady owocowe przy osadach włościań skich. 2. M. , wś i folw. nad Gozdownicą, pow. rypiński, gm. i par. Gujsk, odl. o 24 w. od Rypina. Ma 18 dm. , 142 mk, 1230 mr. gruntu. W 1827 r. było tu 29 dm. , 261 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 972 grunta orne i ogr. mr. 625, łąk mr. 113, pastw. mr. 213, lasu mr. 2, nieuż. i place mr. 19, bud. mur. 2, z drzewa 14; płodozmian 11polowy, pokłady torfu. Wś M. os. 58, z grun. mr. 411. R. 1789 własność M. Malu skiego i 20 części drobnej szlachty; wysiew 128 kor. żyta. Br. Oh. Maluta, folw. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 1 dm. , 28 mk. kat. 1866. Por. Ławaryszki. Malutka, Malutki, folw. dóbr Dobryszyce, pow. noworadomski. Maluts parvum dok. , ob. Malitsch. Malutyńce, dok. Maletyńce, wś w byłej sotni łubieńskiej, pow. piratyński, nad rz. Gniłą Orżycą. Malutyński folw. , ob. Hostoml, por. Malucianka, Maluzsina, ob. Małużyna. Malużyn, wś nad Wkrą, pow. ciechanowski, gm. Wola Młocka, par. M. , od Płońska odl w. 13, od Ciechanowa i od Gąsocina w. 18. Rozl. mr. 1500, lasu 450, łąk 89, nieuż. 51. Prócz tego wieś odseparowana r. 1881 mr. 750. Ludn. 510 chrześ. 14 żyd. Budyn. dwors. 17, z tych 5 murowanych; włościańskich chat 8. Dwór stary drewniany, ogród owocowy i dziki na wzgórzu nad rzeką, po której z wiosną spławiają drzewo. Młyn wodny i tartak. Kościół pod wezw. św. Wojciecha z XV w. , w połowie murowany. Erekcya zaginęła, lecz na ce Maluschuetz Malupie Maluny Malunkowo Malu Maltschawe Malutyński Malużyn Malutyńce Maluniszki Malukowa hrebla Maluki Malugowen Maluczyn Malucianka Maluci Maltschawe Maluts parvum Malutka Maluzsina Maluszyn Maluszyce Malusin Malzm Malyschyna Malyschycze Malużyna Malyczew Malwiszki Malwinowo Malwinów Malżyn Malżyce Malużyna głach wyryty rok 1445. Część murowana w stylu krzyżackim, 1853 odnowiona. W ko ściele wmurowana tablica pośmiertna niejakiej Swieckiej z r. 1465. Cmentarz grzebalny da wniej przy kościele, r. 1858 przeniesiony poza wieś; r. 1882 nowy założony. Szkoła zapisa na legatem poprzedniego właściciela Mdzewskiego r. 1811. Ludność napływowa z powodu wyludnienia po bitwie r. 1831. Wś od 1817 r. zostaje w posiadaniu Łempickich Junoszów. Na ziemi należącej do M. buduje się obecnie nowy folw. Bielawy dla lepszego rozkładu go spodarstwa. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsiami M. , Budy, Konradowo, Zawiłka. Sadek, Suchowierzba, Janowo rozległe mr. 1740 grunta orne i ogr. mr. 652, łąk mr. 182, pastw. mr. 96, lasu mr. 751, nieuż. i place mr. 59, bud. mur. 5, z drzewa 24. Wś M. osad 39, z grun. mr. 112; wś Budy os, 2, z grun. mr. 7; wś Konradowo os. 5, z grun. mr. 20; wś Zawiłka os. 2, z grun. mr. 18; wś Sadek os. 21, z grun. mr, 169; wś Suchowierzba osad 4, z grun. mr. 37; wś Janowo os. 4, z grun. mr. 66. Z. M. Malużyna, ob. Małużyna, Malwinów 1. pow. łukowski, gm. i par. Ulan. 2. M. , pow. garwoliński, gm. Maciejowice, par. Wargocin. 3. M. , pow. pułtuski, gm. Somianka, par. Pniewo. Por. Gładczyn. Malwinowo, zaśc. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 44 w. od Swięcian, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Malwiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Gryszkabuda, par. Wysokaruda, odl. 25 w. od Władysławowa. Ma 6 dm. , 53 mk. ; w 1827 r. wś rząd. , 5 dm. , 42 mk Por. Leśnictwo. Malwiszki 1. niem. Mallwischken, duża wś kościelna w pow. piłkalskim, nad bitym traktem gąbińskotylżyckim, niedaleko granicy pow. gąbińskiego, 16 kil. na płn. od Gąbina, nad rzeczką Eymenis. Leży śród żyznej równiny, graniczącej na zachód z dużemi borami Tszulkińskiemi TzullkinerForst. R. 1877 było tu 805 ewang. mieszkańców, mówiących przeważnie po niemiecku, którzy atoli z mieszkańcami okolicznych wiosek rozmawiają chę tnie i po litewsku. Gleba pierwotnie gliniasta i piaszczysta, dziś dzięki wytrwałości i zabiegom pracowitych mieszkańców, trudniących się głównie rolnictwem i hodowaniem bydła, bardzo jest urodzajna. Do dobrobytu tutejszej ludności przyczyniają się także bujne łąki i znaczne pokłady torfu. Żyto i bydło odstawiają głównie do Gąbina. W miejscu jest st. p. trzeciej klasy, gorzelnia i browar. Poczta osobowa idzie dwa razy na dzień z Gąbina na Malwiszki do Ragnety. 2. M. I, dobra chełm. tamże, razem z folw. Jungwalde obszaru 150. 15 ha. , 97. 80 ha. roli orn. i ogr. , 33, 19 łąk, 12. 77 past. , 5. 11 lasu, 1. 28 nieuż. ; 1857 r. 95 mk. 3. M. II, dobra chełm. , tam że, 147. 89 ha. , 89. 54 ha. roli orn. i ogr. , 24. 78 łąk, 26. 76 pastw. , 6. 81 nieuż. ; gorzelnia i bro war. Do majątku tego należy także folwark Stirnlauken z łąkami, które zajmują 5. 11 ha. ; roli orn. i ogr. jest tu tylko 0. 51 ha. ; 1857 r. 148 mk. Kś. Fr. Malxe niem. , ob. Małksa. Malyczew dok. , ob. Małczew. Malyschycze dok. , ob. Małszyce. Malyschyna dok. , ob. Małoszyna w par. Rusocice. Malzmühle niem. 1. młyn, pow. międzychodzki, ob. Słodowy młyn. 2. M. , młyn, pow. czarnkowski, ob. Osuch. W okolicy wykopa no tibią rogową, młotek kamienny używa ny do walki, brązowy nóż ofiarny o dwóch uchach na wzór perskich. M. St. Malzmühle Damnitzer niem. , młyn słodowy w Dębnicy, pow. człuchowski. Malżyce, wś, pow. pińczowski, gm. Czarnocin, par. Stradów. W 1827 r. 1 dm. , 83 mk. W XV w. dziedzice cząstkowi Stanisław Sikora, Stanisław Romak. Malżyn, wś, pow. sandomierski, gm. Lipnik, par. Malice, odl. 20 w. od Sandomierza, ma 12 dm. , 86 mk. , 604 mr. ziemi folw. do Słopkowa; 129 mr. ziemi włośc. W 1827 r. 23 dm. , 110 mk. W XT w. dziedzictwo Jana h. Topór, należy do par. Goźlice. Kmiecie i zagrodnicy płacą dziesięcinę do Mydłowa a folwark do Goźlic. Mala wieś, ob. Maławieś. Mała, wś, pow. ropczycki, ma parafią rzym. kat. i jest od urzędu poczt. w Wielopolu skrzyńskiem o 9 kil. odległą; leży nad potok. Maląką, uchodzącym do Wielopolki z prawego brzegu, w okolicy podgórskiej i lesistej 363 m. npm. Pos. więk. 1035 mr. ma staw i dwa folwarki jeden w pobliżu kościoła, drugi na zachodnim krańcu wsi nad potokiem, nazwany Pustkami. Pod uprawę obraca posiad. więk. Włodz. Hupka 552 mr. , na łąki 42 mr. , na pastw. 24 mr. , na las 417 mr. ; pos. mniej. 1791 mr. ma 1284 mr. roli, 64 łąk i ogr. , 99 mr. pastw. i 344 mr. lasu. W r. 1820 było tylko 384 mr. roli i 18 mr. łąk dwors. , 10. 140 dni robocizny, a dochód szacowano na 3078 zł. Siarczyński, Rkp. bibl. Ossol. 1825. Obecnie ma M. szkołę ludową jednoklasową, kasę pożyczk. gminną z kapit. 596 zł. i fundusz ubogich niewiadomej fundacyi dla wspierania miejscowych ubogich, zostający pod zarządem naczelnika gminy, składający się z papierów wartościowych w kwocie 280 zł. w. a. Kościół drewniany zbudowali między r. 1591 a 1596 Rafał i Elżbieta Łyczkowscy. Najdawniejsze metryki pochodzą z r. 1640 dyec. tam. dek. wielopolski. M. graniczy na północ z Niedźwiadą, na zachód z Głobikową, na Małachowo Małachowice Małachowce Mała Chojnica Małachów Małachiwczyk Małacentów Mała Bychowszczyzna Mała Borszć Małachowszczyzna Mała Mała Barania wschód z Glinikiem. Łasy otaczają wieś do koła, nie są jednak bardzo duże. Mac. Mała, góra pod Kaniowem, niedaleko Dniepru. Mala, wzgórze 321 m. wys. pod 40 51 30 wsch. dłg. F. , a 49 36 40 płn. szer. , w Barańczycach Wielkich, pow. Samborski. Mała Barania, góra bezleśna, w Beskidzie żywieckim, na lewym brzegu Soły, na północ i wschód od pot. Bystrej I, 507, 2 al. Kamesznicy, na wschodniej granicy gm. Kamesznicy z gm. Ciśca, w pow. żywieckim, pod 36 44 38 wsch. dłg. g. F. , a 49 34 39 płn. sz. g. Wznies. 658 m. npm. Br. G. . Mala Biała al. Mały Beli potok, ob. Jamnicki potok. Mała Borszć, M. Strypa, M. X. , ob. Borszć, Strypa, X i t. p. Mała Bychowszczyzna, wś, pow. słucki, w gm. łańskiej, nad rzeczułką, dopływem Ła ni, osad 16. Nieopodal wś WielkaBychow szczyzna, nad Łanią, osad 37, gleba piękna, miejscowość bezleśna. AL Jel. Małacentów, wś włośc. i straż leśnictwa Łagów, pow. opatowski, gm. i par. Łagów, odl. 27 w. od Opatowa. Ma 26 dm. , 199 mk. , 163 mr. obszaru. Małachiwczyk, por. Matahiwczyk Mała Chojnica, ob. Chojniczki Małachów 1. folw. , pow. opatowski, gm. i par. Cmielów, odl. 15 w. od Opatowa, ma 1 dm. , 11 mk. , 180 mr. Należy do dóbr Brzóstowo ks. DruckiegoLubeckiego. 2. M. , wś i os. fabr. , nad rz. Kamienną, pow. opatowski, gm. i par. Kunów ob. , odl. 25 w. od Opato wa, ma 13 dm. , 90 mk. , 60 mr. ziemi włośc. i 3 mr. os. fabr. W 1827 r. wś rząd. 9 dm. , 45 mk. Por. Łysogóry. 3. M. , wś nad rzeką Czarną, pow. konecki, gm. i par. Miedzierza, odl. 14 w. od Końskich ku Kielcom. Ma 29 dm. , 205 mk. , 171 mr, ziemi włośc. i 41 mr. rząd, Istniała tu rządowa fabryka żelaza fryszerka przed 1868 r. , 1833 r. naprawioną. 4. M. , ob. Małochów. Br. Ch. Małachów, Małachowskie pasmo, ob. Matahów, Matahiwczyk, Małachowce, wś w pow. nowogródzkim, w gm. jastrzęblewskiej, w okr. polio. 5ym snowskim, nad rzeką Myszanką, dopływem Szczary, ma osad pełnodziałowych 23, cer kiewkę, młyn na stawie; miejscowość wzgó rzysta, malownicza, niebezleśna, grunta i łąki dobre. Al. Jelski. Małachowce 1. wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 32 w. od Wilna, 10 dm. , 94 mk. katol. 2. M. , wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 10 dm. , 82 mk. katol. 1866. Małachowice, wś i folw. , pow. łęczycki, gm. Rogóźno, par. Modlna Łaski, Lib. ben. II, 412; odl. od Łęczycy 12 w. ; wś dm. 27, mk 237; folw. dm. 6, mk. 48. W 1827 r. było tu 20 dm. , 214 mk. Folw. M. rozl. mr. 720 grunta orne i ogr. mr. 540, łąk mr. 15, pastw. mr. 84, zarośli mr. 16, wody mr. 2, nieuż. i place mr. 63, bud. mur. 2, z drzewa 18; pło dozmian 12polowy, pokłady torfu. Wś M. osad 38, z grun. mr. 227. Folwarki M. , Śladków rozlazły i podleśny mają razem 1980 mr. rozl. Br. Ch. Malachówka, wś, pow. owrucki, u źródeł jednego z lewych dopływów rzeczki Żerew. Małachowo 1. wś włośc. i folw. , pow. płocki, gm. Góra, par. Rogotwórsk, o 30 w. od Płocka, 4 dm. , 12 osad włośc, 68 mk. , 329 mr. gruntu 280 mr. ornego, w tem 10 mr. włośc 2. M. Piekło, wś szlach. , pow. łomżyński, gm. Borzejewo, par. Wizna. Ma 6 dm. , 41 mk. Mieszka tu drobna szlachta. Małachowo 1. wś, pow. śremski, 32 dm. , 242 mk. , 8 ew. , 234 kat. , 70 analf. Poczta i tel. w Dolsku o 4 kil, st. kol. żel. Chocicza o 22 kil. 2. M. ,, dom. tamże, 2639 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. , b Gaj, folw. ; 8 dm. , 115 mk. , wszyscy katol. , 56 analf. Własność Dyonizego Budziszewskiego. 3. M. Kępe, I i II, dom. , pow. gnieźnieński; I ma 436 mr. rozl. ; II także 436 mr. ; 8 dm. , 95 mk. , wszy scy kat. , 43 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 3 kil. ; st. kol. żel. w Gnieźnie o 17 kil Wła sność Władysława Ulatowskiego. Pod wsią wykopano brązową Izys. 4. M. S zewboro wicze, dom. , pow. gnieźnieński, 759 mr. rozl. , o 3 ML na północ od poprzedniego, 2 miejsc a M. , dom. , b Szemborówko, folw. ; 8 dm. , 150 mk. , wszyscy katol. , 77 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 3 kil. ; st. kol. żel. w Gnieźnie o 15 kil. 5. M. Wierzbiczany, dom. , pow. gnieźnieński, 654 mr. rozl. , 12 dm. , 134 mk. , wszyscy kat. , 53 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 2 kil. ; st, kol. żel. w Gnieźnie o 17. kil. Własność Ossowickiego. 6. M. Złych miejsc, dom. , pow. gnieźnieński, 1468 mr. rozl. , 7 dm. , 168 mk. , wszyscy katol. , 64 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 4 kil; st. kol. żel. w Gnieźnie o 13 kil. Własność Fran ciszka Żółtowskiego. M. St. Małachowskie góry, por. Matahów, Małachowszczyzna al. Maksymowski Obręb, zaścianek odludny, poleski, we wschodniej stro nie pow. ihumeńskiego, w okr. polic berezyńskim, obszar około 3 włók, od r. 1875 wła sność włościanina Szamko. Al. Jel. Małachwiejowce, wś i dobra, pow. wołkowyski. Małacin, os. karcz. i os. młyn. , pow. siedlecki, gm. Krześlin ob. , par. Suchożebry. Małacin, Małacina, Małaciński pot. , Małacinka, ob. Malacin, Malacina, Malaciński pot. , Malasinka. Małacin Małachwiejowce Małachowskie Małagoszcz Małackowszczyzna Mała Czuta Małaczyńszczyzna Maładusz Małafieicze Małafiejówka Małagie Małagłowa Małagłowo Małagóra Małagórka Małahowiec Mała hutta Mała Małaki Mała kolonia Małałąka Małamażew Małamysa Małackowszczyzna Małackowszczyzna, ob. Małackowszczyzna i Ihumeń. Mała Czuta, rz. w pow. czehryńskim, dopływ Irklejca, dopływu Taśminy. Małaczyńszczyzna al. Malańszczyzna, folw. na obsz. dwors. Kawsko, pow. stryjski. Maładusz, Małodusze, wś z zarządem gminnym i folw. , w pow. rzeczyckim, w okr. polic. 4ym rzeczyckim, przy gościńcu wiodącym z mka Chojnik do Rzeczycy, o 25 w. od Rze czycy; wieś ma osad pełnonadziałowych 21; gm. małoduska składa się z 10 starostw, 18 wiosek i około 1260 włościan płci męskiej; szkółka gminna, szpital gminny. Dobra, dzie dzictwo Korbutów, dziś Hektora Przybory, około 240 włók; propinacye; grunta lekkie, nieco wzgórkowate; miejscowość poleska, od ludna. Do M. należy dwór Borsuki 3862 dzies. ziemi. Al, Jeski. Małafieicze, wś w północnej stronie pow. mińskiego, przy drogach z Dubrowy i Usiaża do Gadulina, ma osad 7, miejscowość niebezleśna, wzgórkowata. AL Jel Małafiejówka, zaśc. o w. 6 na północ od MińskaLitewskiego położony, ma osad 2. Małagie, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Małagłowa, ob. Brzuchowice. Małagłowo al. Małaszowo, wś gm. mikołajewskiej, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 13 w. od Dzisny, 4 domy, 75 mk. prawosł. 1866. Małagóra, por. Mała, góra. Małagóra 1. szczyt w dziale Lubonia W. ob. , wznosi się na płn. od wsi Glisnego, w pow. limanowskim, pod 37 41 wsch. dłg. g. F. , a 49 40 50 płn. sz. g. Wznios. 840 m. npm. Ob. Strzebel 2. M. , szczyt w Gor cach ob. , na południowej pochyłości głó wnego ich grzbietu, nad lewym wschodnim brzegiem Łopuszny ob. , na północnym ob szarze gm. Łopuszny, w pow. nowotarskim, pod 37 48 38 wsch. dłg. g. F. , a 49 30 51 płn. sz. g. Wznies. 919 m. Na płn. od M. wznosi się Czaszki, 1088 m. npm. wys. 3. M. , gajówka w płd. wsch. stronie Łoziny, pow. gródecki. Br. G. Małagórka, wś, pow. średzki, 21 dm. , 179 mk. , wszyscy kat. , 64 analf. Poczta w Targowej Górce o 3 kil. , tel. i st. kol. żel. we Wrześni o 6 kil. Małagoszcz, ob. Małogoszcz. Mała Grafka al. MalaGrauka wś poleska w południowowschodniej stronie pow. ihumeńskiego, w gm. pohorelskiej, w okr. polic. berezyńskim, nad rzeczułką, dopływem Świsłoczy, w okolicy pomiędzy Łapiczami i Pohorełem, ma osad 18; w pobliżu druga wieś WielkaGrafka osad 40 W około ostępy pełne dzikiego zwierza, miejscowość mało ludna, grunta nizinne, piaszczyste. AL Jel. Małahowiec, góra do 723 m. wys. , por. Matahów. Mała hutta, wś, pow. suwalski, gm. Huta, par. Suwałki, odl. 3 w. od Suwałk, ma 23 dm. , 146 mk. Malaja. .. ross. , ob. Mała. .. Mała karczma, niem. Kleinkrug, os. i st. poczt. , pow. kwidzyński. Małaki, wś rząd. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 18 w. od Oszmiany, 2 dm. , 17 mk. kat. 1866. Mała kolonia, niem. Friedrichsberg, kol. , pow. namysłowski, par. ewang. Miedary, par. katol. Siemysłów Wielki. Mala korzyść, os. , pow. kalwaryjski, gm. Raudan, par. Kalwarya, odl. 12 w. od Kalwaryi. Ma 1. dm. , 7 mk. Mala Lipa, rz. , wspominana w dok. z r. 1392 AGZ. II, 34, 40. Por. Kościejów. Małałąka, ob. Cieszyn. Mala Łąka albo Małałąka, piękna hala w Tatrach nowotarskich, na obszarze gm. Za kopanego, w pow. nowotarskim; rozpościera się na północnym stoku Czerwonego Wierchu Małołączniaka 2101 m. , zawarta od wschodu Małym Giewontem i grzbietem Łysanek, two rzących zachodnią ścianę doliny Strążysk. Od zachodu okrąża tę ogromną łąkę halską Wielka Turnia 1988 m. , Przysłop 1351 m. i hala Miętusia 1295 m. . Pozioma powierzch nia tej łąki halskiej pozwala przypuszczać, że było tu kiedyś jezioro, które, powoli zasypane zwirem, po oberwaniu się płn. brzegu, spłynę ło; dno zaś jego, zamulone przez wody spada jące z otaczających je grzbietów, wytworzyło bujną łąkę. Nietylko siana ona dostarcza swoim właścicielom, ale i dosyć bydła się tu pasie w górnym tarasie. Szopy na siano, obory dla krów i szałasy nadają M. Ł. pozór małej osady pośród Tatr, ożywionej szczegól nie w czasie sianożęci. Wzniesienie jej do syć znaczne 1209 m. i położenie zaciszne z pięknym widokiem na urwiste turnie Czer wonych Wierchów zaliczają M. Ł. do przyje mnych i bliskich wycieczek turystów z Zako panego. Czyt. W. Eliasza, Przewodnik do Tatr, str. 82 84. Br. G. Małamażew, rz. , dopływ rz. Siniuchy. Małamysa, ws nad rz. Oksną, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 26 w. od Oszmiany, 3 dm. , 34 mk. prawosł. 1866. MałaNiwa, wieś na północnym krańcu pow. mozyrskiego, przy granicy pow. bobrujskiego, w gm. łuczyckiej, w okr. polic. 2im petrykowskim, nieopodal lichej drożyny wio dącej z Chojna do Kowalów w bobrujskiem; osad 5, miejscowość całkiem odosobniona, głu cha, poleska. Al. Jel. Malanka, ob. Maląka. MalaNoteć, rz. , poboczna Noteci po lewej. dopływa do tejże pod wsią Kołudą, wzmocniona przez Żabienkę. Małańszczyzna, ob. Małaczyńszczyzna. Małapanew, Maiapiana, Małepany, Małopafiyj Wałdapew, niem. Malapane, rz. , największa z prawych dopływów Odry na Szląsku górnym, ma źródła w pow. będzińskim, na płd. zach. od Siewierza, o 6 kil. od gran. pruskiej według innych źródeł w pow. lublinieckim pod Woźnikami. Ma 16 mil dług. a dorzecze jej wynosi 37 mil kwadr. Płynie głównie przez lasy, dzieli wzgórza tarnowickie od lubszowskich, przyjmuję Wodę Lubliniecką, Jemielnicką, Leśnicką. Uchodzi do Odry pod Czarnowąsem, o 7 kil. poniżej Opola. F. S. Małapanew, os. , ob. Ozimek. Mala rzeczka ryczka, potok górski, bierze początek ze źródeł leśnych w obrębie gminy Łuhu, z lasów pokrywających północnowscho dnią stoczystość góry Czornohorca 1402 m. , wznoszącej się na granicy Łuhu i Zielonej. Płynie leśnym parowem na północny wschód i w obrębie wsi Ł. zlewa swe wody do Prze myskiej, dopływu Prutu. Długość biegu 5 1 4 kil. Ujście leży 611 m. npm. Br. G. Małasik, ob. Małaszek. Małastów, wś w pow. gorlickim, nad potok. Sękową, uchodzącym z praw. brz. do Ropy. Por. Małastówka. W wąskiej górskiej dolinie stoją zabudowania włościan długim szeregiem nad rzeczką, przy gościńcu prowadzącym z Gorlic przez Konieczną na Węgry. Dolinę ścieśnia od zachodu lasem pokryta Magóra małastowska 814 m. npm. , od wschodu Ostra góra 735 m. bezwzględnej wysokości. Budowę geolo giczną tej wsi badali H. Walter i dr. Duni kowski Kosmos, 1882 i uznali Magórę małastowską za oligocen, zresztą wszystko za gór ny eocen. Mieszkańców 430, mianowicie 399 gr. katol. a 31 rzym. katol. ; ci ostatni przy łączeni do parafii w Sękowy. Jest tutaj pa rafia gr. katol. z cerkwią murowaną, urząd pocztowy i szkoła jednoklasowa ludowa. Grunt nieurodzajny, kamienisty i zimny. Pos. więk. Wilh. hr. SiemińskiLewicki ma 19 mr. roli i 136 mr. lasu; pos. mniej. 494 mr. roli, 115 mr. łąk, 481 pastw. i nieuż. i 116 mr. lasu. Wyposażenie parocha gr. kat. składa się ze 191 mr. roli w ogóle i 135 zł. dodatku do kongruy. Parafia obejmuje Ropicę ruską, Pętnę i przys. Draguszów z ogólną liczbą 1974 gr. kat. , 40 rzym. kat. i 39 żydów. W r. 1440 została ta wieś nadaną prawem magdeburskiem i była własnością Giebułtowskich. Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 nazy wa potok Sękowę Małastowem i chwali ją dla obfitego połowu pstrągów. M. graniczy na południe z Pętną, a na północ z Draguszowem. Mac. Małastówka, pot. , bierze początek na zach. obszarze gm. Banicy, w pow. gorlickim, u płn. podnóża pasma Magóry Małastowskiej. Płynie na płn. zachód przez wś Pętnę i Małastów, a na obszarze Ropicy Ruskiej uchodzi do Przegonki z lew. brz. Długość biegu 9 kil. Od lew. brz. zabiera wody z płn. wsch. stoczystości Magóry Małastowskiej. Od wsch. wznosi się dział górski z szczytami Dziamerą, 757 m. , i Ostrą górą, 735 m. wysokiemi. Br. G. Małastówki al. Krasnopole ob. , mko, pow. czerykowski, o 30 w. od Czerykowa, nad rz. Turyą. Już 1784 r. było tu mko. R. 1861 350 dm. , 2165 mk. w tem 1945 izr. , 2 cerkwie, 4 domy modlitwy izr. , targi co czwartek. Handel konopiami. Małaszczyne, ob. Kamionka Wołoska. Małaszek, Małasik, wś włośc, pow. ostrow ski, gm. i par. Długiesiodło. Osada M. powsta ła w końcu zeszłego stulecia; osiadł tu wtedy niejaki Małasik, zobowiązawszy się odrabiać do dworu w Pacynach lub Długiesiodło 52 dni sprzężajnych i tyleż pieszych, 20 dni tłoki w żniwa; płacić 5 złp. hyberny, 30 złp. 8 gr. 1 szel. dziesięciny dwors. , 24 gr. czynszu; oddawać 2 kury, 20 jaj, 2 kapłonów i 3 łokcie przędzy. W 1819 r. znajdujemy 1go pań szczyźnianego, opłacającego powyżej wymie nione prestacye, wysiewającego 1 1 2 korca jarzyn i tyleż oziminy i zbierającego 2 fury siana; 1 chałupnik odrabiający 4 dni tłoki i 3 łokcie przędzy. W 1827 2 dm. , 11 mk. Por, Leszczydół Lud. Krz. Małaszewicze Małe i M. Wielkie, wś, pow. bialski, gm. Kobylany Nadbużne, par. Teres pol. M. Mało w 1827 r. 26 dm. , 190 mk. ; obecnie 37 dm. , 230 mk. , 1822 mr. M. Wiel kie w 1827 r. 25 dm. , 147 mk. ; obecnie 34 dm. , 304 mk. , 1614 mr. Budują tu na lew. brz. Bugu, na płd. od Terespola, fort do Brze ścia Litew. od r. 1880 jest w M. przystanek drogi żel. terespolskiej. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. Wielkie lit. A. rozl. mr. 391 grunta orne i ogr. mr. 235, łąk mr. 42, past. mr. 85, lasu mr. 22, nieuż. i place mr. 8, bud. z drzewa, , 7. Wś M. Wielkie lit. A. os. 7, z grun. mr. 172. Folw. Mi. Wielkie lit. B. rozl. mr. 446 grunta orne i ogr. mr, 272, łąk mr. 56, lasu mr. 26, , past. mr. 67, nieuż. i pla ce mr. 25. Wś M. Wielkie lit. B. ob. 8, z grun. mr. 170. Folw. M. Wielkie lit. C. rozl. mr. 351. Wś M. lit. 0. os. 11, z grun. mr. 249. Folw. M. Małe lit. D. rozl. mr. 1401 grunta orne i ogr. mr. 447, łąk mr. 236, wody mr. 2, lasu i zarośli mr. 348, nieuż. i place mr. 368, bud. z drzewa 18. Wś M. Małe lit. D. os. 15, z grun. mr. 298. A. Pal. Małaszki, 1. wś gm. mikołajewskiej, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 8 w. od Dzisny, 7 dm. , 104 mk. , 68 prawosł. , 36 katol 2. M. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 38 w. od m. Wi Małańszczyzna Małaszki Małaszek Małaszczyne Małastówki Małastówka Małastów Małasik Małapanew Małańszczyzna Maława Małaszów lejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 1 dm. , 4 mk. katol. Własność Ancuty. 3. M. , wś włośc. tamże, 8 dm. , 73 mk. prawosł. 1866. Małaszów, ob. Maloszów. Małaszowce po rusku Malasziwci wieś w pow. tarnopolskim, 16 kil. na płn. zach. od sądu pow. w Tarnopolu, 7 kil. na płn. zach. od st. kolej. i urzędu poczt. w Hłuboczku Wielkim. Na płn. leżą Jankowce, na wsch. Ihrowice i Iwaczów Górny, na płd. Iwaczów Górny i Hladki, na zach. Hladki i Czernichów. Wzdłuż granicy zach. i płd. zach. płynie Seret od płn. na płd. , potem na płd. wsch. i rozlewa się w końcu w staw, zajmujący zach. część Iwaczowa Górnego. Zabudowania wiejskie leżą w zach. stronie obszaru. Na wsch. wznosi się wzgórze Mohiła al. Małaszowce do 361 m. znak triang. . Na płn. krawędzi obszaru leży niwa Zamczyska, w stronie płd. las Dubowyhaj. Własn. więk. ma roli or. 151, łąk i ogr. 4, past. 1, lasu 144 mr. ; własn. mniej. roli or. 954, łąk i ogr. 134, past. 207 mr. W r. 1880 było 673 mk. w gm. , 7 na obszarze dwors. 612 obrz. gr. kat. , 46 rz. kat. . Par. rzym. kat. w Płotyczu; gr. kat. w miejscu, dek. tarnopolski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew pod wez. św. Trójcy i kasa pożyczk. z kapit. 2596 zł. w. a. Lu. Dz. Małatouka, ob. Mołotowka. Małaty, wś, pow. węgrowski, 12 osad, 313 mr. gruntu włośc; należy do dóbr Kamionna. Małatycze, ob. Malatycze. Małatyn, folw. , leśniczówka i gorzelnia w Wiszence Małej, pow. gródecki. Maława, wś, pow. płoński, gm. Stróżęcin, par. Baboszewo, odl. o 15 w. od Płońska. Ma 4 dm. , 55 mk. , 202 mr. gruntu 169 mr. roli or. . MałaWełna, rz. uboczna Wełny po lewej, ma źródło w pow. gnieźnieńskim, na płn. od jez. Kłeckiego, płynie w kierunku naprzód płd. zach. ; niedaleko miasta Kiszkowa tworzy granicę pomiędzy pow. gnieźnieńskim a wągrowieckim, zbliża się zmieniwszy kierunekku płn. do miasta Skoków, płynie przez jezio ra Budziszewskie i Rogozińskie i niedaleko Rogoźna dopływa do Wełny. Długość wynosi około 4 mil. M. St, Maławieś 1. wś, pow, nowomiński, gm. i par. Kuflew. W 1827 r. 24 dm. , 184 mk. 2. M. , wś, pow. grójecki, gm. i par. Belsk. W 1827 r. 21 dm. , 190 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z rezydencyi M. , folwarków Belsk, Stara wieś, Rosochow i Jeziory i nomenklatury Niedołek, własność Maryi ks. Lubomirskiej, rozl. wynosi mr. 3936 rezydencya M. i folw. Belsk grunta orne i ogr. mr. 701, łąk mr. 51, pastw. mr. 12, wody mr. 15, lasu mr. 492, nieuż. i place mr. 47, razem mr. 1318, w tem rezyd. M. zajmuje mr. 31; bud mur. 26, z drzewa 20; płodozmian 5 i 10polowy; folw. Starawieś grunta or. i ogr. mr. 906, łąk mr. 50, past. mr. 5, lasu mr. 227, wody mr. 6, nieuż. i place mr. 51, razem mr. 1245, Lud. mur. 11, z drzewa 20, płodozmian 4 i 11polowy; folw. Rosochów grunta or. i ogr. mr. 187, łąk mr. . 17, wody mr. 1, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 212, bud. mur. 1, z drzewa 5, płodozmian 4 i 7po lowy; folw. Jeziora grunta or. i ogr. mr. 394, łąk mr. 43, past. mr. 16, wody mr. 5, lasu mr. 627, zarośli mr. 42, nieuż. i place mr. 45, razem mr. 1162, bud. z drzewa 21. Gorzelnia, browar, 2 młyny wodne, wiatrak, cegielnia, rzeczka Jeziorka przepływa, rybołówstwo zaprowadzone w stawach. Wś Mały Belsk os. 11, z grun. mr. 272; wś Duży Belsk os. 21, z grun. mr. 442; wś Jezioro os. 22, z grun. mr. 269; wś Bodzew os. 19, z grun. mr. 336; wś Wola Starowiejska os. 10, z grun. mr. 258; wś Stara wieś os. 7, z grun. mr. 8; wś Rosochów os. 3, z grun. mr. 6; wś M. os. 14, z grun. mr. 372. 3. M. , wś, pow. grójecki, gm. Rykały, par. Przybyszew. W 1827 r. 7 dm. , 71 mk. 4. M. folwarczna, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Głusk. W 1827 r. 4 dm. , 24 mk. ; wchodziła w skład dóbr Głusk ob. . 5. M. przy drodze, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Głusk. W 1827 r. 7 dm. , 53 mk. 6. M. za drogą, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Głusk. W 1827 r. 5 dm. , 83 mk. 7. M. , wś i folw. , pow. rawski. gm. Gortatowice, par. Sierzchowy Łaski, Lib. ben. II, 304. Ma 21 dm. , 240 mk. , ziemi włośc 298 mr. , dwor. 770 mr. W 1827 r. 18 dm. , 147 mk. Według Tow. Kred. Ziemsk. folw. M. , od rz. Pilicy w. 10, rozl. z przyl. Parolice mr. 807 grunta or. i ogr. mr. 525, łąk mr. 99, past. mr. 68, lasu mr. 90, nieuż. i place mr. 23, bud. mur. 5, z drzewa 8, płodozmian 18polowy, pokłady torfu. Wś M. osad 27, z gruntem mr. 287. 8. M. , wś włośc, pow. noworadomski, gm. i par. Zytno. Ma 48 dm. , 351 mk. , 496 mr. obszaru, szkołę począt. 1kl. ogólną. W 1827 r. 23 dm. , 197 mk. 9. M. , kol. , pow. kolski, gm. i par. Kłodawa, odl. od Koła w. 22, dm. 3, mk. 25; wchodziła w skład dóbr rząd. Kłodawa. 10. M. , wś nad rz. Wartą, pow. wieluński, gm. Konopnica, par. Rychłocice, odl. od Wielunia w. 31, dm. 27, mk. 193. W 1827 r. 14 dm. , 138 mk. 11. M. , wś włośc, pow. kozienicki, gm. i par. Głowaczów, odl. 22 w. od Kozienic. Ma 16 dm. , 90 mk. , 223 mr. 12. M. , wś, pow. iłżecki, gm. Bobrowniki, par. Głowaczów. Gruntu mr. 797, mk. 258; dm. drewn. 34. 13 M. , wś, pow. sandomierski, gm. Wiśniowa, par. Bogorya, odl. 20 w. od Sandomierza. W 1827 r. 9 dm. , 69 mk. ; obecnie 12 dm. , 103 mk. , 154 mr. ziemi dwors. i 101 mr. włośc. Według Tow. Kred. Ziems. Maławieś Mała Małatyn Małatycze Małaty Małatouka Małaszowce Małaszów Maławieś Maławieś folw. M. rozl. mr. 226, grunta orne i ogr. mr. 145, łąk mr. 13, past. mr. 62, nieuż. i place. mr. 6, budowli z drzewa 6; pokłady torfu. Folw. ten w r. 1870 oddzielony od dóbr Bogorya miasto. 14. M. al. Niekłań Maly, ob. Niekłań. 15. M. , wś, pow. sierpecki, gm. i par. Koziebrody ob. , odl. o 24 w. od Sierpca. Ma 13 dm. , 137 mk. , 262 mr. gruntu. W 1827 r. 11 dm. , 76 mk. Br. Ch. Maławieś, wieś i folw. , pow. płocki, gm. Święcice, par. Orszymowo. Leży przy trakcie wiodącym z Modlina przez Czerwińsk, Wyszogród do Płocka. Odl. od Płocka w. 29, od Wyszogroda w. 7, od Orszymowa w. 3. W. H. Gawarecki w Pismach Historycznych z 1824 r. tak pisze M. W. , wś dziedz. Franciszka Nakwaskiego, senatora, kasztelana, gniazdo domu Małowieyskich. Pałac murowany, ogrody owocowy i angielski, oranżerya, porządny zajazd dla podróżnych zdobią to miejsce. Na dziedzińcu wyniosłe lipy przypominają szacowne zwyczaje przodków naszych, które Krasicki w dziele Podstolego wystawił. Każdy z tutejszych rolników ma przy mieszkaniu swojem ogródek, drzewami owocowemi, przez dziedzica udzielonemi, zasadzony. Wieś ta w dobrym stanie i w przynależnym porządku utrzymywana, drzewami zacieniona, widok przyjemny sprawia, liczy dymów 30. Wjeżdżając do niej spostrzegać się daje statua kamienna ś. Jana Nepomucena; napis na niej położony świadczy, iż przez Klemensa Nakwaskiego, podkomorzego, pana Małej wsi w r. 1799 jest wystawiona. Na gruncie do Małej wsi należącym widzieć się daje wzniesiony ręką ludzką na równinie kopiec; okoliczni włościanie twierdzą, iż to jest grobowiec sławnego wojownika; jakie jego nazwisko i jakiego był narodu, niewiadomo. Dobra MałaWieś przez długi czas były własnością rodziny Nakwaskich; tu mieszkała i zmarła 21 paźdz. 1851 r. Anna z Krajewskich Nakwaska, córka instygatora koronnego, żona prefekta, kasztelana, wojewody i senatora Fr. Nakwaskiego, autorka Anieli, Wspomnień z czasów pruskich i Xięstwa Warszawskiego i wielu innych prac treści beletrystycznej i historycznej. Ona w początkach bieżącego stulecia założyła w M. W. na 19stu morgach wspaniały park, do którego sprowadziła z zagranicy mnóstwo drzew i krzewów i starała się przyswajać je do naszego klimatu, co jej się powiodło. Park ten ozdobiła pięcioma kanałami, oranżerya, altanami, domkiem szwajcarskim i wieloma posągami z kamienia. Wśród parku stanął piękny murowany dwór, w guście pałacu, a blisko niego oficyna. Tu przebywała także czasowo synowa Anny, Karolina z Potockich Nakwaska, autorka Dworu Wiejskiego. Od Nakwa skich za ich córką w posagu dobra te odziedziczył Cypryan Walewski, posiadacz pięknej biblioteki i autor kilku prac literackich; w r. 1870 nabył je p. Przeździecki, a od Przeździeckiego w 1878 r. przeszły na własność Lucyny i Wojciecha Białosukniów. W 1827 r. M. W. miała 14 dm, 107 mk. Dobra M. W. leżą prze ważnie w pszennej glebie, złożone z 3ch fol warków M. W. , Niździn i Gałki, zawierają cych razem przestrzeni dwor. 1852 mr. , w tem ogrodów mr. 40, ziemi or. 1211, łąk 28, past. 101, lasu 421, wód mr. 9, reszta pod zabudowaniami, drogami i t. d. Płodozmian na wszystkich folwarkach od lat dwudziestu kil ku wprowadzony. Gospodarstwo leśne urzą dzone z sześćdziesięcioletnią koleją. Osad wło ściańskich M. W. liczy 31, do których należy 184 mr. ziemi. Wszyscy mieszkańcy wyzna nia rzym. katol. Wojciech Białosuknia. , Matawieś 1. przys. do Swiniarska, w pow. sądeckim, leży w urodzajnem porzeczu na lew. brzegu Dunajca, na zach. od Nowego Sącza, i tam jest przyłączona do par. rzym. kat. Liczy 140 mk. rzym. kat. W dyplomie papieża Urbana IV z r. 1283 Kod. Małop, 121 jest zaliczona do uposażenia klasztoru pp. klarysek w Starym Sączu przez ś. Kingę. Graniczy na płd. ze Świniarskiem, na zach. z kolonią niem. Hundsdorf Psia górka, część Biczyc. W 1611 r. ustawa sejmowa zwolniła jej mieszkańców od powinności składania osepów do Sącza. 2. M. , wś w pow. wielickim, w państwie kokotowskiem ze Strumianami, leży przy gościńcu z Wieliczki 5. 3 kil. do Niepołomic, w równinie nadwiślańskiej 251 m. npm. Przez wś płynie potok Dąbrowa, dopływ Trawy, wpadającej z lew. brzegu do Wisły. Należy do parafii w Wieliczce i liczy 226 mk. rzym. kat. Dar wniej była częścią Węgrzec Małych, z któremi się styka na płn. ; na wsch. graniczy z Zakrzewem, na płd. z Sułkowem a na zach. z Zabawą. Pos. więk. 91 mr. rozl. 3. M. , część wsi Nieszkowic Małych, w pow. bocheńskim. Mac. Maławieś, niem. Kleindorf, wś i gm. nad Obrą, pow. babimoski, 3 miejsc. . a M. , wś; b Wielka wieś Grossdorf, gospodarstwo; c Fryderyków Friedrichshof, folw. ; 35 dm. , 274 mk. , 46 ew. , 228 kat. ; 66 analf. Poczta i tel. w Kargowie o 4 kil. ; st kol. żel. Zbąszyń o 18 kil. M. St. Mata Wioska, węg. BodroghKis Falud, niem. Kleindörfel, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin, Węg. , w Hegyallyi, nad rz. Bodrogiem, kościół katol. filialny, uprawa roli, winnice u stoków góry Varhegy, w których rodzi się znakomite wino; ruiny słynnego i obronnego niegdyś zamku Szeghy, 536 mk. Maławola 1. wś i folw. , pow. rawski, gm. i par. Czerniewice; wś ma 8 dm. , 45 mk. , 223 mr. ; folw. 2 dm. , 25 mk. , 1101 mr. 500 mr. roli. W 1827 r. było tu 9 dm. , 64 mk. Maławola Małdruny Małchowice Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. W. rozl. mr. 618 grunta or. i ogr. mr. 378, łąk mr. 53, lasu mr. 176, nieuż. i place mr. 11. Wś M. osad 9, z grun. mr. 118. 2. M. , wś, pow. lubelski, gm. i par. Bychawa. 3. M. , wś, pow. biłgorajski, gm. Puszcza Solska, par. Biłgoraj. Maławola, folw. z cegielnią, pow. pilzeński, należy do Straszęcina, leży na lew. brzegu Wisłoki, w miejscu gdzie się przecinają drogi ze Straszęcina do Przecławia i z Wie wiórki do Dębicy. Mao, MałaWólka, wś, pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rydzewo. Małchowice, ob. Małkowice. Małcianka al. Małta, rz. w pow. lucyńskim. Małczew, kol. , folw. i os. młyn. , pow. brzeziński, gm. Gałkówek, par. Brzeziny Łaski, Lib. ben. II, 399. Leży na prawo od drogi bitej z Brzezin do Rokicin, przy samej linii dr. żel. fabrycznej łódzkiej. W 1827 r. 15 dm, 132 mk. ; obecnie kol. 19 dm. , 169 mk. , 222 mr. ; folw. 3 dm. , 18 mk. , 358 mr. ; os. młyn. 1 dm. , 7 mk. , 4 mr. ziemi. Wieś M. 1465 r. wspominana przy działach braci Bielawskich. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. i Adamów rozl. mr. 364 grunta or. i ogr. mr. 320, łąk mr. 36, wody mr. 1, nieuż, i place mr. 7, bud. z drzewa 14, płodozmian 8po lowy, wiatrak. Wś M. os. 23, z grun, mr. 222; wś Adamów os. 27, z grun. mr. 482. Małezynie, jez. na zachód od wsi Słupie, w pow. suwalskim, stanowi właściwie część jez. Wigry, od którego dzieli je wązki pas niskiego lądu, odsłonięty przez obniżenie poziomu wód. Małdakiszki, zaśc. szlach. nad jez. Żelkszetis, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 55 w. od Święcian, 4 dm. , 25 mk. katol. 1866. Małdejki, ob. Natygała. Maldeni 1. okolica szlach. , pow. szawelski, gm. i par. tryska; Polikarp Radźwiłłowicz ma tu 3 włóki, Anicety Radźwiłłowicz 9 wł. , Liezkunowa 3 wł. , Tadeusz Daniłłowicz 1 wł. ziemi. W tem sporo lasu. 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. janiska, 94 dusz męs. , 94 dzies, ziemi w glebie bardzo żyznej. 3. M. , wś, pow. szawelski, gm. żagorska, dusz męs. 3, dzies. ziemi 50; włók 30 lasu pozostało przy dworze Stare Żagory. Niegdyś folw. dóbr Leżyki Umiastowskich, Stankiewiczów, sprzeda nych hr. Modemowi. J. Godl. Małdruny, dwór rząd. , pow. rossieński, par. girdyska. Małdryki al. Mandryki, grupa domów w Ławrykowie, pow. Rawa Ruska. Małdupis, rz. , dopływ Okmiany z prawej strony. Małdur, ob. Maldur. Małduty, ob. Płotele. Małe 1. wś, folw. i os. , nad rz. Ner, pow. łęczycki, gm. Poddębice, par. Tur Łaski, Lib. ben. II, 366, odl. od Łęczycy w. 20; wś dm. 8, mk. 103; folw. dm. 2, mk. 17; os. dm. 1, mk. 11. W 1827 r. 14 dm. , 98 mk. Folw. M. należy do dóbr Golice. 2. M. , wś, pow. sej neński, gm. i par. Berżniki, odl. 11 w. od Sejn, ma 4 dm. , 22 mk. Br. Ch. Małe al. Tatarka, zaśc. poleski w pow. bo bruj skim, w okr. pol. hłuskim, przy lichej drożynie wiodącej ze wsi Bojanicz do Zahala, ma osad 10, miejscowość odludna, nizinna, grunta piaszczyste. A. Jelski. Male, wś, pow. poznański, 9 dm. , 68 mk. , wszyscy kat. , 21 analf. Poczta w Sadach, tel. i st. kol. żel. w Poznaniu o 15 kil. M. St. Male 1. jezioro przy wsi Jeziorki, w pow. sejneńskim, jedno z grupy drobnych jeziór jaką składają M. , Jurkowo i Piaskowo. Wody ich spływają do Czarnej Hańczy, odl. o 2 w. w kierunku zachodnim. 2. M. , jezioro śród lasów na północ od wsi Strzelcowizna, w pobli żu Czarnej Hańczy. Br. Ch. Małe, ross. Małoje, jezioro w południowej stronie pow. borysowskiego, w okolicy wsi Jurewo i kotliny rzeki Usiaży, długie na pół torej wiorsty, szerokie prawie na wiorstę; w południowej stronie przyjmuje w siebie ma łą rzeczułkę Studziankę; moczarami na wschód i północ łączy się z jeziorem zwanem Wielkie Wielikoje i rzeką Usiażą; dość rybne, brzegi ma bagniste. Al. Jel. Małe, jez. w dobr. Kublicze ob. .. Małe Libawskie, jez. w pow. grobińskim w Kurlandyi, ob. Libawa. Małe, jezioro, ob. Jeziorany. Mat, morze, ob. Pucka zatoka. Małe przedmieście a w mieście pow. Jaworowie; b w Potyliczu, pow. Rawa Ruska. MałeBagienice, Kosicze i t. p. , ob. Bagienice, Kosicze i t. p. Małe. MałeBobki, wś w pow. mińskim, w gm. kojdanowskiej, nad rzeką Uździanką, dopły wem Usy Niemnowej Górnej, w okolicy po między Basmanówką i Dobryniewem; miej scowość wzgórkowata, bezleśna. Al. Jel. MałeBolocicze, wś w pow. nowogródzkim, w gm. jeremickiej, nad rzeką Uszą, lewym dopływem Niemna, przy drodze wiodącej ze wsi WilczeBłoto i wsi Skorycze do mczka Jeremicz. Ma osad pełnonadziałowych 24. Na północ rozlega się lesista kotlina Niemna, na zachód w stronę Turca wzgórza urodzajne; łąk obfitość. Al, Jel, Małe Bortniki, wś w pow. bobrujskim, w gm. bortnickiej, nieopodal szosy wiodącej z Bobrujska do Rohaczewa, w pobliżu Wielkich Bortnik ob. Bortniki, ma osad pełnona działowych 49, grunta lekkie; okolica poleska; okr. polic. 1szy. Al, Jel, Małe Boże, wś, pow. kozienicki, gm. Gra Małdryki Maławola Małdupis Małdur Małduty Małe Małcianka Małczew Małezynie Małdakiszki Małdejki Małejodło Małejsze Małepany Małepole Małe-Chociuchowo Małeraczki bów nad Pilicą, par. Stromiec, odl 34 w. od Kozienic, ma 35 dm. , 240 mk. , 802 mr. włośc. 1 mr, dwors. Br. Ch. MałeChociuchowo, wś w pow. borysowskim, w gm. chołopienickiej, osad 7, miejsco wość małoludna, dość lesista, grunta lekkie. Obacz Chociuchowo, dobra Brodowskich od r. 1874. Al. Jel. MałeChotowo al. Ogrodniki, Ogorodniki, wś na granicy powiatów oszmiańskiego i miń skiego, w gm. słobodzkiej, w okr. polic. kojdanowskim, ma osad 4, miejscowość falista, niebezleśna; tędy gościniec z Iwanowszczyzny do folw. Chotowa. Al. Jel. Małecz, wś i folw. , pow. brzeziński, gm. Ła zisko, par. Lubochnia. Wś lit. A. i B. ma 55 dm. , 362 mk. , 523 mr. ziemi włośc. Folw. 7 dm. , 38 mk. , 695 mr. , os. leśna 15 dm. i os. karcz. rząd. , 1 dm. , 1 mr. Do r. 1788 była tu par. katol. Łaski, Lib. ben. II, 319, od tej pory należy do par. Lubochnia. R. 1609 włas. Krzemieniewskich, kościół paraf. drew. ś. Floryana Męcz. Do par. należały Małecka Woła, Skrzynki, Przesiadłowo, Ojrzanów, Stangrocz, Niewiadów część, Zaoszie. We dług Tow. Kred. Ziems. folw. M. lit. C. , wła sność Stanisława hr. Ostrowskiego, z kupna w r. 1864 od rządu, rozl. mr. 1820 grunta or ne i ogr. mr. 623, łąk mr. 7, pastw. mr. 18, lasu mr. 1150, nieuż. i place mr. 22, bud. z drzewa 29. Br. Ch. I Małeczewo al. Maleczewo, niem. Malleczewen al. Malecewen i Mallesczeweny, majątek chełmiński, pow. łecki, st. p. Bajtkowo 6 kil. odl. , okrąg urzędu stanu cywilnego Ełk; obejmuje 73. 11 ha. roli orn. i ogr. , 25. 50 łąk, 7. 62 pastw. , 51. 70 boru, 4. 33 nieuż. , razem 162. 26 ha. ; cegielnia. M. zakłada r. 1566 Hieronim Maletius, pleban łecki. Ze szlacheckich familij polskich mieszkały w M. około r. 1600 Krajewscy i Małeccy, od których ta osada może przybrała swe miano. Ob. Kętrz. O ludności pols. w Prusiech, str. 464 i 466. MałeGajany, wś w pow. mińskim, w gm. białoruckiej, nad rzeczką Gajanką, dopływem Wiaczy, . ma cerkiew, osad włócznych 23, grunta dobre, miejscowość niebezleśna. Małe góry, grupa domów w Łozinie, pow. gródecki. MałeJelenie, jez. , ob. Jelenica. Małejodło, folw. , pow. opatowski, gm. Waśniów, par. Kunów ob. , odl. 22 w. od Opatowa, ma 1 dm. , 15 mk. , 60 mr. ; należy do majoratu gen. Szwarca. Małejsze, wś, pow. wiłkomierski, parafia Swiadoście, uwłaszczona od dóbr Sawiczuny. Male Końskie, wś, pow. opoczyński, gm. Zajączków, par. Błogie, odl. 21 w. od Opoczna, posiada urząd gminny, 24 dm. , 228 mk. , 526 mr. ziemi włośc. i 28 mr. ziemi rządowej. Mule Kościeliska, ob. Kościeliska dolina. MałeKosicze, folw. w pow. nowogródzkim, własność Leparskich, 5 1 4 włóki. Małepany, rz. , ob. Małapanew. Małe paski al. Kownata ob. , wś, pow. jańsborski. Małepole, niem. Kleinfelde, wś, pow. kwi dzyński, st. p. Ryjewo Rehhof; parafia kat. i ewang. Gniew, szkoła Schadewinkel. Areału liczy 1703. 48 mr. magd. , 1868 r. 21 bud. , między temi 7 dm. , 92 mk. , 56 katol. , 36 ewang. Kś. Fr. Mule pustkowie, niem. See Maly, pow. bytowski Kętrz. . Małeraczki, wś, pow. suwalski, gm. Koniecbór ob. , par. Raczki, odl. 18 w. od Suwałk, mają 33 dm. , 261 mk. Małe sanki, wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 40 w. od Wilna, 12 dm. , 101 mk. katol. 1866. Małe siolko, wś rząd. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 50 w. od Lidy, 10 dm. , 92 mk. katol. 1866. Male stopnie, szczyt w Karpatach czarnohorskich, w obr. gra. Żabiego, w pow. kosowskim, na południe od szczytu Skupowej ob. , 1583 m. wys. , pod 42 29 wsch. dłg. g. F. , a 48 1 płn. sz. g. , nad źródłami potoków Ludoweci i Kekaczy ob. ; wznies. 1246 m. npm. Stok południowy zowie się Stopniami. Tutaj wytryskuje pot. Czarny, dopływ Probiny. Małeszyce, ob. Małyszyce. Małe Wilkucice, kol. , pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Budziszewice. Ma 15 dm. , 121 mk. , 264 mr. ziemi. MałeZalesie, folw. , ob. Górka, domin. , 6. Małęczyn, wś i folw. , pow. radomski, gm. Kuczki, par. Radom, odl. 8 w. od Radomia, ma 35 dm. , 269 mk. , 960 mr. ziemi dworsk. , 404 mr. włośc, młyn wodny. Wspomina ją Długosz III, 264. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. Stary, z wsią M. i Kiedrzyn, rozl. mr. 396 grunta orne i ogr. mr. 337, łąk mr. 16, pastw. mr. 20, lasu mr. 6, nieuż. i place mr. 17, bud. z drzewa 12; w r. 1883 od dóbr tych oddzielono mr. 451 pod nazwą Małęczyn Nowy. Wś M. osad 54, z grun. mr. 227; wś Kiedrzyn os. 23, z grun. mr. 319. Br. Ch. Małgorzacin, folw. , pow. włodawski, gm. Horodyszcze, par. Wisznice. Ma 3 dm. , 921 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. , od rzeki Bugu w. 10, rozl. mr. 877 grunta orne i ogr. mr. 364, łąk mr. 268, lasu mr. 187, za rośli mr. 42, nieuż. i place mr. 15, bud. mur. 1, z drzewa 5. Folw. ten w r. 1870 oddzielo ny od dóbr Wisznice. Br. Ch. Małgorzatów 1. kol. , pow. rawski, gm. i par. Boguszyce, ma 21 dm. , 177 mk. , 363 mr. ziemi. 2. M. , folw. , ob. Łukom. Małe sanki Małe siolko Małeszyce Małęcz Małe Małecz Małeczewo Małgorzaty, wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Sereje, odl. 44 w. od Sejn, ma 15 dm. , 127 mk. Małgorzaty Św. Góra, ob. Góra ŚwlJMgorzaty. Małgów, A. B. C. D. E. , wsie i folw. , pow. turecki, gm. Skarzyn, par. Lisków, odl. od Turku w. 16; lit. A. dm. 3, lit. B. dm. 9, lit. C. dm. 4, lit. D. dm. 12 i lit. E. dm. 2; mieszkańców w ogóle 257 głów; folw. dm. 7, mieszk. 66. W 1827 r. 16 dm. , 158 mk. Dobra M. z lasem do dóbr tych należącym, w skład których wchodzi kolonia Józefów razem z lasem na Józefowie i lasem Madalińskim zwanym, tudzież nomenklaturami Tencery, Dębniałki i Łuby, rozl. mr. 892 grunta orne i ogr. mr. 577, łąk mr. 118, pastw. mr. 18, lasu mr. 150, nieuż. i place mr. 32, bud. z drzewa 21. Małgów 1. wś i gm. , pow. krotoszyński, 2 miejsc. a M. , wś, b Wziąchów, wś 30 dm. , 194 mk. , 14 ew. , 180 kat. , 36 analf. Poczta i tel. w Pogorzeli o 5 kil. , st. kol. żel. w Koź minie o 12 kil. 2. M. , dom. tamże, 2068 mr. rozl. , 2 miejsc. a M. , dom. , b Staw, folw. ; 7 dm. , 160 mk. , 6 ew. , 154 kat, 21 analf. Nale ży do dóbr Borzęciczek. M. St. Małgużew, wś i dobra, pow. szawelski, okr. polic. 3 janiski, gm. i par. krukowska. Hr. Karol Keyserlingk ma tu około 50 włok ziemi. Małka, malutka rzeczka w pow. borysowskim, ma początek z pod wzgórz w okolicy mka Pleszczenice; płynąc ciągle w kierunku zachodnim około wiorst paru, wpada pod Ru dnią do Dźwinosy, dopływu Wilii. Por. Gro mnica. AL Jel. Małki 1. wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Tomaszów. 2. M. , wś, pow. makowski, gm. Sielc, par. Rożan. W 1827 r. 9 dm. , 48 mk. Jest tu urząd gminny. Wś w części zamieszkana przez drobną szlachtę. Małki, por. Malki. Maiki, część Dworzec, pow. żółkiewski. Maiki, niem. Malken al. Malkau dok. Malkow 1340 Malk 1322, wś nad bitym traktem toruńskobrodnickim, niedaleko granicy polskiej, pow. brodnicki, st. p. Brodnica, paraf. katol. Wrock, 3 4 mili odl. paraf. ewang. Kawki; w miejscu jest tylko szkoła ewang. , do niej uczęszczają i dzieci katol. , którym nauczyciel z Cieszyna udziela nauki w religii kat. Obszar ziemi wynosi 1829. 94 mr. ; 1867 r. było tu 61 budynków, między temi 32 mieszkalnych, mieszk. było 284, ewang. 217, kat. 67. Według ksiąg szkodowych przez krzyżaków spisanych poniosły M. r. 1414 w ogóle 800 marek szkody, bo cała wieś została spalona. R. 1322 nadaje Otto Bonsdorf, komtur kowalewski, Konradowi z Kornic, sołtysowi w Małkach, 41 włók tamże celem pierwszej lokacyi na prawię chełm. , z nich przypadają 4 włoki Słownik geograficzny. Tom VIZeszyt 61. ziemiańskie i trzeci grosz sądowy sołtysowi; braciom jego zaś Mikołajowi i Marcinowi na daje komtur 6 włók ziemiańskich, z tym wa runkiem jednak, aby jemu i komandoryi ko walewskiej wedlug prawa pols. służyli. Wieś ta od dawna istniała, ale była spustoszona Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 66. R. 1340 otrzymuje M. Clauko de Jura, t. j. Klawko Kleofas z Jaworza na prawie chełm. tamże, str. 123. Roku 1434 nadaje Paweł v. Russdorf Mikołajowi Salendorf dla zasług jego 20 włók w M. w obwodzie lipińskim na prawie chełm. , tak, że gdyby zakon po jego śmierci miał cofnąć ten list nadawczy, winien spadkobiercom, zapłacić 200 grzywien. Na daje mu też zakon wielkie i małe sądownictwo, wyjąwszy drożne, za to ma służyć na kouiu w zbroi i płacić 1 funt wosku i fen. koloński rocznie. Datum Stuhm. Po r. 1415 zawiera ją M. 34 włók, z których czynszują 17 kojców od włóki, 14 włók było osadzonych, 20 pu stych. Karczmarz płacił 15 skojców. Por. Ki szewa. Ks. Fr. Małkiń 1. ob. Makosieje, 2. M. Nowy, ob. Woszczele. Małkiń, niem. MalkiehnFluss, strumyk w pow. łeckim, w dok. często wzmiankowany; nad nim leżą wsie Małkiń al. Makosieje, Sypitki, Kucze i Stacze; wypływa z jez. Selmętno i uchodzi do jez. Stacze, odnogi znaczniejszego jez. raj grodzkiego, leżącego po większej części już w Polsce. Por. Ełk, rz. KŚ. Fr. Małkiń, niem. MalkiehnenSee, małe jezioro w pow. łeckim, nad którem leżą wsie Małkiny i Woszczele al. Nowy M. Małkinia, Małkynia Dolna i M. Górna, wś, pow. ostrowski, gm. Orło, par. Brok. Jest tu stacya dr. żel. warsz. peters. , odl. 78 w. od Warszawy. W 1827 r. M. Dolna, wś rząd. , miała 10 dm. , 66 mk. i M. Górna, wś rząd. , 46 dm. , 315 mk. ; obecnie M. obie mają 62 dm. , 420 mk. , st. poczt. , trzy wiatraki. Obie wsie wchodziły w skład dóbr bisk. płockich; po zabraniu tychże na rzecz skarbu, weszły w skład dóbr narodowych Brok. Przywilejem z 1751 r. wydanym na imię włościan Andrzeja i Michała Skoniecznego, Wojciecha Błażka, Jana Zyska, Pawła Druży i t. d. przez bisk. płock. wsie Małkynia Górna i Dolna, Błędnica, Kuskowizna, Siemiężne i inne okoliczne otrzymują prawo wybierania wójtów, sprzedawania własności, krudunku bora na łąki i grunta, wyrabiania barci, polowania, wyboru ssty bartnego, za co nawzajem były obowiązane opłacać 48 złp. czynszu z włóki. Rozbiór kraju stosunki te zmienił; włościanie postradali przywileje, pomimo, iż dość energicznie się o takowych utrzymanie upominali skarga zbiorowa z 1817 o niedotrzymanie przywilejów i t. d. . M. Dolna i Górna, z lasami i z polami wsi Małgorzaty Małgów Małgużew Małka Małkiń Małkinia Małgorzaty Małkiny Małków Przewóz, Klukowo i Borowe, podług pomiaru Tamm a z 1804, zawierały 6458 mr. W 1819 r. wysiew w Górnej M. wynosił 122 kor. jarz. i tyleż ozim. , zbierano 106 fur siana; w Dolnej wynosił 9 1 2 kor. jarz. i tyleż ozim. , zbierano 4 fur siana. Znajdowało się wtedy w Górnej M. na 37 osadach 43 gospodarzy, opłacających czynszu za grunta i łąki bartne 1819 złp. 24 gr. , hyberny 151 złp. , dzies. dwors. 151 złp. , 23 wyrobników, zdun. , szynk; razem 48 dm. , 51 mk. W 1850 r. 43 osad roln. , 4 ogrod. W Dolnej M. w 1819 r. znajdujemy 3 czynszowników, opłacających 128 złp. 27 gr. czynszu, 11 złp. 15 gr. hyberny, 11 złp. dziesięciny do dworu; 3 chałupników z ogrodami, opłacających 34 złp. 6 gr. czynszu, chałupnik, szynk, razem 9 dm. , 48 mieszkańców. W 1850 roku 3 osad roln. , 5 ogrodu. W 1851 52 urzą dzone obiedwie wsie kolonialnie; przytem obie Małkynie, Górną i Dolną, połączono w jednę całość. Na 1415 mr. 155 pręt. utworzono 46 osad roln. , 9 ogrodniczych, kowalską, karcze mną, leśną i szkołę. Czynsz przed upływem lat wolnych ustanowiono na 433 rs. 40 kop. ; po ich upływie 486 rs. 91 kop. W 1819 r. obie M. dawały po 2 1 2 złp. z osady na utrzy manie szkółki przy probostwie w Broku, ale z powodu odległości nie mogły posyłać dzieci do szkoły; prosiły więc o pozwolenie otworzenia szkółki w Górnej M. Nazwa litewska M. odpowiada polskiej Drwały. Lud. Krz, Małkiny, niem. Malkiehnen dok. Melkinsken, Melkinsken, wś nad jeziorem tejże nazwy, pow. łecki, st. p. Grabnik, 1857 r. 105 mk. , w miej scu jest młyn konny. R. 1473 nadaje Walter Kiekierzyc, wójt łecki, Andrzejowi na prawie magdeburskiem 8 włók wolnych od czynszu i tłoki nad jeziorem małkińskiem z obowiąz kiem 1 2 służby Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 451. Kś. Fr. Maików 1. wś, pow. nowomiński, gm. Dębe Wielkie, par. Pustelnik. W 1827 r. 4 dm. , 23 mk. Por. Krubki. 2. M. Nowy i M. Ciele cki, wś i folw. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Bartochów, par. Warta Łaski, Lib. ben. I, 410, 439, odl. od Turku w. 40; M. Nowy dm. 27, mk 151; M. Cielecki wś 15 dm. , 146 mk. , folw. 6 dm. , 176 mk. W 1827 r. 29 dm. , 279 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. Cielecki z attyn. Zmyślona i Rekrucka wsiami M. Cielecki, M. Nowy, Duszniki, rozl. mr. 1353 grunta orne i ogr. mr. 834, łąk mr. 332, pastw. mr. 146, wody mr. 23, nieuż. i place mr. 18, bud. mur. 14, z drzewa 8; płodozmian 8polowy. Gorzelnia, dwa wiatraki, pokłady torfu, rzeka Warta przepływa. Wś M. Cielecki os. 22, z grun. mr. 163; wś M. nowy os. 26, z grun. mr. 135; wś Duszniki os. 56, z grun. mr. 291. 3. M. , wś, pow. chełmski, gm. Cyców, par. Wereszczyn. 4. M. , wś i folw. n. rz. Bukową, pow. hrubieszowski, par. i gm. Kryłów ob. . Jest tu cerkiew dla ludności rusińskiej, dawniej filialna do Szychowic, unicka i szkoła początk. 1kl. ogólna. Gorzelnia z produkcyą na 18980 rs. i browar za 890 rs. produkujący. Br. Ch. Małków, niwa w płd. zach. stronie Przyłbic, pow. jaworowski. Małkowice 1. po rus. Malkowyczi, dok. Maleczkowice, wś w pow. gródeckim, 5 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Gródku. Na płn. leżą Artyszczów i Kiernica, na płd. wsch. Lubień Wielki, na płd. zach. Lubień Wielki i Czerlany. Płd. zach. granicę tworzą dwa stawy, utworzone przez Wereszycę, a mianowicie staw Czerlański i Lubieński ob. . Na przestrzeni przeszło kilometrowej, oddzielającej oba te stawy, płynie Wereszyca dwoma ramionami, z których jedno przerzyna obszar Małkowic. Na lew. brzegu tego ramienia i na wsch. b. stawu Lubieńskiego leżą zabudowania wiejskie. Na wsch. wznosi się Łysa góra al. Małkowice do 301 m. znak triang. . W środku wsi jest źródło wody siarczanej, używanej często przez włościan. Własn. więk. bar. Brunickiego ma roli or. 55, łąk i ogr. 11, past. 2 mr. ; własn. mn. roli or. 765, łąk i ogr. 196, past. 217 mr. Gleba przeważnie piaskowa, pod spodem kamienista, sprzyja głównie uprawie ogórków. Mórg pola wydaje 3 kopy zboża. W r. 1880 było 969 mk. w gm. , U na obsz. dwors. 10 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Gródku, gr. kat. w miejscu, dek. gródecki, archidyec. lwowska. Do parafii tej należą Artyszczów i Czerlany. Ludność trudni się głównie uprawą roli i rybółówstwem w rybnej Wereszycy. Ogórkami prowadzą rozległy handel, wywożąc je do Gródka, Komarna, Szczerca i Łwowa. Podczas kiedy w całej okolicy lud mówi huty, buł, wymawiają Małkowiczanie byty, był, a sąsiadów swoich zwą Bułakami. We wsi jest szkoła etat. 1kl. i cerkiew drewniana. Cerkiew tę postawiono na mocy hramoty Władysława IV z 31 maja 1636 r. , którą on potwierdził nadanie Władysława z Mirowa, margrabiego Myszkowskiego, starosty gródeckiego, i pozwolił wystawić gromadzie nową cerkiew w miejsce starej, przez Tatarów zburzonej. Cerkiew odnowiono i poświęcono 10 czerwca 1722 r. , a r. 1788 ozdobiono wewnątrz i zaopatrzono w ikonostas. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w ststwie gródeckiem. Dnia 28 listop. r. 1408 nadaje Władysław Jagiełło Maternie, mieszczaninowi gródeckiemu, sołtystwo we wsiach Małkowicach i Czerlanach i osadza je na prawie średzkiem A. G. Z. X, 17. Dnia 28 stycz. r. 1463 pozwala Kazimierz Jagiellończyk Krzysztofowi de Sancto Romulo, lwowskiemu poborcy Małkiny Małkowice Małkowice ceł, żupnikowi drohobyckiemu, wykupić z rąk Slabossia wsie Kiernice, Małkowice, Czerlany i Kąty ib. 88. D. 15 kwiet. r. 1492 nadaje Kazimierz Jagiellończyk Dersławowi Wilczkowi z Lubienia brzegi i groblę we wsiach Czerlany, Czuczenosy i Małkowice z prawem rybołówstwa i obowiązkiem utrzymania grobli ib. 137. Dnia 30 maja r. 1529 Zygmunt I, rozstrzygając spór między Stanisławem z Pilczy a Janem Wilczkiem z Lubienia, stolnikiem lwowskim, o wsie królewskie Malkowice, Krynicę, Czerlany i Czuczenosy, nadaje je jako dzierżawę Wilczkowi i jego potomkom Archiw. Bernard. we Lwowie C. t. 14, str. 261. I. 17 paźdz. r. 1533 poleca Zygmunt I Ottonowi z Chodcza i Pawłowi Tarle sprawę Jana Wilczka o zrzeczenie się sołtystwa w Małkowicach i Czerlanach na rzecz króla ib. C. t. 14, str. 253. Lustracya z r. 1570 rkp. Ossol. 2834, str. 248 podaje następujące szczegóły W tej wsi jest ludzi, różno osadzonych na łanach 11, 22. Z każdego czynszu dają po gr. 18, owsa po jedne kłodzie, kapłonów po 2. Gromada z obszaru robi; płaci ogółem zł. 6. Zagrodnik, który nowo osiadł na piasecznym, daje czynszu na rok z pustych ról z ćwierci zł. 3 gr. 15. Pop ruski z cerkwi i roli płaci zł. 2. Z karczmy czynszu corocznego na rok przychodzi zł. 10 gr. 4. Suma prowentu zł. 40 gr. 15. W lustracyi z r. 1662 ib. str. 232 czytamy Ta wieś zdawna zasiadła na łanach 9. Poddanych przed wojną było 23. Teraz poddanych, którzy na ćwierciach siedzą, jest 8. Czynszu z ćwierci dają po 5 gr. , fecit 1 zł. 10 gr. Owsa z ćwierci łanu dawać winni po półłanków 2, więc półłanków 16 po gr. 15 fecit zł. 8. Gęsi z dwóch ćwierci przychodzi 4 po gr. 10, fecit 1 zł. gr. 10. Kurę z ćwierci jednę, przychodzi kur 8 po gr. 3, fecit 24 gr. Robić powinni z ćwierci po 2. dni w tydzień od południa. Drugich zagrodnictw, którzy na zagrodach siedzą, jest 7, dają po gr. 4, fecit gr. 28. Wybrańców w tej wsi było juxta lustrationem A. 1627 na półłanach 2. Tych teraz nie masz. Hajduczyzny gromada daje zł. 2. Pop z cerkwi zł. 2. Karczma tu była, do której rola należała; dawano z niej na rok zł. 24; teraz jej nie masz i piwa nie szynkują. Suma prowentu z tej wsi zł. 17 gr. 22. Podanie mówi, że w czasie napadów tatarkich zniszczono tę wieś całkowicie. Uszedł tylko jeden mieszkaniec nazwiskiem Mucha i schronił się w zaroślach. Gdy tenże po oddaleniu się nieprzyjaciół wyszedł z ukrycia, znalazł tylko jednę chatę niezniszczoną, a w niej zastał niewiastę tatarską, z którą się połączył. Ród jego istnieje do dzisiaj; a całą budową swoją przypomina typ mongolski. Według lustracyi z r. 1765 wynosiła prowizya tej wsi 1895 zł. , z czego kwarta 473 zł. 22 1 2 gr. Przy licytacyi z r. 1826 nabył wieś tę wraz z Artasowem, Brünnsdorfem i Vorderbergiem Karol Muller de Neckersfeld za 26, 740 zł. m. k. Na wsch. kończynie wsi, na moczarach między stawem Lubieńskim a Małkowicami, był niegdyś zamek, przez Humienieckich wzniesiony dla obrony przeciw napadom tatarskim, obwiedziony głębokim rowem, istniejącym dotąd, napełnionym wodą z Wereszycy. W czasie napadu około r. 1629 spuścili Tatarzy wodę, zamek zajęli i zniszczyli. Dziś pozostały tylko fundamenta jako ślad zamku. Na granicy wsi płn. wsch. wznosi się 12 stóp wysoki, z ciosowego kamienia wykonany nagrobek hr. Kalinowskiego, zmarłego tutaj na cholerę w r. 1832. Krótki opis M. podało ruskie Słowo, Lwów, 1875, 57. 2. M. , wś w pow. przemyskim, 10 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Przemyślu, tuż na płn. od urzędu poczt. , st. kolej. i telegr. w Żurawicy. Na wsch. leżą Walawa i Wyszatyce, na płd. Żurawica, na płd. zach. Duńkowiczki, na zach. Orzechowce i Hnatkowice, na płn. zach. Drohojów, na płn. Sośnica w pow. jarosławskim. Wody z całego obszaru płyną małemi strugami na wschód do Sanu. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru 213 m. . Część wsi zwie się Chałupkami. Własn. więk. Jadwigi ks. Sapieżyny ma roli or. 463, łąk i ogr. 31, past. 69 mr. ; własn. mn. roli or. 679, łąk i ogr. 84, past. 170 mr. Gleba wyborna. W r, 1880 było 798 mk. w gm. , 35 na obsz. dwor. 32 obrz. rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Żurawicy, gr. kat. w miejscu, dek. przemyski. Do parafii należą Duńkowiczki. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. lkl. Dawniej należała ta wieś do biskupstwa przemyskiego gr. W r. 1596 nadał ją Zygmunt III Dunikowskiemu, wbrew protestom biskupa Kopystyńskiego, w zamian za wieś Rudniki. W ten sposób przeszła wieś w ręce świeckie, z których już nie wyszła. Czacki o litewskich i polskich prawach t. I, str. 2935. Volumina legum t. II, str. 1221 i 1606; t. VI, str. 645. 3. M. al. Małchowice, po rus. Małkowyczi, wś w pow. przemyskim, 10 kil. na płn. wsch. od Przemyśla, 5 kil. na płn, wsch. od sądu pow. , urzędu poczt. , st. kolej. i telegr. w Niżankowicach. Na płn. leżą Hermanowice, na wsch. Wielunice, na płd. Niżankowice i Zabłotce, na zach. Kupiatycze. Wody z całego obszaru uprowadza mała struga na płn. do Wiaru. Przez wieś idzie gościniec z Przemyśla do Chyrowa i kolej galicyjskowęgierska. Własn. więk. funduszu religijnego ma roli or. 250, łąk i ogr. 3, past. 9 mr. ; własn. mn. roli or. 212, łąk i ogr. 18, past. 18 mr. W r. 1880 było 228 mk. w gm. , 10 na obsz. dwor. 24 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rz. kat. w Niżankowicach, gr. kat. w Hermanowicach. We wsi jest cerkiew. Małnowo Małnowska Małnupele Małoarchangielsk Małobądź Małkowo Małkowicze Małkowice Małkowice, ob. Malkowice i Dobierzów. Małkowicze, wieś, pow. wołkowyski, na płn. wschód od m. Piaski. Małkowicze, wś, pow. piński, ob. Malkowicze. Małkowo, okolica szlachecka w pow. bo bruj skim, w okr. polic. hłuskim, nieopodal li chej drożyny wiodącej ze wsi Choromcy do wsi Sławkowicz; osad 12, miejscowość odludna, poleska, grunta lekkie. A. Jelski. Małkowo, niem. Mahlkau, ob. Malkowy. Małksa, niem. Malxe, strumień na dolnych Łużycach, wypływa niedaleko Barszcza, pły nie ku płn. zach. koło Pienia, zwraca się po tem na zach. i poniżej wsi Prjawoz Fehrow wpada do Szprewji. A. J. P. Małkynia, ob. Małkinia. Małmuta, ob. Mahnuta i Łubań. Małmyhy, wś w pow. wilejskim, nad Wilią, na praw. brz. między Sosenką a Wilejką, o 111 w. od źródeł Wilii, o 10 w. od m. Wilejki, przy byłej drodze pocztowej borysowskiej, 17 dm. , 152 mk. Własność Tukałły 1866. Małniany, wś, pow. rossieński, par. pogromoncka. Małniw, ob. Małnów. Małnoniszki, wś, pow. rossieński, par. retowska. Małnów al. Korsówka, dobra, pow. lucyński, własność dawna Szadurskich, dziś Juliusza Ton der Ropp, 10, 410 dzies. obszaru; tu jest kościół pod wez. Jezusa Chrystusa i N. Maryi P. Rożańcowej 1762 r. fundacyi Franciszka Xawerego Szadurskiego; parafian 3839 dusz. Por. Kołup. Małnów po rus. Małniw, wś w pow. mościskim, 14 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i st. kolej. w Mościskach, 9 kil. na płd. zach. od urzędu poczt. w Krakowcu. Na wsch. leży Małnowska Wola, na płd. Sokola i Czerniawa, na płd. zach. Starzawa, na zach. Kalników, na płn. Wola Gnojnicka w pow. jaworowskim. Płd. zach. część obszaru przepływa Wisznia, dopływ Sanu, od płd. wsch. z Czerniawy, na płn. wsch. do Kalnikowa. W obrębie wsi przyjmuje Wisznia od praw. brz. pot. Litowiska, nastający w płd. wsch. stronie wsi, a płynący zrazu na płd. zach. , potem na płd. a w końcu znowu na płd. zach. , i pot. bezimienny, nadpływający od wsch. z Małnowskiej Woli, a płynący na zach. , przy końcu biegu zaś na płd. zach. W dolinie tego ostatniego potoku leżą zabudowania wiejskie, bliżej granicy wsch. , a na płd, zach. od nich części wsi Dubinki al. Dębinka, Dabyna, Horbki al. Jacyki na Korbkach, Mełeszki z folw. , Rzéczka po rus. Riczka, Zahorby. W stronie płn. wznosi się wzgórze Łukowa 250 m. , znak triang. . Jest to najwyższy punkt we wsi. Stąd ku płd. i zach. opada obszar tak, że wzno si się od 219 do 209 m. Przez wś idzie droga wiodąca z Krakowca do Przemyśla. Własn. więk. Pawlikowskiego ma roli or. 48, łąk i ogr. 135, past. 63, lasu 465 mr. ; własn. mn. roli or. 2427, łąk i ogr. 770, past. 994, lasu 138 mr. W r. 1880 było 1763 mk. w gm. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Mościskach, gr. kat. w miej scu, dek. mościski, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. 1kl. Pamiętnik Szczepłocki wspomina na str. 36 o monasterze bazyliańskim, który tu istniał dawniej. Za cza sów polskich należała wś do dóbr kor. , do sta rostwa mościskiego. Lu. Dz. Małnowo, ob. Małnów, pow. lucyński. Małnowska Wola al, Małnówka, po rus. Małniwska Wola, wś w pow. mościskim, 14 kil. na płn. od sądu powiat. i st, kolej. w Mo ściskach, 7 kil. na płd. od urzędu poczt. w Krakowcu. Na zach. leży Małnów, na płd. Soko la, na wsch. Sarny, na płn. Wola Gnojnicka dwie ostatnie miejscowości w pow. jaworowskim. Wody płyną na płd. zach. , do Małnowa, małą strugą, środkiem obszaru. Wś skła da się z części Baj dały, Bożaki, Koniec, Kupiaki al. Kopiaki, Lasowce al. Nalesie, Martyny, Olszyna i Petyki. Należą tu prócz te go folwarki Kasperszczyzna i Obszar. Własn. więk. Pawlikowskiego ma roli or. 645, łąk i ogr. 113, past. 38, lasu 205 mr. ; wł. mn. roli or. 1074, łąk i ogr. 226, past. 274, lasu 53 mr. W r. 1880 było 1002 mk. w gm. , 52 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 46 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Mościskach, gr. kat. w miejscu, dek. mościski, dyec. prze myską. Do par. tej należy Wola Sarnowska część wsi Sarny. We wsi jest cerkiew dre wniana i szkoła etat. 1kl. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do ststwa mościskiego. Według inwent. z r. 1768 było wójtostwo tej wsi w posiadaniu Jana Klemen sa Branickiego i Izabeli z Poniatowskich, z prowizyą 986 złp. 8 gr. , z czego kwarta 246 złp. 17 gr. ; oddane w r. 1787 jako częściowy ekwi walent za Nadwórnę. Lu. Dz. Małnupele, wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. Małoarchangielsk, m. pow. w gub. orłowskiej, nad rz. Kulikowy Rżewiec, 1051 w. od Petersburga a 95 od m. gubern. odlegle, 3715 mk. , st. poczt. Małobądź 1. wś, pow. olkuski, gm. i par. Bolesław. W 1827 r. 21 dm. , 180 mk. 2. M. , wś i folw. nad rz. CzarnąPrzemszą, pow. będziński, gm. Gzichów, par. Będzin. Ma 56 dm. , 400 mk. , 516 m. ziemi włośc, 100 mr. folw. należy do dóbr Gzichów i 16 mr. młyn. Jest tu olejarnia z produkcyą na 51, 600 rs. i młyn amerykański z prod. na 57, 000 rs. W XV w. Małkowice Małkynia Małksa Małmuta Małmyhy Małniany Małniw Małnoniszki Małnów Małocentów Małojarosławiec Małogoszcz Małogórne Małogórka Małodusze Małocin Małociecbowo Małocice Małochwiej Małochów Małochlebówka Małocentów M. dziedzictwo Mikołaja Siestrzenieca h. Kornicz Dług. II, 190. Małocentów, ob. Małacentów. Małochlebówka, karczma przy Woli nędzińskiej, w pow. tarnowskim, należąca do ob szaru dwors. w Gumniskach. Br. G. Małochów, wś, pow. włoszczowski, gm. Irządze, par. Nakło, w stronie południowej po wiatu, o 5 w. od Szczekocin, o 10 od Lelowa, niedaleko traktu lelowskoszczekocińskiego, ma 12 dm. , 122 mk. , 80 mr. ziemi włośc. , w tem 75 roli ornej, 4 łąk. Folw. należy do dóbr Siedliska. Gleba miejscami glinkowata, miej scami iłowata, urodzajna. Br. E. B. Małochwiej, wś, pow. krasnostawski, gm. i par. Krasnystaw, ma szkołę pocz. 1kl. ogólną. W 1827 r. było tu 31 dm. , 207 mk. , wieś rządowa. Małocice, wś i folw. pow. warszawski, gm. Cząstków, par. Łomna. Leży na lewo od drogi bitej z Warszawy do Modlina, o 3 w. od Wi sły. Jest tu owczarnia posiadająca 900 sztuk owiec negretti. W 1827 r. par. Kazuń ob. , 32 dm. , 226 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z nomenklaturą Jawólka wsiami M. , Czosnów i Wólka Czosnowska podług wiado mości z r. 1866 rozległy mr. 1214 grunta or ne i ogrody mr. 462, łąk mr. 96, past. mr. 161, zarośli mr. 119, nieuż. i place mr. 373. Wś M. os. 31, z grun. mr. 261; wś Czosnów os. 7, z grun. mr. 84; wś Wólka Czosnowska os. 17, z grun. mr. 83. Br. Ch. Małociecbowo, niem. Maleszechowo dok. krzyż. Malczkaw, wś, pow. świecki, st. p. i par. kat. Gruczno 1 2 mili odległe, par. ewan. Bukowiec; szkoła ewang. w miejscu; do niej uczęszczają i katol. dzieci. Ma 2157, 68 magd. mr. areału; 1868 r. było tu 106 budynków, między tymi 74 mieszkalnych; 478 mk. , 169 ew. , 294 kat. Za czasów krzyżackich było M. majątkiem rycerskim. Według taryfy poboro wej na symplę wyrachowanej z r. 1717 płaci ło M. z częściami 18 groszy. Kś. Fr. Małocin, wś włośc, pow. mławski, gm. Mostowo, par. Szreńsk, odl. o 27 w. od Mławy, ma 15 dm. , 117 mk. , 685 mr. gruntu, 10 nieuż. W 1827 r. 9 dm. , 53 mk. Małocin, niem. Waltershausen, nad rz. Rokitką, wś i dom. , pow. wyrzyski; dom. ma 1820 mr. rozl. ; 15 dm. , 178 mk. ; 100 ew. , 78 kat. , 51 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Na kle o 7 kil. M. St. Małodusze, ob. Maładusz. Małogórka, ob. Górki, str. 714. Małogórne, kol. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. Chociszew Łaski, Lib. ben. II, 356, par. Parzęczew, odl. od Łęczycy w. 18, dm. 6, mk. 212. Przy M. są nomenklatury Wydrzyłów i Psiatoń, obie nad rz. Bzurą. Por. Krzepocin. Małogoszcz, osada miejska, przedtem mko, pow, jędrzejowski, gm. i par. Małogoszcz Ła ski, Lib. ben. I, 557, 581 97; II, 316. Leży w górzystej okolicy, na pochyłości wzgórza, przy drodze z Chęcin do Włoszczowy, odl. 14 w. od Chęcin, 28 w. od Kielc, 22 w. od Wło szczowy a 189 w. od Warszawy, nad rz. Lasociną. Posiada kościół parafialny murowany, szkołę począt. , urząd gm. , st. poczt. , dom schro nienia dla kalek, kopalnię białego kamienia ikrowiec na gruntach miejskich, browar. W 1827 r. było tu 155 dm. i 1009 mk. ; w 1860 r. 231 dm. i 1160 mk. Początkiem osady był tu gród obronny, mieszczący się pierwotnie na przyległej górze Bochyniu. Gród ten miał swego kasztelana. Osada pierwotna istniała podobno dokoła grodu i dopiero pożar czy zni szczenie przez Tatarów spowodowało przenie sienie jej na obecne miejsce Kod. aypl. pol. III, pod r. 1153. Prawo niemieckie zaprowa dzone dopiero w 1408 r. Kościół tutejszy wzniósł Kazimierz W. w 1342 r. z cegły w stylu ostrołukowym pod wez. Wniebowzię cia N. P. Maryi. Odnowił i rozszerzył go w nie których częściach ks. Chrostkowski w 1595 r. Tenże ksiądz wzniósł mały kosciołek na cmen tarzu na górze zwanej Babinek. Drugi kościół ś. Rozalii istniał poprzednio na placu targo wym. Według miejscowej tradycyi Kazimierz W. opasał miasto murem. Za czasów większej zamożności śród rynku wznosił się obszerny murowany ratusz i dokoła ozdobne kamienice mansyonarskie. W 1863 r. pod M. zaszły dość ważne i głośne wtedy walki. O okolicy M. pod względem geologicznym czyt. Pamię tnik fizyogr. III, 181. Starostwo niegrodowe małogoskie w wojew. sandomierskiem, pow. chęcińskim, podług lustracyi z r. 1765 skła dało się z msta M. z wójtostwem i wsi Cieśle z folw. , Skórków i Leśnice. W r. 1771 posia dał je od r. 1742 Konstanty Szaniawski, który zeń opłacał kwarty złp. 2244 gr. 25, łanowego zaś złp. 600. Na sejmie z 1773 1775 r. sta ny rzpltej nadały toż ststwo rzeczonemu Sza niawskiemu w posiadanie emfiteutyczne. Dobra rząd. M. podług wiadomości z r. 1838 składają się z folwarków Cieśle i Leśnica, msta M. , no menklatur Bocheniec, Słomianka, Zaraska, Ostatni, wsi Cieśle, Leśnica, Skórków; rozle głość dominialna ma wynosić mr. 2296, w tem grunta orne mr. 259 i lasu mr. 2037. Leśnic two M. dzieli się na straże Korczyn, Gniezdziska, Kurzelew, Jędrzejów. Br. Ch. Małohory al. Małouhorska, st. poczt. w pow. kołogrywskim, gub. kostromskiej. Małojarosławiec, msto pow. w gub. kałuskiej, na praw. wyniosłym brzegu rz. Łuży, 723 w. od Petersburga a 58 od msta gubern. odległe; 5173 mk. , st. poczt. Pamiętna krwawą bitwą 24 paźdz. 1812 r. pomiędzy francu Małokisz Małojedy Małoklęski Małojedy skiemi a rossyjskiemi wojskami, podczas której msto przechodziło siedm razy z rąk do rąk, poczem nastąpił odwrót Francuzów. Małojedy Wysokie, ob. Kozły. Małokisz dok. , ob. Mołokisz. Małoklęski, wś nad rz. Naruszewską, pow. płoński, gm. Szumlin, par. Joniec, odl. o 16 w. od Płońska, ma karczmę, 9 dm. , 94 mk. , 119 mr. gruntu, 3 nieuż. Małoklincze dok. z r. 1582, osada ta dziś już nie istnieje; należała do par. kościerskiej, leżała w pow. kościerskim. R. 1582 było tam 6 gburów coloni, każdy miał mesznego płacić od włóki pół korca żyta i tyleż owsa, ale dla ubóstwa już od 2ch lat nie uiszczali się z te go obowiązku. Ks. Rozdrażewskiego. Małolenie, wś, należąca do dóbr KrupieAlbrychtów. Małolepszy, pustkowie, pow. ostrzeszowski, 13 dm. , 76 mk. , należy do gminy i wsi Strzyżewa. M. Si. Małołaryonowska st. poczt. w pow. warnawińskim gub. kostromskiej. Małołączniak, al. Małołącki potok, ob. Gąsienicowy potok, Małołączniak, nazwa jednego ze szczytów w grupie Czerwonych wierchów w paśmie Tatr nowotarskich. Ob. Czerwone Wierchy. Małołąka, ob. Mała Łąka. Małolęka, wś, pow. warszawski, gm. i par. Nieporęt. Małomierz, wś, folw. i os. karczm. , pow. rawski, gm. Rzeczyca, par. Inowłódź ob. . Leży przy przecięciu się dróg z Rawy do Inowłodza i z Tomaszowa do Nowego Miasta. Ma 160 mk. , 21 dm. , ziemi włośc. 365 mr. Folw. należy do dóbr Rzeczyca. W 1827 r. wś rząd. 10 dm. , 80 mk. Małomierzyce, wś i os. leś. , pow. iłżecki, gm. Krzyżanowice, par. Iłża, odl. 7 w. od Iłży. Ma 80 dm. , 557 mk. , 1290 mr. ziemi włośc. i 46 mr. ziemi rząd. W 1827 r. wieś rząd. , 40 dm. , 235 mk. W XV w. własność biskupów krakowskich, ma 40 łanów kmiecych i karczmę. Folwarku nie ma ani zagrodników. Dług. II, 483. Por. Iłża, str. 274. Małomin, wś, pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Tłuchowo, odl, o 18 w. od Lipna. Ma 14 dm. , 166 mk. , 681 mr. gruntu, 51 nieuż. W tej liczbie 233 mr. ziemi włośc. W 1827 r. 13 dm. , 94 mk. Małomolińce, ob. Mormolińce. Małoniż, wś, pow. tomaszowski, gm. Czerkasy, par. Łaszczów, o pół mili od Łaszczowa ob. . Ma 34 dm. , 322 mk. , z nich 202 r. 1. , ludność rolnicza. Gruntu 396 mr. , piasek i popielatka, lasu brak. R. 1827 dm. 26, mk. 216. Niegdyś osobna parafia katolicka. Małonki, Małonka, wś, pow. dzisieński, gm. Ihumenów zapewne nad rz. M. , por. Dulino i Grauże, dusz 41. Folw. należy do dóbr Zielona łąka, niegdyś Arciszewskich, dziś Boguckich. R. 1866 dm. 21, mk. 225, w tem 15 izr. Małopana, rz. , ob. Małapanew. Małopolanka, ob. Polanka, pow. lwowski. Małopole, wś, pow. radzymiński, gm. Małopole, par. Dąbrówka. W 1827 r. 16 dm. , 140 mk. Gmina M. należy do sądu gm. okr. V w Radzyminie, gdzie też st. poczt. , ma obszaru 22, 278 mr. i 4498 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folwarków M. i Dręszew, attynencyi Karpin i Dąbrówka, wsi M. , Karpin, Dręszew i Kołakowo, rozl. wynosi mr. 3209 folw. M. grunta orne i ogr. mr. 504, lasu mr. 1090, nieuż. i place mr. 64, razem mr. 1658, bud. mur. 5, z drzewa 19, płodozmian 9polowy; folw. Dręszew grunta orne i ogr. mr. 178, łąk mr. 160, pastw. mr. 290, lasu mr. 850, nieuż. i place mr. 73, razem mr. 1551, bud. z drzewa 11; wiatrak; rzeka Bug stanowi granicę północną. Wś M. os. 48, z grun. mr. 383; wś Karpm os. 31, z grun. mr. 250; wś Dręszew os. 35, z grun. mr. 300; wś Dąbrówka os. 32, z grun, mr. 268; wś Kołakowo os. 27, z grun. mr. 546. Małopolska. I. Nazwa nierychło się pojawia, i jednego zawsze obszaru nie obejmuje. Od najdawniejszych czasów ujawnia się przeciwieństwo ziem położonych nad Wartą, Prosną, Obrą i Notecią, wyłącznie u Lachów zwanych Polonia Polska ziemia, do porzecza górnej Wisły, także przez Lachów zajętych. Lecz na samo to porzecze są rożne nazwy. Najprzód Chrobacya. Źródło greckie Konstanty Porfirogeneta 905 959, mówiąc o jakiejś wędrówce słowian Chrobatów i Serbów z północy nad Dunaj za cesarza Herakliusza 610 641, mieści Białochrobatów za Bagibareją, obok Frangii. Bagibareja ściśle w nazwie odpowiada Bawaryi, która obejmowała i dzisiejsze księstwo austryackie; na wschód Węgry a na północ Czechy miała Passio S. Colomani, rozdz. 2; Pertz Monum. Germ. IV, str. 675. Frangia zaś jest nazwą niemieckiego księstwa Frankonii, któro wraz z ks. Saksonii stanowiło królestwo niemieckie Ottona I Wielkiego f 973. Ten król był zwierzchnikiem Białochrobatów, niechrzconych a spowinowaconych z Węgrami. Powieść ta dobrze odpowiada stosunkom historycznym Czechów, którzy za Wacława I Świętego, od 928 podbici przez Henryka Ptasznika, cesarza Niemiec, płacili im daninę. Gdy zaś Wacław został zabity 936 przez swego brata Bolesława I, można było tę śmierć poczytać za upadek chrześciaństwa. Bolesław I lat 14 walczył z Ottonem I i musiał jego zwierzchnictwo uznać 967. Dąbrówka, jego córka, wyszła za Mieszka I, z którym Bolesław II 967 999 mimo swego szwagrostwa miał spory koło 990 r. o zie Małopolska Małopole Małopolanka Małopana Małonki Małoniż Małomolińce Małomin Małomierz Małolęka Małołąka Małołączniak Małołaryonowska Małolepszy Małolenie Małoklincze Małopolska mie nadodrzańskie na Szląsku. Tenże Bolesław II władał Krakowem aż po Tatry, co nasz Bolesław I Chrobry dopiero zdobył na Bolesławie III 999 r. Tym sposobem Chorwacya biała Konstantyna Porfirogeneta obejmować może Czechów, istotnie 950 już podbitych, i krakowskie do 999 r. im uległe. W opisie angielskiego króla Alfreda 871 901 czytamy, że na wschód Bawarów, koło Regensburga siedzących, są Czesi; od tych na wschód Morawianie. Od Morawian na wsch. Wiślanie Vislaland, zaś na północny wschód są Dalemińce o 2 mile od Elby z m. Strelą, Zehren pod Meissen a od Dalemińców Chorwaci Choriti, graniczący na północ z krajem dziewic Mägdhaland, za którym znowu na północ Sarmacya aż do gór Ryfejskich rozciąga się. oczywiście trzeba przypuszczać, że Białochrobacya greka i Ohrobaci anglosasa jednę i tęż samą ludność i ziemię oznaczają. Ponieważ zaś Białoserbi, wedle tegoż Konstant. Porfir. roz. 32, mieszkają za Węgrami t. j. za Karpatami w okolicy zwanej Bojki dziś ród Bojków na wierzchowinie Dniestru, Stryja, Oporu i świecy, obok Białochrobatów i Frangii, i od tychże Serbów pochodzą Zachlumianie nadadryatyccy, przybyli roz. 33 Konst. Profir. pod wodzą Michała syna Wyszewita z nad rzeki Wisły zwanej Ditzike zamiast Nidzica czy Nida; łatwo wywnioskować, że tak Białochrobacya jak Białoserbia przysiadły u stóp Karpat, czyli Chrebtów. Zna ich i kronikarz ruski Nestor, wymieniając Białochrobatów z Serbami i Chorątanami, obok Czechów i Morawców, w rozkładzie geograficznym roz. 3 i pod r. 993 6501 Szedł Włodzimierz na Chorwatów z przeciwnej strony, niż Suła rz. , skąd Pieczyngi nań naszli mieszkających. W 992 wedle roczników niemieckich, Bolesławowi I naszemu groziła wielka wojna od Rusinów, co o tyle się zgadza z poprzednią wieścią, że Chrobaci wojowani przez Włodzimierza W. nie siedzieli w Chrobrego państwie, lecz nad granicą, i stąd tylko mu wojna groziła. Do czasu tych wojen Włodzimierza z Chrobatami należy powieść Nestora Monumenta Bielowskiego, I, 626, por. 558, 607, że Radymicze siedzący nad Sożą i Wętycze nad Oką przyszli od Lachów i są Lachami. Pierwsi zaś przez wojewodę Włodzimierza W. 984 r. Wilczychwosta zostali pobici przy rzece Pieszczanie, skąd poszło przysłowie Pieszczańcy Piasek przed Wilczymchwostem ogonem uciekają. W pobliżu Sanu i Sandomierza jest Radymno, skąd mógł Włodzimierz jeńców nad Sożę w województwie mścisławskiem przeprowadzić, a nazwa Pieszczan pomijając fakt shistorycznienia zwykłego faktu, że piasek wzbija się od ogona zwierzęcego tłumaczy się nazwą rz. Pieszczany w XI w, która jako Piszczel płynęła przez sandomierskie przedmieście Kobiernik w XV w. , a w XIX w. jako strumień bezimienny płynie przez tak zwane Piszczele Pamiętnik Towarz. lekars. w Warszawie, 1884, zesz. 1 i 2, str. 231 4. Pomimo to jednak, że historyczne istnienie nazwiska Białochrobacyi w okolicach później Małopolską zwanych ze źródeł da się wykazać; wszelako dwie te nazwy mają znaczenie synonimów tylko w dzisiejszej terminologii naukowej. W źródłach kronikarskich i dyplomatycznych antyteza M. do Polan wyraża się przez nadawanie obszarom pierwszej nazw od miast Wrocławia, Krakowa, Sandomierza, w XII w. zwanych stolicami państwa głównemi sedes regni principales; Gallus Kron. II, 9, por. 21, gdy kraj nad Wartą zwie się Polonią. Podział 1138 r. dobywa na wierzch prowincyonalne nazwy. Atoli, lubo okres podziałów ustalił nazwy Mazowsze, Szląsk, Pomorze, Kujawy, Łęczyca i t. d. ; lubo nawet ogół ziem Mieszka III, za jego spadkobierców, oznaczany bywa z uwydatnieniem tych przeciwstawności, naprzykład 1234 w tytułach Henryków Brodatego książę Szląska i Krakowa i Pobożnego ks. Szląska i Polski; Kodeks Wielkopolski 169, 173, a nawet 1242 synowie Władysława Ottonicza Przemysław I i Bolesław Pobożny przybierają stanowcze miano książąt MajorisPoloniae K. W. 232, czem dają poznać, że jest jakaś Minor Polonia; jednakże takiej nazwy nie znajdujemy przez cały w. XIII. Leszek Biały, ks. Krakowa i Sandomierza, bierze czasem tytuł dux Poloniae Monum. Medii Aevi I, str. 17 i 18, III, str. 9, ale nie Minoris Poloniae. Przemysław II 1290 r. i 1292 przeciwstawia w swym tytule Polonia Major i Cracovia K. W. 649, 692, por. akty z tego roku Polonia et Cracovia, a dość często używa nazwy Maior Polonia 678 z 1291, 689 z 1292, 695 z 1293, 274, 276 z 1294, 736 z 1295. Najwyraźniej jednak mówi tylko o ziemiach krakowskiej i sandomierskiej 692, nie uogólniając ich jedną nazwą. Peryód dwu książąt albo dwu dziedziców królestwa polskiego stanu rzeczy nie zmienia, i tytuł Polski zostawia późniejszej W. Polsce, wyróżniając z niej pojedyńcze ziemie Kraków, Sandomierz, Kujawy, Łęczycę, Sieradz, Pomorze. Możnaby twierdzić, że miano geograficzne Minor Polonia istnieje potencyalnie, usprawiedliwia byt nazwy Major Polonia, wyjaśnia racyą tytułu Jadwigi żony Łokietka tocius Poloniae regina w 1320, zaraz po koronacyi Łokietka, M. M. Ae. , V, A. 11, str. 13 i tegoż tytuł z 1333 rex universalis Poloniae Mon. Med. Ae. , III, 191, str. 226, bo koronacya Łokietka połączyła obie Polski; on był królem całej Polski, był królem ogólnym Polski por. K. W. 1013. Małopolska Może raz tylko lub dwa i to w obcych u ii, Łokietek ma tytuł króla krakowskiego np. 1329 K. W. 1097, przez co chciano wyrazić różnicę do królestwa Wielko Polski. Cała kronika Janka z Czarnkowa, syna wójta miejskiego 386, daje tylko antytezy Maior Polonia Polacy i Krakowiacy i Sandomierzanie. Długosz f 1480 rozróżnia także tylko Major Polonia i partes Cracoviensium et Sandomiriensium r. 1449, 1455, wyd. Przeźdz. XIII, str. 68 i 203. Z głosem kronik zgadzają się wyrażenia ustaw sejmowych z 1430 w Jedlni i 1474 w Korczynie Bandtke, Jus Polonie, str. 226 i 328. Dopiero 1493 r. Jan Olbracht w Piotrkowie używa wyrażenia terrigene regni nostri tam Majoris quam Minoris Poloniae Bandtke Jus Polonicum, str. 328. Po polsku nazwa ta brzmi Mała Polska, jednak niewłaściwie. Co do obszaru bowiem jest większą od tak zwanej Wielkopolski. Jedynie usprawiedliwionym przekładem byłoby wyrażenie młodsza, gdyż takie znaczenie ma wyraz minor minor frater Kod. Wielk. 238 z 1243; Monumenta Poloniae, Bielowski, II, str. 936 Johannes maior Tarnowski. Prócz tego i co do czasu, Polska południowa jest późniejszą czyli młodszą. II. H i s t o r y a. Przed przyłączeniem Chrobacyi do państwa Piastów Pasztów słyszymy o Wisławie białym decorus, piękny, t. j. tyle co biały np. u Dytmara Belehori, piękna góra, Beleknehini piękna pani, por. białogłowa piękna głowa księciu Wiślicy nad Nidą, którego błędna powieść kroniki wielkopolskiej t. zw. Bogufała zestawia z Walterem Wdałym w jeden ciąg wypadków Monum. Biel. II, str. 510. Wiemy ze źródła wcześniejszego Mon. Biel. I, 34, że wnuk jego Michał, syn Wyszewita Wisławica, uchodząc z nad Wisły zwanej tu Nidzicą, osiadł w Dalmacyi w ziemi Zachlumian. Powód tego następny Monum. I, str. 107 Pogański książę, bardzo potężny, siedząc w Wiślicy, urągał chrześcianom i szkody im robił. Podawszy więc do niego św. Metody arcybiskup Wielkich Moraw rzekł dobrzeby było, synu, abyś się dał ochrzcić dobrowolnie na swojej ziemi, bo inaczej będziesz w niewolę wzięty i zmuszony przyjąć chrzest na cudzej i pomnisz moje słowo. Tak się też stało, kończy się ta powieść, służąca za dowód w legendzie o św. Metodym, że miał dar proroczy i że spełniło się wiele z jego przepowiedni. Zgodnie z tem wiemy, że Świętopełk ks. Moraw zawojował wiele krajów Czechy, ziemię nad Odrą, po rz. Gran w Węgrzech Kozmas pod r. 894, i sięgnął nawet w Chrobacyą. Na pewno widoczne z owych słów Metodego, że za jego czasów był książę wiślicki, potem zbiegły gdzieindziej, i że coś podobnego stało się z Michałem Wyszewitem. Bielowski Wstęp krytyczny przypuszcza, że to Świętopełk zwojował Wiślicę i wygnał Michała. Tym sposobem Wisław biały musiał jeszcze dawniej panować, o dwa pokolenia ludzkie 66 lat, więc koło 900 r. , wcześniej niż słychać o śmierci Świętopełka W. Morawskiego 894 i bliskiem jej wypędzeniu Michała wnuka Wisławowego. Pruszcz. , str. 176, mówi o przysłaniu krucyfiksu z Moraw pierwszemu X. chrześciańskiemu w Polsce. Pod 998 r. czytamy u Kozmasa, że Bolesław drugi czeski rozszerzył granice Czech aż do gór, które są za Krakowem a zowią się Trytry. Fałszywy dokument z 973 r. zakreśla dyecezyą praską po rzekę Styr, Bug, z miastem Krakowem i zależną odeń prowincyą Wag Kozmas 1086. Co przynajmniej jeśli nie istotne granice 973 r. Czechów oznacza, to dowodzi ich władzy w Krakowie. W r. 999 miał go Mieszko właściwie Mieszkowic Bolesław I książę polański, w chytrości niemający równego, podstępem zdobyć, wyrżnąwszy wszystkich Czechow tam się znajdujących Kozmas, 999. Byłaby to chwila sięgnięcia Polan nadwarteńskich w strony chrobackie, stwierdzona i przez inne źródła. Dytmar, kronikarz saski 1018 19, pisze, że Bolesław I, po śmierci ojca, wygnał macochę i braci, oraz oślepił swoich wazali Odylena i Prybuwoja Monum. Biel. I, 263. Imię Odylena odnajduje się we władzcy Tyńca, który ma walczyć z Wisławem i żony go pozbawić u t. zw. Boguchwała a nazwany jest po części z niemiecka Walter, a po części z polska Wdały udały, udałoj. Imię Prybuwoja tkwi zdaje się w Prokuju, stróżu miasta pogranicznego państw Bolesława i Węgier, który to Prokuj starszy, przez swego siostrzeńca wygnany z swych ziem, odzyskał potem odeń żonę, i wówczas ów wuj, , w owem mieście pogranicznem z łaski Boga odniósł zwycięstwo a Bolesław I nieszczęście infortunium; Dytmar, Mon. Biel. 1, str. 312 313. Prawdopodobnie Bolesław przytulił, jak widać, wygnańca i dał mu w zarząd gród ów graniczny, a zarządzca, wywdzięczając się siostrzeńcowi za zwrot żony, wydał mu zamek. Z czasem musiał Bolesław mieć sposobność pomszczenia się na zdrajcy przez oślepienie, i to Dytmar, bez związku z przygodą Prokuj a, opowiedział przy śmierci Prybuwoja. Nie wiemy gdzie była dzielnica Dobromira, teścia Bolesława I. O rezydowaniu Bolesława II w Krakowie wiemy na pewno z kroniki Gallusa, gdy jego brat Władysław Herman, nawet, , sam rządząc po śmierci braci, mieszkał ciągle w swym dzielnicowym Płocku. Syn jego jednak, z pierwszej zony z rodu Prawdziców, Zbigniew kształcił się w Krakowie, który wraz z Wrocławiem i Sandomierzem stanowią dział Bole Małopolska sława Krzywoustego, i sedes regni principales Mon. Biel I, 434, por. 439. Zatargi ze Zbigniewem późniejsze wykazują, że Kalisz i Gniezno W. Polska, Spicimir i Łęczyca wraz z Mazowszem stanowią dzielnicę Zbigniewa, nie Małopolskę, już oddzieloną Mon. Biel. I, 453 wyraźnie dla Krzywoustego w powyższym wykazie. Działy roku 1138 w którym umarł Krzywousty, nie 1139 uczyniły dzielnicę krakowską dożywociem każdorazowego wielkiego księcia, który to tytuł Gallus daje już Krzywoustemu. Sandomierz dostał się Henrykowi. Nieliczne akty jego rządów świadczą o granicach owoczesnych tego księstwa, obejmujących nietylko sandomierskie ale i późniejsze lubelskie. Cod. Poloniae III, str. 4 5, 9, I, str. 28, M. M. Ae. I, str. 42. Wzmianki. Cod. Pol. II, 589 590, K. W. , str. 17 19, Mon. Biel. II, 375 6, 775, Kronika Hipaciejow. Połn. Sobr. Rus. Latop. II. Zaczyna rządzić Henryk swoją dzielnicą między 1145 1153, w wyprawie na Jadźwingów ginie w błotach 1166 r. Sędomierz z najlepszą jedną trzecią częścią objął Bolesław IV Kędzierzawy; Kaźmierz, najmłodszy brat żyjący, objął Radomskie i rezydował często w Sieklukach pod Białobrzegami nad Pilicą. Czy były to dwie trzecie pozostałe puściny Henryka, czy jedna trzecia niewiadomo. Wygnanie Władysława II 1146 obaliło myśl zjednoczenia całości dzielnic w jednem ręku. Jeszcze za życia następcy Władysława II, t. j. za Bolesława Kędzierzawego 1146 1173 starał się Kaźmierz przywłaszczyć tron krakowski około 1171 r. por. Przegląd bibliogr. archeol. w Warszawie 1882, str. 401 404, z jednej strony mając poparcie syna i zięcia wygnanego i oślepionego przez Władysława Dunina, a z drugiej jednając sobie w Łęczycy poparcie biskupów przez znaczne dla nich i ich dóbr ludności ustępstwa. Zamach się nie udał; i dopiero śmierć Bolesława IV Kędzierzawego 1146 1173 skupiła pod rządami Kaźmierza II dzielnicę Kędzierzawego po jego synu Leszku 1186, t. j. Mazowsze, Sieradz i Kujawy, oraz Henryka, i dożywocie wielkoksiążęce, t. j. Kraków złączony z 1 2 sandomierskiego. Wyprawa Kazimierza II na Drohiczyn ruski z biskupem płockim, jakby w krucyacie na Połowców, przyniosła ostatniemu Kock z 4 wsiami M. M. Ae. III, str. 63, Kod. Mazow. , str. 337, Mon. Biel. II, 422, Kron. Hipac. Połn. Sobr. II, 414, r. 1179 Kończak. Ciekawym faktem etnograficznym może z tą wyprawą w związku jest nazwa Koziary, stosowana do okolicy położonej między Łukowem, Siedlcami, Mordami i Międzyrzecem, polskiej i katolickiej, ze stolicą w Zbuczynie. Ze śmiercią Kazimierza II rozdział następuje jego dzielnicy między dwu jego synów Leszka i Konrada. Mieszko III, ich stryj, o kasatę nowej zasady dziedziczenia Krakowa w rodzie Kazimierza II zabiegając, kilkakrotnie wdzierał się do Krakowa; dzięki gniewom Leszka z rodem Lisów oderwał od Sandomierza, kędy osiadł Loszko, Wiślicę Mon. Biel. II, 444 pod pozorem, że należała za Bolesła wa IV do Krakowa, oraz od dzielnicy Konra da Kujawy campestrium provinciola, Mon. Biel. II, 406, 443 4, por. K. W. 125, które oddał synowi swemu Bolesławowi 1195 z wojewodą Henrykiem, a po jego śmierci długo sam dzierżył 1202. Rządy Leszka Białego, księcia Krakowa, Sandomierza i Łęczycy M. M. Ae. III, str. 20, 39, scho dzą na zabiegach o uspokojenie Prus a wzglę dnie i Pomorza, przyczem Leszko 1227 ginie, oraz próbach owładnięcia Podniestrzem. Dalej Odrowąże spierają się z Gryfami, i Iwo Odro wąż marzy o arcybiskupstwie krakowskiem, ale umiera na wygnaniu Henryk Brodaty, upomniawszy się o swe prawa po Władysła wie II do Krakowa 1210 M. M. Ae. III, 12. Władysław Laskonogi z powołaniem się na układ na przeżycie z Leszkiem Białym M. M. Ae. I, 26 27 i Konrad brat Leszka, dobijają się o Kraków, i chwilowo każden z nich tam panuje. W Sandomierzu już zdaje się 1229 przebywa wdowa Leszka, Grzymisława, z sy nem, w otoczeniu swych panów wojew. i kasztel. Sandomierza, i kasztelanów Wiślicy, Lublina, Sieciechowa, Sądcza, Wojnicza, Tar nowa, Czchowa, Zawichosta, Małogoszcza M. M. Ae. III, 19, gdy Krakowem po marcu 1228 Cod. Pol. I, 19, M. M. Ae. I, 11 rządzi Laskonogi do 1230 M. M. Ae. I, 19. Później w Sandomierzu osiada Bolesław Kon dratowicz 1230 Cod. Pol. II, 9 a Bolesław Leszkowic na stałe 1239 Cod. Pol. I, 28, M. M. Ae. III, 30; por. 1234, Bart. Cod. Pol. III, 13 przyczem zaszedł ten godzien uwa gi fakt, że okrąg wiślicki z kasztelanii na wo jewództwo został zamieniony, lubo na krótko, może dla tego, by zastąpić brak drugiego wo jewody krakowskiego, który służy to Kon radowi, to Henrykom szląskim. Od czerwca 1243 M. M. Ae. I, 29, III, 26; Cod. Pol. Rzyszcz. II, 34 Bolesław Leszkowic tytu łuje się już stale księciem Krakowa i Sando mierza. Dla dziejów Małopolski, rządy tego niedołężnego księcia, który, zamiłowany w ło wach aż do przedajności, tchórzył przed żoną i Tatarami, mają znaczenie z wielu względów ważne. Najprzód religijnie zarysowywa się autonomia Lubelskiego zupełnie tak, jak całej Polski przez fundacyą biskupstwa w Łuko wie, czemu idzie w pomoc ostateczne wytę pienie Jadźwingów, dopełnione wspólnemi si łami Małopolski i Mazowsza patrz Jadźwingi, Powtóre najazdy tatarskie, niszcząc w okropny sposób M. , sprowadziły rozwój kolonizacyi niemieckiej, a z nią zmiany głębokie ekonomiczne por. niżej stosunki ekonomiczne w M. . Potrzecie usilne przez Bolesława przeprowadzenie 1253 kanonizacyi św. Stanisława, będące tryumfem idei kościoła nad ideą władzy świeckiej, sprowadza przewrót w literaturze, która los kraju czyni zawisłym od tego wypadku, czyli od przygody jednej osoby jak np. czyni to później Długosz, tłumaczący wygaśnięcie Piastów i utratę korony przez nich, i Zbigniewowi Oleśnickiemu biskupowi Krakowa faktycznie rolę biskupa Stanisława przypisuje; choć ją Zbigniew miał tylko w myśli. Obok tego liczne żywoty św. Stanisława zjawiają się i szerzą wiarę w cuda, na równi z rocznikami franciszkańskiemi. Poczwarte przywileje, nadane duchowieństwu krakowskiemu z racyi tej kanonizacyi, tworzą statum in statu. Popiąte chwiejność hierarchiczna urzędników ustala się za Wstydliwego w ten sposób, że kasztelan krakowski począwszy od Warsza zaczyna wyprzedzać wojew. sandomierskiego a ten krakowskiego. Istnieją ważne akta pod względem geograficznych granic M. z czasów tego w. księcia. W 1263 r. Bolesław uwalnia mieszkańców, , opola mstowskiego od stróży sokołów, ciążącej na nich z obowiązku służby książęcej M. M. Ae. III, str. 78 79. W sąsiedztwie znajdujące się Pławno należy do Wielkopolski M. M. Ae. III, str. 67, 83, a część Warty do Kazimierza kujawskołęczyckiego str. 5758, czem granica obu prowincyj w XIII w. ściśle jest wskazaną, zgodnie z granicami dyecezyi. Na wschodnio południowej granicy posiada Bolesław Wstydliwy Łubno dawne w Żmigrodzkiem i dolinie Wisłoki a parafii Łubienko M. M. Ae. III, str. 100. Na wschodniopółnocnej granicy 1258 Kock, własność biskupa płockiego, zostaje uwolniony przez Bolesława odjuryzdykcyi książęcej, czyli od sądów kasztel. łukowskiego M. M. Ae. III, str. 63, a 1252 posiadłości opactwa sieciechowskiego sięgają po Łęcznę nad Wieprzem M. M. Ae. I, str. 92 inast. . To też nazwa tych dóbr nadwieprzańskich Ruś do XVI w. ob. kś. Gacki Klasztor bened. w Sieciechowie, str. 56 najlepiej świadczy o granicy nietylko państwowej ale i etnograficznej w tych stronach. Tę granicę wytykają Łuków, Kock, Lublin, zależne za Wstydliwego od wojewody sandomierskiego. I rzeczywiście 1256 r. król halicki Daniło z Lwem i dwoma. synami, z Ziemowitem Kazimierzowiczem Mazowieckim i Bolesławem ks. Krakowa i Sandomierza wojował resztki tutejszej Jaćwieży i wówczas spalono wś Komat, 1257 Kośmiatyn zwany. Połowszyłło bierze dań od Jaćwieży, a część z niej Sygniewowi wojewodzie Krakowa posłuszeństwa radi Połn. Sobr. II, 192 194. 1264 wodza Jaćwieży Komata zabito Mon. Biel. II, 808, 834, 878; HI, 363, wszakże jeszcze następca Wstydliwego Leszek Czarny miał z nimi do czynienia 1282 r. Mon. Biel. III, 51, 181. Janusz wojewoda i rycerze sandomierscy wystąpili przeciw Leszkowi i wydali Radom Konradowi Mazowieckiemu Mon. Biel. II, 844, 850, 878, 882; M. M. Ae. III, str. 130 1; I, 118 azezdrajcami połączył się Otto Toporczyk wojew. sandomierski i Grzegorz z Balic, zwany Żegocicz. Zamach spełzł na niczem. Wszakże po śmierci Leszka, Konrad z pomocą Rusinów zawładnął Lubelskiem, lecz Rusini nowy Lublin założyli, i choć są polscy kasztelani Lublina Jan Abramowicz 1284 i 1285, Floryan 1286, przecie ten Lublin odzyskano na Rusi dopiero 1305 6 Przezdziecki Paweł z Przemankowa, str. 46, 1. Podanie więc o władaniu Rusi Lublinem 57 lat zwiększyło mylnie liczbę lat, gdyż od czasów Leszka Białego szereg bez przerwy kasztelanów i archidyakonów lubelskich ciągle towarzyszy wielkim książętom krakowskim. Kraków chwilowo posiadł Bolesław mazowiecki, brat Konrada, lecz tryumf był krótkotrwały. Z prawami swemi wystąpili Przemysław II, jako książę Wielkopolski i Krakowa z zapisu Henryka Probusa K. W. 645, oraz Łokietek Władysław brat Leszka Czarnego przyrodni, jako książę Krakowa, Sandomierza, Kujaw i Sieradza 1290 M. M. Ae. III, 138 139; M. M. Ae. I, str. 127 130; K. W. 647 653, 660 662, 665. Wszystkich jednak odsadził Wacław II król czeski, zawarłszy 1291 pakta konwenta z reprezentantem M. biskupem krakowskim Pawłem z Przemankowa M. M. Ae. I, str. 130 1. W 1295 sstą krakowskim jest brat Wacława, Mikołaj kś. Opawy, który 1301 bierze tytuł ssty namiestnika królestwa polskiego; 1303 Ulryk Boskowicz obejmuje rządy także, najprzód w Mało a potem w Wielkopolsce; Taszo z Wiszemburga, po nim 1305 Paweł von Paulenstein jeszcze 1306, z którymi spółcześnie występuje Fryderyk de Chochowicz komornik królestwa polskiego, potem zjawia się z tymże tytułem Mikołaj Bozatisch. Wszyscy ci przedstawiciele zagranicznego króla i pana wnieśli z sobą pojęcie rządów sprężystych, surowych, oraz przypomnienie tytułu królewskiego, czego echem była koronacya Przemysława II na króla Wielko Polski, oraz tytuł księcia lub dziedzica królestwa polskiego noszony 1296 1320 przez Łokietka, jako zwierzchnika M. , Sieradza, Kujaw, Łęczycy i Pomorza, oraz przez Henryka kś. Głogowy, Kalisza i Pomorza. Drugim rezultatem było wprowadzenie nowej grubej grossus monety czeskiej na miejsce dawniejszej, miseczkowatej brakteaty, często dla kruchości i niszczenia Małopolska Małopolska przebijanej, a przez to dającej powód do nadużyć. Moneta ta ostatecznie do czczej nazwy koc zredukowała obyczaj dotychczasowy używania futer zamiast pieniędzy np. siedemdziesiąt skór 14 grzyw. czyli 14 razy 48 groszom praskim i t. d. . Trzecim nabytkiem tych czasów czeskich jest przyswojenie instytucyi sstów capitanei, w nowem znaczeniu urzędnika sądowego gardłowego, administracyjnego i policyjnego, przez Władysława Łokietka. Wypada jednak dodać, że tytuł ssty tanquam capitanes discurrendo nos legitimum principem et patronum już za Leszka Czarnego 1286 M. M. Ae. BI, str. 131 pojawia się, chociaż oznacza tylko wyjątkową rolę buntownika. Władysław Lokietek pierwszym sstą Wielkopolski całego królestwa Polski i Kujaw, uczynił Stefana Pankawkę 1316 1319; Sieradza Wacława Lisa 1314; w 1324 jest podstarosta kaliski. Za Łokietka też zjawiają się wielkorządcy procuratores dóbr państwowych 1296 Stefan Pankawka krakowski, 1299 sandecki, 1290 Bartłomiej sandomierski provisor. Koronacya spełniona 1320 nie 1319 r. położyła kres zachciankom Jana króla czeskiego, powołującego się naprawa swoje spadkowe po Wacławach, a które też chciał umorzyć Łokietek, swatając syna swego Kazimierza z Juttą córką Jana. Małżeństwo z Jadwigą córką Bolesława Pobożnego ks. Kalisza a potem Wielkopolski, z wygaśnięciem rodu Przemysława I węzłem dynastycznym łączyło obie Polski, którym nowego sojusznika znalazł w mężu swej siostry, Karolu Robercie Węgierskim, i Gedyminie litewskim, ojcu swej synowej od 1325 do 1339. To nadało nowy kierunek dziejom nietylko M. ale i całego państwa. Po ostatniej próbie za przykładem teścia, dokonanej przez Łokietka do współki z Litwą, by zgnębić wrogów od zachodu opasujących Polskę, zaczyna się odtąd kierunek na wschód. Za Łokietka wreszcie zjawia się termin na określenie rady przybocznej panującego, t. j. nazwa senatu 1317 Bartosz. III, str. 177, 1311 M. M. Ae. III, str. 176 177. Rządy syna Łokietka Kazimierza W. 1334 1370 dalej rozwijały się w kierunku zakreślonym przez ojca, i ród Melsztyńskich Tarnowskich, który za Łokietka się dźwignął z głuszy historycznej, ze Spytkiem z Dębna f 1352, jako kaszt. krakowski, por. Turkawski Spicimir b. Leliwa, kaszt. krak. , Lwów, 1879, przewodzi i za Kazimierza W. , objąwszy prawie w dziedzictwo wyższe urzędy w krakowskiem i sandomierskiem. Zrzekł się król Szląska i tak już straconego, byleby odzyskać Mazowsze i usunąć pretensye Czechów do Polski. Z krzyżakami sprawa odzyskania ziem przez nich zagarniętych ciągnęła się na drodze dyplomatycznej bez stanowczych rezultatów. Zabór jedynie Rusi lwowskiej 1340 ostatecznie zakończył szereg odpowiednich usiłowań od czasów Kazimierza II datujących. Posuwanie się doliną Dniestru na wschód dopełnia się nietylko na drodze zdobyczy wojennej. Zwyczajem dotąd przyjętym, obok kanclerzy polskiego ostatni Otto de Lisowicz 1364, kujawskiego ostatni Jan żyjący 1389, łęczyckiego ostatni Floryan 1366, dobrzyńskiego ostatni Maciej ze Snieszkowic 1396, sieradzkiego ostatni Sieciech żyjący 1401, sprawujących czynność pisarzy aktów przez panującego wydawanych, a teraz obok Kazimierzą W. króla całej Polski zgromadzonych; zjawia się w 1356 kanclerz ruski Jan Suchywilk. Dalej Kazimierz W. stara się o utworzenie hierarchii kościelnej greckiej w nowem swem państwie i daje poparcie zdobyczom pługa, wyposażając panów małopolskich ziemiami ruskiemi. Tak Jan syn Pakosława ze Strożyszcz dostaje Rzeszów z okolicą na pograniczu sandomierskiego, Otto zPilczy dostaje Łańcut, później Spytko z Melsztyna dostanie Sambor, którego panem się będzie pisał. Co ważniejsza, pod koniec życia ostatniego Piasta, wciąż przy jego boku bawi jeden z wnuków Gedymina Koryatowiczów, władzców Podola. Kazimierz W. chciał w braku synów, oddać z córką jedną tron swój Konstantynowi Koryatowiczowi, pod warunkiem przyjęcia katolicyzmu; na co ten nie miał się zgodzić. W razie przyjęcia, dynastya ruskolitewska posiadłaby Kraków, i Ruś prędzej by się była zlała z M. Narusz. Hist. pol. ed. Bobr. IX, str. 55, Stadnicki Synowie Gedymina I. str. 57, 61. Może 1375 Aleksander Koryatowicz nie bez celu był w Krakowie. W polityce wewnętrznej Kazimierza W. , wielkiego znaczenia jest najprzód ustanowienie najwyższego trybunału dla spraw miejskich w Krakowie, czyli tak zwanego najwyższego sądu magdeburskiego 1356 wedle Piekosińskiego, nie 1365 jak pisze Bobrzyński, przez co przerywał się ostatecznie związek prawny z Niemcami. Powtóre za czasów tego króla najbardziej rozwija się praca kolonizacyjnopopulacyjna śród leśnych nieużytków, wyrażająca się w powstaniu roju nowych wsi i miast i obwarowaniu miast istniejących. Potrzecie w 1334 r. Kazimierz W. w Krakowie przed owładnięciem Lwowa i 1367, 25 kwietnia, we Lwowie potwierdził dla żydów Krakowa, Sandomierza, Lancburga sic i innych miejsc królestwa dawny statut żydowski z 1264 r. Bolesława Pobożnego Bandtke Jus Polonicum, str. 1, nast. z B. II, Przewod. Nauk i Liter. lwowski 1873, II, str. 717 727. Statut ten legalizował powszechny pobyt żydów w M. , ile że np. Wstydliwy 1262 nie pozwolił im osiedlać się w Koprzywnicy M. M. Ae. III, str. 77, gdy tymczasem w Krakowie mieszkał żyd, którego zabójcy dom za karę skonfiskowany Łokietek po 1288 1292 K. W. , 580 darował kapitule krakowskiej, a 1327 na targi do Sącza żydom pozwolił przybywać M. M. Ae. III, str. 206. Przepis synodalny krakowski biskupa Jana Grota z 1331 Star. P. Pr. Pol. IV, str. 40 zdawałby się zapobiegać praktykowanej per iuris negligenciam spółgrzebalności żydów i innych akatolików z katolikami w M. W każdym razie rozporządzenie synodalne z 1267 r. 12 nie dopiero czasy po kazimierzowskie, jak chce mylnie Kraushar Hist. Żydów I, str. 258 i 12 13, i nie synodyk Trąby z 1420, jak twierdzi Maciejowski Zydzi, str. 40 postanowiło osobne dla żydów po miastach dzielnice Ghetta, które pod nazwą vicus judaeorum spotykamy w Krakowie 1347 r. , z synagogą na ulicy żydowskiej w 1356 M. M. Ae. IV, A, 1584 i 1682, późniejsze Collegium Artistarum Helcel II, 3974. Poczwarte za Kazimierza W. ułożyli prawoznawcy Jan Suchywilk doktór dekretów i Jarosław Bogorya ze Skotnik dawniejsze prawa w jednę całość. W dzisiejszych zbiorach widzimy umniejszenie nadmiernej liczby sędziów z podsędkami do dwu, po jednym w krakowskiej i sandomierskiej ziemiach A. Z. Helcel St. P. P. P. I, str. 54, 11 12 i na tych wojewoda sandomierski i krakowski muszą poprzestać wedle dawnych obyczajów. Określono też i ustalono miejsca sądów kasztelana krakowskiego w Krakowie, Wieliczce i Jędrzejowie 14; toż samo co do kaszt. sandomierskiego zrobiono. W razie nagany sądu 95 kaszt. krakowskiego, kazano mu płacić koce w gronostajach, kasztel. sandomierskiemu i lubelskiemu w tym razie łasiczne, sędziom krakowskiemu i sandomierskiemu kunie, podsędkom lisie, podkomorzym po 6 grzywien i t. d. W razie ciążania, bydło wolno zapędzać do obory wojewody lub kasztel. krakowskiego i sandomierskiego 118. Oskarżony o zbrodnię a niedopuszczony do oczyszczenia się przed królem i sstą i protestujący co do tego przed biskupem Krakowa i wojewodami Krakowa i Sandomierza, ma przyznane pewne prawa 123. Po piąte Kazimierz W. założył uniwersytet w Krakowie wedle wzorów włoskich. Czasy niewoli węgierskiej 1370 1382 sprowadziły przewagę M. , która najprzód wyraziła się w odmówieniu Wielkopolanom odbycia koronacyi w Gnieźnie Mon. Biel. II, str. 644 a następnie w przewadze małopolskiego rodu Różyców Kurożwęckich, z którego członków tryumwirami byli Dobiesław kaszt. krakowski, oraz syn jego Zawisza biskup krakowski 1381. Z Zawiszy też pomocą akt koszycki 1374, warujący następstwo tronu w braku synów i córkom Ludwika węgierskiego, siostrzeńca Kazimierza W. , został narzucony Polsce. Za inicyatywą panów wielkopolskich po śmierci Ludwika 1382 r. oświadczyli małopolanie w Wiślicy Zygmuntowi margrabi brandenburskiemu a mężowi Maryi Ludwikówny, że uznają tę córkę za swą panią, która osiądzie w Polsce Vol. leg. I, str. 26, Mon. Biel. II, str. 724, dowolnie już interpolując tym warunkiem ugodę koszycką. W skutek tego, Zygmunt, niewielu aktami np. w Radomiu M. M. Ae. III, 430 431 swą władzę w M. zaznaczywszy, musiał zrzec się nadziei na jej otrzymanie, zwłaszcza, że wedle tejże ugody z 1374 Elżbieta Bośniaczka, matka Maryi, przelała 1383 r. prawa męża do Polski na Jadwigę, swą młodszą córkę, poślubioną Wilhelmowi synowi Leopolda księcia Austryi Mon. Biel. II, 752 3. Jaśko z Tęczyna kaszt. wojnicki wstrzymał od wyboru Ziemowita IV na króla, a później nieco panowie małopolscy Spytko z Charzewa i Książa wojew. krakowski h. Leliwa, Dobiesław z Kurozwęk h. Poraj kaszt. krakowski, Jaśko z Tarnowa kaszt. sandomierski, tajny układ z panami wielkopolskimi zawarli. mocą którego Jadwiga bez zwłoki miała być koronowaną, ale Polska na przeżycie być miała połączoną z Węgrami Mon. Biel. II, 736 7. Zażądali później panowie małopolscy od Ziemowita ks. Mazowsza który pretensyi do tronu nie porzucał i Konrada ks. Szląska, starających się zagarnąć Wielkopolskę, by zjechali do Krakowa ułożyć się co do spraw kraju. W istocie w dzień ś. Michała 1383 zawarto rozejm, ale potem z Węgrami Zygmunta, który był w Krakowie w sierp. i paźdź, Małopolanie spustoszyli Rudę, Sochaczew, Łowicz, Gombin, Gostyń, Kujawski Brześć obiegli. Nowy rozejm stanął w dzień Wielkiejnocy 1384. Zniszczenie kraju wywołane przez walkę dwu tych pretendentów, sprowadziły nowe poselstwo Sędziwoja z Szubina h. Pałuka ssty Krakowa z Małopolanami Michałem komesem Wirzbna i Janem z Mielsztyna h. Leliwa, by co rychlej Jadwiga przyjeżdżała; Elżbieta posłów zatrzymała, a Jaśka z Tarnowa kaszt. sandomierskiego wezwała, by zamek krakowski wydał Węgrom. Sędziwój przestrzegł, by tego nie czyniono i sam konno 60 mil ubiegł z Zadry w 24 godzin. Zjazd, zrazu do Lelowa. potem do Radomska zwołany Mon. Biel. II, 751; M. M. Ae. II A, str. 1 3, 2 marca 1384 uchwalił ustanowienie rządu tymczasowego, który składało sześciu panów z każdej ziemi i dwu obywateli z msta jej stołecznego. Z ziemi krakowskiej weszli Dobiesław z Kurozwęk kaszt. krakowski, Sędziwój Wielkopolanin z Szubina ssta krak. , Spytko z Charzowa Tarnowa wojew. krak. f 1399, Jaśko z Tęczyna kaszt. wojnicki, Piotr ze Szczekocin kaszt. lubelski, Małopolska Zbiszko łowczy krakowski. Z ziemi sandomierskiej należeli do rządu Otto z Pilczy wojew. sandomierski f 1383 M. M. Ae. III, 419 420, 3, Jan z Tarnowa kaszt. sand. , Piotr kaszt. małogoski, Mikołaj Bogorya kaszt. zawichojski por. Przeg. Bibl. archeol. str. 409, Warszawa 1882, Prandota podsędek sandomierski i Krystyn z Ostrowa. Za sprzymierzeńca coadiutor swego obrali Władysława ks. Opola, czasowo Rusi a teraz Wielunia i Kujaw. Zastrzegłszy umową posłuszeństwo sobie, ogłosili każdego do Węgier z poselstwem jadącego za wroga kraju. Nadto orzekli, że wakanse świeckie do czasu koronacyi mają być nieobsadzone. Do pomocy w obronie zamku krakowskiego zjechali się z Małopolan, według tejże samej uchwały Jakusz stolnik krakowski, Paszko łowczy sandomierski. Zygmunt, wysłany przez teścię na rządcę Polski, wrócił z Lubowli z niczem, ale wyrobił nową zwłokę w przysłaniu Jadwigi do Zielonych Świątek 1384 Mon. Biel. II, 752. Nadto na zjeździe małopolskim w Sączu postanowiono między innemi wysłać Spytka z Tarnowa wojew. krakowskiego i Piotra Szczekockiego kaszt. Lublina, do Węgier, by Jadwiga koniecznie na Zielone Świątki zjechała. Inaczej bowiem, póty pod dachem nie spocznie żaden z nich, póki na jej miejsce króla nie obiorą. Przecław Wąwelski, pierwsze na to nie pozwalam wyrzekł; mimo to Sędziwój pojechać zamierzył. Ostateczny zjazd elekcyjny wyznaczono na 8 września 1384 zrazu do Krakowa, później do Sieradza gdzie już Ziemowita byli okrzyknęli królem. Jadwiga przybyła wreszcie przed 13 paźdz. 1384 do Krakowa i już 18 stycz. 1385 Skirgiełło, Olgimunt i Borys książęta litewscy zażądali jej dla Jagiełły w małżeństwo, obiecując przedtem jego i Litwy chrzest Mon. Biel. II, str. 909. Panowie małopolscy odesłali posłów do Budy, by się porozumieli tam z matką Jadwigi. 14 sierpnia 1385 Jagiełło w Krewie przyjął za swoje, obietnice posłów, a tymczasem w Krakowie pod dozorem Władysława Opolczyka z rozkazu Elżbiety jej matki, Jadwiga dopełniła małżeństwa z oblubieńcem swych lat dziecinnych Wilhelmem Austryackim 15 23 sierpnia 1385 r. Szujski M. M. Ae. IV, str. XL; E. Swieżawski Przyczynki do dziejów medycyny w Polsce, 1879, t. I, str. 124 131. 11 stycz. 1386 Włodko kaszt. lubelski, Piotr Szafraniec podstoli krakowski, Mikołaj Bogorya kaszt. zawichojski i Krystyn tutor kazimirski, upoważnieni przez wszech panów i ogół królestwa, oraz przez Władysława ks. Opola, w Wyłkowyszkach obrali Jagiełłę za swego króla i za żonę oddali mu Jadwigę. Bartosz. Cod. dipl. III, 337 8. Trzeba dodać, że stronnik Ziemowita IV, i chcący nawet dać mu ślub z gwałtem porwaną Jadwigą w 1383 r. , Bodzanta arcyb. gnieźn. w 1384 r. 12 grud. od zarzutu czernienia Jadwigi został uwolniony przez sąd panów małopolskich, oraz przez Dymitra arcyb, Ostrryhomia i Zygmunta margrabiego brandeburskiego z woli Elżbiety Kod. Wielk. 1825. Możnaby przypuszczać, że Bodzanta jakieś wątpliwości podniósł z racyi wypadków 15 23 sierpnia roku zeszłego. Na domiar zbiegu wypadków i sprzecznych interesów, Konstanty Koryatowicz ks. Podola i niedoszły następca Kazimierza W, był 17 kwietnia 1385 r. w Krakowie M. M. Ae. V, str. 74 5, może kusząc się o ziszczenie tych przebrzmiałych projektów. Wbrew ludziom i czynom, plany Łokietka spełniły się. Niedługo zwlekając, Jagiełło 1386 r. stanął w Krakowie, ochrzcił się i po unieważnieniu ślubów z Wilhelmem, poślubił Jadwigę Mon. Biel. II, str. 912 13 17 lutego 1386 r. W latach 1386 i 1388 wydane przywileje Jus Pol. str. 189 193 wyraźnie zastrzegły, że urzędy honor ziem krakowskiej i sandomierskiej oraz innych tylko szlachcie krakowskiej i sandomierskiej i t. d. za radą ziemian tej ziemi rozdawać będzie bez ekspektatyw piśmiennych obietnic, co powtórzono 1430 r. wymieniając Wielkopolskę jeszcze wyraźnie. Tak zastrzeżona samoistność Małopolski, o mały włos ledwo że nie uległa zamachowi Opolczyka, który, korzystając z nieobecności obojga królestwa, chciał ubiedz zamek krakowski w maju 1399, lecz schwytali go ludzie ssty Sędziwoja z Szubina, i odstawili Jagielle do klasztoru cystersów w Mogile Przeźdz. . Życie dom. J. i J. , str. 11 14, gdzie wymógł na jeńcu król zapis Włocławka, Tuczna, Bydgoszczy i Dobrzynia dla córki Opolczyka, zaślubionej Wigundowi krewskiemu księciu. Uchwały z 1420 r. w Krakowie zapadłe porównały 14, co do prezydencyi roczków powiatowych przez sędziego lub podsędka. Małopolskę z Wielkopolską, gdzie to jest zwyczajem. Odwrotnie w 18 porównano opłatę pisarzy ziemskich wielkopolskich z opłatą notaryuszy ziem krakowskiej i sandomierskiej. W uchwałach 1422 r. pod Czerwińskiem w obozie zapadłych, 8 specyalnie mówi o poborcach podatku królestwo w Małopolsce, aby bieżącą go monetą pobierali. Za Jagiełły ster polityki prowadzili Małopolanie, jako kanclerze i podkanclerze, tak, że jeden tylko Władysław z Oporowa podkanclerzy jest Wielkopolaninem Maurer Bibl. Warsz. 1877, III, str. 32. Tak Jastrzębiec Sandomierzanin bisk. krakowski, ostatnio arcybiskup, jak jeszcze bardziej Zbigniew z Oleśnicy, bisk. krak. , obaj Małopolanie, ciążą na kierunek spraw zagranicznych Polski. Pierwszy w myśl Witolda, marzącego o unii kościelnej Rusi a potem i Czech z Rzymem, by Małopolska utworzyć wielkie państwo słowiańskozacho dnie Smolka Szkice histor. , I ze spółrzędnych Polski i Litwy, zawarł przymierze w Lubowli z cesarzem Zygmuntem 1412 r. , które doprowadziło 1420 do niekorzystnego obrotu spraw z zakonem z mocy wyroku rozjemczego tegoż cesarza Polska utraciła ziemię chełmińską, michałowską i 40, 000 kóp gr. prag, , które mogła była przed 6ciu laty posiąść w czasie wojny 1414. Z oskarżeniem Jastrzębca wystąpili dwaj Małopolanie Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały, podkomorzy krakowski znany z 386, Bartosz z Charbinowic sandomierski krewny starosty Podola naddniestrzań. i wielkopolski, Wojciech Malski podkomorzy łęczycki, iż przez wiedzenia panów wojew. krakowskiego Jana z Tarnowa i sandomierskiego Mikołaja z Michałowa. .. uszkodził króla i wszystką koronę pospólstwa. Mimo to oczyścił się Jastrzębiec, potrzebny jako kanclerz Witoldowi w sprawie unii z Czechami, którym posłał za swego namiestnika Zygmunta Korybuta. Z Lublina wysłano do cesarza już jednak nie kanclerza, lecz Jana z Tarnowa, i jeszcze tylko protonotaryusza kancelaryi królewskiej Zbigniewa z Oleśnicy, z żądaniem, by zrzekł się korony czeskiej i przyczynił się do zgody husytów z Rzymem, co było warunkiem unii Czech z Polską, żąda. nej przez Witolda na tymże sejmie. Atoli Zbigniew, na własną rękę, z obawy przed herezyą husycką, koniecznie przy związku z Czechami politycznym osłabić zdolną powagę kościoła w Polsce, zaproponował Zygmuntowi wrócenie do tajnego układu z 1412 rozbioru państw krzyżackich, ale z dodaniem rękojmi, że Szląsk katolicki wróci Zygmunt Polsce. Cesarz zgadzał się tylko na frymark Szląska, dodając projekt swatów Jagiełły z swą córką lub wdową po bracie Wracławie. Nie wiedział jednak jeszcze o związkach Witolda z Czechami. Wieść o nich ostudziła zapał cesarza, a tymczasem Witold, ożenieniem Jagiełły z Sonką Olgimundówną, zniweczył na zawsze projekt Zbigniewa co do Szląska. Już też i 1422 Korybut musiał opuścić Czechy, a papież Marcin V nalega na Jagiełłę i Witolda, by zerwali z husytami, co tem jest konieczniejsze przy związku cesarza z krzyżakami, który najprzód po leniwej wojnie wydał pokój w Melnie zwracający Litwie Żmudź a Polsce tylko Nieszawę, a powtóre zrodził myśl cesarza w Presburgu 1422, aby dokonać rozbioru Polski zakonowi oddać Żmudź, Nieszawę, Dobrzyń, Łęczycę i Kujawy, Węgrom dać Ruś Czerwoną. Krzyżacy na to odpowiedzieli, że Polska i Litwa z pomocą Turków i Tatarów potrafią się obronić przed wszelkiemi zachciankami. Wówczas cesarz wrócił do myśli sojuszu z Polską, która, po niedoszłym związku z Czechami, przyjęła tę myśl i w czyn wprowadziła w Kesmarku 1423, na zasadzie układów z 1412 i 1422 r. w Lubowli, Melnie. Z upadkiem unii czeskiej, zatryumfował Zbigniew z Oleśnicy, który też został bisk. krakowskim, gdy miejsce Jastrzębca, teraz prymasa, przyjaciela Witolda, jako kanclerza, zajął Jan Szafraniec, brat oskarżyciela Jastrzębcowego z 1420 r. Obalenie pomysłów Witolda o koronie litewskiej, przez cesarza popieranych 1429 1430, było dziełem Zbigniewa, który też, jako pierwszorzędna potęga, występuje za obu synów Jagiełły Warneńczyka i Kazimierza III, aż do swej śmierci 1455. Ledwo umarł Jagiełło, Spytek z Mielsztyna, syn pana Podola 1399, Dersław z Rytwian, Jan Strasz i Abraham Zbąski, husyci wszystko, chcieli Ziemowita IV księcia Mazowsza mieć królom zamiast Władysława III, a gdy ta kandydatura upadła, gdyż 1425 1433 uznano następstwo jednego Jagiellończyków, chcieli mieć z Ziemowita rejenta, zamiast Zbigniewa. Skończyło się na ustanowieniu tak zwanych tutorów opiekunów w ziemi krakowskiej i sandomierskiej, jak Mikołaj z Michałowa kaszt. i ssta krakowski, Jan z Czyżowa kaszt. i ssta sandomierski, Jan z Tęczyna kaszt. biecki i ssta lubelski, Jan z Osolina kaszt. radomski, Klemens Wątróbka ze Strzelc. W 1439 r. pojawił się akt konspiracyi szlachty małopolskiej i ruskiej przeciw opiekadlnikom, jak widać, młodziutkiego króla Władysława Dzien. sejmów walnych koron. 1555 1558, str. 318, gubernatoropie kadlnik, Helcel II, 2357, zawarty przez Spytka z Mielsztyna i innych husytów przeciw Zbigniewowi, ale w bitwie nad Nidą położył głowę. Ubieganie się Władysława III o koronę węgierską, a później zapasy z Turkiem t 1444 pod Warną, przyzwyczaiły kraj do samorządu, a raczej rządzenia się magnatów. Jan z Czyżowa, kaszt. krakowski, był namiestnikiem króla, z prawem zwoływania sejmów i korzystania ze skarbu. Buczaccy obejmują Podole prawie że w dziedziczny zastaw; Dersław z Rytwian marzy to o ślubie z wdową po cesarzu Zygmuncie, Barbarą Cylli, to z Eufemią córką Bolesława IV ks. Warszawy, zdobywa zatorskie księstwo na chwilę. Ta samowola odbija się na czasach Kazimierza IV Jagiellończyka 1447 1492, którego panowie nie dopuszczają, po elekcyi nawet, do wykonywania sądów na złoczyńców rugi, jakimi bywali i magnaci, jak Jan Siestrzeniec zwany Kornicz, kolejno dzierżawca tenutarius Będzina, Tęczyna, nawet Krakowa Helcel. Piotr Szafraniec podkomorzy krakowski, zamki Malec i Będzin trzymał, łupił swoich, jak np. Wierzynkowi z Secemina 5000 grzywien zabrał, a łupił ziemię toską i oświecimską 1450, Małopolska Małopolska 1452, Długosz XIII, 52, 125; por. 160 i 271, przekupiony przez zakon 1454, i by uniknąć zdrady, mianowany dowódcą wojsk 1458, dla rozbojów przez ludność miejscową w Czorsztynie Szafrańcem przezwany. 1455 Świeborowski Jan z Irzykiem Stosem z Olbrachcic Morawom, łupią Ilkusz, Sławków i palą miejscowego sste Gunię, zdobywają twierdzę Kępno str. 214. Inni łupieżcy siedzą w warownych Mysłowicach, Żebraczej i Wapiennej górze 1457 M. M. Ae. II B, str. 170, 259, 262. 1460 Borzywój z Skrzynna łupił okolice z 2ch warownych gór Turzy pod Dobczycmi i z Żywca str. 304, a potem z Bukowca 1462 str. 350. 1465 w Karpatach łupieży banda t. z. braci, t. j. zbrojnych niepłatnych przez króla Węgier, a zostających pod wodzą polskiego szlachcica Szczęsnego str. 407 z Paniowa Paprocki Herby, str. 361, który 1474 został dworzaninem królewskim i zastawnym starostą Żydaczowa A. G. Z. IX, str. 110, 122, 153 r. 1479, jest kasztelanem lwowskim 1487 1488 i hetmanem Kampiduktor Paprocki Herby 265; Helcel II, 4317; stąd mylnie Liske A. G. Z VII, str. 162, że nieznany, polskim urzędowym, mimo tej rozbójniczej swej przeszłości, i może właściwie gwoli jej, jako dającej gwarancyą, że zna wojenne rzemiosło. Kiedy ci braciszkowie wygnani z Austryi, a wierzyciele i Jagiellończyka, napadli i złupili Częstochowę 1466, żaden z sąsiednich starostów Krakowa Jakób z Dębna i Spiża, Przecław z Dmszyc nie ruszył się Długosz. W ogóle jest to epoka gdy się roi w Małopolsce od kondotyerów aemuli, wyraz na to techniczny u Długosza i w sądowych wypisach Helcia. Jako charakterystyczny rys tej epoki należy wspomnieć wybuchy. nienawiści socyalnej między uciskanymi mieszczanami a panami, których punktami wytycznemi są zabójstwo Jędrzeja z Tęczyna w Krakowie 1461, zatargi z starostą w Lublinie 1450, Ra domian ze szlachtą Łabędź 1447, konfederacya Lwowian i szlachty ruskiej przeciw Odrowążom i t. d. Por. E. Swieżawski o Ostrorogu w Ateneum 1883, kwiecień, maj. Wytężenie zuchwałości panów w stosunku do króla odpowiada ich naciskowi na mieszczan. Michał Lewocki marszałek dworski i ssta łęczycki, siedzący za przestępstwa swoje w wieży krakowskiej, oświadcza królowi, że skoro obietnic piśmiennych nie dotrzymał, może pieczęć, którą je pieczętował, psu u ogona powiesić. Nieinaczej 1459 traktuje Jan z Rytwian, starosta sandomierski, króla, skoro ten lęka się detronizacyi. I może ta myśl nie była zbyt daleką, skoro Jan z Czyżowa 1446 kaszt. krakowski zalecał elekcyą Fryderyka margrabi Brandenburga, podobnie jak arcyb. Wincenty, biskupi Zbigniew krakowski, Władysław chełmiński, Andrzej poznański Dług XIII, str. 17 19, a Jan z Tęczyna kaszt. krakowski 1458 żałował, że był przeciwny elekcyi Fryderyka Dług. XIII, str. 21 i popierał wbrew Kazimierzowi obiór Bolesława IV mazowieckiego. Statuta nieszawskie 1454 r. , ogłoszone w ciągu wyprawy na krzyżaków, objawiają myśl obrony autonomij prowincyonalnych, którą też podnieśli z arcybiskupem wielkopolscy panowie z racyi kardynalskich zachcianek Zbigniewa Oleśnickiego co do wyższego miejsca, niż arcybiskup, co byłoby obdarciem Wielkopolski przez Krakowian z resztek wyższości, jaką już dziś górują Dług. XIII, str 68 r. 1449. . W Opokach Małopolanie ułożyli swoje odrębne petyta Hube i Bobrzyński Statuta nieszawskie po przyznaniu cerekwickich Wielkopolanom, i 11 listop. 1454 statut małopolski, służący tylko ziemiom krakowskiej, sandomierskiej i innym do nich przyłączonym 3 i 13 radomskiej i wiślickiej, wzięty jest za wzór innym autonomicznym statutom. Odsyłając po szczegóły do rzeczonych rozpraw, jako wybitniejsze punkta tych ustaw zaznaczamy wyłączny pomysł Małopolan 1, niepozwalający dawać w zastaw starostw z zamkami i stolicami, pod utratą zastawu; 7 skłaniający króla do wymiaru sprawiedliwości ziemianom w ich sporach z starostą okręgu, zanim wyjedzie z niego. Ponieważ ssta reprezentuje władzę króla i ucisk samowolny panów, jest to więc samopomoc drobnej szlachty przyjęta w oba statuty M. 12, W. 13. Inne ziemie zastrzegły się przeciw faworyzowaniu Małopolan w dygnitarstwach 9. 25 małopolski wyłącznie wskazuje bogactwo ziemian, regulując warunki służby wojennej właściciela ziem różnopowiatowyoh. Małopolskie są 27 i 28. 0 soli. W statucie małopolskim przyjęto 23 od Wielkopolan co do kary za zatrzymywanie chłopów zbiegłych. Co najciekawsza, wbrew innym statutom 33 W. , 31 sieradzki z 18 cerekwickiego, małopolski statut milczy o wpływie sejmików na prawodawstwo i wojnę. Osóbne postanowienie z 1456 Bandtke Jus pol. 300 i t. d. , wydane dla Małopolski przez Kazimierza III, tę lukę wypełniło. Gorący spór wynikł o wybór biskupa krakowskiego w czasie wakansu po śmierci Tomasza ze Strzempna 1460 r. , przyczem papież brata stryjecznego bisk. Zbigniewa z Oleśnicy 1455, imieniem Jakób z Sienna, biskupem mianował, gdy król chciał nim mieć Jana Gruszczyńskiego bisk. włocław. , a kapituła Jana syna Lutka z Brzezia. Było to skutkiem postanowienia królewskiego, abystolice biskupie obejmowali ludzie ulegający jego woli, nie zaś idący jej wbrew, jak miał co do tego doświadczenie ze Zbigniewem Oleśnickim, który porównał w liście Kazimierza Małopolska III do Bolesława, zabójcy Stanisława M. M. Ae. II, str. 147. Spór ten trwał lat kilka i skończył się tryumfem króla nad niezależnością kapituł i mięszaniem się papieży w sprawy kościoła polskiego. Godne przytem uwagi, że Zbigniew i Jan z Tęczyna wojew. krak. domagali się zniesienia przywilejów żydowskich i przybrania ich w szaty i znaki odmienne 1454 r. Małopolska terytoryalnie urosła za tych czasów, bo Zbigniew Oleśnicki kupił księstwo siewierskie 1440 i połączył z dobrami biskupstwa krakowskiego, przybierając tytuł księcia siewierskiego. Obok tego Spiż odzyskany 1412 od Węgrów, trzymał zastawem i bronił od napaści Węgrów. Dalej Ruś lwowska i Podole sprawy załatwiały wspólnie z właściwą Małopolską, tak że pojęcie tej ostatniej geograficzne powoli się rozszerzało przez to. Tak w Nowem Mieście Korczynie uchwała 1486 zapewniła ziemię krakowską, sandomierską, ruską i podolską, że król bez ich wiedzy, na sejmie zasiągniętej, nowej wyprawy do Prus nie podejmie. Inny przywilej z tego samego roku o nadawaniu urzędów sejmowych i podkomorstwa, oraz chorążostwa, za wiedzą ziemi, kędy wakują, zaś marszałka i podskarbiego za wiedzą baronów, o niealienacyi Oświecima i t. d. nadany jest ziemiom krakowskiej, sandomierskiej, lubelskiej, lwowskiej, przemyskiej i ruskiej 1474, w opatowieckim dodano ziemię korczyńską Jus Pol. . W 1451 panowie małopolscy przed zjazdem w Brześciu Litewskiem wzywają rusinów na zjazd prowincyonalny w Korczynie M. M. Ae. II B, str. 114. Za rodzaj odzyskania można uważać powrót do rąk króla zamku i ziemi sandomierskiej po śmierci Dersława z Rytwian kaszt. krakowskiego i ssty sandomierskiego I 1478 r. W 1453 ks. Janusz oddał Oświęcim w ręce Jana z Czyżowa M. M. Ae. II B, str. I 133, a 1457 za 50, 000 grzywien sprzedał Polsce swe księstwo z 2ma miastami Oświecimem i Kętami oraz wsiami Bielany, Laszki, Babicze, Lipnik, Osiek, Brzeście, Monowicze Dwory i t. d. Vol. Leg. I, str. 86. Wacław, ks. Zatorza złożył hołd 1454, a od ks Janusza kupił to księstwo Jan Olbracht za 80, 000 flor. węg. 1494 Vol. Leg. I, str. 84, 112. Odrębność prowincyj jeszcze widać 1492 w potwierdzeniu przywileju ziemi sandomierskiej str. 133 przez Jana Olbrachta i w potwierdzeniu specyalnych obyczajów ziemskich ziemi krakowskiej przez Aleksandra str. 148. W obierze następcy Kazimierza III nie było zgody. Ród herbowy Rożyców z małopolskich panów, mający na wyższych urzędach podówczas Dobiesława z Kurozwęk wojew, lubelskiego. Piotra z Kurozwęk podskarbiego i w 1491 sstę krakowskiego, Mikołaja z Kurozwęk kaszt. sieradzkiego oraz m. Kraków przemawiali za Janem Olbrachtem, Rafał marsz. koronny oraz ród Tęczyńskich h. Topór, jak Jędrzej z Tęczyna kaszt. wojnicki, Zbigniew z Tęczyna podkom. krakowski ssta kaliski, popierali Zygmunta. Przybycie 1600 jezdnych z Krakowa umorzyło pretensye książąt mazowieckich, popieranych przez Oleśnickiego i zyskało koronę dla Olbrachta. Elekcya Aleksandra była też wyborem Małopolan. Mimo opozycyi panów polskich, przez usta Małopolanina Mikołaja Firleja później wojew. krak. wyrzeczonej, Litwa wyprzedziła w elekcyi Koronę, obrawszy sama Zygmunta I 1506 1548. W osobie mieszczanina krakowskiego Jana Bonara 1523 i jego synowca Seweryna, obrót i zarząd skarbem dostał się za tego króla Małopolsce. Dwaj Szydłowieccy, kanclerz Krzysztof i podskarbi Mikołaj przez swe urzędy oraz mienie i królewszczyzny trzęśli Małopolską, a spokrewnieni są przez kobiety z Tarnowskimi, Tęczyńskimi i Zborowskimi. Tęczyńscy siedzą w Lublinie, chełmskiem i bełskiem, jak znowu Jan z Tarnowa posiadł województwo ruskie. W 1525 nastąpiła reakcya. Pobór pieniędzy w komisyach wojewódz. czyni się, a szafunek ich wojsku odbywa się bez podskarbiego Mikołaj z Szydłow. . Krzysztofowi odjęto wpływ na sądy, ograniczając 1519 sądy nadworne do ziemi, kędy król bawi. Mikołajowi Firlejowi odjęto popis wojsk, przelewając go na wojewodów. Nareszcie zaciągi prywatne magnatów ograniczono do 8 koni. Przeciw Szydłowieckim, mającym starostwa na Podlasiu, Mazowszu i Małopolsce wymierzono prawo o dawaniu starostw osiadłym. Dalej odebrano prawo chowania ksiąg sądowych Tarnowskim, Tęczyńskim, co datowało z czasów potrzeby ochrony tych ksiąg w obronnym zamku przed zniszczeniem, ale utrudniało dostęp prawującym się. 1523 wychodzi procedura sądowa dla Małopolski, Bełża, Rusi i Podola. Od 1519 komisya prawodawczo kodyfikacyjna ma na czele Małopolanina Jędrzeja z Tęczyna, już wojewodę lubelskiego, a w 1526 dodano po jednym pośle z każdego województwa, starając się wzmódz wpływ ziemiaństwa w sądzie. To też i liczba posłów w sejmie szybko rośnie. 1511 r. jest ich 34, w 1520 jest ich 45, w 1521 51, w 1525 60. Łuków osobnego posła dostał, także tego chciały Pilzno i Wiślica, czemu odmówiono, bo nicby nie zostało do obioru 6 posłów z sandomierskiego. 1519 skasowano osóbny sejmik w Skrzynnie w sandomierskiem, a 1532 przeniesiono inny z Urzędowa do Lublina. Gdy połączono Mazowsze, 1528 było posłów 78. W tej epoce mieszczanie małopolscy stają się ziemianami. Żupnik Paweł Szwarc czyli Czarny z Witowie, Kupuje nawet księstwo udzielne Pszczyn, a córkę żeni z Wincentym z Mielsztyna. Bonarowie zostają szlachtą 1537. Mieszczanie małopolscy są szafarzami skarbu państwa Lubomirski Trzy rozdziały. Stanisław Odrowąż żeni się z księżn. mazowiecką Anną i sięga po Mazowsze; Kmita Piotr z Wiśnicza 1553, ostatni z rodu i Zborowscy dwaj, Marcin i Piotr kaszt. małogoski, sprowadzają wybuch wojny kokoszej 1537, w którym złamano powagę króla, jego usiłowania finansowe na rewizyi nadań ziemskich oparte. U Jana Tarnowskiego chronią się 1527 pretendenci węgierscy; on też kraj broni od Wołochów 1539. Później już będąc kaszt. krakowskim od 1553, wrogo usposobiony przeciw królowi, ledwo tegorocznego sejmu nie zerwał; przeszkadza 1554 r. i wciąż odtąd oponuje 7 1561, szerząc wieści, że król Austryi po sobie następstwo daje. Z jego też podniety prawie, szlachta małopolska, obruszona niezwoływaniem sejmu 1559 1561, w razie dalszej zwłoki, zagroziła na zjeździe własnowolnym w Proszowicach i przez wysłaną z niego deputacyą do Zygmunta, obiorem innego króla. Słynie T. jako dobry pan dla swych włościan. Syn jego Jan Krzysztof Tarnowski kasztelan wojnicki, 1562 63 dał przykład egzekucyi, dobrowolnie składając dożywocie na sstwo sandomierskie. Za to Stanisław z T. drugi syn jego, wojew. sandomierski głośny z wojny domowej o Tarnów z Wasilim z Ostroga, oponował przeciw egzekucyi. Siostra Jana T. Zotia wniosła Tarnów, Przeworsk, Wiewiórkę i i. w dom Ostrogskich. Również głośnym oponentem jest Jan Tenczyński, ostatnio wojew. sandomierski, który wolał widzieć Solimana niż Barbarę Radziwiłłównę na tronie, i ograniczeniem egzekucyi dóbr zniweczył ją 1550. Jan Chrzciciel z Tarnowa wojew. bełski, niedoszły narzeczony Cecylii królewny duńskiej. Ród Zborowskich, głośny już w czasie wojny kokoszej, wsławia się 1538 r. zrobieniem spisku, celem którego było tylko w tym razie, po śmierci Zygmunta I, oddać synom tron, jeżeli potwierdzi prawa szlachty i zabierze klerowi 1 3 dotychczasowego jego mienia. Ten spisek Marcina Z. odkrył Pretticz. Mord Sanguszka Dymitra, który zprzed nosa im porwał bogatą dziedziczkę Halszkę z Ostroga wnuczkę Zygmunta I przez Beatę Kościelecką, wsławia Marcina za Zygmunta Augusta 1553. Zabójstwo nie pomogło, bo wielkop. Górkowie schwytali tłusty kąsek. Na sejmie 1563 r. oponował M. Z. przeciw już przyjętej niemal przez panów egzekucyi dóbr, i niby bronił biskupów przed odjęciem ich klątwom pomocy brachium seculare 1561 heretykiem. Teść za to jego syna Samuela, Spytko Jordan pierwszy za obaleniem tej pomocy głosował. Tenże Jordan zbił wniosek posłów 1565 r. utworzenia obieralnych ze szlachty cenzorów vel Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 61. instygatorów dozorujących i skarżących opieszałych urzędników. Zamach to nowy na panów, dzierżących wysokie dostojeństwa, i pnących się po tytuły hrabiów zagraniczne jak np. Tęczyńskich 1527, poprawiony 1561. Małopolska też wreszcie z Pińczowem Oleśnickich i Rakowem Sienińskich krewnych bisk. Zbigniewa z Ol. jest gniazdem aryanów, zawiera w sobie Sandomierz, kędy przyszedł do skutku konsens sandomierski trzech wyznań, prócz aryanów 1570, i mieści w sobie Lublin, kędy przyszła do skutku unia 1569 r. Za elekcyi Henryka Walezego ważyły się losy Polski i jej religii w sporze Jana Firleja wojew. krakow. i marsz. małopol. kalwina z prymasem, czy marszałek, czy prymas jest interrexem w bezkrólewie czyli głową kraju. Za Firlejom stali różnowiercy i Małopolska i oni też zawiązali konfederacyą kapturową dla bezpieczeństwa kraju. Kaptur tu był symbolem żałoby i zupełnej wszechwładzy. Konfederacyą generalna warszawska 1573, na sejmie konwokacyjnym ułożona, na wzór zgody augsburskiej zawarta, wyszła też z inicyaty wy Małopolan dysydentów Hieronima z Osolina sandomier. , Stanisława Szafrańca bieckiego kasztelanów h. Topór i Zaprzaniec i Jakóba Niemojowskiego, zapobiegająca wojnom religijnym ale. .. i warująca władzę panów nad poddanymi i co do ciała i co do ducha. Tu po raz pierwszy występuje Jan Zamojski 1605 ssta bełski, którego walka ze Zborowskimi i tych burdy wypełniają czasy Stefana Batorego i Zygmunta III. Zamachy na Stefana, elekcya Maksymiliana, są ostatnimi czynami Zborowskich małopolskich. Zamojski zwycięża ich i swojego kandydata przeprowadza. Rusin to z mazurskiej krwi, i dwa te pierwiastki etnograficzne biorą górę nad Małopolską, która na rzecz Mazowszan Warszawy traci przywilej stołecznej prowincyi już od elekcyi Walezego, jakkolwiek, jakby na pożegnanie dawnej powagi, małopolanom Szafrańcowi 1574, Tęczyńskiemu wojew. bełskiemu, Kostce sandom. przebłyskała 1575 nadzieja elekcyi na króla. I założenie akademii Zamojskiej 1595 miało zrujnować przewagę Krakowa małopolskiego pod względem umysłowego z uniwersytetem przewodnictwa. Za to Ruś tryumfowała przez wysunięcie stolicy trybunału małopolskiego, od 1578 Lublina, ku Rusi, i zaliczenie do jego juryzdykcyi tejże Rusi, lwowskiego bełskiego Podola i Podlasia. 1589 Kijów, Wołyń i Bracław, osóbny mające trybunał w Łucku, przeszły też do Lublina. Nowoczesne studya Chlebowskiego zwracają nawet uwagę na wpływ Rusi na rozwój literatury małopolskiej. III. Granice i podział administracyjny Małopolski są następujące. Na zachód, według określeń granic dyecezyi krakow Małopolska Małopolska skiej u Długosza, okręgi miast Zatora, Żywca, Wadowic, Oświęcima, Kęt, Pszczyna aż do miasta Żarek, a potem okręgi Mikułowa, Wożnik, Siewierza i Bytomia, aż do rz. Koczawy i I Izwarty Liczwarty, dzielących dyecezyą krakowską od wrocławskiej, a potem Liczwartą od gnieźnieńskiej aż do Mstowa nad Wartą. Lib. benef. Długosza I, str. 1 2. 1460 zapisano przysłowie, że Polak, który przekroczy Skawinę, staje się wrogiem swej ojczyzny i odrzuciwszy język ojczysty, tamtejszy przyjmuje M. M. Ae. II B, str. 203. Zgodnie z tem, 1228 r. Klemens wojew. Opola szląskiego, 1234 kaszt. biecki a 1238 krakowski, dostaje od pierwotnego swego księcia Kazimierza Opolskiego za pomoc w budowie zamku opolskiego wsie Niemodlin Falckenberg, Czeladź, Smolice koło Wisły i Skawy, Rozkechonice Rossdorf, Kęty, Zator nad Skawą, oraz wsie Głuchów, Posiłów w par. Kościelec, Makocice, Czusów, Gruszów i Radzimice w Proszowick. Bartosz. III, 14 15. 38, 43, 48. Ród ten szląski, złożony z Klemensa i jego braci Jędrzeja biskupa Mazowsza, Janka kasztelana zrazu Cieszyna a potem Rudy III, str. 34 i 59 wieluńskiej, z synem Sulisławem i Wierzbiętą, posiadał jeszcze Bochnię przez kupno od Wincentego i Wiśnicz z okolicą, oraz Czyrzyc 1244, co w części na klasztor w Staniątkach fundacyi Klemensa, a w części na klasztor w Czyrzycu fundacyi Czadrona wojew. krak. przeszło. Część tego okręgu może też kiedyś należała do Szląska, co by usprawiedliwiało sąd z 1460 o Skawinie wyrażony. Granice 1326 i 1329 od Mikułowa wedle list poborców papieskich u Tejnera, są też same co w XT w, Mstów w XV w. stoi w punkcie zetknięcia się ziemi krakowskiej, radomskiej i wieluńskiej nad Wartą Lib. ben. III, str. 149, 1279 przez Bolesława Wstydliwego ks. Krakowa na miasteczko zmieniony, a 1276 do niego należy jako powiat i opok toż 1441 M. M. Ae. III, 78 79; Helcel II, 2949. Kaleja leży 1419 w ziemi krakowskiej i powiecie krzepickim Bart. III, 373, lecz 1262 jako w swej dzielnicy Bolesław Pobożny ks. Wielkopolski nadaje Pławno, Rybno i Mykanów klaryskom w Zawichoście M. M. Ae. I; Kod. Wielk. 394, a 1296 Łokietek Władysław jako książę Polski, Pomorza, Kujaw, Sieradza i Łęczycy, po połowie ziemi kłobuckiej dał Henrykowi ks. Głogowa i Bolesławowi ks. Opola Kod. Wielk. 745. Stąd widać, że ziemie te od Wielkopolski w części przeszły do Sieradza i Łęczycy, a w części do Małopolski. Dalsza granica nawet pod względem duchownym niepewna. Tak Secemin, wedle nadania Władysława Jagiełły i Jadwigi Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc 1395 i 1396, leżał w ziemi sandomierskiej, co zdaje się było i 1484 r. A. G. Z. V, str. 27 28; Helcel II, 4290 a według wizyty Padniewskiego 1565 1570 leży w obrębie dyec. krakowskiej; za wizyty Radziwiłła 1595 98 znajdujące się w archidyec. gnieźnieńskiej Chęciny leżą w kasztelanii małogoskiej a województwie sandomierskiem 1275 r. M. M. Ae. III, str. 105 6, za Łaskiego liczone były do archidyec. gnieźnieńskiej I, str. 581 nast. . Lelów leży w ziemi krakowskiej M. M. Ae. III, r. 1369. Akta zwierzchniczej działalności Leszka Białego 1221 o Swieciechów, Cod. Pol. Rzyszcz. X, 12, 19, str. 23, 31 2; por. M. M. Ae. I, III na wschodnim brzegu Pilicy, jak i tytuł księcia Łęczycy przezeń używany, wyjaśniają fakt niezrozumiały dla Długosza Lib. bonef. I, 804 nast. czemu kanclerz łęczycki, już będący za jego czasów tylko czózym tytułem w kapitule krakowskiej, miał uposażenie nie w ziemi łęczyckiej, lecz w sandomierskiej. Domyślał się już on, że z powodu innego rozgraniczenia, część sandomierskiego musiała należeć do ks. Łęczycy. Według wskazówek dochodów tego kanclerstwa, Błogie, Stoczek, Radunia, Mniszków, Jawor, Grabowa, Końskie, Trzebiatów, Zajączków, Potok, Siodłkowice, Kunia na lewym brz. Pilicy, Lubieszów, Chroszczowiec, Buczek, Dęba, Lubochnie dwie W. i M. na lew. brz. Pilicy oraz Przedbór byłyby tą posiadłością sandomierską ks. Łęczycy. Ciekawy dla Błogiego jest dokument z 1237 Bolesława Kondratowicza ks. Mazowsza i Sandomierza, rozsądzający sprawę granic Sulejowa i Wochrza, przyczem zjawia się kasztelan Żarnowa. Rzyszcz. Cod. Pol. I, 27, str. 41 2, por. str, 23 z r. 1221 jest kapelan z Żarnowa. Z tej parafii Żarnów uposażono kolegiatę w Sandomierzu, co chyba wskazuje sandomierskie Żarnowo Lib. benef. I, 301, 1191; M. M. Ae. 3, 3. Zdawałoby się znowu naodwrót, że część sieradzkiego Rozprza, Milejów zawisła od Wstydliwego 1239 Cod. Pol. I, str. 92 93, jak kasztelania wolborska od jego matki 1. s. i. , choć sieradzkie zaraz poniżej Przedbora dopierało do Pilicy A. G. Z. VI, 164, r. 1472. Kiedy z Lubochniami sandomierskie zdaje się przeskakiwać na północ Pilicy, Opoczno niewątpliwie jest sandomierskie, bo już 1284 należy do uposażenia sandomierskiej kolegiaty, a 1361 jest tu sąd sandomierski Bart. III, 273; Rzysz. II, 379, sądzący sprawę Swięciechowa, znanego w 1221 r. ; zaś pierwszy znany nam sędzia opoczyński jest Jędrzej z Drzewicy t 1385 M. Biel. III, 271, gdy świadkami chyba sandomierzanie Wiszota z Gowarczowa, Dobiesław z Końskich i Swiętosław z Dąbrowy pod Drzewicą. Skrzynno jednak 1231 leżało w ziemi Konrada ks. Mazowsza Kod. Wielk. 132, Siekluki znowu były w posiadaniu Kazimierza II, jako część spadku po Henryku Małopolska sandom. M. M. Ae. I, 1; Rzysz. Cod. Pol. I, str. 28, a później 1359 całe Zapilcze między Pilicą a Radomierzą oddają ks. mazowieckiemu Kod. Maz. str. 75. I tu zaczyna się sporna granica arcybiskup. i biskupstwa; dziesięciny z Gelczowa i Solca par. Żarnów zabiera Mikołaj Kurowski 1408, a z Blaszkowa, Bierzwna, Woli Goryńskiej, Zawady, z parafii Golina między Jedlińskiem a Głowaczowem wydarli dziesięciny Dobrogost Wydrzeoko Wilhelmowi a potem Zbigniewowi z Oleśnicy, zaś Wojciech Jastrzębiec Stanisławowi Ciołkowi jako ze wsi na nowinach powstałych Lib. benef. Długosz I, str. 325 337. Świerze, dające 1191 uposa żenie kolegiacie sandomierskiej, wskazują gra nicę płn. prawdopodobną sandomierską. Dalsze granice wskazuje opis dyecezyi krakowskiej u Długosza, obejmujący lubelskie począwszy od Pruszyna przez Zbuczyn, Łuków, Trzebie szów, Ulan, Ciemierniki, Parczów, Ostrów, Nowogród, Łęcznę, Laczuchów, Białkę Biskupice, drugie Ciemierniki, Ćzęstoborowice, Chrzanów, Bychawę W. , Targowska, Wyso kie, Goraj, Białę, Potok, Słup, rz. Wieprz, m. Rzeszów, Trzcianę, rz, Jasło, m. Jaśliska, Dukla, Kamieniec Karpaty, Podoliniec, porzecza Dunajca i Popradu. Godna uwagi, ze mia steczko Puchaczów w XVI w. powstało z Łęczny mniszej, a dobra tamtejsze, dotąd zwane Rusią, puchaczowskiemi zwać poczęto Kś. Gacki Kl. Ben. w Sieciechowie, str. 56. Po dobnież Sambor na pograniczu Rusi 1395 zwał się Pohonicze A. G. Z. VI i VII 65 jako wskazówki tu i tam zetknięcia się z pogańszczyzną puhaczew pohoniec pohaniec poganin. Granica Rusi szła na Chełm, Szcze brzeszyn, Krasnystaw miasta, , ruskie A. G. Z. V, str. 4, r. 1352, a wrota t. j. granice pol skie porta polonorum, źle petra. Mon. Biel. II, str. 889, pod r. 1266 III, 48; Długosz VII, str. 397 Pyetha, może są jednoznaczne z wrotami czyli broną czerwińską, między Kumowem a Uchaniami Poł. sobr. rus. liet. , II, str. 157, gdzie leży mityczny prawie Czer wińsk. To pojęcie wrot nie może nas dziwić, bo 1299 Gryfina mówi, , o obojgu wrotach na szej ziemi do wchodzenia i wychodzenia M. M. Ae. III, str. 160. Województwo krakowskie i sandomierskie już w początku XII w. pojawia się w osobach swych wojewodów Mikołaja i Goworka. Pierwszy znany kaszte lan lubelski jest Wojciech syn Stupoty Ste fana także za Leszka Białego w 1224 r. Do biesław kmita kasztelanem był 1464 do 12 marca 1474 r. A. G. Z. IV, str. 193 5, a pierwszym wojewodą 28 listop. 1474 r. Hel cel II, 4136. Województwo krakowskie u rzeki Nidzicy graniczyło z wojew. sandomier skiem Długosz Lib. benof. II, str. 149. W r. 1466 dzieliło się na 6 powiatów Helcel II, str. 711, i j. krakowski, proszowski, ksiąski, lelowski, czchowski, biecki. 1564 ostatecznie wcielono księstwo oświęcimskie i zatorskie, które też 1581 z powiatem spiskim wymieniono 1587 Spiż opuszczono. Obok wyrazu powiat districtus, także territorium znany jest drugi opole ob pole, vicinia np. brzezińskie 1279 z Brzeska M. M. Ae. I, str. 110, 1263 w Mstowie M. M. Ae. III, str. 78 79; por. Helcel II, 2949, wreszcie w Jedlni Kś. Gacki Kościół w Jedlni, gdzie do ostatnich czasów istniało prawo obelne, t. j. solidarność gminna, obowiązujące wedle dawnego prawa polskiego, czyli książęcego. Wiele z tych pierwotnych powiatów potem ubyło. Tak 1262 były skalski i zadroski M. M. Ae. III, str. 75, 1324 i 1402 jest ziemia szczyrzycka Bart. Cod. Pol. III, str. 181; Helcel II, 899, 1328 territorium wisłockie z miastem Pilznem M. M. Ae. III, str. 211, 1382 powiat olsztyński Długosz Lib. benef. III, str. 121, 1355 powiat jędrzejowski Długosz Lib. benef. I, str. 238. I liczba kasztelanij zmieniała się 1212 krakowski, 1231 sandecki Hwalisław, 1223 biecki, 1229 czchowski Przecław, 1243 chrzanowski Jan, 1338 brzeziński Klemens. Ludwik węgierski w dokumencie z 1374 w liczbie zamków i miast, do których są urzędy i sądownicza władza przywiązane, wymienił w ziemi krakowskiej tylko Kraków, Biecz, Sandecz, Wiślicę 1 i Wojnicz. W 1569 w kolei wskazanej urzędowo, występują krakowski, wojnicki, sądecki, biecki, żarnowski, czchowski, oświecimski kasztelani. Gwagnin 1578 wymienia 5 kasztelanów krakowskiego, sądeckiego, wojnickiego, bieckiego i oświecimskiego. Województwo sandomierskie 1490 MM. Ae. II B, str. 395 obejmuje 6 powiatów sandomierski, radomski, opoczyński, chęciński, wiślicki i pilzneński. W 1539 i 1564 jeszcze ten podział trwa, ale 1567 przybywa stężycki wojski stężycki znany 1435, Bart. III, 408, który z radomskim i opoczyńskim ma zwykle osobnego drugiego poborcę teraz i 1577; 1578 dodano do tych 3ch powiatów chęciński, co zostało 1580 i lat następnych; 1589 i 1595 brak stężyckiego i t. d. Pierwszym znanym wojewodą Sandomierza jest Goworek 1212, kasztelan zaś Mściwój 1224, wiślicki Ostazy 1222, małagoski Dobiesław 1224, żarnowski Wrociżyr i zawichojski Dobiesz w 1229 r. , połaniecki Mirosław 1224, radomski 1272, łagowski 1351 M. M. Ae. I, 247 powiat chęciński 1472 A. G. Z. VI, 164. Ludwik wyliczył 1374 w ziemi sandomierskiej zamki Sandomierz, Zawichost, Lublin, Sieciechów, Łuków, Radom. 1569 wymieniano kasztelanów 7 sandomierski, wiślicki, radomski, zawichojski, żarnowski, małagoski, połaniecki. Gwagnin 1578 podał tych samych. Wojew. lubelskie utwo Małopolska rzono między 12 mar. a 28 listop. 1474 r. Z kasztelanią lubelską i łukowską łączono Kock 1258 jako wspólne zależności wojew. sandomierskiego M. M. Ae. III, str. 63; 1286 zaliczano tu i Łysogórę Bart. III, str. 140; kś. Gacki Kl. Ben. na Łysogórze str. 193, 2. Tak otoczona zewsząd kasztelania sieciechowska z kasztelanami Floryanem 1229, Gosławem 1250 1252, Pełką 1333 1339 należała z pewnością do lubelszczyzny. To też 1359 razem wymieniono ziemie lubelską, sieciechowską i łukowską. W latach 1405, 1415, 1473 jest ziemia i powiat lubelski, 1417 są ziemia lubelska i powiat łukowski wymienione, choć jeszcze o wojew. lubelskiem nie słychać zupełnie A. G. Z. VII str. 49, III str. 167, VI str. 67; Kod. Mazow. str. 160 161. W Łukowie istnieją kasztelani Piotr 1375 M. M. Ae. m, str. 392, Boksa 1398 1400 Helcel II, 206, 225, 276, 335, 634, 662. Znikła potem ta kasztelania, i odnowiono ją dopiero dla Jacka h. Lewart Jezierskiego 1775. Nadto, niezależnie od kasztelanów kazimierskich w Wielkopolsce Kod. Wielk. 1711 i 1328 są znani Wilczko kaszt. Kazimierza Małopolskiego Kś. Gacki Kl. Ben. w Sieciech. , str. 61 w 1372; 1417 jest kaszt. Dadźbog, 1473 Mikołaj z Ostrowa dzierżawca Bart. Cod. Pol. III, str. 337 8; M. M. Ae. II, str. 4 5; Helcel II, 1512. W 1539 r. wojew. lubelskie ma 3 powiaty lubelski, łukowski i urzędowski Vol. Leg. , ale 1569 jednego tylko kaszt. lubelskiego. Z powodu wątpliwości, podajemy tu listę kasztelanów lubelskich 1224 Wojciech syn Stupoty Stepana czyli Stefana, 1231 Dzierżykraj, 1254 Sygniew Sangniew, Mikołaj 1255, Piotr 1258, Warsz 1262, Janusz 1268, Jakób 1271, Źegota 1280 1281, Jan Abramowicz 1284 1285, Floryan 1286, Sando 1320 1325, Pełka 1333, Eustachy Ostazy 1351 1358, Abraham 1362, Piotr ze Szczekocin 1375 1384, Piotr Kmita z Wiśnicza 1384 1401, Michał z Bogumiłowic Czyżowa, Jeżowa, Chmielowa 1403 1408, Jan ze Szczekocin 1411 1433, Dobiesław z Oleśnicy 1434, Domarat z Kobylan 1435, Warsz z Ostrowa 1439, Krzesław z Kurożwęk 1444 1459, Piotr z Kurowa 1460, Dobiesław Kmita 1464 1474. Starostów urząd zjawia się dopiero w czasach czeskich i węgierskich. Za Elżbiety sstą krakowskim rodakiem jest Jaśko Kmita z Wiśnicza 1375 r. 1367 sieradzkim, a 1368 i 1371 ruskim zabity w końcu 1386 Mon. Biel. II, str. 675 7; M. M. Ae. III, str. 386. Starostowie ci noszą tytuł jeneralnych bo władza ich sądowniczokryminalna, wykonawcza, administracyjna i policyjna rozciągała się na sześć grodów powiatów ziemi krakowskiej Helcel II, 451 a od 1562 i na księstwa Zatora i Oświecima. Od 18 maja 1495 dwaj starostowie są czynni w Krakowie Mikołaj z Kamieńca ssta sanocki i Stanisław z Młodziejowic Helcel II, str. 902, 4448 w nieobecności towarzysza niedziałający 4444; 8 lutego 1496 4457 jest wzmianka tylko o jednym staroście, tak że dwoistość urzędu byłaby tylko chwilową. Tylko urząd starosty krakowskiego wolno było łączyć z innemi urzędami, nie narażając się na tak zwane incompatibilia. Innych starostów i zamków nie wyliczamy, dla ich mnogości, która słusznie mogła Małopolsce nadać nazwę Kastylii Polskiej. Spis ich podali w dzisiejszych czasach Weynert O Starostwach i Czemeryński O dobrach honorowych b. Rpltej Polskiej, . Dodajemy, że starostwa służyły w czasach późniejszych za uposażenie urzędników państwowych, zastępując dawniejsze pojedyńcze wsie i dobra przywiązane do godności kasztelanów, chorążych i t. d. Por. M. M. Ae. ; Cod. dipl. Bartoszewicza. IV. Kościół w M. został uorganizowany z chwilą utworzenia biskupstwa w Krakowie. Czasy kiedy mógł należeć do dyecezyi praskiej np. Wratysław II, czeski i polski król, 1086 r. odnawiał niby na mocy aktu z 973 r. , zakreślając granice biskupstwa po Styr i Bug, zostawiły ślad w dedykacyi katedry na Wawelu ś. Wacławowi. Prócz tego żywe są tradycye o ś. Wojciechu uczniu ś. Nila, greka w Rzymie w Krakowie na rynku kościół przedtem bałwochwalski. Pruszcz. Klejnoty ed. Turow. , str. 66 i obok w Modlnicy, gdzie kościół pod jego wezwaniem. Wyznanie bizanckie, greckie, wschodnie, miało być w posiadaniu kościoła Salwatora Spasa w Zwierzyńcu, niegdy parafialnego, potem 1191 oddanego Premonstrantom 1191 Długosz Lib. ben. III, str. 58. Kościół ś. Michała na skałce, w Wiślicy, mają kształty greckie wedle Długosza, Wś Popów pod Świeciechowem, jako dział duchownego, to jest popa zwane Długosz, Lib. benef. I, 193 i Popowa góra od popa ś. Stanisława tak zwana Żywot ś. Stanisława przez Długosza; por. Pamięt, kielecki, 1876 nie tyle świadczą o istnieniu obrządku bizanckiego, ile o powszechności użycia wyrazu papas na oznaczenie duchownego. S. Metody miał nawracać księcia Wiślicy 884 r. na obrządek słowiańskorzymski. Wielkie zamieszanie wybuchłe po śmierci Bolesława I uważają także za ruch religijny, za walkę obrządku greckobizanckiego z łacińskorzym skim Mon. Biel. IV, 814 815. Mieszko II wprowadził do kościoła język grecki i swój, co także miało sprowadzić powstanie religijne por. Biel. Wstęp krytyczny. Fundacya sufraganii arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w Krakowie 1000 czy 999 roku jeszcze w Rzymie położyła kres wątpliwościom religijnym. Małopolska Krytyka, za pierwszego w ogóle biskupa krakowskiego, uznaje Popona, ustanowionego z ramienia papieża i cesarza przez Bolesława I. Zakres jego władzy uległ wcześnie różnorakiemu ścieśnieniu. W r. 1075 papież Grzegórz VII skarżył się, iż w państwie Bolesława Szczodrego za mało biskupów, a za duże są dyecezye. Przysłany nowy arcybiskup Henryk, z Wittburga czy Wirzburga opat, może jednym z dwu legatów wówczas działających w Polsce będący, wpływał zapewne na nowy stan rzeczy, którego rezultat widzimy w asyście piętnastu biskupów na koronacyi Szczodrego w Boże Narodzenie 1076 r. odbytej Mon. Biel. I, str. 368, 370, Monumenta Germaniae Pertzii V, str. 225. Pozostanie wieczną tajemnicą przyczyna sporu tego króla z biskupem Stanisławem krakowskim, później kanonizowanym, która doprowadza do wymierzenia nietylko na innych ale i na biskupie 1079 pogańskiej kary obcięcia członków, zwykłej za przestępstwa polityczne. Można z pewnych danych przypuszczać, że wskrzeszenie przez króla dawnej czci Swantewita pod postacią wróżb jego konia dziś konik zwierzyniecki jest jedną z przyczyn sporu. Prócz tego jednak, list Paschalisa II do arcybiskupa Marcina, następcy Henryka Kod. Wielk. , 5, wspomina ze zgrozą, że bez wiedzy biskupa rzymskiego najwyższego wyklął Henryk biskupa, a król przenosi biskupów z ich stolic własną swoją mocą. Życiorysy biskupów wrocławskich i ś. Stanisława Długosza akcentują, że biskup ten działał natarczywie i wyklina króla, wbrew woli arcybiskupa Piotra imię fałszywe, poradom biskupa wrocławskiego Piotra także, a Paprocki w Herbach, ed. Turow. , str. 647 zapisuje, że jeden z zabójców późniejszego świętego, Marek Szreniawita, zostaje biskupem płockim. Czyli późne źródła samemu biskupowi Krakowa przypisują inicyatywę działania i form jego przeciw królowi, co zgodne jest znowu z tem co list Paschalisa o klątwie Henryka przeciw jakiemuś biskupowi mówi. Zagadkowa klątwa i kaźń niezwykła wywołać musiały głębokie zmiany w stosunku dyecezyi krakowskiej do arcybiskupa gnieźnieńskiego, skoro późniejsi biskupi krakowscy 1186 i 1256 M. M. Ae. I, str. 67 i 69 zastrzegali właściwe granice przewadze hierarchicznego swego zwierzchnika nad sobą. W każdym razie, należy mieć na uwadze i nagły przyrost 15 biskupów do pierwotnych trzech czy 6 z r. 1000, mogący też być sprężyną sporu, zakończonego katastrofą 1079 r. Niebawem, zwłoki biskupa, późniejszego świętego, leżące dotąd w kościele ś. Michała do dnia przenosin, których wiadoma przyczyna jak mówi kronika Mon. Biel. II, str. 297, roku 1088 Mon. II, 796; III 344; IV 388 389, 394 zostają przeniesione do katedry ś. Wacława na Wawelu; kasztelania łagowska własność biskupów władysławskich czyli kujawskich dostaje się kościołowi w Kruszwicy od Judyty żony Władysława Hermana 1085 Długosz, Lib. benef. I, str. 620, 532 3 i spis posiadłości nowej dyecezyi włocławskiej 1148 Cod. Pol. II, str. 2 wymienia probostwo ś. Michała w Krakowie, zamki Wolbórz, Łagów i Gdańsk z okręgami skąd nazwa biskupów włocławskich; pomorscy, Haselbach Cod. Pomer. 422, 290, 291 i kościoły P. Maryi w Sandomierzu i Zawichoście, do czego 1185 przybywa zamek Słońsk z okręgiem, kaplica w Gniewkowie, kościół w Kowalu i Kurowie Cod. Pol. II, str. 5. Fakta te dowodzą utworzenia dyecezyi we Włocławku między 1085 1088, która, objąwszy i stolicę, wywołała potrzebę ekshumacyi zwłok ofiary z 1079, by je z obcej do swojej dyecezyi przenieść. Nowe zatargi wybuchły za biskupstwa Iwona 1218 1229 z jednej strony z biskupem wrocławskim, który gwoli przewadze politycznej Szląska, za Henryka Brodatego 1238 wziął przed Iwonem przodek w hierarchii Bart. III str. 12, Mon. Biel. III, 356, Długosz, Histor. VI, str. 63, a z drugiej tenże Iwon starał się o utworzenie archidyecezyi w Krakowie, wbrew Gnieznu, do czego służył dyplomat fałszywy erekcyi tegoż arcybiskupstwa już 1046 r. Mon. Biel. III, 326 7. Wywołało to tylko przyznanie użycia paliusza arcybiskupiego w dniach świątecznych Janowi Grotowi 1326 1347, Mon. Biel. III, 368. Było to echo może zatargów z 1079 r. Usiłowania Iwonowe daremne, zakończone jego wygnaniem przez Brodatego Mon. Biel. II, 803, odbiły się i na całości dyecezyi krakowskiej. Mianowicie, klasztor w Opatowie, należący do templaryuszy czego ślad w posągach ich u bramy zachodniej kościoła w Opatowie istniejących, dopiero dziedzic opatowski Rafał z Brześcia zniszczył; Długosz, Lib. benef. I, 574 nast. 633 miał tenże Brodaty 1237 r. oddać w posiadanie swojego biskupa lubuskiego, któremu też przyznano dawne zwierzchnictwo duchowne nad Rusią katolicką, 1257 Tejner, Mon. I, 144; por. Mon. Biel. II, 556 i 573. W 1327 r. Jan XIII papież ujmował się u króla Łokietka za prawami Stefana biskupa lubuskiego do mniejszej Galacyi, zwanej Rusią, kędy we Włodzimierzu jego stolica dyecezyalna była, i kędy pracą apostolską się zajmował, a czemu sąsiedni biskupi przeszkadzali, wdzierając się w jego prawa zwierzchnicze 376. Chodziło zaś pewno nietylko o przyjęcie Bolesława ks. Rusi z kościoła greckiego do rzymskiego 383 i 384, ale i o Kijów, który wbrew pretensyom tegoż biskupa oddano dominikanowi Henrykowi 1320 252, 255. Zdaje sie, że takich rywali biskupa lubuskiego należy także widzieć w biskupach katolickich przemyskich jak Iwan, jego następca Mikołaj 1353 r. Tejner I, 720, włodzimirskich jak Piotr z 1358; Tejner, I, 786 i chełmskich, których ostatecznie 1375 poddano metropolii halickiej v. lwowskiej; Tejner I, 963, 968 umarzając pretensye bisk. lubuskiego do zwierzchnictwa nad nimi. Nowa dyecezya w ziemi Jadźwingów, w ciągu w. XIII utworzona, również stała się niebezpieczną dla całości biskupstwa krakowskiego, może w wyższym stopniu niż biskupstwo lubuskie. 1249 na biskupa Jatwesonii został naznaczony Henryk dominikanin Tejner I, 98. 1257 w Łukowie, posiadanym przez templaryuszy, odnowione tęź dyecezyą z biskupem franciszkaninem Bartłomiejem Czechem 142, 143. Wprawdzie, spowiednik ten Bolesława Wstydliwego i świadek jego ostatniej woli 1278 r. chwilowo tylko jak i poprzednik biskupowali; okolica zaś poddana ich władzy włączoną została do archidyakonatu radomskiego dyecezyi krakowskiej, jak to widzimy z wykazu poborców papieskich 1326 1329. Atoli biskup chełmski, krążąc ze swoją stolicą wznowioną 1417, 19 sierpnia, 1455, 18 stycznia przeniesioną do Hrubieszowa; 1473 29 kwietnia przeniesioną do Krasnegostawu. Gołębiowski Panow. Jagiel. I, str. 432, 727, III, str. 315 n. 699 ciągle na pograniczu dyecezyi, wskazywał niejako tkwiącą w samych stosunkach geograficznych potrzebę utworzenia nowego biskupstwa na pograniczu Rusi. Znikli wprawdzie poganie Jadźwingi, dla których biskupstwo łukowskie powstało, ale mnożyli się chrześcianie na ich miejsce. Z drugiej strony czytamy, że 1452 i 1463 dochody biskupa chełmskiego wynosiły tylko 60 florenów po 17 groszy każden, 48 groszy stanowi grzywnę rocznie, z tego powodu dozwalano dygnitarzom zatrzymywać dotychczasowe prebendy Tejner, Monum. II, str. 91, 134, 151, jakie posiadali w innych dyecezyach, przed swoim awansem. Możnaby tedy przypuszczać, że zmiana miejsca stołecznego dla dyecezyi chełmskiej wyobraża poszukiwanie lepszego przytułku. Wyrazem tych potrzeb czyli też innych wyższych było żądanie w 1424 r. owoczesnego biskupa chełmskiego dominikanina Jana, nawet zatwierdzone przez papieża Marcina V, by archidyakonat lubelski przyłączono do jego dyecezyi i za stolicę Lublin mu dano Długosz, 1424, t. XI, str. 330. Temu umniejszeniu swej dyecezyi oparł się Zbigniew Oleśnicki biskup krakowski. W1781 r. przyszło jednak do wykonania tej myśli, której nawet szerszą praktykę nakazał rozbiór kraju w 1772 r. dopełniony. Z części dyecezyi krakowskiej w kordonie rakuskim utworzono biskupstwo tarnowskie, a czasowy administrator dyecezyi krakowskiej 1784 Michał Poniatowski, 1786 utworzył sufraganią sandomierską, trwającą zrazu tylko tak długo, jak jej pierwszy piastun, kś. biskup Radoszewski, ale wznowioną 1819 jako osobne biskupstwo sandomierskie. Wówczas 1813 powstało, w zastępstwie łukowskiego z XIII w. , biskupstwo podlaskie; wszakże oba już ulegały nowemu arcybiskupowi w Warszawie, po zerwaniu związków hierarchicznych jak wprzódy politycznych z Gnieznem. Tak skreśliwszy dzieje biskupstwa w całości uważanego, rozejrzymy jego stosunki wewnętrzne. Do takich należą przedewszystkiem stosunki administracyjne, stojące w związku z rozrostem terytoryalnym i populacyjnym dyecezyi. Bardzo wczesnych czasów sięga naprzykład powieść, że chotelska parafia miała pięć mil powierzchni, zanim z niej i z wiślickiej utworzono kolegiatę wiślicką. Takiej zaś rozległości powód Długosz podaje Lib. benef. I, 404 w małej liczbie dopieroco nawróconych pogan miejscowych. Gdy 1222 r. występuje proboszcz i kanonik wiśliccy M. M. Ae. I, str. 20 jestto wskazówką, że kolegiata w Wiślicy już w początkach XIII w. istniała, a powstała zapewne w XII w. tak jak i inne kolegiaty. Tak sandomierska 1191, 8 września Długosz, Lib. benef. I, str. 301 i nast. M. M. Ae. III, str. 5 6, kielecka, założona przez biskupa Getka f 1185 Mon. Biel. III, str. 350, jak ś. Floryana czyli na Kleparzu z 1184 Długosz, Lib. ben. I, str. 477. Sposób uposażania każdej z tych kolegiat, ze względu na odległość geograficzną źródeł uposażenia od samych kolegiat, może także służyć za ciekawy i może wiarogodny materyał do statystyki populacyjnej M. w okresach najdawniejszych. Sandomierz naprzykład ma dochody z kościoła parafialnego w Połańcu, Świerzach. .. . Kielecka kolegiata żyje z parafii, później kasztelańskiego miasta Radomia, i ślad tego za Długosza ma w nazwie dwoistej radomskiego i kieleckiego dekanatu. Niejakie wskazówki rozwoju ludności a zarazem i hierarchii znajdujemy w kolejnych zmianach administracyjnych kościoła małopolskiego. Podajemy niektóre daty. W 1325 do 1329 dyecezya dzieliła się na 5 archidyakonatów krakowski, zawichoski, sandomierski, radomski i lubelski. Archidyakonat krakowski według kolei źródła zawierał 18 dekanatów prędociński, niegowiecki albo czyrzycki, zatorski, jędrzejowski, kazimierski, zręciński, tarnowski, irządzki, pleszkowski, sławkowski, sandecki, pałecznicki, oświęcimski, korczyński albo bolesławski, czarnociński, kijski, księżnicki, dembicki. Dekanat prędociński obejmował obszar, którego znanemi w owych latach Tejner, Monum. I, 358, Małopolska Małopolska 359, 360 granicznemi punktami są Raciborowice, Zielonki, Giebułtów, Modlnica, Bolechowice, Biały kościół, Racławice, Przeginia, Luboszowa, Zadroże, Szreniawa, Uniejów Miechów, Sławice, Prędocin, zgrupowane naokoło więcej dziś znanych Skały i Słomnik. Dekanat niegowicki albo czyrzycki, w dolinie rzeki Raby położony. , sięga na wschód Lipnicy, Wiśnicza, Bochni, na północ Chełma, Wieliczki, Kosocic, na zachód zaś Gaj, Mogilany, Sulkowice, Harbutowice, Myślenice. Dekanat Zatorski rozłożył się nad Skawą, częścią Wisły, na zachód od Krakowa ją przekroczył. Znane graniczne punkta w 1326 r. są Mucharz, Barwałd, Zebrzydowice, Kszęcin, Tyniec, Morawica, Rudawa, Zalas, Regulice, Poręba, Palczowice, Przeciszew, Głębowice, Wieprz Wadowice. Dekanat jędrzejowski rzeką Nidą odgranicza się od archidyecezyi gnieźnieńskiej na północ, a od dekanatu Kije na wschód. Na południe Wrociżyr, Lubcza, Sędziszów, Obichów. Na zachód Nagłowice, Rakoszyn nieściśle wytykają granice od dekanatu irządzkiego. Dekanat kazimirski od Wielkiej Kaźmiery tak zwany, gdy M. Kaźmierza należała do dekanatu czarnocińskiego, sięga od Cudzynowic na północy, przez Kościelec, oba Brzeska, Wawrzynczyce, Rachwałowice, Przemyków Koszyce, przekracza Wisłę w dolinę dolnej Raby, gdzie kończy się wedle znanych z 1326 spisów na Mikłuszowicach. Dekanat Jedźrancino albo Zrzęcin, na pograniczu dyecezyi przemyskiej i Węgier, rozciągał się nad górną Wisłoką i jej dopływem lewym Ropą, miał główne punkta Żmigród, Biecz i Jasło. Dekanat tarnowski na zachód graniczy z szczyrzyckim w Jasieniu, Porębie, Uszwie, Łukowie, Czchowie, gdzie przekracza Dunajec, którego doliną idąc, zagarnia na prawo Tuchów i Tarnów, w dół rzeki Wojnicz i Radłów. Dekanat irządzki legł na wierzchowinie Warty, Pilicy i dwu Przemszy, obejmując Kłobuck, Częstochowę, Lelów, Szczekociny od W. na granicy dek. jędrzejowskiego, Żarnowiec od W. na granicy dek. pałecznickiego, Dłużec, Gołaszowy od W. na granicy dekanatu prędocińskiego, gdy na południe rozciąga się dekanat sławkowski, a na zachód dyecezya wrocławska. Dekanat pleszowski między prędocińskim na zachód, pałecznickim na północ, kazimierskim na wschód, stolicę swą Pleszów ma nad Wisłą, obejmował Niegartów, Luborzyce, Proszowice, Zembocin, Czulice, Igołomię, Ruszczę. Dekanat sławkowski dochodzi na północ do dekanatu irządzkiego Koziegłowami, Siewierzem, gdzie obejmował doliny górne Przemszy obu, w miastach Chechło, Siewierz, Olkusz, Płocik i Nowagóra stałą ma granicę wschodnią od dekanatu prędocińskiego. Na południe stykał się z dekanatem oświecimskim, u jego miast Trzebini, Chrzanowa, Woszczyc. Mysłowice, Będzin, Bytoń i Mikułów są w obrębie dekanatu sławkowskiego, który na zachód graniczy z dyecezyą wrocławską. Dekanat sądecki rozłożył się u spływu dwu Dunajców, od czego też jego stolica zwała się niegdy Asanka w II w. po Chr. Sutecz w XIII w. po Chr. a dziś Sącz z tek wziął nazwisko Szaraniewicz Kritische Blick in die Geschichte der Karpathen, Lemberg, 1871, str. 67, n. 1. Na północ miał dekanat szczyrzycki i tarnowski, na wschodzie zrzęciński, na południu góry. Dekanat pałecznicki ze stolicą w Pałecznicy ściśnięty między czarnocińskim i pleszowskim na wschód i południe, na zachód mając zatorski i irządzki, na północ graniczy z jędrzejowskim. Obejmował Mstyczów Włodzisław, dwa Książe, Kalinę, Słaboszów, Racławice, Nasiechowice i Pałecznicę. Dekanat oświęcimski, nad Sołą i górną Wisłą rozłożony, na południe sięga do Żywca nad Sołą, na zachód do Biały nad rz. t. i. , Wisły, Woszczyc; na północ ma dekanat sławkowski. Porębów, Osiek, Witkowice. Kąty, Czaniec kończą dekanat od wschodu. Dekanat korczyński albo bolesławski u zbiegu Wisły, Nidy, Raby i Dunajca obejmuje Korczyn nad Wisłą, Opatowiec, ku wschodowi Bolesław i Sumcin na prawym brzegu Wisły, ku północy Stróźyska, Solec, dekanaty czarnociński, kijski i księżnicki, a od wschodu dembicki de Silvis inaczej. Dekanat czarnociński na zachodnim brzegu dolnej Nidy powyżej korczyńskiego rozłożony, objął Działoszyce, Chrobierz, Dzierzążnę, Stradów, Probołowice, Czarnocin, a to między kijskim Płn. , pałecznickim Z. , kijskim W. , korczyńskim W. Płd. . Dekanat kijski legł na wschód Nidy i dekanatu czarnocińskiego, oraz jędrzejowskiego u Lisowa, Kijów, Sędziejowic, Szańca, Buska, obu Chotlów; na północ graniczył z probostwem kieleckiem. Na wschód u Gnojna, Janiny, Szczaworyża spotykał się z dekanatem księżnickim, a na południe z korczyńskim. Dekanat księżnicki objął Stobnicę, Kurów, Kołuszów, Szydłów, Staszów, Koniemłoty, Połaniec, Księżnice, Biechów. Na wschodzie ma już archidyakonat sandomierski, na południe za Wisłą dekanat dembicki, i suchą granicę z korczyńskim dekanatem. Na Z. dekanat kijski, na Płn. probostwo kieleckie. Dekanat dembicki de Silvis; por. Monum. Biel. III, str. 73, pod r. 1259 eodem tempore venientes de Sylvis Bodzanta Sandomieriensis decanus etc. leży w dolinie Wisłoki na północ zrzęcińskiego; na północ sięga do Gawłuszowic, od Dembic nad Wisłoką, przez Łubszynę i Sędziszów przesuwa się w dolinę Wisłoka, gdzie już na granicy przemyskiej ma Czudec i Dobrzechów. Drugi archidyakonat krakowskiej dyecezyi, zawichojski, rozciągnął się nad Wisłą za ujściem Sanu; na zachód u Opatowa, Ptkanowa, Szewnego, zetknął się z prob. kieleckiem; na północ nad Wisłą u Piotrowina, a dalej u Rybitw i Dzieszkowic przy rus. Urzędowie z archidyakonatem lubelskim. Potok, Biała leży na wschodzie. Trzeci archidyakonat dyecezyalny objął Sandomierz, bieg Sanu po Racławice ujść Tanwi, bieg Wisły w górę rzeki po ujścia Wisłoki Gawłuszowic. Granica zachodnia u Niekwasowa Osieka, Strzegomi, Kiełczyny, Ujazdu, Modliborzyc t. j. dek. kijski, prob. kieleckie. Na północ Włostów, Obrazów, oddzielają archid. sandom, od archidyakonatu zawichojskiego. Czwarty archidyakonat radomski na północ Iłży od Wierzbicy i Ciepielowa przez Radom, Sieciechów, Korytnicę, Żelechów, sięga do Łukowa na północ. Skaryszew, Tczew, stanowią wschodnią granicę od archidyakonatu lubelskiego, który zaczyna się na zachodnim brzegu Wisły u Krępy, Chotcza i Solca, przez Opole, Kraśnik, Bychawę, Częstoborowice z południa, a przez Jaroczyn, Kock, Syrokomlę, Czemierniki z północy dochodzi do granic dyecezyi krakowskiej z chełmską i łucką. Prócz tych archidyakonatów w 1326 r. była jeszcze kolegiata w Szkalbimierzu, Wiślicy, Opatowie i Kielcach, do których należał obszar zawarty między Kielcami, Mirem, Iłżą, Kurowem, Maminą, Szumskiem, Łagowem i Działoszycami, dotykający na W. dekanatów radomskiego, lubelskiego, zawichojskiego i sandomierskiego, a na płd. kijskiego. Klasztorne probostwa były w Zwierzyńcu, Imbramowicach, Krzyżanowicach, w Busku było premonstrantów i ich klasztor w Brzesku; klasztory benedyktynów w Tyńcu, Staniątkach, Sieciechowie, Łysogórze i ich probostwo w Mstowie. Cystersi w Mogile, Jędrzejowie, Szczyrzycu, Koprzywnicy, Wąchocku; w Miechowie Bożogrobcy, przeorstwo w Łubiechowy ś. Marka, klaryski w Sączu i u ś. Andrzeja w Krakowie. W 1359 jeszcze powiaty koto Długopola, Czorsztyna, t. j. między drogą, która idzie od Myślenic do Twardoszyna, oraz między Słonogorą i Obidową nad Dunajcem, z powodu płonności gruntów i wielkiego zimna, miały składać dziesięcinę niesnopową, lecz 3 skojce 6 groszy z łanu na ś. Marcin Ordin. Bodz. 4; Bandtke Jus pol. 165. Długosz zapisał ciągły przyrost kościołów w lubelskim archidyakonacie powodu ciągłego przyrostu ziemi lubelskiej Lib. benef. II, str. 536. O tym rozroście mamy niektóre wskazówki. Tak np. Bychawa w XV w. str. 544 jest czteroimienna choć jedną nazwą ogólną objęta na skraju wsi we dlach, jak mówiono Szdrapy, w środku Bychawa, na początku Wola, w końcu odróżniający się krzakami Olszowiec. Na mapie Kolberga trzy ostatnie są już osobnemi nomenklaturami, gdy w wykazach 1326 i 1320 o nich nie słychać. W Biskupicach dopiero Zbigniew Oleśnicki 1444 i sadzawkę z młynem w Giełczwi założył. Wojcieszków należał do parafii Tuchowiec pod Łukowem, a kościół założył w nim tenże Zbigniew Oleśnicki, który też i w Batorzu i Piotrawinie 1441 ufundował lub zmurował nowy. Na krudunkach powstawały Ruda Jankowska, także w Janikowie za Rudą w Psarach, świeżo pola wyczynione nad Czerwoną strugą, a nadto młyn nowy, wszystko robota przybylca Profety dziś Wolka Profeska. Z Chotczy nad Wisłą utworzyła się nowa parafia aż w Siennie, daleko na lewym brzegu Wisły. 1497 r. Zbigniew z Oleśnicy bisk. krakowski utworzył nowy archidyakonat sandecki, ujmując część archidyakonatowi krakowskiemu i probostwu wiślickiemu, zwróconą ku Węgrom i Karpatom Lib benef. IT, 234 5 nast. . Dzielił się się on na dekanaty biecki, dembicki, sandecki i tarnowski albo tuchowski, a objął dawniejsze z 1326 zręciński, dembicki, sandecki i tarnowski oraz część oświecimskiego. Archidyakonat krakowski objął dekanaty czarnociński, pałecznicki albo słaboszowski, dobczycki albo szczyrzycki zawierający północną część dawnego tarnowskiego, Zatorskiego i szczyrzycki. Dekanat Wielkiej Kaźmierzy albo Witowski objął obie Kaźmirze, dawniejsze oba dekanaty ploszowski i kazimierski. Poniższy cytat statystyczny wykaże zmiany hierarchicznoadministracyjne w w. XVI. Stan mianowicie kościoła katol. a w części protestanckiego przedstawiony w cyfrach statystycznych i rozwoju geografiicznym w latach 1595 1598 mamy w pracy kś. Bukowskiego Dzieje reformacyi w Polsce 1883. Jest to obraz co prawda niekompletny, bo materyał skąd pochodzi, t. j. wizyta bisk. Radziwiłła lub Padniewskiego, nie objął wszystkich dekanatów dyecezyi krakowskiej np. na 41 dekanatów za Padniewskiego zwiedzono tylko 11, ale zawsze daje pewne jakieś wskazówki; i tak archidyakonat krakowski dekanat dobczycki kościołów 30 w tem heretycki 1; jędrzejowski koś. 25, her. 10; kielecki koś. 27; kijski koś. 22, her. 6; lelowski koś. 38, her. 8; lipnicki koś. 23, her. 2; nowogórski kos. 26, her. 3; opatowiecki koś. 21, her. 5; oświecimski koś. 33, her. 9; pacanowski koś. 16, her. 6; proszowicki koś. 29, ber. 3; pszczyński koś. 20, her. 16; skawiński koś. 18, her. 1; skalski koś. 29, her. 6; sokoliński koś. 16 her. 6; siewierski bytomski koś. 36, her. 15; tarnowski koś. 17, her. 1; wielicki koś. 10; witowski koś. 13, her. 5; wojnicki koś 17, her. 1; wolbromski koś. 13, her. 1; wrocimowski koś. 16, her. 7; zatorski koś. 32, her. 11. Archidyakonat sandecki dekanat bobowski koś. 20, Małopolska her. 10, ; biecki koś. 20, her. 1; jasielski koś. her. 1; mielecki koś. 13, her, 2; nowotarski koś. 18; pilzneński koś. 19, her. 2; ropczycki koś. 18; sandecki koś. 29, her. 9; żmigrodzki koś. 12, her. 2. Archidyak. lubelski dek. chodelski koś. 16, her. 2 łukowski koś. 14, her. 2; parczewski koś. 28, her. 10; radomski koś. 13; solecki koś. 10, her. 3; stężycki koś. her. 3. Archidyak. sandomierski koś. 52, her. 3. Archidyak. zawichojski koś. 54, her. 9. Razem na 916 zwiedzonych kościołów, 288 było heretyckich. V. Szkoły w Małopolsce, jak powszechnie w wiekach średnich, są w ręku duchownych. Ksiądz, zajmujący się uczeniem dzieci w szkołach, i stąd zowiący się scholastykiem, był obowiązany, wedle poleceń papieskich Grzegorza XI r. 1377, Tejner Mon. I 1009, umieć dobrze czytać, dobrze zdania układać, pięknie śpiewać i poprawnie mówić po łacinie, być biegłym w naukach, śpiewać jutrznię i nieszpory Lib. ben. II str. 499. Zazwyczaj wś, będąca uposażeniem tych scholastyków zowie się Mistrzowice, jak np. krakowskich nad Dłubnią w parafii Raciborowice, sandomierskich w par. S. Trójcy w Zawichoście. Dług. Lib. benef. I, str. 78, 328 9. W tej nazwie tkwi ślad faktycznego pełnienia obowiązków mistrza szkoły magister scholae przez tytularnego później tylko scholastyka, który potem od siebie mianował i uposażał właściwego nauczyciela. W wiślickiej wszelako kolegiacie do czasów Długosza w XV w. nauczyciel był zarazem wikarym; co ówczesny scholastyk wiślicki Piotr z Walkowa z porady swej kapituły zniósł i przez co nauczyciel stał się osobą świecką. Świeckim lub duchownym bywał znowu nauczyciel sandomierskiej scholasteryi. Do scholastyka należały też budowla, utrzymanie i reperacya domu szkolnego Dług. Lib. ben. I, 451, 521. Taką np. szkołę zmurował na cmentarzu kościoła ś. Floryana w Krakowie proboszcz miejscowy Grzegórz z Lubrańca podkanclerzy 1493 I, str. 481 w myśl tych obowiązków edylowskich scholastyka. Co do dochodów i wynagrodzenia, to i tu często, scholasteryą nazywając, przez dawny nałóg i zwyczaj, obowiązki nauczyciela, oznaczano ich wysokość rozmaicie i niejednakowo. Scholastyk krakowski płacił mistrzowi szkoły, katedry i zamku krakowskiego z dochodów czynszowych Mistrzowic 12 grzywien bez zwłoki i trudności, resztę sobie zatrzymując. W Miechowie III, 19 brał nauczyciel z Podleśnej Woli dziesięcinę ocenianą także na 12 grzywien. Kochanowski w Satyrze o pensyi 10 grzywien nauczyciela mówi; i tyleż brał nauczyciel w Policznej. Obok tego jednak w Kraśniku klasztor dawał 5 grzywien III, 174, w Starym Sączu 339 każdy z 50 łanników dawał po 6 denarów stołowego. W Przecławiu II, 298 wedle fundacyi 1444, nauczyciel brał dziesięcinę 4 grzywny i ofertorya do równego działu. Skarbimirski zastępca scholastyka brał część wikaryuszowską z dziesięcin, z warzelni piwa, z ofertoryów i z sukna pogrzebowego. W Swoszowicach i Mstyczowie brał kopę, w Jemielnie dziesięcinę wartości 6 grz. II, 23, 89, 67, w Kozłowie brał dziesięcinę wartości 2 grz. , a w Krzeszowicach trzecią część ofertoryów II, 89, 64. W Wiślicy Dług, Lib. benef. I, 417 brał nauczyciel 1 grz. z izby tortur czyli kłody więzienia. Co do prawa nominacyi, to wypada zaznaczyć w Wieliczce istnienie sporów między zarządem miastami rajcami a proboszczem co do wyboru osoby nauczyciela Helcel II, 3659, 3726, trwający dość długo, ciągnący się jeszcze 1461 i 1463. Rozstrzygała go najprzód komisya sędziów duchownych z polecenia króla, a potem egzekucya ssty podstarościego lub sędziego grodowego wrazie nieobecności starosty na korzyść plebana. Raz była rękojmia 300 grz. , drugi raz 200 grz. wrazie nieposłuszeństwa burmistrza z rajcami naznaczoną. Spory te w XV w. trwające, może dadzą się objaśnić faktem naznaczania nauczyciela tylko przez rajców miejskich we Lwowie 1449 A. G. Z. V, str. 136, 151, IV, 10 oraz faktem wspólnej nominacyi przez rajców i proboszcza w Starej Nieszawie od czasów Jagiełły i w N. Nieszawie od Kazimierza III Jagiellończyka 1436 Kod. pol. II, str. 927, w Wyszogrodzie 1382, Fordonie 1424 Kod. pol. II, str. 832. Może był jednak w Wieliczce spór wynikiem dążności nielegalnej z ducha pierwotnej fundacyi, która wyraźnie jest niestałą, ale mającej źródło w kierunku husyckim. Uczniowie szkół oddawna musieli zyskać sobie techniczne nazwisko żaków, jak świadczy powieść następna. Kazimierz syn Mieszka II Lamberta, w Gallusa kronice ma przydomek qui fuit monachus, jest zwany obok tego homo literatus, to jest wykształcony w prawie rzymskiem i cywilnem Mon. Biel. I, str. 415 416, 619, IV, str. 256, gdyż do klasztoru był chłopięciem oddany, aby się w piśmie św. kształcił. Tenże Kazimierz przez Długosza i mnichem i dyakonem już jest zwany Hist. ed. Przeźdz. ks. III, str. 269. W podaniu tem znalazły się dwa pojęcia mnichostwo i w ogóle stan duchowny, w którym istnieje stopień dyakona, i uczenie się w szkole klasztorne. Mieli tacy uczniowie tytuł łaciński clerici, tłumaczony zwykle żak por. clericales alias żakowe A. G. Z. II, str. 208 clerici Dług. Lib. benef. II, str 103, co pochodzi właśnie od dyakon. Świadczy o tem forma diak, diaczek, w ruskich dziejach oznaczająca pisarza, teraz sługę kościelnego w rodzaju naszego Małopolska klechy, także niby uczonego. Z tej formy diak objaśnia się żak przez pośrednią formę dżąk, o której związku, nie tylko faktycznym ale i etymologicznym, z dyakonem, księdzem, wiedziano jeszcze w XVII w. w przysłowiu Kochowski Epigramata, str. 45 Nie z każdego żaka ksiądz. Gallus jeszcze wyraźniej potwierdza ten wywód w powieści o Zbigniewie, który przez ojca, Władysława Hermana, oddany najprzód do szkoły w Krakowie, a potem w Saksonii do klasztoru zakonnic monialium Mon. Biel. I, 431; Komarnicki i Lelewel przemilczeli o tem, traci przez to w oczach Pomorzan, gdyż jako vir litteratus i wymowny, powinien raczej jako żak clericus Mon. Biel. II, str. 440 kościołem rządzić niż bojować. Tu wyraz clericus musi mieć koniecznie już owoczesne kalamburowe ksiądz i żak znaczenie, boby inaczej dowcipu w tym zwrocie nie było. Być może, iż chodzili w szatach zakonnych, co by pomyłkę ułatwiało Tejner I, 169. Żaki ci już 1173 1179 są znani w Krakowie z rozpusty, jako rozbijający żydów, za co ich Mieszko III tak karał, jak za zbrodnię stanu Moń. Biel. II, 381, scholares; Zeissberg straż przyboczna, niezręcznie; Vincent. Kadl. str. 105 n. 1. Rzucanie kamieniami spowodowywało niekiedy zabójstwo osób trzecich Tejner I, 169. 1230 r. żaki scholares krakowscy uprzykrzają się benedyktynom tynieckim, wyprawiając sobie w Boże Narodzenie i w dni następne uczty i pijatyki, śpiewy, gry i bójki aż do krwi, zabawy straszne i sprośne Kod. Tyniecki, str. 34. Są to zapewne gry, pijatyki, uczty i zabobonne obrzędy w ten sam czas zakazywane w Wielkopolsce 1420 przez bisk. Laskarysa Star. Pom. Pr. pol. , IV, 29, 30, 33, 34, do czego kolędowanie i maskarady, polegające na zamianie strojów płci wzajemnej, należą. Żaki małe 1448 r. w Krakowie, 1459 w innem mieście, żebrzą Tejner I, 169, str. 131, M. M. Ae. II, B, str. 46, co służy za dowód powszechności zwyczaju tego, który w Wieliczce Dług. Lib, benef. II, str. 103 wywołał ofiarę urzędników i robotników miejscowej żupy solnej, że klerykom szkoły przy kościele ś. Klemensa dawali jadło i napój na śniadanie i obiad; co się powtarza gdzieniegdzie za obrębem Małopolski w stołowaniu proboszcza z 2 żakami Ostapkowice 1475; A. G. Z. VI, str. 184. Żaki miejscowi dostawali darmo kąpiel co tydzień w łaźni miejskiej Wawrzyńczyce, Lib. benef. II, str. 17. 3. śpiew żaków przy obrzędach kościelnych obowiązkowy; towarzyszą księżom do chorych, z kadzidłem i światłem, i za to płacę i kąpiel dostają Lwów, Płock A. G. Z. IV, str. 10; Kod. Mazow. str. 253 r. 1471. Wychodzili też na powitanie konduktów, jak np. Zygmunta Augusta 1569 r. i witali je śpiewem Księgi Metr. Stołu 284 w Białaczowie, Radoszycach, Małagoszczy, wsi Złotnikach, Jędrzejowie kantor, Książu, Miechowie. Toż samo, oczywiście z wesołemi śpiewami występowali na powitanie żywych. Tak w Korczynie na rozkaz Jadwigi d Anjou królowej, śpiewający żaki scholares dostali groszy 390 Przeźd. Życie dom. J. i J. str. 18. Zygmunt I 503 pod Częstochową wsparł żaka chorego i żaka waryata, który biegł przy kolebce; 1518 wspierał żaków w Radomiu starszym dawał 5, młodszym 2, Szydłowcu, Seceminie, Miechowie, Niepołomicach Łubom. Trzy roździały str. 16 n. 2 witających go po drodze. W sposób podobny, chodząc ze śpiewem i graniem, żywił się Grzegorz z Sanoka, zmarły jako arcybiskup lwowski 1477 r. Szkoła była miejscem nauki, pobytu i odpoczynku dla dzieci przychodnich, bez różnicy stanu, obyczajem całego królestwa polskiego Lwów A. G. Z. VI, 30; od 1490 z ograniczeniem dla rodzin plebejskich po jednym z rodziny. Był w niej piec, przy którym przyjeżdżający do kościoła grzeli się Helcel II, 372 r. 1463 w Łapanowie, zapewne zasilając się piwem i jadłem, przez nauczycieli szkoły często z upoważnienia królewskiego sprzedawanem np. w Tymbarku 1349. Oczko w XVI w. za przykład, jak źle mieszkania wpływają na stan zdrowia, cytuje między innemi szkoły ubogie w Polszcze, wraz z więzieniami głębokiemi, karczmy smrodliwemi, szpitalami i kopalniami Przymiot, ed. Klinka, str. 284. Co do zakresu nauk wykładanych po szkołach, to wiemy z Glicznera Książki owych dzieci, ed. Friedlein 80, że uczono dzieci pierwej abiecadła, a, b, c, d, potem sylabizować albo litery składać, a naostatek czytać zupełną sentencyą albo słowo. Pospolicie bakałarzowie dzieciom piszą wokabuły, dwie słowie po łacinie a dwie po polsku sanctus święty, maledictus przeklęty; potem zaś wierszyki im całe dają Ama Deum super omnia, Homo sine litteris speculum impolitum. Te wierszyki eksponują im na polskie; naostatek, gdy się dobrze nauczy czytać dobrą a zupełną łacinę, w której będzie wiersz, dwanaście, dwadzieścia piszą. .. Rękopis Wojciecha z Krasnegostawu na pograniczu Małopolski w r. 1407 opracowany Praefatio in raptum Proserpinae, Klaudyana Łukaszewicz Hist. szkół I, 19 n. 3, wskazuje sposób objaśniania utworów łacińskich, nakazany 1237 przez arcybiskupa Pełkę po polsku. Zachował się wykład listów Owida przez Marcina ze Słupczy. Mon. Biel. II, str. 211 212. Zalecenie historyka czasów Bolesława Krzywoustego, kronikarza Gallusa f po 1138, by jego praca vero interprete była recitata po szkołach, znalazło echo, bo Mateusz Cholewa, zrazu scholastyk w Stobnicy Dłg. V, str. 10 Małopolska Małopolska pod r. 144, wykładał dzieło swego poprzednika, skracając je i uzupełniając w szkole, której przewodniczył, zanim za pożyczkę pieniędzy powołano go na stolicę biskupią krakowską Patrz jego odpowiedź żądającym drugiej pożyczki V, str. 68 pod r. 1166 zgodna z duchem kroniki. Winc. Kadłubek z tekstu historyi polskiej i z komentarza z wypadków historyi powszechnej i innych podobieństw, gwoli życzeniu Gallusa dołączonego grzez verum interpretem Mateusza, urobił rozmowę Janika i Mateusza, nawet utrzymywaną i w czwartej księdze już przez siebie spisanej niby w czasie biesiadniczej o dziejach powieści wedle drugiego życzenia Gallusa. W w. XV wykładali kronikę Wincentego Maciej z Kobylina w szkole na zamku krakowskim Mon. Biel. II, str. 205 6 czego trzy skrypta dochowały się, które, jak widać z nadpisów po rękopisach, pisali, , mistrz Janz Szadka, Jan Odelf rektor szkoły sandomierskiej u Panny Maryi 1471, bakałarz Dominik w szkole ś. Anny w Krakowie 1456, Teofil z Bogusławic rektor żaków z Lublina 1481. I w ogóle mamy świadectwo z XV w. , ze wielu teraz Historyą Kadłubka czyta, bądź dla wartości treści, bądź zalet stylu str. 214. Stosownie do zwykłego podziału na trivium gramatyka, retoryka, dyalektyka iquadrivium arytmetyka, jeometrya, astrologia, muzyka, gramatyki uczono z Donata i Katona. Język polski już w szkole polskich magnatów po 1085 r. założonej przez Ś. Ottona biskupa późniejszego Bambergu zdaje się w Krakowie był używany Mon. Biel. II, str. 32. Późniejsze rozporządzenia arcybiskupów gnieźnieńskich we względzie tegoż języka, odnoszące się do całego kościoła polskiego, dotyczą oczywiście i Małopolski, jak Pełki, Świnki, Jarosława. Bez zamiaru i możności podania spisu wszystkich szkół przed XV w. w Małopolsce istniejących, przykładowo wymieniamy te, które w aktach spotkaliśmy. W Krakowie już za Władysława Hermana była szkoła, w której uczył się Zbigniew. Później 1206 i 1212 jest znany magister Benedykt scholastyk, który chłopcom żakom zwykł był mawiać o dzieci, młodzieńcy, słuchajcie nas zgrzybiałych i starców Za waszego życia odkryją największy skarb tego kościoła, t. j. ś. Stanisława, którego na własne oczy widzieliśmy, jak ołtarze obchodził i pontyfikalnie ubrany msze odprawiał Mon. Biel. IV, str. 395. 1235 czytamy scholares obok wikaryuszy, katedry; 1263 jest mistrz Adam, wikary krakowskiej katedry, rector puerorum, a 1267 rector scholarum kościoła krakowskiego M. M. Ae. I, str. 90. Mistrz Gerard, kanonik 1263, proboszcz w Wiślicy 1266 a od 1267 dziekan do 1279, był doctor scolarum tegoż kościoła M. M. Ae. I, str. 90, 94, 96; Mon. Biel. II, str. 809, 812, zapewne przed Adamem. W 1364 r. ,, więc w 16 lat po założeniu praskiej a na rok przed fundacyą wiedeńskiej, Kazimierz W. założył wszechnicę w Krakowie na wzór włoskich, t. j. z samorządem uczni, wybierających z pomiędzy siebie rektora i z pomiędzy wykładających sobie miłych profesorów. Miano wykładać teologią, prawo kanoniczne i cywilne, medycynę i nauki wyzwolone. Wyrażenie z 1367 w zamku krakowskim czyli w uniwersytecie Niwa 1882, 187, str. 495 okazuje, że wszechnica Kazimierzowa mieściła się, choć w części, na Wawelu, gdzie jeszcze 1495 wymieniają szkołę koło wieży i domu Lanckorońskich Helcel II, 4410. Bakałarze w tej wszechnicy graduowani byli potem w Pradze czeskiej 1368 i 1373. 1379 w Krakowie bawi Maciej, profesor ś. teologii, oczywiście profesor w uniwersytecie, jeszcze 1390 bawiący w Pradze M. M. Ae. IV B, str. 166, 229. W latach 1368 i 1384 są karani bedele, oczywiście uniwersyteccy także. Nakoniec w liczbie dowodów istnienia wszechnicy krakowskiej, cytuje Szujski fakt wielkiej liczby uczni 229, którzy się zapisali w pierwszym roku odnowienia szkoły głównej przez Jagiełłę, jak tego potem nie bywało, a co świadczy o słuchaczach pozostałych z dawnej wszechnicy Kazimierza W. M. M. Ae. IV, XXXIII IV. Wypada jednak dodać, że ze studentów tego 1400 r. Album studiosorum univer. cracov. Kraków 1883 str. 13 15 z Krakowa, jako stali mieszkańcy zapisali się Mikołaj Psitacus de Czartky wikary krakowski, Adam syn Jędrzeja z Jägerdorfu, podwojci krakowski, Klemens syn Klemensa, Jan syn Marcina Cirkelmejster, Jan syn Jana, Michał syn medyka, Andrzej Grawdna. Czterech nie podało miejsca pochodzenia Mikołaj syn Floryana pierca prokurator, Andrzej syn Burcharda ksiądz, Jan Tempelfolk i Mikołaj Lichtenberk. Wieliczka, Sandomierz, Bochnia, Skarbimir ma po kilku przedstawicieli. Reforma Jagiełły, na wzór pairyski, oddała szkołę w ręce profesorów i z ich łona obieranego rektora, a pod kuratelą każdorazowego biskupa krakowskiego, ze specyalnym celem wytępienia błędów heretyckich. Pomieściło się Collegium jagellonicum na miejscu dawnej synagogi w ulicy żydowskiej, w grodzkiej od 1403 było collegium iuridicum, a od 1411 medicum; collegium novum potem bursa Hungarorum od 1464 w ulicy brackiej franciszkanów. Nowa wszechnica w drugim roku istnienia miała słuchaczów jeśli wierzyć dopiskom nazwy kraju przy imionach z Saksonii, Turyngii, z węgierskiego Ucmarku. 1402 są z Eisenach Kolonii i innych miast Niemiec; Marcin kustosz kościoła z Wilna, dwaj Niemcy z Królewca. 1403 dwaj toruńszczanie i Małopolska gdańszczanin zapisał się. 1413 i lat nast. zja wiają się coraz liczniej Litwini, 1417 student z Erfurtu, 1418 szwed z Upsalu, 1419 finlandczyk z Abo. Prócz szkoły na zamku w Krakowie, odbadowanej przez kś. Bedlińskiego 1532 r. Mon. Biel. III. 107; Papr. Herby str. 535, istnieje szkoła szpitalna u ś. Ducha 1424, odbudowana 1474, 1647 upadła Przycz. do dz. medyc. I, str. 38; Dług. Lib. benef. III, 39; u Panny Maryi w rynku 1355 a 1407 poznajemy imię jej rektora, Stefana Hopf era, będącego wedle zwyczaju wskazanego przez ustawę dziekanem wydziału artystów w uniwersytecie A. G. Z. IV, M. M. Ae. IV; 1395 spaliła się szkoła u ś. Anny, oczywiście dawniej istniejąca; 1402 paliło się koło szkoły Wszystkich świętych, już istniejącej 1375 pod kierunkiem Jakóba a 1397 pod zarządem mistrza Klemensa; 1556 była szkoła na Skałce i mniszek na Kazimierzu; 1426 magister Jan, medyk, włoch żonaty, utrzymuje szkołę medyczną prywatną. W Sandomierzu w szkole u ś. Maryi 1384 jest rektorem mistrz Bartłomiej Życie dom. J. i J. str. 68; istnieje 1436, kiedy Zbigniew Oleśnicki potwierdził nową szkołę parafialną, przez kś. Bernarda ze Strzałkowa założoną u ś. Piotra kś. Buliński Monog. Sandom. 397, niewiedzący o 1394 r. ; przestała istnieć 1717. W tejże szkole Panny Maryi Jan Odelf wykłada Kadłubka 1471. 1587 pomyślała kapituła o poprawie szkoły i wyborze uczeńszego i pilniejszego nauczyciela, którym zazwyczaj ksiądz; jeżeli był świeckim, musiał nosić księżą suknię; 1787 zyskała szkoła budynek murowany. O szkole u ś. Pawła nic nie wiadomo kiedy powstała, może z odbudową kościoła z cegły 1426, może był w niej nauczycielem Dzierżęga; 1672 była w gruzach. Jezuici przybyli 1602 3 z łaski Gostomskiego Hier. mieli szkołę o 5ciu klasach i konwikt szlachecki fundacyi Jakóba Boboli, podczaszego sandomierskiego 1635 1773 r. Seminaryum przez dra med. kś. Leopoldowicza założone 1616 r. , upadło 1783. Szkoły akademickie trwały jeszcze 1791 r. Przy szpitalu ś. Ducha od 1604 miała być szkoła z wykładem religii, pisania i czytania, t. j. elementarna. W Lublinie już 1413 r. jest szkoła; dr. Andrzej, bakałarz sztuk, a 1481 Teofil z Bogusławic są jej rektorami. Helcel I, str. XXVIII n. 3; Mon. Biel. II, str. 214. Kolonia akademicka lubelska odbywała popis 1791 r. W XV w. znane szkoły następne 1416 w Sędziszowie, 1443 Racławicach, 1454 Niegowicach, 1463 w Łapanowie i Wieliczce Helcel II, 434, 3135, 3555, 3723, 3726, Swoszowicach, Krzeszowicach, Jemielnie, Mironicach odnowiona 1439, Mstyczowie, Kozłowie, Moskorzewie, Bochni, Wawrzyńczycach, Wierzchowiskach, Strzyżowicach, Strożyskach, Tuchowie, Miechowie, St. Sączu, Konopnicy, Kraśniku Dług. Lib. ben. ; w Bochni była 1447. Mon. Biel. III, 245. W XVI w. poznajemy szkoły 1503 w Częstochowie, 1518 w Radomiu, Szydłowcu, Seceminie, Miechowie, Niepołomicach; 1569 w Opocznie, Białaczowie, Jedlińsku, Radoszycach, Małogoszczy, Złotnikach, Jędrzejowie, Książu, Miechowie. W Nowem mieście Korczynie 1564 żaki dostają 6 par chlebów i piwa 3 miary; 1691 szkoła zostaje kolonią akademicką; 1692 jezuici szkołę swoją otwierają. W Opatowie szkołę zbudował Piotr Glawicz scholastyk opatowski 1519 1544, że jednak dziekan w Opatowie Stefan występuje już 1212, musiał być więc i scholastyk ze szkołą. Istniała szkoła jeszcze 1746. W Tarnowie Marcin Łyczko proboszcz kolegiaty 1531 założył kolonią akademicką, z której 1784 Austryacy utworzyli gimnazyum 6klasowe. Łukasz. , Hist. Szkół. W Pińczowie szkołę akademicką założył 1701 potwier. 1726 Józef Wład. Myszkowski, margrabia pińczowski, zbudowawszy gmach i przeznaczywszy fundusz na 3ch profesorów gramatyki, poetyki i retoryki. 1783 było tu uczniów 48. Kielce miały szkołę oo. komunistów 1726 r. ; w 1784 miały 206 uczniów. Za wzór szkołom dysydenckim służyła pińozowska, założona, po wypędzeniu paulinów z ich klasztoru, przez Mikołaja Oleśnickiego z pomocą Stankara, w której od 1552 rektorem był Grzegórz Orsacius po nim, Piotr Statorius z Thionville pierwszy gramatykarz polski po polsku 1568, odkąd przezwał się Stojeńskim, który z Janem Tenandusem byli nauczycielami. Miała 4 klasy, w 4ej uczono czytać, pisać i katechizmu po polsku, w 3ciej łaciny, w 2ej prozodyi i składni, czytano Terencyusza, Cycerona i katechizm łaciński Kalwina, i przekładano z polskiego. W pierwszej była dyalektyka i retoryka, czytano, , wymowę Cycerona listy jego i etykę, Wergilego, Horacego i Justyna, uczono greckiej gramatyki i czytano Ksenofonta, Lucyana, Demostenesa i katechizm grecki wyd. Robertä Stephana. Pisano listy po polsku i łacinie, tłumaczono je na grecki, dysputowano po łacinie. Codziennie chodzono na kazanie dwa razy, co środę i sobotę była rekreacya po obiedzie. Od 1560 Pińczów stał się gniazdem aryanizmu, pod kierunkiem Stojeńskiego, Witrelina Aleksandra, Marcina Krowickiego i innych aż do 1586, kiedy umarł Mikołaj Oleśnicki, jej opiekun, odkąd przeszedł w ręce katolików. W Krakowie rektorami byli koło 1568 Jan Tenandus i Krysztof Tretzius senior 1570. W Seceminie Szafrańców rektorem był Jan Poitevin; szkołę stąd przeniesiono do Lewartowa. W Chmielniku uczył słynny Wojciech Kaliski Calissius, zrazu nauczyciel w Turobinie ruskim. potem w Ch, , nakoniec w Lubartowie, którą 1 urządził koło 1586 r. już jako socynianin. Szkoła ta w Lewartowie, ufundowana za sta raniem Mikołaja Kazimierskiego, upadła z jego nawróceniem się 1597. Wedle Cichockiego, kalwini z Holandyi i Flandryi osiedli w Lubartowie i Mikołaja Firleja wojewodę lubelskiego skłonili do fundacyi szkoły swego wyznania. Szkoła w Oxie Rejów miała za pierwszego rektora Andrzeja Persteina szlązaka, doktora medycyny. W Lublinie szkoła luterska była w domu Stanisława Tęczyńskiego, ostatnio wojewody krakowskiego f 1563; Stanisław Pakleski uczył tu kalwinizmu 1560 1567. Zbór, potem zmieniony na aryański, upadł 1627. Szkołę po śmierci Pakleskiego przeniesiono do Bełżyc, gdzie 1618 rektorem był Lambert à Moische, rektor z Rakowa. Szkoła ta bełżycka miała 4 klasy, i prócz rektora 3 do 4ch nauczycieli. Uczniowie jechali stąd zwykle na dokończenie nauk do Prus polskich, do Leszna wielkopolskiego, gdzie uczyli bracia czescy, albo do szkół jezuickich. W Bychawie, własności Andrzeja Myszkowgo, kasztelana lubelskiego, kalwiński zbór i szkoła stanęły 1560, pod rektorstwem Piotra Pulchrana niemca i Jana Sokołowskiego. Wedle Węgierkiego, szkoła kalwińska z Lubartowa przeniosła się do Kocka, nad Bugiem, którą otworzył Jędrzej Firlej, kasztelan radomski. Wedle Łukaszewicza, następczynią lewartowskiej ma być rakowska, od 1602 istniejąca z fundacyi dziedzica miejscowego, Jakóba z Sienna Por. Dzieje reformacyi w Polsce kś. Bukowskiego I, str. 369 378. VI. Drukarnie, dające miarę oświaty w Małopolsce, wymienia Bandtke, Kołaczkowski, kś. Bukowski i w. i. VII Służba zdrowia, Instytucye w części lecznicze a w części dobroczynne, pod nazwą szpitali, z aktów znane są Biecz posiadał szpital, na który królowa Jadwiga 1399 zapisała wsie Kruk i Libusza, w pewnych sumach, które skupiono na rzecz starostwa bieckiego 1470, pozwalając rajcom Krosna, jako rządcom szpitala, kupić wójtostwa w tychże miastach, Bieniarowej lub gdzieindziej Bart. III, 447 8. Szpital w Kętach 1297 uposażył Łokietek, a 1309 szpital S. Ducha w Krakowie założony na Prądniku 1221, czy w Sławkowie 1203 a w 1244 przeniesiony do Krakowa do ś. Krzyża. Tu też w Krakowie istnieje szpital trędowatych 1322. Szpital ś. Jadwigi na Stradomiu nowe uposażenie zyskał 1465. 1428 w Wieliczce szpital Ś. Ducha zyskuje nowe uposażenie od chcących zamieszkać w niej dożywotnio; podobnie szpital w Łańcucie E. Swieżawski, Przycz. do dz. medyc. I, str. 36 nast. Por. Lib. benef. I, str. 257 Długosza. Zbigniew Oleśnicki z dochodów Parstowej Woli fundował szpital w Iłży 1452. W Opatowie nowo szpital zmurował r. 1480 kantor miejscowy Jan Bronikowski z Bodzętyna. Szpital w Sławkowie uposażył biskup krakowski Jan Muskata Dług. Lib. benef. II, 484, I, 51, II 57. Apteki o charakterze mieszanym cukierni, kramu korzennego i norymberskiego i officinae sanitatis istniały już w następnych datach 1333 jest aptekarz Konrad w Krakowie, w Lublinie Piotr, przed 1577, w Bochni Marcin 1578, Krośnie 1592 Paweł Piotrowski, Sandomierzu 1560 Maciej, w Pińczowie 1797 dr. Markus Feliks, w Kielcach 1791 Jędrzej Słuchowski Przegląd bibl. archeol. I, str. 442; por. Materyały do dziejów farmacyi. Swież, i Wenda 1882 i 1883. VIII. Przemysl w Małopolsce, polegając na przeróbce surowego materyału, dla onego dalszego obrobienia w rzemiosłach na przedmioty bezpośrednio użyteczne, oraz te rzemiosła rozwijają się stopniowo. Najpierwszym przemysłem jest A fabrykacya gorących napojów, już pojawiająca się w okresie prawa polskiego, to jest przed wprowadzeniem osad na prawie niemieckiem, implicite z przemysłem i rzemiosłami połączonem. Warzenie piwa, sycenie miodu, łagiewnictwo bednarstwo a następnie piekarstwo, Sukiennictwo, są najpowszechniejsze. Nie są jednak przywiązane do pewnego miejsca, lecz przenoszą się wraz z księciem, którego potrzebom specyalnie służą M. M. Ae. III, str. 94 95; Bart. III, 65; zresztą Smolka Mieszko Stary i wiek jego, str. 438 9. Jedynie może produkcya miodu w plastrach a może jako napitku ze względu na powszechną daninę opolową miód str. 441 zdaje się być przywiązaną do lasów. Od wprowadzenia osadnictwa na prawie niemieckiem datują tak zwane taberny królewskie, w ogóle rządowe i prywatne, których czasowi lub dziedziczni posiadacze otrzymują prawo wyrobu i przedaży napojów gorących. Tak np. 1333 królowa Jadwiga Łokietkowa pozwala księdzu proboszczowi w Jakubkowicach, we własnej tabernie, a niezależnie od królewskiej, palić napoje cremandi liquores. W 1349 Kazimierz W. , uposażając nauczyciela szkoły w Tymbarku, dał mu prawo szynkowania tak piwem jak gorzałką crematum. Tabernę też otrzymuje 1388 proboszcz w Niepołomicach, jako źródło dochodu dla swej nowoerygowanej parafii cura animarum. Z tych przykładów Cod. Pol. Bart. III, str. 190, 226, 256 wnioskujemy zarazem, że dla taberny najodpowiedniejszym przekładem będzie wyraz karczma, dosłownie pochodzący od cremare i crematum, i później jeszcze w XV i XVI w. oznaczający dom, gdzie się warzy i sprzedaje piwo i miody. Dług. Lib. benef. II, str. 306; Pawiński Źródła dziejowe V, str, 108. Oczy Małopolska wiście, bardzo ściśle karczmarza brać za przekupnia i fabrykanta gorących trunków nie można, gdyż np. 1358 w Jodłowej nad Wisłok, z fundacyą wsi zjawia się taberna cum braseatorio Bart. III, 258, co wskazywałoby różnicę między szynkiem a słodownią. Następnie tabernator warzy i sprzedaje często piwo, a zarazem bije bydło i sprzedaje mięso Dług. Lib. bon. I, str. 281, dla tego 1348 macellum carnium seu cameram braseatornm nadano A. G. Z. III, str. 12 czyli tak mnogie kumuluje czynności jak młynarz, którego nawet przewyższa. .. będąc, jak w Tymbarku, nauczycielem. Trzeba dalej pamiętać, że jest cała kategorya ludności wiejskiej, zwanej tabernatores np. w Swierzach i Firkowie, Dług. Lib. benef. I, 343, 629, która między innemi obowiązkami, zwykle słód brasea dla dworu przyrządza, piwo warzy, do warzenia i suszenia słodu drzewa dostarcza. Obfitość brazeatoryów Melzhaus, w Krakowie już od 1301 prawie na każdej ulicy M. M. Ae, IV, str. LI i rejestr znajdujących się, już od 1372 konkuruj z coraz gęstszym pocztem piwowarów braxator, różny od braseator, M. M. Ae. IV B, str. 44 45, a w 1367 zjawiają się raz pierwszy pincerny t. j. przedający piwo M. M. Ae. IV B, str. 13; V, str. 187. Tym sposobem oddzielają się w XIV w. trzy funkcye niegdyś połączone fabrykanta słodu, piwowara i szynkarza. Pojawiają się też wówczas przepisy co do szynkowania trunku w dobrej mierze i z jednego naczynia M. M. Ae. IV B, str. 72, 80. Następnie w Krakowie 1396 ogłaszają sposób przyrządzania piwa. Więc z 20 ćwiertni pszenicy wywarzano 9 beczek vasa piwa i 10tą langweile, z 24 ćwiertni bywało 11 beczek piwa i 12ta langweile. M. M. Ae. II B, rejestra. 1551 r. przybyli z polecającemi listami od cesarza niemieckiego Ferdynanda I, Krysztofor Negelin i Ulrych, którzy udoskonalili wyrób piwa i konstrukcyą pieców tak, że oszczędzali trzecią część opału. Zygmunt August polecił ich piwowarom miejscowym na nauczycieli, nakazując, w razie korzystania z ich wskazówek, wynagradzać ich rocznym przybytkiem wyrobu, jeżeli się okaże takowy przy ich sposobie fabrykacyi Czacki O litew, i pols. prawach I, str. 291 ed. Turow. . Wkrótce potem Firlej 1573 musiał nakazać by piwo robiono z czystej pszenicy nie ze słodu jęczmiennego lub mięszanki zbożowej Gołębiowski Dwory i Domy str. 104. Marcin z Urzędowa także świadczy w swym Zielniku, że nasze piwo słusznym a żądnym obyczajem z pszenicy czynią. 1685 r. oznaczono na beczkę piwa 36garncową 2 korce pszenicy i 10 korcy jęczmienia. Jak prawo zakładania taberny przy lokowaniu nowej osady jest częstem, prawie stałem zjawiskiem, tak stosunkowo rzadko zdarza się łączenie z taką lokacyą prawa sadzenia chmielników i winnic horti humulorum et vinearum w Brzeźnicy 1286; Bart. III, str. 129. W każdym razie 1426 w Bozanczowicach nad Rabą i w Dobrzycach, 1473 w Skrzydlnie istnieją chmielniki orti humulares Helcel II, 1955 i 4101. W Kłobucku przed 1480 były dwa ogrody chmielnik humularium obok jęczmiennika braseatorium; Długosz Lib. benef. III, 166. W XV w. chmielnik jest w Czchowie Lib. benef. II, 239. Wzmianki o istnieniu podobnych plantacyj świadczą o rozwoju przemysłu, o czem też zdają się dowód twierdzący składać wiadomości, że najprzód w ciągu XV w. słychać w kilku miejscach o podatku na wyszynk miodu i piwa, nałożonym pod nazwą guthowe albo conthowe Dług. Lib. benef. III. 4, 12, 166; Helcel, 3739 r. 1464. Nazwa tego podatku późniejsze czopowe zdaniem W. A. Maciej owckiego por. Słowniczek przy dziele Ant. Zyg. Helcia, odbitka z VI t. Sprawozdań i Rozb. Akad. Um. wydz. filozofii, str. 167 s. h. V ma pochodzić stąd, że brano frunek na conto. Prawdopodobniej jednak ten wyraz stoi w związku z francuskiemu cantine i cantiniére. Po wtóre trzeba wiedzieć, że przy lokacyi nowych miast lub z przenoszeniem dawnych na prawo niemieckie, dawane bywało braseatorium liberum; np. w lesie nad rzeką Pobiedniszczą 1334, osadzając wieś Sławkową Wolę, pod N. Sączem A. G. Z. VII, str. 6; 1335 wieś Dębno między rz. Białą i Dunajcem M. M. Ae. III, 235. Nadając dziedzicznie młyn w Radoszycach nad rz. Łączną w opoczyńskiem Kazimierz W. 1369 r. zastrzegł dla swego dworu curia, zamku w tejże wsi prócz 20 ćwiertni mąki żytniej, dwie takież miary słodu brazeum Bart. III, 314; por. M. M. Ae. I, str. 991, układ w Wawrzyńczycach z 1273 także z młynarzem w Książu 381, III, str. 425. I w ogóle młynarze zdają się być obowiązani do mlew słodowych np. w Wolwrawowem mieście, t. j. Wolbromiu Helcel II, 3406. Otóż 1397 i 1480 w Krakowie spotykany miernik słodów mensurator braseorum kasztelana i starosty krakow. może być urzędnikiem skarbowym, dozorującym produkcyi słodów, coby świadczyło o jej mnogości, skarb zbogacić mogącej. M. M. Ae. II, B, str. 315, 22; Helcel II, 4235. W tej też epoce 1456 r. Kazimierz III musi brać w opiekę piwowarstwo krakowskie przed dowozem i przedażą wyrobów zagranicznych, dopuszczając wyszynku tylko piwa krakowskiego. Fakt to tem ciekawszy, że niedawno przedtem sami krakowianie do 1447, ze szkodą Kazimierza, sprzedawali piwo cieszyńskie i świdnickie przed ś. Jakóbem M. M. Ae. V. Statut piotrkowski 1511 dowodzi powszech Małopolska Małopolska ności piwowarstwa, oświadczając, że browary szlacheckie warzące piwo na własny użytek są wolne od opłaty czopowego, tylko w razie sprzedaży obkładając piwo tym podatkiem w r. 1552. Co do miejsc, gdzie wyrabiano piwo, wiemy, że na dworze Jagiełły prócz piwa swojego waru miejskiego używano wiślickiego i Zatorskiego Zycie domowe J. i J. str. 6, 15, 26. Za Długosza Lib. benef. I, str. 433 w Wiślicy z dwu browarów bywało dochodu 4, 5, 6 grzywien stosownie do ilości warzących piwo, co wskazuje, że mieszczanie warzyli we wspólnym browarze. Warzono także w Krakowie piwo stare białe i czarne 1396 r. także pszeniczne, jęczmienne, marcowe M. M. Ae. IV B i tak zwane langweile oraz schagte cienkusz. Zdaję się, że także przemysł ten kwitł w Przegini, oraz w innych miejscowościach 1392 r. , gdyż w tym roku, prócz piwowara Witosława z Przegini, przyjęto jeszcze do obywatelstwa krakowskiego 10 braxatorów i jednego braseatora Jaśka Balińskiego M. M. Ae. IV B, str. 84; 1393 przyjęto braxatora z charakterystyczną nazwą Stanisław Orkisz str. 98. Od 1564 znane są piwa białobrzeskie, gielniowskie, skaryszewskie, drzewickie, końskowolskie, kazimierskie i zwoleńskie Gołębiowski Dwory i domy str. 105; 1602 r. było 28 piwowarów na Podzamczu w Lublinie, a 1639 w Lublinie był browar na górze Siałkowskiej Zieliński Monogr. m. Lublina I, 76, 99, 131 jakkolwiek za Augusta III 1733 1763 słynęło szczególnie w Lublinie piwo łowickie, jak odwrotnie małopolski produkt wąchockie piwo w wielkopolskim Piotrkowie Gołęb. 1. s. 1. . Piwo to miano robić bez chmielu, bo zastępcze własności miała woda sprowadzona z gór węglowskich. Zarysy z. Opatow. i Sandom. 1862, str. 43. 1658 wyrobił sobie syndyk żydów koronnych przywilej na wyrób piwa zwykłego i czarnego, a także miodu i gorzałki w Krakowie i Olkuszu W. A. Maciej. , Żydzi, str. 56. Z uposażenia nauczycieli szkół dowiadujemy się o wyrobie piwa w Skarbimirzu Dług. Lib. ben. I, str. 516, II, str. 23, około w 80ciu domach proboszczowskich, a także w Wojniczu II, str. 306. Wino dość wcześnie było uprawiane w Małopolsce. Już 1153 r. w Zagościu istniejącą winnicę z dwoma winiarzami vinearii Domanem i Zaborem darował Henryk Krzywoustowicz książę Sandomierza klasztorowi szpitalników ś. Jana Chrzciciela z Jerozolimy w temże mieście. Bart. III, str. 4. Z tutejszej winnicy, trzy achtele wina własnego 1389 dostarczono Jagielle i Jadwidze do Korczyna Przeźdz. Zycie dom. J. i J. , str. 14, co świadczyć może o trwaniu jeszcze w XIV w. wina zagojskiego. O winie krajowem vino terrestri wspominają rachunki krakowskie 1402 M. M. Ae. IV B, str. 269 a 1408 o obrachunkach za wino z Jononem 281 2, może za krajowe, które kryje się pod nazwą białego i czerwonego, często używanych. 1394 roku brano w Nowem mieście Korczynie wino dla Jagiełły Życie domowe J. i J. 53. W Sandomierzu, tradycya dominikanów z klasztoru ś. Jakóba niosła, że winnica tych zakonników powstała za ich przybyciem do Sandomierza, co podając kś. Buliński Mon. m. Sandom. str. 127 jeszcze przypuszcza, że ś. Jacek winną latorośl z Włoch sprowadził 1220 wraz z orzechami włoskiemi, która lud sandomierski dotąd jackami zowie. Przed 1258 drugą winnicę swoją darował im ksiądz Izaak, wikary od ś. Pawła M. M. Ae. str. 139. Prebenda pierścienia królowej w Sandomierzu, utworzona 1321 r. , miała, prócz innych, dochody z winnic miejskich, z każdej grosz, jeśli większa to dwa Lib. benef. Dług. I, 372. ślady winnic znajdujemy w Sandomierzu duchowne i świeckie 1364, 1378, 1394, 1399, 1529, 1537, 1590, 1784. Winnice łysogórskie w Sandomierzu były znane już tylko z nazwy 1803 1819. Kanclerz Ossoliński za Władysława IV wyprawił ucztę, na której nie było win obcych, lecz polskie białe i czerwone z jagód sandomierskich i winogrona. Starowolski w tymże XVII w. chwali je, że nie były cierpkie, a Obuchowicz pisze o ich leczniczej własności Kś. Gacki Ben. kl. ś. krz. na Łysog. str. 268 270; kś. Buleński 1. s. 1. . Winnice były w XV w. we wsi Gyandrzyszkowice pod Sandomierzem, w Tampoczole pod Skarbimirzem, w Opatowcu może już 1283, w Pińczowie zakonne paulinów, z której Oleśniccy 1449 r. zastrzegli sobie beczułkę wina, tytułem książęcej dniówki w Tyńcu. W Nasiłowie winnica benedyktyńska, , wyborna, rodziła wyborne grona w XV w. , 1589 r. wydzierżawiona Firlejowi wojew. krak. z warunkiem naprawy winnic; 1688 trzeba było nowe karcze zasadzić, bo dawne zgniły. W Laszkowie pod Jędrzejowem brano wino do mszy w XV w. , jak w Sandomierzu, Zswichoście i Tarnowie Dług. benef. I, 302, 505; II, 409; III, 131, 138, 183 4, 215, 266, 371, 465; kś. Gacki Kl. ś. krz. str, 268 270; KL Ben. w Sieciechowie str. 92. Przed 1616 w którym umarł kś. Cichocki autor Colloq. osiec, były winnice w Osieku i Samborzu. W Lublinie na Wieniawie miała być winnica, własność Klossmana, Góreckiego 1419 r. , Brandylentego M. m. Lublina Zieliń. I, str. 36. W 1456 była winnica w Karniowicach, spalona przez Swiętosława Skwarę, karczmarza w Giebołtowie Helcel II, 3575. 1286 pozwolono w Brzeźnicy winnicę założyć Bart. HI, 129 przy fundacyi wsi tej na prawie niemieckiem. Chmielnik humularium a. lupularium był Małopolska w Chęcinach Łaski I, str. 587. Gorzałka wódka, zwana vinum adustum, 1564 vinum sublimatum przepalanka Maciej. Żydzi 56, jako crematum, wraz z piwem była robioną i sprzedawaną przez nauczyciela szkoły w Tymbarku 1349 Bart. III, str. 226. W Lublinie od czasów Zygmunta I, rajcy lubelscy z palenia gorzałki mieli 1602 r. 140. fl. ; 1681 Podzamczanie mogli ją pędzić u siebie oraz szynkować nią. Zieliń. , M. Lublina I, 76, 133. Benedyktyni sieciechowscy w dawnej karczmie 1405 założonej w Złotnikach, gdzie od 1405 na przyjazd opata warzono piwo, 1610 był aparat do palenia gorzałki. 1741 w Opatowicach był browar i gorzelnia, w Garnie 1736 karczma wyszynkowała 148 beczek piwa, 37 beczek gorzałki; 1819 w dobrach sieciechowskich był tylko jeden browar i jedna gorzelnia; warzono 45 warów rocznie piwa zwyczajnego; na war 8 korcy, z korca 80 garncy. Wyszło tego piwa dla klasztoru 26, 000 gar. , na sprzedaż 2000. Gorzałki przymusowo karczmarze brali 6000 gar. Kś. Gacki Kl. w Sieciech, 12, 91 92. W Sandomierzu vinum crematum v. sublimatum zjawia się 1571 r. kś. Buliński str 84. W Zatorzu 1564 było garnców gorzałczanych sześć, płaciły do skarbu rocznie po 2 zł. , co czyniło 7 grzyw. 24 gr. Bibl. Krasińs. ; Muzeum Świdzińs. II, str. 302. W Wadowicach garnce także t. r. trzy 308. Miód ściśle się wiąże z pszczolnictwem, które dostarcza do niego surogatu, od którego rozpowszechnienia i rozwoju produkcya czyli sycenie miodu zależy. Jako właściwość Małopolski należy uważać nazwę pszczoły lub uli. swiepoto Bart. III, 412 apes alias swiepoto; Statut litewski ktoby świepiot porąbał i miód wybrał; M. M. Ae. I, str. 165 in apibus excidendis que S. vulgariter dicuntur. Były nawet rzeki Swiepietnice jak w jasielskiem M. M. Ae. I, str. 240 1 i całe wsie 1319 w bieckiem. Kod. tyn. 79. W sieciechowskiem 1378 pasieka zwała się oblieżą lub obliną kś. Gacki Jedlnia str. 75, Kl. Ben. w S. str. 94 5; por. Rzyszcz. II, str. 132, mellificium, otinebit, może od pierwiastku obł rotundus, choć mamy pasieki 1403 r. Helcel II, 1020. W bardzo dawno znanej Jedlni pod Radomiem, kędy w puszczy dziano barcie po; wszechnic, istniało prawo obelne czyli bartnicze, którem bartnicy sądzili się jeszcze 1833 r. Ule czyli barcie robiono w sosnach na suchym gruncie, z dozwolenia właściciela lasu, który czasem sobie zakładanie pasiek warował M. M. Ae. I, 111; por. 207; III, 189, 230; por. 326. Pozwalano i po 30 barci w drzewach wydziać 1363 w lasach iłżyckich nad rz. Lubienią M. M. Ae. I, str. 296. Opłaty z pasiek są dawno znane, noszą nazwę pocztów miodowych 1433 Helcel II, 2486. Miarą miodową w tym razie była pokiew. Niekiedy w takiej daninie miodowej dawano uposażenie, jak np. Elżbieta węgierska 1375 r. swojej pannie służebnej, pani Dzierżce, wdowie po Rafale z Tarnowa kaszt. wiślickim, dała sobie służące pokiewy z wsi Grębowa i Sobowa w rzeszowskiem położonych. M. M. Ae. III, str. 386. W Jedlnie bartnicy składali do skarbu królewskiego 4tą część swych zbiorów, t. j. tak zwaną ćwierć quarta. Wyszynk miodu i piwa w XV w. , wyraźnie podciągnięty pod opłatę gutowego czyli kątowego, wspomina Długosz w Miechowie, Skaryszewie i Kłobucku, a wedle zapisków sądowych Helcia i w Charzowie w bieckiem 1464. Marcin z Urzędowa pisze wiśnie czarne mają bliskość z czerwonem winem, przez to nie złe picie. Jest to zapewne kierstrang kierschtrank wymieniony obok malinnika etc. zapewne maliniak i inne na miodzie robione trunki w uniwersale poborczym z 1564 r. i lat następnych; obok wymieniono, , miód praśny. Za Jagiełły na użytek dworu miano swój miód, to jest zapewne krakowski 1394 Życie dom. J. i J. 71. Miód sycono z chmielem i korzeniami Oczko Przymiot ed. Klinka, str. 420, B. Przemysł mielniczy czyli młynarski, musi chronologicznie przy trunkach stanąć, gdyż młyn w ogóle jest jakby przednią strażą cywilizacyi w dawnej Polsce, na równi z blockhausami amerykańskich squatterow. Widzieliśmy jego udział w produkcyi słodu. Mianowicie, w młynach urządzano stempy dębowe do miewa zboża i do szrótowania prosa seruti, Bartosz. III, str. 320, pod Tarnowem 1378, por. w Szydłowie 1347, str. 219. Prócz tego zużytkowywano siłę wody nagromadzonej przez sztuczną groblę, albo urządzając ferri fabricam z 3 kołami, która np. dziesięć żelaz do całkowitego pługa należących na św. Jan Chrzciciel i św. Marcin w dwu ratach wyrabiać miała M. M. Ae. I, str. 197, w Iłży 1333, por. III, 336, gdzie młyna zabroniono, lecz pozwolono fabricam w rzece stawić. W dobrach sieciechowskich 1475 na rz. Czarnej w Janikowie pozwolono zbudować młyn z foluszem, stępą do obtłukania prosa i piłę czyli tartak, co jeszcze było 1538 r. Przepis tychże dóbr sieciechowskich z 1708 r. obowiązujący młynarzy wychodzić na robociznę z toporem, siekierą, świdrem, heblem i sznurem, nie zaś z cepami, pługiem i sierpem, co tydzień raz od kamienia kś. Gacki. Kl. w Sieciech, str. 88 89 okazuje, że zasługi i obowiązki dla cywilizacyi naszej położone przez młynarzy w M. , odpowiadają temu, co szczegółowo podają źródła o młynarzach wielkopolskich. A więc, dla objaśnienia owych robocizn z 1708 widzimy, że młynarze wyrabiali stoły i ławy dla panujących, z drzewa książęcego 1345 Małopolska Łęczyca, Rzyszoz. II, str. 693, co w Łagowie pod Szydłowem w ziemi sandomierskiej i całym jego okręgu 1399 r. wyrażało się wedle dawnego zwyczaju w obowiązku robienia drzwi, stołów, ram do okien foramina i t. p. Rzyszcz. II, 760, 352. Byli też obowiązani reperować stare budowle jak np. Lib. benef. I, str. 173 w Świątnikach koło Pabianic, w Kobylanach I, 8, robić nowe drzwi i progi, a nowe budynki taniej wznosić. Dodać do tego wypada, że do młyna dochodziły żeremie bobrowe, więc zwierząt, szczególniej ludzi unikających, a w każdym razie mieszkających w zaciszu; że we młynie sprzedawano chleb i piwo, a nawet mięso Rzyszcz. II, 718 719, Kod. Mazow. ks. Lubomirs. , str. 94, i po jego grobli udawano się do kościoła por. Przyroda i Przemysł z 880, 45 i 46; Przyczynki do dziejów przyrodn. . Młyn tedy stanowił niekiedy ważne ognisko wygód cywilizacyjnych, na skraju. .. dziczy leśnej. Warunki między właścicielem a młynarzem, co do budowli i dostawy materyału na nią, co do korzyści z miewa miarek, użycia otrębów na wypas wieprzy, posiadania sadzawki, pól lub ogrodów z warunkiem czasem sadzenia tylko kapusty i cebuli, w M. , w Tarnowie 1378 Bartosz. III, str. 319, prawa zbiorki, suszu na opał i t. d. stanowią, , prawo, porządek i zwyczaj młynarzy Rzyszcz. II, 514, na które w XV w. nastawał Jan baron Ostroróg w swojem Monumentum, zapewne nietylko z tytułu konkurencyi, jaką czynią w handlu i przemyśle szlacheckim, ale i z powodu, że tworzą samoistne jeszcze w XVI w. stowarzyszenia. W nich bywały warunki co do trzymania i kształcenia uczni, oraz wyznaczane nagrody za dozór młyna Czacki O lit. i pol. prawach II, str. 201, nota. C Młyny, służące zarazem za tartak drzewny, wskazują na blizki związek, łączący w liczbie narzędzi i dźwigni cywilizacyjnych las z miastami, któro na krudunkach powstawały. Niema prawie aktu lokacyjnego z czasów Łokietka lub Kazimierza W. , któryby nie wspominał o chęci pomnożenia korzyści i dochodów państwa przez wyczynianie lasów M. M. Ae. I, str. 184, 215, 249, 250, 260 i t. d. . Korzyści były wielorakie, i kilka gałęzi przemysłu leśnego tworzyły. I Na pierwszym planie należy postawić samo zakładanie miast i wsi, które, jak się okazuje z fundacyi miasta Brzeźnicy w bieckiem 1362 r. , było przedsiębiorstwem ciesielskiem M. M. j Ae. III, 315. Mianowicie król Kazimierz W. i co do samego założenia miasta, rozrządza, że przyszli wójtowie, bracia Gielnikowie, mają opłacić cieśli 25 grzywien groszy, król zaś obowiązuje się dostarczyć materyału. Z tem w związku stoi wyrażenie, tegoż samego aktu, że król dla rychlejszego zaludnienia Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 61. miejscowości, udzielił na lat dwadzieścia swobodnej używalności okolicznego lasu. Między innemi korzyściami tego lenczeństwa por. niżej było cięcie drzewa budowlanego Helcel, 3143. Ponieważ domy mieszkalne, a nawet zamki bywały drewniane II, 851, 2401, 4141, 3099 a bezwątpienia były niemi kramy przemysłowe i rzemieślnicze, rzeźnie kutelhof, wagi. .. . stanowiące istotę miasta; rola cieśli owych, gromadnie płatnych, jest bardzo zrozumiałą. Bywały miejsca, gdzie drzewo tak ścięte leżało zwane naton na tnę, ciąć, Helcel, II, 2710, o którego przedawnienie prawowano się nawet. Ścinający, nosili nazwę pletników por. płatać, połeć, płotnik i, jak wypadło, to ścięte drzewo spławiali Helcel, II, 1760. Drzewo takie dostarczano nieraz do Krakowa; zdaje się, że w latach 1430, 1436, dostawą trudnił się jakiś Antoni Łośko ze Stradomia Ponte Regali, doznający zawodu od pierwszego wyrębywacza, i procesujący się z odbiorcą, przyczem wystąpił pierwszy i jedyny raz tu wymieniony dozorca spławów tak zwany sędzia rzeki Kwartnik Helcel, II, 2691, 2334, sądzący wodnem prawem Rzyszcz, II, str. 925. 1363 jest inna nazwa na tych spławiaczy w Krakowie Slosser, dzisiejsi flisi M. M. Ae. V, str. 41. Druga nazwa, , pecheneri videlicet cieśle w użyciu koło Niepołomic będąca 1266 r. M. M. Ae. I, str. 84 jeszcze dochowała się w nazwie zabawy zwyczajowej w krakowskiem puchery Konopka Pieśni ludu krakow. . Godna uwagi, że wyraz ten najbliżej w dźwięku stoi z peleketor peleketer od pallo i pelekys ze zmianami fonetyoznemi 1 n spieka i spinka k ch tęsknić, mocka, tęschnota i z wyrzuceniem t. Istnienie całych wsi zwanych Cieśle 1306 M. M. Ae. I, str. 148 dowodzi rozwoju zajęcia i wędrownej natury. Drugim rodzajem przemysłu leśnego jest korzystanie z lenczeństwa z licentia, które stanowi cięcie drzewa cisura lignorum odróżniana od cisura aedificiorum, więc cięcie drzewa opałowego i budulcowego, wypasanie trzody i palenic węgli Helcel; II, 3143, 2538, 3258. Cięcie drzewa naczynić, 149 odbywało się na birzwna trabes por. bierzwioną, 851, zwane też stucholcz stehholz łokieć grube, 14 łokci długie 2691 i tarcice 4141, 2472, scissura, asseres ferati. Wyrabiano też gonty i wszczanki asseres parvi et magni, Bartosz. 320, por. Życie domowe J. J. , str. 96, 85. W łacinie krakowskiej używany wyraz scilindrium 2438 jest źródłosłowem dla szkudeł. Obyczajowo brano od każdego z mieszczan bierwno na budowę łodzi 1491 w Opatowcu, Kodeks Tyniecki, str. 539. Do zamykania wyjścia wągroda ze wsi wyrabiano w lesie lasy 878, 2640 Małopolska valvae. Znani pod Chęcinami 1275 r. przed najazdem Tatarów M. M. Ac. III, 105, , łagiewnicy wzięli nazwę od lagena starołacińskiego, oznaczającego naczynie do piwa, używane przea tabernatorów Helcel II, 2374 i do przemysłowców leśnych należą. Palić węgle żecz Helcel, II, 3258, por. wyżegać 1191 było zwyczajem albo na użytek tak zwanych kowadlni M. M. Ae. III, str. 209 czyli hamerni, i w ich sąsiedztwie, jak to wiemy o Choruniu nad Wartą, albo też brano się do tego przemysłu w okolicach nieurodzajnych, i zbyt poparcelowanych, jak np w Krzyszkowicach Długosz, Lib. benef. I, str. 141, kędy już 1383 występuje cieśla Paweł węglarz carbonista M. M. Ae. IV, B, str. 32. Pasienie bydła jest regalią, dającą początek przemysłowi państwowemu, zrazu wykonywanemu przez karmników jeszcze za Wstydliwego 1256 M. M. Ae. III, str. 51. Zazwyczaj brali oni sztuki bydła, w daninie składane przez opola księcia. W owej dani brali krowy, owce, do których trzeba dodać tak zwanego barana podworowego, wieprza tamże, str. 53, z r. 1257. Do leńczeństwa zaliczano tylko pasienie wieprzy, od czego pobierano roczną opłatę Helcel II, 588, 3771, wganiane zowiąc wegnanicami. Pastwiska ich zwano pryrambą. Niekiedy i po 500 sztuk trzody chlewnej pasiono 697, jak mianowicie w Strzelcach 1400 r. Opat tyniecki w Ukolicach w Czehowskiem pozwolił 60 wieprzy sołtysowi wypasać Bart. III, 347. Miasto Żywiec Saubusch miało od tej hodowli świń nazwę zyskać. Mamy przykłady wielkich zakupów i przesyłek wołów, ale znajdujemy je jeno z Rusi; idą głównie tranzyto przez M. Tak np. 1473 jeden nabywca ze Lwowa od Stanisława z Chotcza, wojewody Rusi a starosty Podola, Trębowli i Halicza, kupił 700 opasów po 2 złote węgierskie za sztukę A. G. Z. VI, str. 172. Nabywano bydło i dalej na wschodzie, nietylko na Rusi i Podolu, ale nawet i na Wołochach, i znaczono piętnami, by uniknąć zatrzymywania ich po drodze, pod pozorem, że są kradzione 1484 A. G. Z. VII, str. 145. Szły zaś aż do Norymbergi, Lipska, Frankfurtu nad Menem wraz ze zbożem 1499, a także i do Wrocławia 1427 Mosbach Przyczynki do dziejów Polskich z archiwum m. Wrocławia, str. 120, A. G. Z. V, str. 55. Godna uwagi, że 1427 r. szczególniej na drodze przez starostwa sandomierskie idącej, w Tursku, Połańcu, Grabowcu, bardzo dotkliwie tych gońców opłatami trapiono, i prześladowano za szkody w polach, lasach, rzekomo robione przez bydło przepędzane. D Górnictwo i przemysł górniczy w M. szybko przyszły do posiadania właściwego sobie prawodawstwa. Już Leszek Biały 1227 wydał za zgodą baronów swoich konstytucyą, by wszyscy pracujący artifices w złocie i srebrze, naleźcy, kopacze, a także w innym kruszczu, jak ołowiu aes, i soli nawet, u żywali praw swego kraju stosownie do pochodzenia, romańskiego lub niemieckiego, zresztąwładzcom ziemi, gdzie mieszkają, składając należytości, i broniąc ziemi przeciw najeźdźcom. Jeżeli złoto lub srebro znajdą w ziemi panującego lub osób prywatnych, duchownych i świeckich, będą składać tylko dziesięcinę kościołowi krakowskiemu. Jeżeli grunt będzie własnością tego kościoła przez dar lub kupno od osób prywatnych, podobnież uiszczać będą dziesięcinę. Ale, jeżeli grunt ów dostał się kościołowi z łaski panujących, to ponieważ jest zdanie, że panujący całe swe prawo na kościół przelewa, więc z daniny należnej od górników ze złota lub srebra panu ziemi, połowę będą uiszczali panującemu a połowę kościołowi, oprócz dziesięciny ostatniemu należnej. W razie zamieszkania w takich dobrach kościelnych, robotnicy będą we wszystkiem podlegali prawu kościoła; względem panującego obowiązani tylko do obrony kraju. Jeżeli znajdą aes ołów, sól w gruncie kościelnym, wedle starodawnego obyczaju, wszystko będzie należało do kościoła M. M. Ae. I, str. 17. Bolesław syn Leszka tego w 1249 nadając cystersom w Wąchocku dziewięcinę z soli w Bochni, postanowił na ich korzyść taki przywilej, że z wszelkiej soli, w księstwie krakowskiem lub państwie sandomierskiem znalezionej lub z pomocą książęcą wyrabianej, trzecia część będzie szła na klasztor wąchocki po wszystkie czasy, bez udziału mincarzy i celników. Nadto, jeżeli znajdą się kruszce złota lub srebra, piąta część, zaś z ołowiu, miedzi i cyny, trzecia część Wąchockowi będzie się potrącała Rzyszcz, Cod. Pol. I, str. 55. W 1255 nadając nowemi swobodami cystersów w Szczyrzycach, już obdarowanych przez Henryka Brodatego 1288 za jego rządów w krakowskiem, dodaje przywilej pobierania połowy dochodów z mogącej się otworzyć tam kopalni kruszców, drugą połowę zastrzegając dla panującego M. M. Ae. III, str. 49. W 1286 r. w przywileju fundacyjnym Sandomierza, Loszko Czarny przyznaje wójtowi miasta i jego spadkobiercom prawo wyrobu kopalni złota, srebra, miedzi, ołowiu i cyny w okręgu miasta znaleść się mogących, a to na mocy prawa górniczege jure montano, barkrecht; a z dochodu szósty denar będzie doń należał Bart. III, 29 i 146. Kazimierz W. Spytkowi kasztelanowi krakowskiemu 1350 nadał prawo korzystania z kopalni złota, srebra, miedzi i cyny, mogących się znaleśó w jego dobrach; wedle prawa górniczego, którem się rządzą inne kopalnie we wszystkich zie miach Bart. III, 230. Podobnież, nadanie 1 źródeł soli na Rusi, za Kołomyją w Nowicy i Wtropie 1367 powołuje się na prawa górnicze istniejące w Polsce i gdzieindziej Łabęcki Górnictwo 11, str. 101. Dopiero 1368 spisaną została ustawa dla żup wielickich i bocheńskich w rejestr z ust znających wszystkie obyczaje zarządu żup tamże, str. 109 a to by usunąć różne pobory nielegalne, uregulować tryb robót, określić funkcye i prawa. Resztę przywilei pomijamy, jako drukowaną w tymże zbiorze Łabęckiego, skąd tylko jeszcze wyjmujemy wiadomość, że 1448 r. Kazimierz Jagiellończyk wydał przywilej na szukanie złota, srebra, ołowiu i miedzi po całej Polsce, oraz topienia wedle praw węgierskich i czeskich podobnie 1504 I, str. 112, 114. W r. 1517 z dotychczasowej władzy nadzorczej podkomorzego krakowskiego, nad kopalniami, utworzył Zygmunt I osobny urząd podkomorzego górniczego, za wskazówkę dając mu prawa węgierskie górnicze I, str. 116. Stefan Batory 1576 za Henrykiem Walezym 1573 zrzekł się prawa do wnętrza ziemi dotąd obowiązującego I, str. 122, ustępowanego jak dotąd widzieliśmy osobnemi przywilejami jak i w W. Polsce np. 1289 Rzyszcz. II, 132. W 1782 powstała z woli króla komisya kruszcowa czyli górnicza, pobierająca corocznie 48000 zł. na dobywanie kruszców. Głównie Miedzianą górą była zajęta Łabęcki, I, 272, Korzon Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta II, t. str. 222 224. Co do kopalni złota, to Długosz zachował i miano placerów złotych, t. j. Złotwiny i podanie o ich użytkowaniu koło Rytra i potoku Roztoka, koło Barcic i potoku Trzebiałek, między Tylmanową i Dunajcem, pod Wielką Szczawnicą, koło Łącka, Muszyny i t. d. przez Wydżgę, kasztelana sądeckiego przed 1249 r. Przyroda i Przemysł 1880 r. 9, Przycz. do dz. przyrod. Pol. B. S. Swież. , por. Wycieczka w Czorsztyńskie przez Gustawicza, 1881, str. 79, nast. bez wzmianki o poprzedniej pracy. W Łącku przed 1480 samo złoto z ziemi tryszcze Długosz, Lib. benef. III, 345 346. Też same miejscowości 1504 Aleksander nowym gwarkom dał na poszukiwania, co świadczy o tradycyi jeszcze żywej co do tych złotwin. Koło Wieliczki mistrz Wacław Solcz z Gleiwic wskazywał żyłę złota bardzo bogatą, a Długosz widział liczne ślady kopalni złota i srebra w Braciejowej czyli Głodomęce w ropczyckiem Długosz, Lib. benef. III, str. 264. 1791 w Gumienicach w Wiślickiem, Joachima Tarnowskiego, kopiąc lat kilka szyb dla soli, znaleziono srebro czarne Gazeta Obca i Narodowa 19, str. 74. W Iłkuszu, jak mówiono pierwotnie, już 1257 klaryski zawichojskie pobierały dwie grzywny złota w ołowiu; 1262 jest supa plumbi tamże M. M. Ae. III, 53, 72 a więc na 100 lat z górą przed 1374, w którym Elżbieta pozwala iłkuszanom na lat 6 kopać srebro lub ołów w obrębie mirowym, przy daninie olborze na korzyść panującego jedenastej grzywny srebra i jedenastego cetnara ołowiu i i. Łabęcki, II, str. 125. Przywilej Jagiełły z 1410 wskazuje, że kopano w Iłkuszu miedź i srebro Gołębiowski, Dzieje Jagiel. I, 371 n. 1. . Próby ostatnie zrobiono w Olkuszu 1728 I, str. 265, oraz 17791781 str. 269 277, Długosz znał mnicha z zakonu pustelnika ś. Augustyna zwanego białym krukiem, który instynktem odkrywał ołów w Iłkuszu Lib. benef. III, 472 3. W Chęcinach kopalnie istnieją 1494, a o kopaniu miedzi, ołowiu i bronzu wie już Długosz i akt Zygmunta I, z 1525 Lib. benef. I, str. 465, Łabęcki, I, str. 293 4. Ustały przed 1660 r. Głazów w parafii Obrazów pod Sandomierzem, przed 1282 własność Żegoty kaszt. krak. , przed 1480 miał kopalnią ołowiu Lib. benef. Dług. , II, 352 i 52. Za Jana Muskaty biskupa krakowskiego 1295 1320 w Sławkowie kopalnie ołowiu powstały tak obfite, że od niego ulice nazwano w Krakowie i Wrocławiu, a dla chorych kopaczy i robotników tenże biskup 1298 szpital założył. Zaczęły upadać za Kazimierza W. Długosz, Lib. benef. II, 56 i 472. 1412 Piotr Wysz biskup krakowski zastrzegł sobie z kopalni tych jedenasty cetnar, 1544 i 1574 ostatnie ślady ich Łabęcki, I, str. 192 3 istnienia znajdujemy, 1464 r. koło Bobrka kopano ołów Helcel, III, nr. 3739, 3746, w Psarach 1502 pod Rabsztynem były huty ołowiane Łabęcki, II, 184, Psary w bieckiem miały góry ołowiane 1464 Helcel, II, nr. 3746. Klasztor w Staniątkach posiadał też kopalnie ołowiu 1242, może w Jaworznie, gdzie węgle potem kopano 1792 Lib. benef. II, str. 298, Bartosz, III, 433. W Trzebini należącej do Dersława Karwaciana z Janowic, istniały kopalnie góry ołowiu, któremi dzielono się 1404 r. , wyrabiano 1415 Helcel, II, 1054, 1378. W r. 1415 Mikołaj Klaus Kissinger ma przywilej Jagiełły na wyrabianie ołowiu Łabęcki, I, str. 193 4, potwierdzony 1507, a w 1417 jest kilku współwłaścicieli Helcel, II, 1508 i 1509 tamże. Kissinger sprzedał Trzebinię z jej użytkami Jerzemu Morsztynowi i Jurkowi Czarnemu jego zięciowi 1419 za 1200 grzywien Helcel, II, 1600 i 1649. Olborę z Trzebini brali Jędrzej kasztelan krakowski i Jan wojewoda sandomierski Tęczyńscy, a ich wzorem Stanisław Borgk doktór praw i kantor gnieźnieński i krakowski, 1541 kś. metr. 63, str. 18; 1518 są kopalnie ołowiu w Długoszynie nad Białą Przemszą Metryk. koron. ks, 30, str. 296, a 1479 w Luszowskiej górze ko Małopolska Małopolska ło Będzina Gołęb. , Dzieje Jagiel. , II, str. 379 notaty. Wedle przywileju Łokietka z 1306 M. M. Ae. V, str. 9, miedź do Krakowa przychodziła z Węgier lub Sącza; 335 w Kazimierzu jest skład soli, miedzi i ołowiu str. 31. Tyle jej wyrabiano, że Fugerowie 1521 zakupiwszy w okolicach Krakowa, spławili do Gdańska, kędy ją holendrzy na 68 statków ledwo zabrali Dütz Decius. De Sigis. I, Pistor. Coll. I, 312. 1502 r. z wielkim nakładem Aleksandra kopano srebro i miedź w Tatrach o 3 milo od N. Targu Miechowita Gołęb. , II, 380, n. b co może wskazywać na ów Sącz z 1306 r. i tłomaczyć produkcyą 1521 r. Pamięć tych kopalni dochowała się jeszcze do XVII w. ; 1647 dla kopalni czorstyńskich i nowotarskich Władysław IV stosuje ogólne prawa olkuskie Łab. II, 381. Latem 1594 Mosbach Wiadomości z archiwum szląskiego do rzeczy polskich, str. 235 6. Jerzy Radziwiłł biskup krakowski i kardynał odkrył w Kielcach miedź i jął ją kopać i w takiej ilości, że cząstka darowana królowi, wedle Piaseckiego, mogła posłużyć do pokrycia dachu na pogorzałym wówczas zamku krakowskim. W erekcyi Tumlina 1599 zastrzeżono z kopalń i fabryk kieleckich cetnar miedzi gotowej co kwartał Łabęcki, I, str. 301. Obfitość miedzi wyrabianej w Bodzętynie głoszą w 1678 roku. W Miedzianej górze na nowo od 1782 1789 kopano miedź, a przerabiano ją w Niewachlowie I, str. 303. Co do żelaza, to już 1261 Bolesław Wstydliwy za wieś Bezdeń daną za usługi Rynaldowi krakowianinowi, a cystersom jędrzejowskim odjętą, w zamian tym cystersom darowywa dwie wsie Rudniki pod Kurzelowem, kędy jest młyn rozdrabiający rudę żelazną, zapewne obok kopaną skąd nazwa wsi. Bartosz. Cod. Pol. III, str. 81; 1333 jest fabryka żelaza w Iłży. W latach 1332 i 1357 nad rzeczką Krztynią łącznie z Żebrówką, wpadającą do Pilicy poniżej Szczekocin, a należącej do klarysek ś. Jedrzeja w Krakowie, są dymarki żelazne suffaturae ferri M. M. Ae. III, 223 i 294 znane 1419 i 1568. Przed 1480 r. fabryki żelaza wymienia Długosz w Zajączkowie w par. Chęciny. Pawłowska fabr. jest w par. Koziegłowy, w Dziebałtowie pod Końskiemi, trzy fabryki w parafii Kłobucko z tych Herboldowska Długosza, 1566 i 1660 zwie się Panki a przybywają 1566 Truskolasy Łabęcki, I, 317, por. 1393 koło Częstochowy, Bartosz. , III, 351 352, w Lenartowym moście i Bzinie w rzece jak zwykle Kamionie, dla uzyskania siły wody do poruszania miechów w dymarce Lib. benef. I, 595, II, 192, III, 171, 404. Z tych 1553 Hieronim Szafraniec odnawia fabryki w Zajączkowie, Korczynie, Falisławicach i Gnieździskach Łabęcki, I, 316; 1393 w Częstochowie w XV w. w Gnaszynie Lib. benef. III, 121, 125. Do Koziegłowskich należały 1439 i 1446 cztery ferrificia w Lelowskiem Koszyk Jurga, Paweł i nowy Zarszyń i Choruń w rzece Warcie. W majątku Pileckich Czangowice między 1402 a 1480 powstają 3 fabryki żelaza Helcel, II, 881, Lib. benef. II, 188 a zięć Elżbiety PileckoGranowsko Jagiełłowej, Bolko książę opolski ma takież fabryki w Zawierciu i Bielanowicach w parafii Kromołów 1431 r. Bart. , III, str. 396 w posagowym swojej żony powiecie pileckim. We Wręczycach 1531 bierze w dzierżawę kuźnię starostów krzepickich rodzina Łojków rudników i trwa ona we wzmiankach rządowych do 1553 r. 1554, 1579. Za Zygmunta Augusta, wedle Czackiego, powstaje fabryka broni w Korczynie. Za Zygmunta III Piotr Tylicki biskup krakowski sprowadza włochów, którzy zaczynają wytapiać żelazo na nowy sposób, w dymarkach bergamskich lub niskich piecach Stückofen albo Fluszofen. Pierwszy Jan Hieronim Caccia wypuszczone miał liczne wsie na lat 20 i t. p. w kluczu Samsonów biskupów, dla opędzenia wydatków produkcyi. Na wyprawę smoleńską 1612 Caccia dostarczył broń odporną białą i palną i t. p. za co, 1613, mocą przywileju królewskiego, Andrzej i Wawrzyniec Cacciowie wzięli po bracie fabryki żelaza i stali, z monopolem ich urządzenia na lat 15; zaś stal ich z Kielc uwolniono na lat 20 od wszelkiego cła na drodze do Gdańska. Władysław IV polecał ich nowemu biskupowi Szyszkowskiemu 1624. W 1633 Cacciowie za 39000 talarów odstąpili przywileju swego na fabryki i kopalnie spółce trzech rodaków Bernard Servalli, Piotr Gianotti i Jan Giboni, co król potwierdził przywilejem osobnym, i nowonabywców nadał wolnością od ceł i od sądów zwyczajnych. 1658 r. Jan Kazimierz uwolnił od hyberny fabrykę Giboniego, która już obejmowała wówczas zakłady w Bobrzy, Cmińsku, Kołomanie, Tumlinie i Zagdańsku. od Gibonich i Gianotów 1654 i 1662 naturalizowanych nabyto fabryki 1700 i wcielono do dóbr stołowych królewskich. Za Jana III postawiono pierwszy piec wielki do którego majster z Węgier kamień na naprawę sprowadził aż ze swej ojczyzny. Później za Augusta II, zaprawiano kamieńmi polskiemi, choć fabryki Cacciów stanęły, a nowe dymarki zjawiają się w kluczu suchedniowskim biskupów krakowskich, jako to w Ogonowie, Jędrewie, Berezowie, Baranowie, Makowie i Michałowie. Rudę do nich kopano we wsiach Żeberka, Kalenówka, Osieczno, Opole, Dąbrowa, za Parszowem, pod Majkowem, Mostkami, Młodzawą, Żarnową górą. W Bzinie koło 1700 dymarkę przerobił Kownacki opat wąchocki na półwielki piec. Rudę dla niego kopano w gó rach Zarębieniec, Bukowiec, Siołka, Olejówka. 1725 biskup Szaniawski postawił wielki piec w Ząbkowicach pod Siewierzem. Za biskupa Załuskiego stanął wielki piec w Parszowie 1748, blacharnia do blachy czarnej pod Suchedniowem w Berezowie. Za biskupa Sołtyka skończono wielki piec w Mostkach 1759, a w Suchedniowie urządzono blachownią do czarnej blachy pod kierunkiem majstra sasa. Kanclerz koronny Jan Małachowski w dobrach swych pod Końskiemi, kędy w XV w. w Dziebałtowie była fabrica ferri wedle Długosza, postawił wielki piec 1738 w Stąporkowie, z zaprawą saską, choć polska była tuż w Duraczowie. 1784 r. urosło też do 5000 ludności Korzon, II, 211. Drugi piec postawił w Ruskim brodzie 1750, w Janowie opoczyńskim dwa 1755, wdowa czwarty w Rudzie opoczyńskiej 1762. Od 1750 istniała w Pomykowie tegoż Małachowskiego ruralnia, w której do 1782 wyrobiono 1150 karabinów, 1020 fuzyj, 1216 par pistoletów za 104374 złp. Koło Końskich w Gowarczowie stanęła szabelnia z żelaza krajowego a stali obcej. Szobert, za biskupa Załuskiego 1750 r. dyrektor fabryk żelaznych biskupstwa, założył później piec wielki w kasztelanii łagowskiej, ą w prywatnych dobrach Piórkowie biskupa kujawskiego Ostrowskiego. W 1774 stanął piec wielki w Szałasie do 1829, a 1778 w Samsonowie nowy piec na miejsce dawnego. W starostwie radoszyckiem były wielkie piece w Królewcu zamiast dymarki już przed 1626 a 1781 w Antoninowie i fryszerki w Adamowie Górnic. Łabęcki. Do benedyktynów na ś. Krzyżu należała kuźnica w Michałowie, już 1754 zniszczona; miała dwie dymarki i jeden piec kowalski. 1800 r. inwentarze podają taksę robotników w razie, gdyby roboty zaczęto na nowo; 1802 i 1807 pytał rząd benedyktynów, czyby nie ustąpili swych kopalni i czemu robót nie prowadzą W pierwszym razie odrzekli, że sami użytkować z rud będą, bo już mieli piec wielki, 1818 rząd królestwa wymienił Wierzbnik z Michałowem i i. za Starą i Nową Hutę, i pod Wierzbnikiem jął kopać rudę, a w Michałowie w 1821 szła fryszerka kś. Gacki Klasztor benedykt. ś. Krzyża na Łysej górze, 244, 268. Wedle geografii powszechnej prymasa Wł. Łubieńskiego w Ojcowie była fabryka szabel, w Swiątnikach pancerze, karaceny, pochwy na szable i wszelkie zbroje. Już 1320 w Krakowie jest dzwonolejnik Jan Mon. M. Ae. IV A, 579 a jego następców wyliczył Kołaczkowski Przeg. arch. bibl. 188, str. 238 nast. . W Sandomierzu u dominikanów na jednym z dzwonów jest rok 1314, na drugim jest nadpis w Imię Ojca i Syna i rucha św. brat Jan przeor sandomirski 1389 D. Buliń. Mon. m. Sandom. str. 306, co jest zapewne datą odlania i dawcy. Kś. Siarkowski Dzwony gub. Kieleckiej 1872 Warsz. , J. Łepkowski 1850 Bibl. Warsz. III i J. I. Kraszewski Dzwony w Kalend. Ungra r. 1855 podali spis. Najdawniejszy jest w Hebdowie w norbertańskim kościele z datą 1108, w Czaplach Wielkich 1111, ostatni piastowski w Pobudniku Małym 1327, Jagiellońskie zaczynają się 1438, kończą 1667. W Krakowie 1394 ulano dzwon do Wilna za 5 grzywien Życie dom. J. i J. str. 58. W Kozienicach Stanisław August założył hamernię i fabrykę broni pod kierunkiem Jędrzeja Kownackiego. Z fabryką w Końskich i Przysusze wyrabiała 500 sztuk rocznie. Zniszczona 1795 Korzon II, 219 220. Siarka wedle opisów Długosza I, 313, 417; II, 372, 382; III, 90 zaprawia swą wonią rzekę Chotel, która pod wsią Chotel kustosza, dziś czerwony płynąc, następnie przepływa przez Chotel włodziczy dziś zielony, szlachecki, u Długosza zieny; Słownik I, 638, wbrew Długoszowi kustoszy czyli plebański, zowie zielonym a szlachecki czerwonym. Oczko w swych Cieplicach edycya Klinka, str. 489 czyniąc z siarki źródło wewnętrznego ognia ziemi, pisze że Grecy siarkę zwali daom, co z artykułem ho daom może być źródłosłowem Chotelu. Za cieplice siarczane wymienia 1578 na Krępaku w Drużbakowie, w Swoszowicach przy Krakowie moc tę mające, chorego który w nich siedzi, ratować str. 517. W Swoszowicach 1422 1428 zjawia się Krzystan górnik siarczany Helcel II, 1869, 2080, 2086, 2151, 2229, 2244, w 1436 Stanisław Patryarcha Kg 2686, w 1439 Marcin Chmiel rajca krakowski posiada kopalnie swoszowickie a służy mu Bartosz górnik z warunkiem wyrabiania siarki tylko w jego kopalni, pod karą uwięzienia i sfantowania 2783. Syn Marcina, Tomasz 1483 zastawił kopalnią Jerzemu Morsztynowi rajcy Krakowa za 60 złotych węgierskich 4283. .. . 1598 Zygmunt III przyznał właścicielom Swoszowic dziedzictwo ich kopalń Łabęcki II, str. 356. Kopalnia siarki Opatrzność Boska we wsi Czarkowy nad Nidą parafii Korczyn, źle wyjaśniana przez Łabęckiego II, str. 500 z Siarkowy u Długosza Czarnków większy i mniejszy I, 495 6; w akcie 1198 także Czarnków rozpoczęta dopiero za rządów austryackich porozbiorowych 1795 1809 zrazu przez spółkę prywatną, potem przez dziedzica X Michała Radziwiłła. Węgiel kamienny Cellari 1649 wskazuje pod Trenczynem; 1782 w starostwie olsztyńskiem go znaleziono X, Osiński Opisanie polskich żelazn. fabryk. W 1783 r. król upoważnił tworzenie się spółki do warzelni soli i kopania węgli a 1783 potwierdził kontrakt spółki 32 akcyonalistów, opartej na akcyach zakładowych po 1000 dukat. , i podział własno Małopolska Małopolska ści na 28 akcyj kustoszów z wyłączeniem żydów. Dyrektorem obrano bar. Leopolda Beusta, dyrektora salin saskich i mogunckich. Szukała węgla pod Szczakową; 1791 Kownacki Hipolit donosi o używaniu węgla kamiennego przez siebie w jednym roku do opału, i o kopaniu go między wsiami Strzemieszyce, Niemce i Porębka. Łabęcki I, str. 464 7. Czacki 1791 wspomina o swej podróży do kopalń, w której zboczył do Będzina Gazeta narod. i obca 1791, 68, str. 274. Zdaje się, że łatwo wskazać położenie tych kopalń, pamiętając, że w Jaworznie Moszyński w 1792 kopał węgle, i tych Austryacy 1797 1810 wykopali 300, 000 korcy. Jeszcze zaś wcześniej w 1795 o pół mili na W. od Będzina pastuszki odkryli na karczowisku po lesie Radocha węgle, które na odkrywkę Bendzinianie 1786 1796, a potem Prusacy w tak zwanej kopalni Reden wyrabiali 20, 000 korcy rocznie. 1807 1813 donacya Lannera ks. Montebello w 1803 dzierżawiona za 800 złp. W ks. siewierskiem między Strzyżowicami a Psarami kopalnia węgla 1789 i 1792 przynosiła koło 3000 złp. intraty rocznie; 1795 przeszła pod zarząd szląskiego górnictwa i zamieniona była na kopalnię Hoym 1797. Wydawała 20, 000 korcy. 1807 1814 wydzierżawiona za 1200 złp. przez Lannera ks. Montebello Łabęcki. SÓL Pomijając wątpliwe lub fałszywe dokumenta tynieckie, mogące istnienie soli w Wieliczce magnum sal dosłownie posunąć do początku XI w. , mamy w akcie Bolesława Wstydliwego z 1277 r. wzmiankę o korycie soli, które ojciec jego Leszek Biały f 1227 nadał cystersom w Koprzywnicy w kopalni soli salisfodina, zwanej u ludu Wieliczką magnum sal M. M. Ae. III, str. 110. Akt nadający różnemi dobrami klasztor benedyktynek w Staniątkach Nova Cella w r. 1239 wymienia Łopankę w sąsiedztwie Brzeźnicy i Przycieckiej doliny pod Bochnią cum sale, w akcie takimże z 1242 43 jest Lopyand cum sale, i dziedzictwo Wincentego zwane Bochnia i dwie porcye soli zwane poczym peczyny i, , korcze z Wieliczki Bart. III, str. 35, 39; Lib. ben. Dług. III, 299 300. Akta z 1250 udowadniają wreszcie, że bisk. krakowski Prandota tak w tej dacie zaczął pobierać dziesięcinę t. j. dziesiąty czerań soli z dochodu w Bochni, jak to się działo z dochodami z Wieliczki M. M. Ae. I, str. 40. W r. 1251 roczniki zapisują odkrycie sal durum t. j. soli twardej w Bochni, co nie usuwa istnienia warzelni karbaryi w Bochni przed tą datą, a łupania soli w Łopance. Legenda też o pierścieniu Kunegundy, z żup węgierskich przenoszącym się do polskich, stosuje się do Bochni nie do Wieliczki Mon. Pol. Biel. IV, str. 696. Akt miechowski z 1198 wspomina o nadaniu soli bożogrobcom w Miechowie jeszcze przed tą datą, z Bochni, z Przewienczny i Sydziny koło Wieliczki Kod. Wielk. I, 34, str. 43; w Przeniechan miała żyła soli zginąć wedle Długosza Lib. benef. III, 11 a w Szydzinie studnia wyschła i zniszczoną została. Okazuje to, że w obu miejscowościach sól i wcześniej była znaną, jak zwykle podawano i w obu warzelnia wyprzedziła wyrób soli twardej. Ostatecznie konstytucya sejmu warszawskiego z 1590 r. uznała dochód z obu za własność stołu królewskiego listy cywilnej, nie wyłączając możności użytkowania z żup i przez prywatnych, a z pozwolenia królewskiego, jak o tem świadczy i ustawa solna z 1368 Kazimierza Wielkiego. Za Stanisława Augusta wybito 8 szybów 80 łokci długich, celem wykrycia soli, a bar. Beust od 1783 za opłatą roczną 1000 złp. 00. Norbertanom jako właścicielom Buska dalej prowadził poszukiwania, których rezultatem było pozwolenie 1784 na spółkę warzelniczą z 32 akcyonistów. Solankę 1 1 2 2 0 0 wywarzano do 1796 r. Wydała do 4000 centn. soli. Kapitan Corosi 1780 1785 świdrował daremnie między Krzeszowicami i Mogiłą Łabęcki I, 179 180; Korzon II, 221 2. 1340 r. Kazimierz W. nadając Tuchowu, posiadłości benedyktynów tyniec, prawo magdeburskie Kod. Tyniec. str. 98, pozwala własnym kosztem studnię solną, t. j. szachtę wybić i pobierać co sobota grzywnę, mocą barkrechtu bergrecht, wszakże inne szachty będą do króla należały, i żupnicy będą płacili z nich po grzywnie tygodniowo opatowi. Prawa zresztą będą tej żupy królewskiej, też same co w Bochni i Wieliczce. Galman, potrzebny do wyprażania cyny z miedzią tworzącej mosiądz musiał być używany w hamerni sloferni i druciarni, założonej przez Pawła Kaufmana w Starczynowie pod Olkuszem. Spółce Mikołaja Firleja i in. 1583 Stefan Batory pozwolił szukać galmanu lapis calaminario w całej rzplitej. 1648 w Olkuszu kopano galman w związku z miedzią bożęcińską, dający mosiądz aurichalcum, sprzedawany w Gdańsku. W dobrach tenczyńskich, Dembicki ssta wolbromski kazał w Lgocie kopać galman do wyrobu mosiądzu, na początku XVIII w. , ale fabrykacyi zaniechał. Ks. Czartoryski galman tam kopany wysyłał do Gdańska 1740 1750. Koło 1782 r. korzec tego galmanu sprzedawano po 30 złp. Remiszewski dziedzic Bolesławia, do Gdańska też sprzedawał galman u siebie kopany w końcu XVIII w. Łabęcki I, str. 503 5. Marmury były poszukiwane do budowy kaplicy Zygmuntowskiej przez Bartłomieja Berecci w Kazimierzu nad Wisłą, w Olkuszu i w Tęczynie 1525 r. Sprawozd. Kom. do badania historyi sztuki w Polsce 1878, zesz. 2, str. 29. Czarne mar mury w Dębniku wyrabiane za Zygmuntów, służyły do zbudowania ołtarza wielk. w Wiedniu 1640 i nagrobka Adama Arzat w kościele wrocławskim św. Maryi Magdaleny 1678 r. W Chęcinach wyrobiono kolumnę Zygmunta III w Warszawie od 1643 stojącą w Słopcu. Marmurołomy czarne w Szklarach w olkuskiem i około Czerny, oraz porfiry czerwone w Dębniku i Miękini oglądał 1788 Stanisław August Łab. I, 298. 1787 urządzono w Dębniku łomy pod kierunkiem Bacciarelego, jeneralnego inspektora fabryk. Zrazu Schiante, 1789 Galbi maitre marbrier zgodzeni do wyrobu i nauki uczni. Fabryka istnieje 1786 1796. Dochód 1791 wynosił 61690, w 1792 48091, potem 4000 Korzon II, 224 5. Łomy kamienia w Nasiłowie należały do benedyktynów w Sieciechowie kś. Gacki str. 59. Stąd brano kamień 1623 do budowy zamku warszaw. W XIV w. były kamieniołomy na górze Lasotni pod Krakowem, których jedną część Henryk Czipser mularz i obywatel krak. , a drugą rodzina Hanka Wołka darowali miastu 1375 i 1388 M. M. Ae. str. 56, 46; V, 79 65. 139 9 r. Jagiełło pozwala Mikołajowi i Jakubowi z Krakowa oraz Mikołajowi z N. Sącza kopać agat w okręgu zamku czorsztyńskiego in districtu, tu tyle co in capitaneatu, ale wedle prawa górniczego węgierskiego Kod. Wielk. III, 2010, str. 730. W Wąchocku były kamienie młyńskie i osełki obok kuźnic żelaza i kopalni, wedle Cellaryusza. W Kunowie wedle Żejlera oraz Staro wolskiego marmur zielony i czerwony. W Pińczowie kamień do budowli kościołów Cellar. . W Proszowicach rzeźbiono kafle dla Jagiełły 1393 Życie dom. J. i J. 85. oczko 1578 zauważyl koło Lubowli na Krępaku wody słone, kwaśne, smrodliwe, które pewnie, , witryola, solną a merkuryuszową naturę mają Przymiot ed. Klinka, 492. Do kąpieli już za jego czasów na Krępaku w Drużbakowie, gdzie jest ciepła woda, także u Krosna, zapisał wodę witreolową w Bieczu str. 517. W XVII w. stawiano obok wody badeńskie i w Drużbaku Kochowski Epigramata, ed. Turowskiego, str. 107. E Szklarstwo. W Krakowie 1317 r. spotykamy Jędrzeja, który robi szyby parat specula M. M. Ae. IV A, 382. 1357 jest już cała ulica szklarzy speculatorum, spieglergasse, 1684, wstęp XLIX. 1399 Herman, majster szklarski, musiał od pewnego czasu wyrabiać szyby w tem miejscu, albo też przed nim istniała hutnica między wsiami Radwanowice, Bętkowice i Sokolec, gdyż pod tą datą Łokietek, nadając Hermanowi las do wykarczowania i osiedlenia, między owemi wsiami położony, określa go bliżej topograficznie las nasz, pospolicie zwany pod Hutnicą M. M. Ae. III, str. 215. W 1399 r. zachodziły spory w Bętkowicach co do wdzierania się współwłaścicieli w dzielnice swoje przy kopaniu, i kasztelan krakowski wydał wyrok by każden kopał u siebie, i co wykopie, to będzie j ego własnością Helcel II, 538. Może to odnosić się do kopania materyałów wapno, glinka do fabrykacyi szkła potrzebnych. Za Długosza przed 1480 już istnieje wieś Szklary, podobno przez Kazimierza W. 1370 powstała na części pól wsi Radwanowic, a sądząc z nazwy, będąca tąż samą nomenklaturą, co Hutnica z 1329 Lib. benef. I, 8, 9, 59. Dwu czy trzymilowa odległość tej huty nie pozwala orzec, czy z niej, czy skądinąd brano szyby membranae vitreae, por. 1441 Helcel II, 2932 do łaźni królewskiej na Wawelu, które wstawiał Mikołaj szklarz vitreator z Krakowa 1389 r. Przeźdz. Życie J. i J. 9 16. Sam wyraz łaciński w tym razie użyty, a przy opisie domu królewskiego w Knyszynie w 1564 oddany przez zwrot błony szklane Bibl. Kras. Mon. Swidz. II, str. 291, por. 216, w Modlnicy z 1582, str. 174, jeszcze staje się dobitniejszy przez określenie, że membranae były w oknach domu Drogosza na Wawelu 1389 Życ. dom. J. i J. str. 42. W Zakopanem dotąd szklarza zowią błomiarzem Gustawicz Wyciecz. w Czorszt. 100 n. 189. Dowód to, że błony zwierzęce, czyli pęcherze były jedyną zasłoną otworów okiennych. Ten stan rzeczy widział Verdum w okolicach Żółkwi 1670 Liske Cudz. w Polsce I, str. 84. Użycie szkła daje miarę postępu w zbytku i przemyśle. 1497 w Krakowie wydawano przepisy dla połączonych cechów szklarzy, goldszlagerów i malarzy, co Stefan Batory 1581 potwierdził Kołaczkowski O fabrykach i rękodz. w daw. Polsce, w Przegl. archeolog. bibliogr. w Warszawie 1881, 4, str. 353. 1452 huta vitreatura w Myślenicach przechodzi z rąk do rąk w cenie 5 grzyw. , oczywiście istniejąc dawniej Helcel II, 3492. W XVII w. Mikołaj Rej wspomina o prostej sklenicy myślenickiej, co dowodzi istnienia huty szklannej w Myślenicach jeszcze w tym wieku Żywot poczciwego człowieka, ed. Turow. , str. 224. Niewiadomo jednak czy jednocześnie wspominana malowana z bożą męką tamże i str. 65; por. w Paprockiego Herbach, ed. Turow. 430 za zdrowie Pana Jezusowe pijał sklenica jest domowego wyrobu. Zna ją i Kochanowski i Miaskowski. W N. Sączu szkło wyrabiano 1493 Szczęsny Morawski Sądeczczyzna II. W 1529 benedyktyni łysogórcy mieli hutę szklaną kś. Gacki Kl. Ben. S. Krzyża, str. 267, której nazwa dotrwała do dziś dnia Zarysy z. opatow. i sandom. 1862, str. 5. F Garncarstwo. W XVI w. znane są już garnki iłżeckie z tak zwanej dawniej Iżłży, i Górnicki Dworz. pol. ed. Turow. 160 opowiada o nich anegdotę Małopolska w związku z Twardowskim. Kś. Gacki w opisie Iłży Pamiętnik relig. mor. XXVIII, 1854, nr. 10, 11 wywodzi Iżłżę od iłu, który jednak dopiero o 5 mil ku Ostrowcu zaczyna się str. 366 jako wskazówkę bardzo charakterystycznej nazwy. Wedle jego wiadomości stanowią garncarze osobny cech, i osobne swym wyrobom dają nazwy miski, rynki, pokrywki zowią się płaszczyzna; garnki kwaterkowe, mniejsze i dla dzieci drobiszcze; garnki kwadratowe podpniaczęta; garnki trzykwartowe obszerniaki; garncowe pniaki; półtoragarncowe podjagielniki; dwugarncowe jagielniki; większe krużce. W XVII w. garnki iłżeckie i łagowskie jako głośne podane Zejler u Mitzlera II, str. 488; Cellaryusz I, 548. Aż do Szwecyi szły iłżeckie wedle Starowolskiego. W Ćmielowie garncarze posiadają dokumenta Augusta III 1750 i Poniatowskiego 1768. Tarłów na gruntach wsi Szczekarzewic koło ujść Kamienny do Wisły, z fundacyi Jędrzeja Tarła 1550 r. Zarysy z. opatow. i sandom. str. 69 uzyskał 1664 r. przywilej na spław swych garnków Wisłą do Gdańska Kołaczkowski Przegl. bibl. arch. w Warsz. 1881, str. 129, które te i inne ogólnikowo podaje, por. str. 491, przyczem błędnie o rośnięciu garnków, to jest urn w ziemi w Małopolsce, koło Szremu, z Kromera; źródłem Długosz. W Krakowie ulica garncarska znana jest 1331 M. M. Ae. IV. G Cegielnie. W Krakowie już przed 1341 musiała istnieć cegielnia, bo w tym roku wspomniano słodownię, , z gliny zrobioną M. M. Ae. IV A, 1399; por. 981, 1491, a 1357 jest słodownia murowana braseatorium muratum nr. 1684. 1336 występuje Teodoryk argillator 1201 a 1392, 1394, 1397 murarz Lindentolde IV B, str. 299, 105, 166. R. 1392 wpisuje się do obywatelstwa krakowskiego Filip czigilnik str. 83, 1394 wpisuje się Andrzej laterifex str. 121. W rachunkach miejskich 1391 wyłuszczone rozchody są z cegielni i z pieca wapiennego str. 295, a 1393 poznajemy mistrza ceglarskiego Parchowicza, wypalacza arsor wapna mistrza Mewerera, i Piotra mistrza wapiennego str. 306. Zapewne były oba zakłady urządzone dla budowy kościoła Panny Maryi, Sukiennic i innych owocześnie wznoszonych lub reperowanych gmachów i murów. 1399 zjawił się wypalacz cegieł Filip, i nowy mistrz strycharski Piotr Hajn str. 324. 1401 obok wypalacza wapna arsor jest lasownik extinctor str. 328. 1404 pojawia się Mikołaj majster cegielny latrifex 336. 1360 była, , cegielnia nad Prądnikiem M. M. Ae. IV, str. 305. Przed 1360 a potem jeszcze 1405 w Krakowie była urządzona druga, , cegielnia za bramą ś. Mikołaja M. M. Ae. IV B, str. 540; por. V, str. 61. Z Krakowa też 1441 r. sprowadzono do Besca cegły i wapno na budowę części świątyni. A czas murowania może zwyczajowo oznaczano na dwa tygodnie po Zielonych Świątkach t. s. r. Helcel II, nr. 2932. 1595 Zygmunt III przepisał, by w tej miejskiej cegielni Kołaczkowski str. 490 cegła była pół łokcia długa, ćwierć szeroka, a pół ćwierci łokcia gruba. Tysiąc płacono 2 zł. 10 gr. Wapna skrzynia o 26 korcach krakow. gaszonego kosztowała grzywnę, a niegaszonego pół grzywny. 1378 była cegielnia w Tarnowie Bart. III, str 319. 1456 Kwanta swoją cegielnię i wapielnią w Lublinie darował franciszkanom Mon. Biel. III, str. 254. Majoliki niewiadomo czy istotnie były wyrabiane, ale Antoni Destesi wenecyanin dostał od Stefana Batorego monopol ich wyrobu na lat 30 od r. 1582 w całem państwie polskiem i litewskiem z karą 10, 000 florenów 30groszowycb płatnych w połowie na skarb a w połowie Destesiemu, ktoby jego monopol naruszył Pawiński Źródła dziejowe XI, str. 253. H Sukiennictwo w każdem prawie mieście istnieć mogło, gdzie są postrzygalnie, choć nie zawsze tam gdzie są składy sukna t. j. sukiennice jak np. w Krakowie, Sandomierzu 1286, Bart, str. 145. Sprzedaż względnie wyrób sukna, czyli jatka albo kram sukienniczy jak rzeźniczy, szewcki, kuźnia, należy do skutków i zalet prawa niemieckiego tamże str. 259. W Krzyżanowicach nad Nidą 1367 r. pozwolono sukiennikom osiadać i pracować, sprzedawać wyrób swój na łokcie i całemi postawami, sprowadzać i wywozić wedle obyczaju i sposobu innych miasteczek Królestwa str. 302. W Krakowie w XV w. wyrabiano bloser białe i siwe, selbfar, kosmate, szette; na Kleparzu wyrabiano tylko białe i siwe M. M. Ae. XXIV. Za czasów Długosza w Żarno wie, liczącym 125 domów, byli różni rzemieślnicy, a szczególniej tkacze Lib. benef. III, 322, co dowodzi istnienia sukien żarnowskich. 1367 r. na korzyść sukienników miejscowych w Lelowie, Kazimierz W. wydał przywilej, w XV w. sfałszowany A. G. Z. III, str. 31. Tkacze w Radomiu 1433 dostali nadanie od biskupów krak. kś. Gacki Jedlnia 121. Należy zaznaczyć też i rzecz godną bliższego zbadania, że Bolesław Wstydliwy 1250, 1255 roku uwalniał dobra cystersów czyrzyckich od stacyi tkaczy sukienniczych a statione pannificum Bart. Cod. Pol. III, str. 65; M. M. Ae. III, str. 37, 48, co należy zapewne w ten sposób tłómaczyć, że sukiennicy książęcy, na korzyść, nietylko na użytek dworu wyrabiający sukno, objeżdżali na równi z piwowarami i i. majątki prywatne i z nich zabierali w formie daniny lub kupna surogat. W 1766 zawiązała się Kompania manufaktur wełnianych akcyjna, która upadła 1771 r. Małopolska z braku rzemieślnika i kierownictwa fachowego Korzon II, 214 219. I Płótno białe wyrabiano w Sączu 1425 r. Helcel II, 2036, 1354 rozróżnił Kazimierz W. w Krakowie płótna białe, zwłaszcza golcz 1394 solcz cienkie sindo; Zycie dom. J. i J; str. 45 mające się mierzyć długim łokciem od płócien czarnych krajowych terrestris mierzonych zwykłym łokciem M. M. Ae. V, str. 33. 1458 rajcy krakowscy uzyskali prawo brania wody z rzeki Rudawy, za murami miasta u kościoła ś. Mikołaja płynącej, do młyna Walkmole blichującego dealbetro płótno, sukno i barchany str. 235. Płótno z Krosna 1456 szło do Mołdawii A. G. Z. III, str. 239. Zdaje się, że co do uprawy lnu istniały miejscami pewne warunki i okoliczności sprzyjające lub hamujące rozwój przemysłu na tym surogacie opartego. Tak np. 1293 w Rogoźniku w parafii Modlnica pod Krakowem, uwolnił opat zwierzyniecki uprawę czterech nasion semina a w ich liczbie len i konopie od opłaty dziesięciny M. M. Ae. III, str. 143, która trzy pęczki t. j. kitę wynosiła str. 328. Gdzieindziej znowu pozwalano tylko wysiewać tyle surogatów, co starczyło na własną potrzebę, co wskazuje, że tu tamowano wyprzedaż do tkalni obcych np. 1274 w Garlicy len M. M. Ae. I, str. 102 3, w Opatkowicach pozwolono konopie w stawie młynarzowi moczyć Kod. Tyniec. str. 31. IX. Rolnictwo ma w dyplomataryuszach, libri beneficiorum Długosza i wypisach sądo wych Helcia bardzo ciekawe materyały. Opra cowali je Feliks, Zieliński w sprawozdaniu z pracy Długosza w Bibl. Warsz. 1872, po części W. A. Maciejowski w Historyi Włościan, Stawiski w dawniejszej swej pracy w tej mierze, oraz w Encyklopedyi rolniczej. Wspominamy dla ciekawości, że produkt rol nictwa, dający początek rzemiosłu piekarskie mu, ulegał ograniczeniu w tym ostatnim prze tworze. Mamy wyroki sądowe w Małopolsce co do pewnych miast, iż piekarzom w nich wolno lub nie wolno było piec chleba, np. w Wieliczce 1430 Helcel II, 2326, co stoi w związku z dawnym obyczajem stacyi pieka rzy książęcych rzeźników i szewców M. M. Ae. III, 363. Godna też uwagi, że niektóre nazwy tego wyrobu zemły w. XIII, stru cle w. XV są niemieckie. X. Handel małopolski przedewszyst kiem wywoził z kraju materyał surowy drze wny, górniczy i i. W XV w. do Flandryi wy syłano z Krakowa rękawiczki, których przy gotowywano kilkanaście tysięcy par M. M. I Ae. IV, str. LXXIV. Trzewiki z zagiętemi nosami używane w XIV w. Życie dom. J. i J, str. 52 r. 1394; por. Star. Pom. Pr. Pol. IV, str. 17 r. 1320 słynęły we Francyi pod nazwą à la Poulaine, a w Anglii Crakows, dochodząc u elegantów do wielkości takiej, że ich końce przyczepiano łańcuchem do kolana Arch. do hist. sztuk piękn. , wyd. przez Akad. umiej. w Krakowie. Nie inaczej jak drogą handlu musiały się tam dostawać. Za Jagiełły 1388 1417 używano drogą handlu nabytych płótna flamandzkiego na podszewkę, łokieć 3 gr. ; nisseńskiego łok. 3 gr. ; sukna angielskiego szarego łok. 24 gr. ; brukselskiego zielonego i białego łok. po 23 gr. , hirszberskiego czarnego, cytowskiego i świdnickiego Źyc. dom. J. i J. 77. Z ksiąg miejskich Krakowa poznajemy 1300 l400 handel suknami z żuław nadreńskieh, z miast Arras, Bruges, Bruksela, Liege, Mecheln Malines, Tyn, Eypern; z Anglią Dyllermund Dendermond, Londyn. Do szląskich przybywa sukno wrocławskie i kruczborskie. Z ksiąg sądowych krakowskich Helcia znamy sukna z Lundu lunica, Aras Haras, Mecheln, Amsterdam ostrodamski. Handlowano z Kolonią ryżem, barchanem, cukrem i mączką cukrową, rodzynkami, migdałami, pieprzem i t. d. już w XIV i XV wieku. XI. Drogi w Małopolsce zawisły od warunków telurycznych i od właściwości handlu wewnętrznego. W związku z naturą stoi ogólna robocizna krajowa zwana przesieką, t. j. wycinanie lasu M. M. Ae. III 11, praktykowane w czasie wypraw wojennych Kod. Wielk. 236. Do jakich to rozmiarów dochodziło, świadczy powieść Długosza o wyprawie 1428 ed. Przeźdz. XI, str. 362, czasu której 10, 000 ludzi z siekierami na pował obalało drzewa, tworząc pokład strata mostowy, długi na kilkadziesiąt mil. 1228 r. Grzymisława wdowa Leszka Białego uwalniała klasztor jędrzejowski od przesieki na całej przestrzeni między Wiślicą a Pilicą t. j. w Małopolsce, może po raz ostatni, jako w okolicy względnie ludnej. Atoli jeszcze 1433 r. pod Radomiem kś. Gacki Jedlnia str. 8, 68 młyn Pacynę otrzymał od Jagiełły Wawrzyniec Pacz magister pontium exercituum nostrorum expeditionalium mostowniczy naszych wojsk czynnych. Zapewne też za zabytek tych czasów wypada uważać tak zwane ławy albo ławki, które istniały 1412 pod Krakowem w Zwierzyńcu królewskim Helcel II, 1303; 1436 w sandomierskiem na ługu t. j. błocie między rzeczkami Brzeźnicą i Opidową we wsi Witkowice cisowe ławy były A. G. Z. VII, str. 8. Koło Wójkowy na prawym brzegu Wisły 1270 były gołubowe ławy M. M. Ae. III, str. 95 96, jak niegdy w Wollinie u ujść Odry 1126 r. Mon. Biel. II, str. 37 i śród błot Gopła 1487 Rzysz. Cod. Pol. II, st. 570 Jeszcze w XVIII w. w Lublinie były Kozmianowe ławy. Drugą służebnością państwową, która ułatwiała komu Małopolska Małopolska nikacye, jest budowanie i reperacya mostów M. M. Ae. III, 82, str. 235 ściśle postawiona w związku z istnieniem drogi handlowej wiodącej przezeń. Zwłaszcza w czasie lodów, i w gwałtownej potrzebie pomoc ludności jest wymaganą nawet w formie podwód. I tu zdaje się należeć powinność narub albo naramb M. M. Ae. III, 44, 58, którą Smolka Mieszko Stary i wiek jego str. 431 n. 2 odnosi do rąbania lodu w fosach zamkowych, a pewno jest rąbaniem kry przy mostach. Zazwyczaj w razie braku mostu, lub jego połamania się zimą, urządzano w jego miejsce przewóz. By utrzymać stałą komunikacyą wzbraniano takiego przewozu, przez co ludność musiała odbudować most. Dla naprawy tak zniszczonego jak i dróg pozwalano cła pobierać Bart. Cod. Pol. III, str. 1202, pod nazwą mostnego, do czego był i mostnik 1367 poborca. Przyroda i Przemysł 1880 28 i 29; Przyczynki do dziejów przyrod. E. S. S. . Mosty są taką rzadkością zrazu, że noszą imiona czy to właścicieli czy budowców; tak na Brynicy pod Czeladziom jest 1228 most Gawła, 1242 most Jana na Luciąży, 1260 jest most Slemrzyn nad rz. Łukową Bart. Cod. Pol. III, str. 14, 41; M. M. Ae. I, str. 79. Mosty kamienne były rzadkością, i gdzie się znalazł, to słynął za dziwo wokoło. Tak np. był most kamienny na Szreniawie 1222 M. M. Ae. I, str. 20; podobnyż był na drodze z Cyszyn w paratii mogilskiej do Krakowa w 1389 i 1428 M. M. Ae Y, str. 90, 187. Nawet przedmieście Krakowa Stradom używało innej a charakterystycznej nazwy most królewski 1419 r. Pons regalis M. M. Ae. V, str. 160; 1409 r. Helcel II, 1183, zapewne jako wskazówki niezwykłości i użyteczności podobnej budowli. Pamiętne ugrzęźnięcie lekarza i dziejopisa Miechowity w błotach pod Krakowem 1501 i Stanisława Augusta w Lublinie u bramy świętoduskiej 1787 świadczyć mogą o potrzebie takich mostów. Starosłowiańskim też obyczajem otoczone błotem miasta jak Wiślica, 1587 Heidenstein pol. przekład II, str. 253 wymagały koniecznie tego środka komunikacyi. Kierunek dróg jest stały, jak tego dowodem są świadectwa historyczne o tożsamości, czy to szlaków wypraw najezdniczych Litwy i Tatarów, czy to gościńców królewskich, czy też kupieckich. A stałość ta kierunków koniecznie musi zależeć od stosunków hydroi hylograficznych. Tak najazd Tatarów 1241 odbywa się na Lublin, Zawichost, Sandomierz, Wiślicę i Skarbimirz, w ciągu którego zaszła bitwa pod Połańcem Wielkim Turskiem nad Czarncą, pamiętna śmiercią Michała Predwojowicza Dług. Eist. VII, str. 266 7. Dokumenta z 1262 Bolesława Wstydliwego wykazują łupieże tatarskie w Zawichoście i Koprzywnicy, na linii tegoż traktu znajdujących się M. M. Ae. III, str. 66, 76. Dróżnik tegoż księcia idący na Korczyn, Osiek, Koprzywnicę, Sandomierz, Zawichost, potwierdza byt onego szlaku. Kazimierz W. umierający 1370 Biel. Mon. II, str. 632 4, jedzie z Sandomierza na Koprzywnicę, Osiek, Korczyn, Opatowiec, Kraków. Rzeźnicy krakowscy 1393 i woły 1427 r. szły na jarmark wrocławski ze Lwowa nie inną drogą, tylko na Sandomierz, Koprzywnicę, Osiek, Tursko, Połaniec, Wiślicę, Korczyn, Pacanów, Opatowiec M. M. Ae. V, str. 107; A. G. Z. V, str. 55. W trop ich jeździ Kazimierz III Jagiellończyk Dług. XIII, str. 50, 171 z Lublina na Urzędów, Zawichost, Sandomierz, Koprzywnicę, Połaniec, Proszowice, Korczyn. 1495 była droga królewska z Wiślicy do Proszowic Helcel II, nr. 4447. Stefan też Batory do Lublina z Krakowa jechał na Proszowice, Piekary, Podolany, Korczyn lub Zborów Heiden. II, 150, 159, 218. Również ciekawym jest pochód Litwy na Drohiczyn, Chełm Lubelski, Skaryszew pod Radomiem, Iłżę i Tarżek w 1268 r. Poł. sobr. rus. Het. II, str. 203. Dalszym jego ciągiem zapewne jest droga z Rusi na Małogoszcz, Chęciny, Kurzelów, znana 1275 przez napady Tatarów M. M. Ae. III, str. 105; Łaski Lib. benef. I. str. 583. Skaryszów, będący miejscem zjazdów książęcych 1228 i 1263 r. M. M. Ae. III, 17, 78, leży też na trakcie handlowym, który 1349 i 1455 szedł z Torunia do Włodzimierza na Sieciechów, Radom, Zwoleń, Kazimierz, Kunstat i Lublin, Krasnystaw, Hrubieszów, Bełż Kod. Wielk. 1289 i ed. Raczyń. str. 174 5. 1419 Jagiełło wskazał drogę z Tarnowa do Wrocławia mieszkańcom pierwszego miasta, na prośby Jana z Tarnowa wojewody krak. na Opatowiec, Działoszyce, Lelów i Krzepice A. G. Z. IV, str. 100. Musiał to być trakt powszechny, bo 1278 celny gościniec szedł na Sącz, Wojnicz, Opatowiec, Korczyn M. M. Ae. III, str. 114. 1491 r. szła wielka droga z Wojnicza do Tarnowa A. G. Z. VII, str. 173. Północną część tegoż samego traktu wskazuje dróżnik z 1364 r. przez Lelów, Rokitno koło Oludzy granicznika dyecezyalnego do Żarnowca M. M. Ae. III, str. 324. W tej samej linii bieży droga z Rzędowic pod Książem W. 1381 do Skalmierza M. M. Ae. III, str. 425, może nieróżna od traktu na Działoszyce dawne. Jednem z najciekawszych ceł jest pobierane na tej drodze przez Pawła ze Szczekocin 1457 które nazywano lodowem, a obciążało przewóz towarów po lodzie kś. Buliń. Mon. Sand. str. 65; por. A. G. Z. VII, 240. Skała w 1262 i 1333 była punktem, przez który przechodziły trzy trakty M. M. Ae. III, str. 72, 221, jeden przez Wysocice i Pstroszyce; drugi wprost na Małopolska Żarnowiec, gdzie spotykał się z lelowskim, na Rokitno idącym; trzeci szedł na Krocice także do Lelowa. Wedle innych wskazówek, inny trakt z Krakowa szedł na Paczołtowice do Iłkusza czyli Olkusza, tak zwana droga królewska 1491 Helcel II, 4379, 4380, która jest zapewne tąż samą, co droga wielka idąca ku Wolbromowi i Żarnowcu na Chrząstowice 1327 r. M. M. Ae. III, str. 204 5. Ułamek wielkiej drogi znajdujemy 1276 pod Przeginią Bart. III, str. 112; nie umiemy jednak określić jej kierunku, przy braku dokładniejszych w dokumencie spółczesnym określeń. Drogi publiczne istniały w Czeszkowie W. z Wiślicy do Skalmierza i przez Begłow do Sk. Lib. benef. I, str. 407 8. Dawny trakt przez Karpaty wskazują wsie Stare Cło, Stróża. Z Krakowa Długosz, Lib. benef. I, str. 167 wiodła droga Miechowska między Babicami i Węgiercami, przez Raciborowice, most na rzece Goszczy ku Słomnikom Lib. benef. I, str. 160 i ku Skarbimirzowi I, str. 156, por. 1328 M. M. Ae. III, str. 185 6 a dalej Miechów, Jędrzejów, Małogoszcz, Przedbórz, Piotrków Długosz, XIII, str. 142, 316, 329, 413. W Jędrzejowie od beczki śledzi pobierał kasztelan krakowski po 30 sztuk cła do 1355, w którym odstąpiono jego pobór klasztorowi cystersów w tymże Jędrzejowie M. M. Ae. III, str. 281. Na południu Krakowa była droga publiczna na Bochnią z Bogucic do Uścia przy rz. Rabce, a w kierunku doliny tej rzeki Lib. benef. I, str. 129; doliną Dunajca wozy kupieckie jechały na Sącz, Czchów 1327, Wojnicz, Opatowiec, Korczyn 1278 M. M. Ae. III. 206, 114. Z Sącza na Ruś jechano przez Biecz, Żmigród, Sanok 1345 str. 258. Dawny trakt szedł z Rusi na Turbią do Sandomierza Długosz, Lib. benef. I, sir. 349, który potem odwrócono na Ropczyce. Chronologiczną wskazówkę mamy w sporach Krosna z, Ropczycami 1399 r. A. G. Z. III, str. 135, że trakt ten był nowy, w porównaniu z dawniejszemi na Ruś wiodącemi. Tego roku obowiązano Krośnian, że gdyby jechali do Sandomierza lub na Mazowsze, to w każdym razie przez Ropczyce jechać i cło opłacić muszą. Ten nakaz Jagiełły po naradzie podkanclerzego Klemensa z Moskorzewa i starosty sanockiego z rajcami miast Biecza, Jasła, Pilzna i Dambowdziału wydany, najlepiej świadczy o pętach, jakie nakładał na komunikacyą handlową system komór celnych państwowych. Prawo składów, nadawane Krakowu, Sandomierzowi, Sączowi, których kupcy omijać z towarami nie mogli, jest drugą przeszkodą sztuczną, ku korzyści pewnych miast uprzywilejowanych wymyśloną, a bezpośrednich stosunków nieułatwiającą. Reparacya dróg, zdaje się w formie dzisiejszych szarwarków, odbywała się z nakazu starosty Helcel, II, 4462. Komunikacya wodna odbywa się rzekami, które już 1447 r. wyliczono w konstytucyi sejmowej, podając je za spławne. Należą do nich z rzek małopolskich Wisła, Dunajec, Wisłoka, Wieprz, Nida, , i inne. Spław bywał utrudniony przez młyny i jazy, na których zniesienie niejednokrotnie powstawano. Ponieważ na drogach, cło i składy przewóz towarów obciążały, częstokroć opóźniano trakt lądowy i towary spławiano Dunajcem i Wisłą. Kraków np. wielokrotnie o to miał zatargi z Sączem, że korytem Dunajca omijały go towary na Sącz z Węgier idące M. M. Ae. III, str. 261, r. 1273, str. 212, r. 1329. XII. Lasy w Małopolsce są czynnikiem zarówno nadającym specyalną fizyognomią ziemi, jako też wpływającym na naturę zajęć mieszkańców. Gdzie mianowicie dopiero praca rudunkowa rozpoczyna się i lasy przemagają, tam o rozwoju rolnictwa niema co mówić. Pod Karpatami nic dziwnego, że słychać o lasach. Tak o lasach Szczyrzyckich aż do Tatrów czytamy 1255 r. M. M. Ae. III, str. 49. W parafii Raciechowice, biskup Prandota krakowski 1264, w czarnym lesie, który zapewne nazwę tę zawdzięcza nietylko przewadze drzew liściastych, ale i zwartości drzewostanu forêt viérge, 100 łanów pozwala wykarczować na pola z majątków swych kapitulnych str. 84 85. Inny las z 1270 r. koło Wojkowa, służący do łowów książęcych, w dzielnicy nadanej przez Bolesława synom Macieja Hinsirowicza, dziedzicom wsi Dupe dziś Dubie, obejmuje przestrzeń od Chmielowa, Wojkowa do Baranowa, t. j. mili str. 95 97. 1318 w lesie nad Uszwą, 104 łany wyznaczono str. 184; 1360, gdy nad rz. Rabą 70 łanów pod wieś Lubień wyznaczono, łowów i pasiek dozwolono po wszystkich pagórkach i górach aż do granic węgierskich str. 300, 1369 powstał dopiero Bodzętyn w lesie tego nazwiska nad rz. Wirzchowisko, a to ze względu na przyrost korzyści z osadzania wsi po lasach w powiecie sandomierskim str. 363. Kiedy pod Kunowem w dąbrowie Prawęcin zakładano wieś t. s. n. miano na względzie pomnożenie użytków z gajów, lasów i dąbrów w 1340 str, 249. Pomijając zresztą wszystkie inne przykłady, wymownym będzie akt darowizny puszcz vastitates, lasów i gajów, z których żaden użytek Jagielle 1420 nierósł w powiecie radomskim i ziemi sandomierskiej nad Swarzyną. Ciemną strugą i Kamionką położonych w takiej rozciągłości, że ogólnie tylko określono, iż z 30 łanów wykarczowanych służbę wojenną odbywać się będzie z kopią, z 20 łanów z dwoma łucznikami dobrze I zbrojnymi i na dobrych koniach, az 10 z jednym Małorossya Małorossya łucznikiem Bart. III, 379 381. Dla zachęty uwalniano od różnych uciążliwości prawa polskiego, nadawano samorząd miejski, kilkoletnią wolność od opłat pod nazwą czynszu należnych z tych osad na prawie niemieckim. Znaleźliśmy nawet przykład w M. , że w Przegini 1319 w lesie Tęczyn imieniem Łokietka i właściciela Nawoja kasztelana krakowskiego Paprocki Herby, str. 66 67 zbrodniarzom zapewniano dwutygodniową bezkarność, byleby się osiedlili w nowej miejscowości. Każda taka miejscowość stała się miejscem targów, okoliczną produkcyjność skupiającem; zjawiały się różne rzemiosła i przemysł, z przywilejem lokacyi połączone wirtualnie por. M. M. Ae. , Lib. benef. Dług. . XIII. Ceny ziemi, bydła, towarów i wogóle przedmiotów potrzebnych w społeczeństwach cywilizowanych dają pewne przybliżone wyobrażenie o rozwoju i stopniu tych potrzeb. Przykłady nasze nie mają pretensyi innej nad wskazanie istnienia materyału do opracowania tej kwestyi. Ni miejsce ni czas nie pozwalają na szczegółowsze nawet podjęcie przedmiotu. Podnosimy tylko kwestyą cenników czyli taks narzucanych przez rząd miastom i wsiom. Za Kazimierza W. 1334 1370 istniała następna taksa żywności dla wojska w pochodzie, obowiązująca jeszcze za Kazimierza Jagiellończyka 1457 wół pół grzywny, t. j. 24 grosze, krowa 16 gr. , wieprz 12 gr. , baran 2 gr. , dwie kaczki grosz, miara cassula pszenicy 2, a takież miary żyta i owsa po groszu. 1338 r. zapisano wielką żyzność zapewne w okolicy Miechowa miara conerus żyta 4 denary, mąka 8 Mon. Biel. II, str. 884. 1413 w Krakowie, po odjęciu prawa miastu stanowienia cen na swój towar samoistnie, co później do wszech miast przeniosło się, a co było hamowaniem rzemiosł i przemysłu miejskiego na rzecz wiejskiego, t. j. I szlacheckiego por. Jan Ostroróg, E. S. Swież. Ateneum, 1884, za kwiecień i maj, cennik ustanowiony przez urzędników państwowych, t. j. szlacheckich takie ceny opiewał Miara pszenicy 7 gr. , żyta 5 gr. , owsa 2 gr. , jęczmienia 4 gr. , korzec grochu 4 gr. , prosa 3 gr. , maku 4 gr. , konopi 2 gr. , cebuli 1 gr. , dwa jaja 1 denar, na Wielkanoc jedno po denarze, gęś 16 denarów, kaczka 1 2 gr. , prosię 11 gr. , szemonuszki alias Brachvogil 5 za 1 gr. , wiewiórka bez skóry 3 den. , zając 2 gr. , koza 8 gr. , cielę 6 gr. Kamień mydła 10 gr. , słoniny 10 gr. , lnu jesiennego 20 gr. , zimowego 16 gr. Skóra większa wołowa 14 gr. Sto drzew okrągłych 1 1 2 gr. , kopa budowlanych okrągłych 6 gr. , kopa dachówek 10 gr. Trzewiki trepki zwyczajne 2 gr. , dla dzieci po 1 gr. , dla żołnierzy 6 gr. Garbarze brali od większej skóry 3 gr. , od lżejszej 2 gr. Trzewiki pańskie po 12 gr, , sług pańskich po 8 gr. , kmiece po 7 gr. , para botorum butów po 4 gr. Para strzemion zwyczajnych 2 gr. , lepszych 3 gr. Funt pieprzu w kramach 8 gr. , szafranu jedna kopa i gr. Łokieć płótna szwabskiego 2 gr. , czwelich 1 1 2 gr. , golcz 1 gr. Sukno bruksel skie krótkie łok. po 20 gr. , długie tyńskie 14 gr. , krótkie tyńskie 9 gr. , mechelnskie dobre 17 gr. , lowańskie krótkie 16 gr. , angielskie sukno po 14 gr. Kortu łokieć 12 gr. , Kirsingu 3 hr. , Bdingu 8 gr. , Birinsberg 8 gr. , ostrzychomskie 5 gr. , świdnickie 4 gr. , wrooławskie długie 5 gr. , krótkie 4 gr. , białe i siwe krakowskie 2 gr. i 4 den. , krakowski bloser 11 1 2 gr. , krakowski selbrach 3 gr. , krakowski loden alias Kosmathe 11 1 2 gr. , krakowski szette 3 grosze, dyllermundzkie 15 groszy, zyttawskie 6 groszy, harasz 3 grosze. Ernest S. Swieżawski, Małorossya. W XIII i XIV w. książęta na dzielnicach czernihowskiej, halickiej, włodzimierskiej, kolejno przybierali sobie tytuł książąt Małej Rusi Natus dux Russiae Minoris; jednakże Małorossyą właściwą czyli kozacką utworzył dopiero Bohdan Chmielnicki r. 1654, a legalne istnienie zapewnił jej traktat andruszowski r. 1667. Traktatem tym odstąpioną została wielkiemu księstwu moskiewskiemu część województwa kijowskiego za Dnieprem, jak niemniej samo miasto Kijów z okręgiem, w którym miasta Trypol, Stajki, Wasylków i Wyszogródek na lat dwa. Zadnieprską część województwa składały miasta Lubecz sstwo, Ostrz sstwo, gdzie miasteczka Bobrownica, Jalmeńka Stara i Nowa, Perejasław sstwo, gdzie mczka Berezan, Iahotyn, Gielmazów, Byków, Mirgrod, Półtawa, Zygmuntów, Krasnopol, Hadziacz; część sstwa czerkaskiego, gdzie miasta Arklej, Hołtwa, Kropiwno, Krzemieńczuk. Zawarty jednak, w 1686 r. traktat z Moskwą przez Grzymułtowskiego, wojew. poznańskiego, na wieczne czasy ustąpił Kijowa z tymże okręgiem. Nadto, na mocy wspomnionego traktatu andruszowskiego, województwo czernihowskie; między Dnieprem i Desną położone, przeszło pod panowanie w. ks. moskiewskiego. Utworzona z tych krajów M. różne odtąd koleje przechodziła. Za panowania Katarzyny II składała się ona z namiestnictw czernihowskiego, nowogródsiewierskiego i kijowskiego. Cesarz rossyjski Paweł I, ukazem do senatu z d. 30 listopada v. s. 1796 r. , zatwierdzając w Malej Rusi zarząd i sądownictwo, jakie tamże podług dawnych praw i zwyczajów istniały, rozkazał jednocześnie z trzech istniejących dotąd namiestnictw czernihowskiego, nowogródsiewierskiego i kijowskiego, utworzyć jednę gubernię małorossyjską. Nadto do tejże gubernii wcielić rozkazał były pułk półtawski Małoryto Małosiołki Małoryto przyłączony przedtem do noworossyjskiej, późniejszej ekaterynosławskiej gubernii, miasto Krzemieńczug z innemi mczkami i osadami, należącemi do byłego pułku mirgorodzkiego, tudzież powiaty, które później odeszły do gub. ekaterynosławskiej; miasto zaś Kijów, jako za Dnieprem położone, wraz z innemi od Polski przyłączonemi ziemiami, utworzyło osobną gubernią kijowską Połn. Sobr. Zak. , I sobr. , nr. 17594. W r. następnym d. 29 sierpnia y. s. , na powiatowe tejże gubernii miasta przeznaczone były Półtawa, Zieńkowo miasteczko, Krzemieńczug, Chorol, Hadziacz, Romno, Łubny, Zołotonosza, Perejasław, Piratyn, Przyłuki, Kozielec, Nieżyn, Czernihow, Świenice, Konotop, Głuchów, NowogródSiewierski, Starodub i Mglin. R. 1801 gub. małoruska została podzieloną na dwie połtawską i czernihowską. Wojsko kozackie od niepamiętnych czasów spisane było imiennie w osobno przeznaczone na to księgi czyli regestra, i dla tego nazywało się regestrowemi kozakami, róźniącemi się w tej mierze od kozaków zaporoskich, nowo ustanowionych. Dzieliło się zaś to wojsko podług kureni czyli rodów, siół, i okolic. Kilka siół czyli słobód osad stanowiło kureń, a znowu kureni kilka tworzyło okolicę; stąd kozacy nazywali się także kurenną i okólną szlachtą. Brali zapomogę ze skarbu polskiego, z resztą za swoje służąc w wojsku. Kto położył zasługi i długo służył w wojsku, nazywał się towarzyszem; kto przeciwnie, ten był kozakiem. Kureniami rządzili kurenni atamani, tudzież ich towarzysze wybierano ich z rycerstwa. Małe zatargi załatwiali oni sami; większe sprawy odsyłali do powiatowych i grodzkich sądów. Tym celem miewali publiczne narady w dwóch miejscach w Białej Wieży niedaleko miasta Nieżyna i w Kryłowie za Dnieprem. Najwyższą władzę nad rycerstwem i pospólstwem sprawował hetman w stolicy kraju, w mieście Czerkasach nad Dnieprem mieszkający, będąc na ten urząd przez kozaków czyli rycerstwo obrany. Częstokroć atamani kurenni, nie mając do tego upoważnienia od hetmana i bez przywołania do siebie chorążych, zbierali się i formowali pułki ochotnicze ochocze komonny, to jest konne pułki, z któremi napadali na Turcyą, Krym i t. p. pod pozorem ażeby odbić niewolników, w rzeczy samej dla rabunku; z czego częstokroć powstawały wojny. Hetman Eustafi kniaź Różyński, także Różyckim nazywany obrany r. 1514, chcąc temu zapobiedz, urządził za panowania w Polsce Zygmunta I dwadzieścia pułków starych kozackich regestrowych, każdy pułk po dwa tysiące i nazwał je od znakomitszych miast w ziemiach ruskich; kijowskim, czernihowskim, siewierskim, perejasławskim, kamienieckim, czerkaskim, czehryńskim, humańskim, korsuńskim, bracławskim, kalnickim, kropiwiańskim, ostrożskim, mirhorodzkim, półtawskim, hadziackim, łubieńskim, przyłuckim, nieżyńskim, Winnickim. Pułki podzielił na sotnie i nazwał je od celniejszych miasteczek. Nad sotniami przełożył zasłużonych towarzyszów czyli setników, a nad pułkami pułkowników dożywotnich, lub dopókiby na wyższy nie wstąpili stopień. Ci oraz i cywilne sprawowali urzędy. Stefan Batory, król polski, przeznaczył na rezydencyę hetmana i posiedzenia trybunału Baturyn Batoryn miasto, które sam założył. W Czerkasach mieszkał namiestnik czyli nakaźny hetman, jak w Polsce, królewską władzę na Rusi reprezentujący. Za hetmaństwa Bohdana Chmielnickiego 1647 1657 r. było pułków kozackich 32. Liczba ta na początku XVIII w. , za hetmana Skoropadzkiego 1708 1722 r. do dziesięciu zmniejszona, a temi były pułki 1 kijowski, 2 czernihowski, 3 starodubowski, 4 nieżyński, 5 perejasławski, 6 przyłucki, 7 łubieński, 8 hadziacki, 9 mirgorodzki i 10 półtawski. Był jeszcze osobny rodzaj służbowych kozaków bobrownicy, strzelcy i ptasznicy, których powinnością było trudnić się dla hetmana połowem bobrów, zwierząt i ptaków i za to od służby wojskowej byli uwolnieni; liczba ich kilka tysięcy dworów wynosiła; w późniejszym czasie po hr. Razumowskim, zamiast myśliwstw, opłacali oni podatek do skarbu małorossyjskiego. Oprócz konnych, było kilka pieszych pułków kozackich, zwanych serdiukami, o których pierwsza wzmianka w latopisach małoruskich znajduje się pod r. 1674. Za hetmaństwa Mazepy, serdiukowie składali trzy pułki, stojąc załogą w Baturynie i okolicach tego miasta. Z dziewięciu pułków małorossyjskich, utworzono r. 1785 pułki karabinierne. Por. Ruś z Enc. Orgelbr. . Małoryto, wś, pow. brzeski gub. grodz. , 2 okr. polic, o 39 w. od Brześcia, z zarządem gminy złożonej z 1093 dusz. Jest tu st. dr. żel. kij. brzes. , między Aleksandryą i Zabłociem, o 43 w. od Brześcia lit. Małość 1. folw. pryw. nad jez. Załowo, pow. dzisieński, o 26 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. katol. 2. M. albo Pietrucikiy folw. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 38 w. od Dzisny, 1 dm. , 15 mieszk. katol. 1866. Małosiołki, wś i szlach. zaśc. w pobliżu siebie położone w pow. nowogródzkim, w gm. niehniewickiej, w okr. polic. 1ym niehniewickim, nad rzeczką Wołownią, lewym dopływem Niemna; wś ma osad 16, zaścianek osad 2, miejscowość mocno falista, bezleśna, grunta wyborne pszenne. Niegrodowe sstwo małosiołkowskie, albo Kucharzewszczyzna, opłaca Małość Małoszczyzna Małośnina Małoszajcie ło w XVIII w. kwarty złp. 42 gr. 24, zaś hyberny złp. 12. Małośnina, ob. Małoszyna. Małoszajcie, wś pryw. w pow. rossieńskim, o 10 w. od Rossien. Małoszczyzna, wś, pow. zamojski, ob. Krasnobród i Maloszczyzna, Małoszewo, wś, pow. płocki, gm. Ramutówko, par. Bodzanów, odl. o 17 w. od Płocka. Ma 14 dm. , mk. 85, 247 mr. gruntu, 3 nieuż. Stanowi jednę całość ze wsią Miszewko Garwackie. Małoszewskie, leśniczówka i tartak koło Majdanu, pow. gródecki, na obsz. dwors. Lelechówki. Małoszów 1. wś, pow. miechowski, gm. i par. Książ Wielki. W 1827 r. 16 dm. , 96 mk. W XV w. dziedzicem Jan Giebułtowski h. Lis. Są tu łany kmiece, karczmy, zagrodnicy i folwark Dług. II, 84. Por. Mianocice, 2. M. , wś, pow. pińczowski, nad Łaszówką, gm. Boszczynek, par. Małoszów, odl. od Krakowa mil 5, od Miechowa i Pińczowa mil 3, od Szkalbmierza o 5 w. , u podnóża jednej z większych wyniosłości okolicy szkalbmierskiej. W niej są pokłady kamienia używanego przez mieszkańców okolicznych wiosek do budowy i nasypu dróg. M. należał prawem własności do Stanisława Kostki Dembińskiego, wojew. krakowskiego, a za Długosza Lib. ben. II, 169 do Jana z Kurozwęk h. Róża. Czyt. też Kod. dypl. pol. pod r. 1243 w t. III. Jest w M. szkoła początkowa 1klasowa ogólna. Kościół tutejszy, ubogo uposażony, w r. 1646 przez ś. p. Tomasza Lachowskiego miejscowego proboszcza, w miejsce wprzód drewnianego śród wioski stojącego, przeniesiony na drugą stronę, Dembiński z kamienia ciosowego nowo wybudował. Kościół ten niewielki, pod wezwaniem św. Mikołaja, mieści w sobie trzy ołtarze. Szczególnie zasługują na uwagę oddrzwia z pięknego czarnego marmuru przy wchodzie do zakrystyi. W nawie środkowej kościoła trzy marmurowe pomniki Stanisława Dembińskiego, Ksawerego i Franciszka Ponińskich, późniejszych właścicieli M. , w ścianie wmurowane a obok drzwi wchodowych do kruchty kościelnej proboszcza Ks. Jakóba Rzepczewskiego. W r. 1806 M. został kupiony przez hr. Franciszka Ponińskiego od starościny wolbromskiej Dembińskiej za sumę 600000 złp. i odtąd należy do Ponińskich. Parafia ma tylko 212 dusz, i proboszcz utrzymuje się głównie dzięki poparciu dziedzica. R. 1827 M. miał 23 dm. , 192 mk. Dobra M. składają z folw. M. , Sietejów i Bolowiec; wsi M. , Sietejów i Wola Bolowiecka. Rozległość wynosi mr. 1068; folw. M. i Sietejów grunta orne i ogr. mr. 682, łąk mr. 83, pastw. mr. 13, wody mr. 1, lasu mr. 19, nieuż. i place mr. 29 razem mr. 827, bud. mur. 5, z drzewa 11; płodozmian 8 i 10polowy; folw. Bolowiec grunta orne i ogr. mr. 224, łąk mr. 5, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 241; bud. mur. 1, z drzewa 2; płodozmian 8polowy. Pokłady gipsu i kamienia budulcowego. Wieś M. osad 24, z grun. mr. 136; wś Sietejów os. 16, z grun. mr. 127; wś Wola Bolowiecka os. 6, z grun. mr. 49. Małoszowska Wola, wś, pow. pińczowski, gm. Boszczynek, par. Małoszów. Małoszyce 1. wś i folw. , pow. olkuski, gm. Żarnowiec, par Szczekociny. Leży przy drodze ze Szczekocin do Żarnowca; posiada szkołę wiejską, gorzelnię i młyn wodny. W XV w. wś królewska ma 10 łanów kmiecych, młyn, karczmę, dwóch zagrodników, folw. królewski Dług. III, 324; Kod. dypl. pol. I, 80. Dobra rząd. M. podług wiadomości z r. 1855 składają się z folwarków i wsi M. , Otola, wsi Małe Łany, Osepy, oraz folw. i wsi Jeziorowice. 2. M. al. Małyszyce, pow. olkuski, gm. Jangrot, par Imbramowice ob. . Czyt. Dług. t. III, 100, 108 i 110. 3. M. wś i folw. nad rz. Obręczanką, pow. opatowski, gm. Sadowie, par. Grocholice, odl. 6 w. od Opatowa. Ma 11 dm. , 130 mk. , 600 mr. ziemi dwors. i 85 mr. włośc. W 1827 r. 14 dm. , 58 mk. Folw. z os. młyn. Kornobłót rozl. mr. 561 grunta orne i ogr. mr; 420, łąk mr. 55, past. mr. 39, lasu mr. 28, nieuż. i place mr. 19, bud. mur. 3, z drzewa 15, płodozmian 5 i 6polowy, młyn wodny, dwie rzeczki przepływają. Wś M. os. 12, z grun. mr. 85. 4. M. , wś, pow. opoczyński, gm. i par. Studzianna, od m. pow. w. 21, gruntu mr. 734, dm. drewn. 22, mk. 186. W XVI w. Łaski, Lib. ben. I, 647 M. należały do par. Brudzewice. 5. M. , ob. Małszyce. Małoszyce, ob. Małuszyce, Małoszyna, Maloszynka, kol. , pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice Łaski, Lib. ben. I, 268, zowie ją Malyschyna, o 24 w. na wsch. płd. Konina, o 4 w. od Władysławowa, ma 246 mk. Polaków i Niemców, 630 mr. ziemi żytniej. Powstała 1847 r. w dobrach Rusocice hr. Gurowskich naówczas. R. 1827 była tu już jednak wś mająca 6 dm. , Ul mk. Małouhorska, ob. Małohory, Małów, rus. Maliw, wś, pow. trembowelski, o 3 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Trembowli. Na płn. leży Trembowla, na płd. wsch. Semenów, na płd. zach. Humniska. Płd. część wsi przepływa Seret. Własn. więk. w M. , Semenowie, Humniskach i Zielincach ma roli or. 826. łąk i ogr. 9, past. 118; wł. mniej. roli or. 1869, łąk i ogr. 342, past. 138 mr. W r. 1880 było 435 mk. w gm. 132 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Trembowli, gr. kat. w Humniskach. We Małoszewo Małoszów Małoszewskie Małoszowska Wola Małów Małouhorska Małoszyna Małoszyce Małośnina Małowiany Małowcówka Małszewko Małszecy Małpa Małożewo Mało Małowody Małowiersztyńskie Małowienka Małowidz Małowice Małowcówka wsi jest szkoła filialna. Za czasów polskich należała wś do dóbr koron. , do sstwa trembowelskiego. W lustr. wojew. ruskiego z lat 1631 do 1664 rkp. w Bibl. Ossol. 2118 str. 5 czytamy Wś do sstwa trembowelskiego należąca, którą nieboszczyk p. Bałaban, ssta przeszły, na słobodę był osadził. Spustoszała także; mieszka jednak tam 3 poddanych, ale żadnej powinności nie odprawują i podatków nie dają, ani dnia robią, bo i teraz są na słobodzie. Był tu dawniej monaster bazylianów, który w r. 1744 przyłączono do kamieniec kiego. Lu. Dz. Małowcówka, por. Maciejowice. Małowiany 1. dwór rząd. , pow. rossieński, par. niemoksztyńska. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Małowice, szczyt lesistej góry wznoszącej się na płd. wschód od wsi Waśniczyna w pow. rohatyńskim; wznies. 347 m. npm. Miejsce znaku triang. 42 8 42 wsch. dłg. g. F. , a 49 20 38 płn. sz. g. Br. G. Małowidz, wś u zbiegu rz. Świniarki z Orzycem, pow. przasnyski, gm. Jednorożec, par. Chorzele, odl. o 21 w. od Przasnysza. Ma 48 dm. , 299 mk. , 1326 mr. gruntu, 397 nieuż. W 1827 r. wś rząd. 34 dm. , 228 mk. Małowienka, znaczna góra, na granicy gmin Turzego pow. staromiejski i Smolny pow. drohobycki, pod 40 49 24 wsch. dłg. g. F. , a 49 16 53 płn. sz. g. Z płd. zach. pochyło ści spływają wody, między niemi Roztoki pot. , do Turzanki, od zach. do Zdziannego pot. , a od płn. wschodu do Zberu. Wznies. 852 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Małowiersztyńskie jez. , pow. ostródzki, wymienione r. 1501 w przywileju łutynowskim, w którym ziemianie łutynowscy otrzymują prawo łowienia ryb watami na potrzebę własną w tem jeziorze Kętrz. , O ludn. pols. str. 286. Mało wisie, wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Studzienniczna, odl. 24 w. od Sejn; ma 16 dm. , 80 mk. W 1827 r. wś rząd. , par. Krasnopol, 2 dm, 43 mk. Małowody, wś w pow. podhajeckim, 17 kil. na płn. wsch. od Podhajec, 17 kil. na płn. zach. od sądu powiat, w Wiśniowczyku, 15 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Kozowej. Na płn. wsch. leży Rakowiec, na wsch, Sosnów, na płd. zach. Justynówka, na zach. Uwsie. Najwyżej wznosi się płn. część obszaru 364 m. ; stąd obniża się na płd. wsch. ku dolinie Fudynki, dopływu Strypy. Włas. więk. ma roli or. 416, łąk i ogr. 6, past. 1 mr. ; włas. mniej. roli or. 503, łąk i ogr. 38, past. 11 mr. W r. 1880 było 463 mk. w gm. , 22 na obsz. dwor. według szemat. łaciń. archid. lwow. z r. 1881 było tu 556 mk. obrz. łaciń. . Par. rzym. kat. w Rosochowaćcu, gr. kat. w Uwsiu. We wsi jest szkoła filialna, na cmentarzu zaś kaplica pod wez. św. Łukasza ewang. i M. B. , w r. 1850 kosztem Jaroszyńskiego wzniesiona, w której się niekiedy nabożeństwo odprawia. MałoWola, zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 19 w. od Trok, 1 dm. , 12 mk, kat. 1866. Małożewo, ob. Mołożewo. Małpa al. Małpy z Jasionowem al. Jasienów, po rus. Jaseniw, wieś w pow. rudeckim, 14 kil. na płd. wschód od Rudek, 7 kil. na płd. zachód od sądu powiatowego i urzędu pocztowego w Komarnie. Na półno i płn. wsch. leżą Tuligłowy, na płd. wsch. Susułów, na zach. Podolce, na płn. zach. Hołodówka. Płn. część obszaru przepływa dopływ Wereszycy, pot. Grzęski al. Grząski, z Hołodówki od płn. zach. na płd. wsch. do Tuligłów. W płn. stronie leżą zabudowania wiejskie 275 m. , w stronie płd. las. Są tu torfy, używane w go rzelni i parowej młocarni. Własn. więk. Bala ma roli or. 107, łąk i ogr. 7, past. 34, lasu 299 mr. ; własn. mniej. roli or. 129, łąk i ogr. 34, past. 19 mr. W r. 1880 było 445 mk. w gm. 311 obrz. rz. kat. , 19 gr. kat. . Par. gr. kat. w Koniuszkach Królewskich, gr. kat. w Tuligłowach. Lu. Dz. Malpin, niem. Melpin 1. wś, pow. śremski, 12 dm. , 175 mk. ; 23 ew. , 152 kat. ; 96 analf. Poczta i tel. w Dolsku o 6 kil. , st. kol. żel. Czempiń o 22 kil. 2. M. , dom. tamże, 2520 mr. rozl. , 2 miejsc a dom. , b Lubiatowo, folw. ; 12 dm. , 207 mk. ; 9 ewan. , 198 kat. ; 93 analf. Własność Wiktora Unruga. M. St. Małpy, ob. Małpa. Małszecy, niem. Malsitz, wś serbska, pow. budyszyński, 21 dm. , 138 mk. , w tem 101 Ser bów 1880. A J. P. Małszewko, niem. Malschöwen, dobra ryc. nad jez. t. n. , pow. szczycieński, st. p. Dźwie rzuty 3 kil. odl. ; areał wynosi 1546 ha. ; mię dzy temi 210 ha. roli or. i ogr. , 236 łąk, 140 past. , 284 boru, 25 nieuż. , 5 wody 1857 r. 201 mk. Konrad Ton Jungingen, w. mistrz, nadaje Piotrowi Heine niemcowi 30 włók w bo ru przy jez. Małszewko na prawie chełmiń. i wolne rybołóstwo w jez. Saskiem Schoben z obowiązkiem jednej służby w lekkiej zbroi. Dan w Malborku r. 1401 we środę po Zielonych świątkach. Ob. Kętrz. , O ludn. pols. w Prus. str. 396. 1601 r. siedzieli w M. Albrecht i Jan Kuchmeistrowie na 60 włókach tamże str. 403. Kś. Fr. Małszewko, ob. Małżewko, Małszewo, niem. Malschöwen dok. Malsoven, wś, pow. niborski, nad jez. na pruskopolskich Mazurach, z dobrą glebą, st. p. Jedwabno. 1857 r. 388 mk. Kuno Ton Lieben stein, komtur ostródzki, nadaje dobra M. , obejmujące 50 włók na prawie chełmiń. , Janowi i bratu jego Jaku Małszyce bowi. Dan w Olsztynku r. 1383 w wilią św Fabiana i Sebastyana. R. 1447 Konrad v. Erlichshausen, w. mistrz, podaje do wiadomości, że Jan Truchses v. Stetten, komtur ostródzki, uczynił z Jurgą Bratyanem Jurgen Brathean zamianę, dając mu za M. 52 włók na prawie magdeb. w Tusznicy w pow. ostródzkim z wyższem i niższem sądownictwem. Jobst Truchses wójt niborski, sprzedaje karczmarzowi Stanisławowi Spierszkowskiemu Sprzskoffsky karczmę w M. , oraz 1 włókę na prawie chełm. i dozwala mu warzyć tyle piwa, ile karczma potrzebować będzie lub sprowadzać takowe z Niborka i Pasy mu nie jest mu jednak wolno szynkować białego piwa z Janowego mostu czyli Janowa lub w ogóle mazowieckiego. Dan w Niborku we środę po ś. Franciszku r. 1511 M. ma r. 1600 tylko polską ludność. W XVII i następnych wiekach mieszkali w M. z szlachty polskiej Gierlicy i Kownaccy. Ob. Kętrz. , O ludn. pols. w Prusiech str. 279, 341 i 354. Małszyce, wś nad Bzurą, pow. łowicki, gm. Kompina, par. Łowicz, odl. 1 w. od Łowicza. W 1827 r. wś rząd. 26 dm. , 190 mk. Lib. ben. Łaskiego zowie ją Malischitze, Maluschycze, Malyschycze. Dziś M. mają 45 dm. i jeden dworski. Cegielnia była tu kiedyś miejska. Ziemi w 1881 r. mr. 974, osad 39 klasy 1ej. 1864 r. 974, a ziemi nieurodzajnej mr. 65, osad 40, ludności 387. 2. M. , wś i folw. , pow. lipnowski, gm. Dobrzejewice, par, Ciechocin, odl. o 28 w. od Lipna, ma 23 domy, 217 mk. , 914 mr. gruntu, 7 nieuż. W 1827 r. wś rzad. 24 dm. , 181 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Lądy Małszyce od Nieszawy w. 23, rozl. mr, 293 grunta orne i ogr. mr. 264, łąk mr. 17, past. mr. 1, lasu mr. 2, nieuż, i place mr. 7, bud. z drzewa 8, płodozmian 10polowy. R. 1789 w M. par. Nieszawa, włościanie dawali 1292 zł. czynszu biskupom kujawskim. Malta 1. wś i mczko w pow. rzeżyckim, w Inflantach polskich, położone nad rzeką Maltą, o 4 mile od pow. miasta Rzeżycy, w kierunku południowozachodnim, własność Janowskich, niegdyś Ryczków małcieńskich Mieścinę zaludnia około 100 żydów płci obojga, posiadających kilkanaście chałup i 1 dom modlitwy. Wś Małta należy do parafii preź mieńskiej ob. Preźma. 2. M. , wś i dobra w pow. rzeżyckim, w Inflantach polskich, parafii warklańskiej ob. Warklany, własność hr. Potockich. Okolica równa i płaska, mało urozmaicona. Przez grunta i dwór małcieński przechodzi rz. Małta, ułatwiająca spławianie drzewa do Łubanu a stamtąd przez Ewiksztę i I Dźwinę do Rygi. Gleba przeważnie urodzajna. Ogół gruntu stanowi ziemia szara; jest tu wszakże i dużo piasków, które pokrywają lasy sosnowe. Część gruntów składa się z gliny, tu i owdzie napotykamy suglej. Rozległość tej majętności, do której należy i część jeziora Łubanu ob. , wynosi 5248 dziesięcin, których 1 6 zajmują obszary leśne, a 3 6 nieużytki. Za rząd policyjny w Warklanach, gminny w miej scu. G. M. Malta, rzeka w pow. rzeżyckim w Inflan tach polskich, stanowi jeden z głównych do pływów jeziora Łubańskiego ob. , z którego wspaniałym strumieniem wypada z impetem skalista rzeka Ewikszta ob. , będąca najznaczniejszym przypływem praw. brzegu Dźwiny. Rzeka Małta bierze początek w jeziorze Meltuńskiem, przecina z kolei jeziorka Sołowskie, Izolskie, Lisnę i Piernatki, zrasza środkową część powiatu rzeżyckiego, dążąc wprost ku Łubanbwi. W górnym biegu zachowuje kie runek północnowschodni, w dolnym zaś pły nie stale w kierunku północnym aż do samego Łubanu. Długość M. wynosi mil 11 1 2, szero kość zwyczajna od 4 do 6 sążni; wszelako w czasie wiosennego wezbrania wód, bystra ta rzeka przepełnia wodą rybne jeziorka znaj dujące się na jej porzeczach, zalewa całą swo ją dolinę i miewa w tej porze od 100 do 260 sążni szerokości. Głębia rzeki nie przechodzi 6 stóp. Pęd wody, zwłaszcza w górnym bie gu, niezwykle jest bystry a dno kamieniste. W górnym biegu brzegi po części kręte i wysokie, w dolnym niskie, u ujścia błotniste. Na M. są dwa młyny i 8 mostów. Rzeka ta wła ściwie tylko w porze wiosennej za spławną uważaną być może. Spław na niej uskutecznia się przeważnie na przestrzeni mil 7miu, a mia nowicie pomiędzy majętnością Dorotpolem i miasteczkiem Wielony. Wszakże o 1 2 mili przed ujściem ułatwia ona stałe spławia nie lasu przez Łuban, Ewiksztę i Dźwinę do Rygi. G. M. Maługiszki, wś, pow. rossieński, par. botocka. Maługowo, ob. Bałamutowo 94 mk. r. 1856. Małukówka, grupa chat w obrębie gminy Stróży, w pow. myślenickim. Małunka, rz. , lewy dopływ Niewiaży, uchodzi poniżej Jody. Małusze 1. Wielkie al. Małusy Wielkie, wś, folw. , pow. częstochowski, gm. Wancerzów, par. Mstów. Leży na prawo od drogi ze Mstowa do Janowa, o 14 w. od Częstochowy. W 1827 r. 39 dm. , 236 mk. , obecnie wś 63 dm. , 331 mk. , 515 mr. ; folw. 6 dm. , 75 mk. i z attynencyą Brzyszewo rozl. mr. 1107; grunta orne i ogr. mr. 963, łąk mr. 89, lasu mr. 15, nieuż. i place mr. 39, bud. mur. 9, z drzewa 8; płodozmian 9polowy. Gorzelnia, pokłady wapna. W XV w. odróżniono M. Błotne, pośrednie i stare. W każdej z tych trzech wsi był folwark i łany kmiece. Dziesięcina szła na stół biskupa krakowskiego. Małszyce Małusze Małunka Małukówka Maługowo Maługiszki Małybór Mały Bór Mały Bołszów Mały Sześciu dziedziców siedziało na tych trzech wsiach, a mianowicie Jakób Wójcik h. Pobóg, Jakób Piotraszek i Piotr Siedlecki h. Szrenia wa, Włodek h. Szreniawa, Jan Ożog i Bartło miej Obulec h. Odrowąż Dług. III, 154 i 155. 2. M, Małusy, Małe, rządowe, wś, pow. czę stochowski, gm. Rędziny, par. Mstów. W r. 1827 wś rząd 8 dm. , 40 mk. , obecnie wś 13 dm. , 101 mk. , 297 mr. ; os. karcz. rząd. 1 dm. , 1 mr. 3. M. Małusy, Małe al. Szlacheckie, folw. i kol. , pow. częstochowski, gm. Wancerzów, par. Mstów, o 9 w. od Kłomnic, o 3 odrz. Warty. W 1827 r. 14 dm. , 91 mk. , obe cnie folw. 5 dm. , 49 mk. , 360 mr. , kol. 14 dm. , 13 osad, 121 mk. , 151 mr. Br. OK Małuszyce al. Małoszyce, niem. Malschitz al. Malschütz dok. Malecitz, Maletsicz, Malescicz i Maleschitz, wś na Pomorzu, pow. lęborski. R. 1310, 12 czerw. , odstępuje ją margrabia bran denburski Waldemar zakonowi krzyżackiemu Ob. Cramer. Gesch. der Lande Lauenburg und Bütow, II, str. 3 i 7. R. 1437 czynszuje ta wś na pol. pr. 2 grzywny. R. 1507 d. 25 kwiet. w niedzielę Jubilate nadaje książę pomorski Bogusław wieś M. miastu Lębork w tych samych granicach i w tym stanie, w jakim ją nabyli od dawniejszych włascicieli Matzke Macieja i Nikell Mikołaja, wraz z sądownictwem i wszelkiemi innemi przywile jami. Dan w Lęborku. Ob. tamże, str. 150. R. 1437 płacą M. 2 grzywny czynszu Tam że, str. 291. R. 1553, 6 maja, sprzedaje mia sto sołectwo Jerzemu Gysel za 80 grzywien prus. i 20 gr. M. zachodzą już w dok. z r. 1310. Ob. Perlbach, P. U. B. , str. 603 i 617. Ks Fr. Małużyna, węg. Maluzsina, wś w hr. liptowskiem, w pow. hradeckim, w dystrykcie górnoliptowskim, w dolinie rzeki Bocy, do pływu Wagu, w okolicy górskiej, w pośród Tatr Niźnich, pod 37 26 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 58 50 płn. sz. g. Liczy dm. 33, mk. 303, obszaru 6872 kwadr. sążni katastr. W miejscu wznosi się kościół pod wezw. Pod niesienia 8. Krzyża. Parafia założona r. 1799. Metryki ma od r. 1801. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było w miejscu dusz rzym. katol. 254, ewang. 20, nieun. 40, żydów 10, razem 324; do parafii należą przysiołki M. Szeroka z 39 mk. , Michałowa z 8 mk. i Taich z 7 mk. ; następnie wsi Boca wyźnia, średnia i niźnia. Ogółem liczy parafia M. dusz rzym. kat. 357, ew. 1144, nieun. 40, żyd, 28, razem 1569 r. 1878. Huta szklana. Br. O. Mały, zaśc. w pow. bobruj skim, nad rzeką Oresą, okr. polic. hłuski, niedaleko mka Lubań; ma 2 osady, gleba lekka, łąki obfite. Mały, szczyt w paśmie Gorganu ilemskiego ob. t. II, 707, 3 czyli Arszycy, tworzący południowowschodni czubek tegoż pasma, pod Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 62. 41 38 50 wsch. dłg. g. F. , a 48 40 51 płn. sz. g. Wznies. 1516. Br. G. MałyBoków, wś poleska i folw. w pow. mozyrskim, w okr. polic. 1ym skryhałowskim, nad rzeką Mytwą, dopływem Prypeci, wś ma osad 25, młyn; grunta lekkie, łąki znaczne. Al. Jel. Mały Bołszów, dawniejsza nazwa Bołszowca po. d Haliczem. Ob. A. G. Z. II. 47, doku ment z r. 1402, w którym Piotr z Charbinowic, ssta halicki, poświadcza, że Agnieszka, wdowa po Pawle Szekyrce, mieszczaninie ha lickim, darowała wieś swą Mały Bołszów Malibolszow Jakóbowi, arcybiskupowi hali ckiemu. Lu. Dz. Mały Bór, os. leśna, pow. sieradzki, gm. i par. Złoczew, odl. od Sieradza w. 23; dm. 1. Małybór, niem. Kl. Heide 1. majątek chełm. z papiernią, pow. lubawski; zawiera 92. 35 ha. areału; odl. od Lubawy 7. 5 kil. 2. M. , folw. , pow. suski, st. p. Radomno, paraf. katol. Iła wa, ew. Rudzicz, 3 bud. , między tymi 1 dom. , 7 ew. mieszk. r. 1868. Kś. Fr. MałyByków, wieś w pow. słuckim, nad rzeczką Siewielgą, prawym dopływem Słuczy, w gm. pohostskiej, w okr. polic. 1ym starobińskim, o w. 4 na pólnoczachód od mczka Pohosta, w miejscowości równej, bardzo dogodnej, ma osad 25; na drugiej stronie rzeki leży StaryByków, osad 45. Łąk obfitość. Małyczkowyci, ob. Maliczkowice. Małydwór, folw. na obszarze dworskim Tyśmieniczany, pow. stanisławowski. Małydwór, niem. Kleinhof, pow. wschowski, 5 dm. , 92 mk. ; należy do dom. Pawłowic. Mały dział 1. szerokie wzgórze, na wschód od wsi Wieprza, w pow. wadowickim, między rz. Wieprzówką od zach. a Frydrychówką od wsch. , pod 37 3 wsch. dłg. g. F. , a 49 53 30 płn. sz. g. Wznies. 369 m. npm. Na północ od niego wzgórze Kuckoń, 328 m. , a na południe Studlików, 369 m. npm. Miejsce znaku triang. 2. M. , pasmo górskie, w północnozachodnim obszarze gm. Żabiego, w pow. kosowskim, między pot. Ilcią od wsch. , a Krywcem od zach. ; grzbiet jego pokrywają obszerne poło niny; wzniesienie jego 247 m. npm. Na sto kach jego legły rozrzucone chaty włościańskie i zabudowania gospodarskie, jak Dił i Krywopole nad pot. Krywcem. Br. G. Małyfolwark, niem. Kleinvorwerk, folw. , pow. międzyrzecki, 2 dm. , 26 mk. , należy do. dom. Gorzycy Wielkiej. Małygost, zaśc. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 30 w. od Oszmiany, 1 dm. , 15 mk. katol. 1866. MałyJanów, folw. w południowej stronie powiatu nowogródzkiego, w okr. polic. 5ym snowskim, w okolicy pomiędzy wsiami Hryckiewicze i Nielepowo. Al. Jel. Małużyna Małuszyce Małyfolwark Małuszyce Małydwór Małyczkowyci Małyniszki Mały Park Małyska Mały las Małysze Mały szałas Małyskowszczyzna Maty ks, wś włośc, pow. mławski, gm. i par. Zielona, oal. o 34 w. od Mławy. Ma 6 dm. , 73 mk. , 172 mr. gruntu. Mały las al. Turośl M. , niem. Malilass al. Kl. Turoscheln, wś, pow. jańsborski, st. p. Tu rośl; nad rzeką Turośl, niedaleko granicy pol skiej, 1857 r. 51 mk. Kś. Fr. Mały młyn, na obsz. dwors. Rakowej, pow. Samborski. Mały mostek, niem. Kleinbrueck, os. , pow. ządzborski, st. p. Peitschendorf. Małyń, wś, folw. i os. nad rz. Nerem, pow. sieradzki, gm. Krokocice, par. Małyń Łaski, Lib. ben. I, 356 75; odl. od Sieradza w. 37. Posiada kościół par. drewniany z XVIII w. Wś ma dm. 28, mk. 435; folw. dm. 6, mk. 80; os. dm. 1, mk. 3. M. poduchowny dm. 2, mk. 35. W 1827 r. 27 dm. , 146 mk. Par. M. dek. sieradzki 3742 dusz. M. jest osadą starożytną, w XV w. wspominaną, gniazdo rodowe Małyńskich gałąź PorajówGarnkowskich, którzy tu zamek obronny podobno mieli. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 668; grunta orne i ogr. mr. 369, łąk mr. 54, pastw. mr. 13, lasu mr. 197, nieuż. i place mr. 35, bud. mur. 5, z drzewa 5; płodozmian 10polo wy. Gorzelnia, młyn wodny. Wś M. os. 61, z grun. mr. 286. Małyneszny al. Maleneszne, także Maleniczne, przys. Podzacharycza, w pow. wyżnickim. Małyniany, folw. w pow. słuckim, w okoli cy pomiędzy wsiami Żelichów, Żabcze i Bielewicze. Al. Jel. Małyniów, wś włośc, pow. konecki, gm. i par. Miedzierza. Ma 27 dm. , 174 mk. , 269 mr. obszaru. W 1827 r. 11 dm. , 112 mk. Małyniszki 1. wś włośc. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 34 w. od Wilna, 1 dm. , 4 mk. katol. 2. M. , wś włośc, pow. wileński, o okr. adm. , o 37 w. od Wilna, 4 dm. , 57 mk. katol. 1866. Małynyk, las w zach. stronie Gajów niżnych, pow. drohobycki, przy gościńcu drohobycko stryjskim. Wody płyną na wsch. do pot. Semenowa. Na płd. od M. leży las Garb, na płn. Iwanowce. Mały Park, niem. Mally Park os. z domem leśnym, pow. gierdawski, st. p. Nordenburg. Mały płock, wś nad rz. Skrodą, pow. kolneński, gm. i par. Mały płock, odl. 13 w. od Kolna posiada kościół par. drewniany z 1772 r. , erekcyi Zygm. Augusta, sąd gminny okr. II, urząd gminny, szkołę początkową. W 1827 r. wś rząd. 44 dm. , 421 mk. , obecnie 3671 mr. obszaru. Dobra rządowe M. Płock stanowiły dawniej jedną całość z dobrami Kolno ob. . Par. M. P. dek. kolneński 6988 dusz. Gmina M. P. ma 5329 mk. , rozl. 22. 745 mr. , st. p. w Kolnie o 13 w. W skład gm. wchodzą 4 wsie szlacheckie CwalinyDuże, C. Małe, Mściwuje i Wścieklice; 3 wsie z ludnością mięszaną Łoniewo. RakowoChmielewo i R. Za lesie, oraz 13 wsi włościańskich Borkowo, B. Kozłówka, B. Żelazne, Janowo, Kąty, Korzeniste, Krukówka, MałyPłock, RakowoPod leśneNowe, R. Podleśne Stare, RudaSkroda, RudkaSkroda i Wygrane. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. Płock nadane w r. 1835 tytułem majoratu tajnemu radcy Michałowi Żukowskiemu, obecnie należą do Eugeniusza Żukowskiego. Podług wiadomości z r. 1854 rozległość dominialna wynosi mr. 4516 i składają się z folwarków MałyPłock mr. 964; folw. Piątnica mr. 921; folw. Janowo mr. 133. Wójtostwo Czarnocin mr. 629, attynencya Kraska mr. 22, lasu mr. 1847, oraz wsie W ś M. Płock os. 55, z grun. mr. 1252; wś Kąty os. 130, z grun. mr. 3107; wś Czarnocin os. 43, z grun. mr. 1086; wś Janowo os. 99, z grun. mr. 2047; wś Piątnica os. 41, z grun. mr. 810; wś Budy Czarnockie os. 27, z grun. mr. 566; wś Budy Żelazne os. 10, z grun. mr. 239; wś Budy Kozłowskie os. 17, z grun. mr. 353; wś Michajłowskie os. 21, z grun. mr. 134; wieś Aleksiejewo os. 25, z grun. mr. 50. Br. Ch. Mały potok, część Podzwierzyńca, pow. radecki. Małyska, niem. Moi, młyn wodny do Rzędowic, pow. lubliniecki Knie. Małyskowszczyzna, znakomite dobra w południowo zachodniej stronie powiatu ihumeń skiego nad Niemnem, dawniej radziwiłłowskie, od r. 1828 dziedzictwo Jodków, mają obszaru z folwarkami około 223 włók w glebie lekkiej, ale silnie usterkoryzowanej, tak, że M. jest pierwszym folwarkiem z urodzajności w po wiecie. Dziedzic Otton Jodko, urządził tu wzorowe gospodarstwo rolne i ogrodowe; bu dynki wszystkie z muru wzniesiono; muro wany pałac nad Niemnem jest ozdobą ca łej okolicy; łąk nadzwyczajna obfitość, co daje możność hodowania wiele inwentarza; pola wszystkie są zabezpieczone gradochronami; la sy piękne w starodrzewiu, a zarazem zaprowa dzano zagajniki na piaskach nadniemeńskich. Z drugiej strony Niemna starożytne mczko Piaseczna ob. do dominium Małachowszczyzna należące. Propinacye wynoszą przeszło 600 rs. , młyny drugie tyle, przewóz na Nie mnie i pierwsza przystań, do której z góry spławia się las na wiosnę z okolicznych puszcz; znaczny jest dochód z owej przystani na brze gach dziedzica. Okr. polic. 1szy uździeński, parafia katolicka uździeńska; tędy przechodzi gościniec z Piaseczna do Uzdy i dalej przez Dudzicze, Dakorę, do powiat. miasta Ihumeuia. Al. Jel. Mały szałas sałasz, nazwa poszczególnych chat we wsi Zmiącej, w pow. limanowskim. Małysze, wś w południowowschodniej stro Mały las Mały młyn Małyń Małyneszny Małyniany Małyniów Małynyk Małyszkowszczyzna Małyszyce Małyszyn Mały Winnik Małżewko Małżewo Mamadysz Mamaj Mamaje Mamajestie Małyszew Małysze na kącie Małysze Mamajka Mamajowce Małyszewicze Małyszewo Małyszewska nie pow. nowogródzkiego, ku granicy powiatu słuckiego, nad rzeką Lipnicą, w gm. krzywoszyńskiej, w okr. polic. 5ym snowskim, o w. 4 ku północy od mczka Krzywoszyna, osad 17, miejscowość poleska, łąki obfite. A. Jel. Małysze, wś włośc. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 34 w. od Lidy, 14 dm. , 144 mieszk. 1866. Matysie, dwie wsie, pow. dzisieński, gm. Stefanpol, dusz 15 i 18. Małysze na kącie, część Młynów, pow. jaworowski. Małyszew, mały folw. w pow. ihumeńskim, w okolicy wsi Hrebionka, w okr. polio. smiłowickim, przy drodze wiodącej z Hrebionki do CzernowejBudni, miejscowość poleska, po nura, grunta lekkie. A. Jel. Małyszewicze, wś w pow. słuckim, w gm. Czaplickiej, przy drożynach wiodących z Kowierzny i Raczkiewicz do Bielewicz, ma osad pełnonadziałowych 36, cerkiew, miejscowość równa, leśna. A. Jel. Małyszewo 1. wś, pow. dzisieński, gm. Mikołajów, dusz 30. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Mikołajów, dusz 30. Małyszewska, st. p. , ob. Bronnicka. Małyszki 1. zaśc. rząd. nad rz. Serwecz, pow. wilejski, o 35 w. od m. Wilejki, 1 dm. , 19 mk. 2. M. , wś rząd. , tamże, 2 okr. adm. , 18 dm. , 145 mk. 3. M. , folw. szl. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 65 w. od Wilejki, 2 dm. , 13 mk. , 3 prawosł. , 10 katol. 1866. Małyszkowszczyzna, folw. szl. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 20 w. od Oszmiany, 1 dm. , 17 mk. kat. 1866. Małyszyce, ob. Małoszyce i Imbramowice, Małyszyn 1. wś, os. , folw. , pow. wieluń ski, gm. Starzenice, par. Ruda Łaski, Lib. ben. II, 111; odl. od Wielunia w. 4; wś dm. 13, mk, 103; os. dm. 1; folw. dm. 1, mk. 8. Jest tu szkoła pocz. 1kl. ogólna. 2. M. , wś i os. leś. nad rz. Kierzek, pow. iłżecki, gm. Lu bienia, par. Iłża ob. , odl. 7 w. od Iłży. Wś ma 74 dm. , 446 mk. , 1021 mr. włośc. i 1 mr. rząd. ; os. leś. 3 dm. , U mk. , 30 mr. Należy do starachowieckich zakładów żelaznych. W 1827 r. par. Mirzec; wieś rząd. 41 dm. , 263 mk. Wspominana przez Długosza w par. Mirzec II, 479. Br. Ch. Mały Winnik, nazwa używana w dokumencie z r. 1352 A. G. Z. II, str. 1, w którym Kazimierz W. poświadcza Jerzemu Rupertowi i Małgorzacie, dzieciom Macieja, byłego wójta lwowskiego, jako ich własnością są młyn zwany Schilzki Kut, wś Mały Winnik i posiadłość alodyalną Podpresk zwaną. Dokumentem z r. 1378 A. G. Z. III, 52 daje Władysław Opolski Jerzemu Steckerowi łąki, krzaki i 5 pługów roli w Małym Winniku. Z tej wioski, a oraz ze wsi Wielki Winnik powstała niezawodnie wś Winniki, która znowu dała początek Winniczkom, Lu. Dz. Małżewko al. Małszewko, niem. Kl. Malsau, dobra ryc, pow. starogardzki, st. p. Swarożyn, 6 kil. odl. Areał obejmuje 391, 83 ha. , między temi 348, 09 roli or. i ogr. , 30, 66 łąk, 1013 nieuż. , 2, 95 wody. R. 1868 było tu 130 mk. , 84 kat. , 45 ew. , 1 kalwin, 4 dm. mieszk. Par. kat. Lubiszewo al. Lubichowo, odl. od Starogardu 2 3 4 mili szkoła W. Turze, par. ew. Sobowidz. Według taryfy z r. 1717 na symplę wyrachowanej, płaciło M. 12 gr. Kś. Fr. Małżewo, niem. Gr. Malsau, dok. Malsow, Malsowe, Malschow i Malszewo, dobra ryc. , pow. starogardzki, st. p. Swarożyn, 7 5 kil. odl. Areał wynosi 534 77 ha. , mianowicie 451, 93 roli or. i ogr. , 46, 20 łąk, 18, 64 past. , 18 ha. nieuż. 1868 r. 169 mk. 139 kat. , 21 ew. , 9 dom. mieszkal. . Par. kat. Lubiszewo, ew. Sobo widz, szkoła W. Turze, odległ. od Starogrodu 2 1 2 mili. M. jest prastarą osadą. Tu już w XIII stuleciu Sambor II, ks. pomorski osa dził szlachtę niemiecką; 11 listop. r. 1258 na daje Sambor Hermanowi Bolco dobra Małżewo i Turze które tenże emptionis titulo nabył od Conrada de Bordin. Za to winien nam Her man i jego spadkobiercy służyć na jednym koniu cum uno equo servire. Dobra te może sprzedać komukolwiek chce. Granice, , Protenduntur siquidem haec bona Malsowe et Thurn eciam lacus nomine Thurn usque ad granicies illorum de Gostowe et abinde ad granicias illorumde Lubsow. Datum Dyrsowe Tczew. Ob. Pom. Urk. Buch, str. 151. 1303 r. 23 li stopada opat pelpliński Henryk poświadcza, że powyższy dokument widział na własne oczy całki i nigdzie nieuszkodzony. Datum in Pel plin. Ob. tamże str. 550. Według taryfy poborowej z r. 1717 na symplę wyrachowanej płaciło Małżewo 12 groszy. Kś. Fr. Mamadysz, m. pow. w gub. kazańskiej, przy ujściu Oszmy do Wiatki, na wyniosłej górze, 1615 w. od Petersburga, a 158 od Kazania od ległe; 4478 mk. St. poczt. i przystań statków parowych. Z. B. Mamaj, zaśc. pryw. nad rz. Wilią, pow. wilejski, o 9 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 3 dm. , 23 mk. prawosł. 1866. Mamaje, wś pryw. , pow. dzisieński, o 58 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , gm. Głębokie, przy byłej drodze pocztowej z Wilejki do Dzisny, 23 dm. , 173 mk. Był tu kościół katol. mur. oddany duchowieństwu prawosł. 1868. Mamajestie, ob. Mamajowce, Mamajka, rz. , lewy dopływ Ingułu. Mamajowce Stare i Nowe, Mamaiwci Stary i Nowy, Mamaestiide n sus i d en jos, ze Stryleckim Kątem, dwie wsi parafialne w pow. czerniowieckim nad Prutem, po lewym t. j. północnym jego brzegu, tuż obok siebie, tak iż chaty M. Małysze Małyszki Mamino Mamień Mamajowski potok Mamajowski potok Mamajsirka Mamałyga Mamarta Mamczary Mamczyńskie Mameliszki Mamiany Mamina Starych stykają się z chatami M. Nowych; zachodnie zabudowania tworzą M. Stare, wschodnie zaś M. Nowe. Przysiołek Strylecki Kąt, także Kluczem Stryleckim zwany, legł na prawym, południowym brzegu Prutu. Obszar M. graniczy od płn. z obszarem Szubrańca, od wsch. z Łękowem prywatnym PrivatLen koutz i Białą, od płd. wsch. z obsz. m. Czerniewic, od zach. z obsz. Rewny, Łużan i Witelówki. Tędy wiedzie gościniec z Czerniewic do Galicyi na Śniatyn, a drugi gościniec przez Kocman do Galicyi na Zaleszczyki. Również północnym brzegiem wsi przechodzi droga kolei lwowskoczerniowiecko jaskiej. Obszar północnozachodni zrasza rz. Sowica, płynąca od północy i poniżej M. Nowych uchodzi do Prutu z lew. brz. Nad Sowicą legły mokrawidła, zwane Ostrowem Małym. Między Sowicą a zach. granicą obszaru, po płn. stronie M. Sta rych rozpościera się pole Rutke, 179 m. wys. npm. , miejsce znaku triang. Płn. część obszaru wzniosła się na polach Żurawelem zwanych do wysokości 237 m. Na płd. od nich leżą pola orne Pid horu Pod górą i Seleszcze, tuż nad Sowicą. Na wsch. od nich, między nimi a granicą wsch. obszaru łąki Ostrów Wielki 172 m. i za Sowicą. M. Stare nad Prutem, naprzeciwko rozległej kępy, objętej dwoma ramionami Prutu wznoszą się 168 m. , a M. Nowe przy ujściu Sowicy do Prutu, 164 m. npm. Płd. część obszaru M. obejmująca Strylecki Kąt, jest przeważnie górzystą. Najwyższy punkt stanowi płd. zachodni narożnik, 504 m. wys. Wzdłuż zach. granicy, na płd. obszarze płynie pot. Berenówka, z płd. ku płn. Obszerne kamieńce nad Prutem. W miejscu wznosi się par. grecka nieun. ; mieszkańcy gr. un. należą do cer. gr. un. w Kocmanie. M. Stare liczą 1789, M. Nowe z obsz. dworskim 2482. W M. Nowych folw. i młyn. Należy do funduszu religijnego. St. p. Łużany. Br. G. Mamajowski potok, bierze początek na wsch. pochyłości góry Tomnatyka 900 m. , na łąkach gm. Słobody, w pow. dolińskim; stąd płynie temi łąkami na wschód, nastę pnie lasami gminy Cerkowny i na granicy tej że gminy ze Stankowcami i Roztoczkami, zle wa swe wody do Łużanki. Długość biegu przeszło 3 i pół kil. Br, O. Mamajsirka, rzeka w pow. melitopelskim, gub. taurydzkiej, wpada do rz. Konki koło W. Znamienki dawny Karajtaban. Mamałyga, wś nad Prutem, pow. chocimski, gub. bessarabskiej, par. Chocim. Ma cer kiew parafialną. X. M. O. Mamarta, os. , pow. augustowski, gm. i par. Bargłów, odl. 12 w. od Augustowa, ma 3 dm. , 18 mk Mamczary, część Rudy brodzkiej, pow. brodzki. Mamczyńskie, bagno pod Ząbkami, w pow. warszawskim, ciągnie się jako nizina błotnista między Pragą a Zegrzem nad Czarną strugą. Nazwę swa nosi od przyległej wsi Mamki. Mameliszki, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 14 w. od Święcian, 1 dm. , 10 mk. kat. 1866. Mamiany, wś poduch. , pow. wiłkomierski, par. uciańska. Mamień os. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. Chociszew, par. Ozorków, odl. od Łęczycy w. 16, dm. 3, mk. 30. Mamina, Manina, ob. Momina, Mamino, wś szlach. , pow. makowski, gm. Sypniewo, par. Gąsewo, składa się z 3ch części M. Wyszki 1827 r. 20 dm. , 130 mk. , M. Średniaki 17 dm. , 96 m. i M. Lipniki 6 dm. , 31 mk. Mamki, wś, pow. warszawski, gm. Brudno, par. Praga. W 1827 r. par. Kobyłka, 20 dm. , 126 mk. Folw. M. od Wołomina i Rembertowa w. 5, rozl. mr. 811 grunta orne i ogrody mr. 320, łąk mr. 39, past. mr. 46, lasu mr. 361, nieuż. i place mr. 45, bud. mur. 4, z drzewa 9, cegielnia. Wś M. os. 15, z grun. mr. 64. Mamlack niem. , os. dziś jeszcze istniejąca w dawniejszem komturstwie brandenburskiem w Prusach wsch. Czyt. Toppen, Hist. comp. Geogr. str. 207. Mamlicz, niem, Mamlitz 1. wś, pow. szu biński, 12 dm. , 123 mk. ; 27 ew. , 96 kat. ; 50 analf. Poczta i tel. w Barcinie o 5 kil. , gośc. o 4 kil. , st. kol. żel. Złotniki o 10 kil. , Chmiel niki 20 kil. 2. M. , olędry tamże, 14 dm. , 115 mk; 114 ew. , 1 kat. ; 9 analf. 3. M. , dom. tamże, 4400 mr. rozl. , 5 miejsc a M. , dom. ; b dom. leśnika; folwarki Golczewo, Czarnebłota, Czelupki; 19 dm. , 376 mk; 4 ew. , 372 kat. ; 106 analf. Własność Władysława Dąmbskiego. Por. Łabiszyn. M. St. Mammel niem. , ob. Niemuń. Mamokalnie, wś włośc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 38 w. od Wilna, 4 dm. , 35 mk. katol. 1866. Mamonis, zaśc rząd. nad rz. t. n. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 44 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Mamonowszczyzna, wś i dwór, pow. dryssieński, własność Szczyttów. Mamornica, niem. Mamortnitza, wś pograniczna w pow. czerniowieckim, na płd. wsch. od Czerniewic 11 kil. odległa, graniczy od płn. z Żurynem i Ostrycą, od zach. z Mołodżą, od płd. z Łukawicą, od wsch. oddziela pot. Łukawica, dopływ Prutu, od Multan. Domostwa legły na lew. brz. tegoż pot. , od płn. rozpościera się Seredne pole 172 m. , a od zach. wzgórze bezimienne 194 m. wys. . Folw. i młyny nad Łukawicą. Należy do par. gr. nieun. w Żurynie. St. p. Żuryn, mk. 500 r. 1880. Mamki Mamlack Mamlicz Mammel Mamokalnie Mamonis Mamonowszczyzna Mamornica Manaczyn Mamoty Własność Henryka Mikulego, Tomasza Simonowicza i 24 wspólników. Br. G, Mamoty, ob, Momoty. Marnoty 1. os. , pow. pleszewski, 1 dm. , 12 mk. , wszyscy kat. ; 8 analf. Poczta, tel. w Pleszewie o 7 kil. , st. kol. żel. Pleszew o 6 kil. 2. M. , dom. i wś tamże; dom. ma 749 mr. rozl. ; 9 dm. , 98 mk. , wszyscy kat. ; 61 analf. Własność Antoniego Cichorzewskiegr. M. St Mamry al. Niebolin, dok. Mabrow i Swokisken, niem. MauerSeo, duże jezioro w Prusach wsch. w pow. węgoborskim, leży na grzbiecie wyżyny Baltyckiej, która od licznych na niej rozłożonych jeziór otrzymała nazwę Pojezierza Pruskiego Obszar jeziora przedstawia cztery odnogi mające kształt krzyża i nazywają się Mamry z wyspą Upałty, Dargejmy, Kisajno i jez. Dobskie z wyspą Dobą. Leży 425 stóp npm. , obejmuje 0, 52 mili kwadr. i jest 3 mile długie i 1 3 4 mili szerokie Zasila się od strony wsch. wodami z jeziora Gołdapskiogo i Kruklińskiego, z któremi połączone jest kanałem. Na stronie płd. zaś stoi w związku z Lewientynem za pomocą kanału zbudowanego r. 1765, dalej z Tałtami, Jagodnem i Śniardwami SpirdingSee, a spławny kanał jańsborski ob. łączy je z jez. jańsborskiem, tak że obecnie nie tylko tratwy, lecz i statki parowe idą od Jańsborka na Ryn i Lecaż do Węgoborka. Pierwszy parowiec Masovia przybył z Jańsborka do Węgoborka 3 wrześ. 1856 r. Z płn, odnogi, Mazurami zwanej, wypływa bystra rz. Węgorap Angerapp, uchodząca do Pregoły. Nad Mamrami i wymienionemi już wyżej odnogami leżą następujące osady Węgobork, Kal, Zdorkowo, Ogonki, Pierkunowo, Piękna Góra, Fuleda, Kinort, Doba, Steinhof, Pilwa, Labab, Sztynort, Amalienruh, Kietlice, Pniew, Przystaw i Trygort. Ob. Weiss Preussisch Littauen und Masuren I, 142 i II, 37 i 59. Co do etymologii nazwy, to Toppen słusznie zauważa, że źródłosłów tego wyrazu pochodzi z staropruskiego narzecza, a nie z niemieckiego Mauer, t. j. mur, jak twierdzi Heneberger. Stan wody w tem jeziorze dawniej był daleko niższy jak obecnie, powiadają bowiem, że z Kala do Węgielsztyna, gdzie jest kościół, prowadziła dawniej prosta droga, którą jeszcze dziś widzieć można pod wodą, i że z Sztynorta suchą nogą można było dojść do łąk i kęp, dziś śród jeziora się znajdujących. Przez wzniesienie grobli, mających zapobiedz wylewom, podniósł się poziom jeziora o kilkanaście stóp. Później kiedy Mamry kanałem złączono z pobliskiemi jeziorami, zniżył się nieco stan wody i tedy to wynurzyła się owa wyspa Upałty, z jakie 1500 kroków od brzegu oddalona; najgłębsze miejsca w jeziorze dochodzą według Töppena 70 85 stóp. Nad Mamrami ciągną się obszerne lasy dębowe, w których jeszcze w zeszłym wieku trzymały się łosie i niedźwiedzie, ratujące się nieraz przed myśliwymi ucieczką na kępy śród jeziora się znajdujące. W ogóle cała ta okolica należy do najpiękniejszych na Mazurach, mianowicie zwierzyniec w Sztynorcie, własność hr. Lehndorffa, z swoimi stuletnimi dębami tak silne robi wrażenie, że człowiek stoi tam z początku jak wryty, a potem poznawszy swoją ułomność, korzy się przed majestatem Boskim. Czyt. Töppen Geschichte Masurens str. 279 i XVIII, XXVI etc. Według powyższego opisu sprostować należy co powiedziano pod Kisajnem t. IV, str. 106, 6 jakoby to jezioro, także i Leckiem Lötzener KissainSee zwane, nie stało w związku z jez. Mamry, którego przecież tylko jest odnogą. Zachodzi tu oczywiście omyłka z jeziorem Lewientynem, które leży nieco dalej na południe i także Leckiem się zowie. Kś. Fr. Mamu al. AlbrechtNaujehnen niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Schillehnen. R. 1857 miała 37 mk. Mamule, wś rząd. , nad rz. Miadziołką, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 50 w. od Święcian, 9 dm. , 72 mk. katol. 1866. MamutSułtan, st. p. w pow. symferopolskim, gub. tauryckiej, na trakcie z Symferopola do Ałuszty. Mamylany, ob. Górsk, pow. toruński. Mamysze, folw. , własn. ziemska Rdułtowskich, w pow. mińskim. , 4 1 2 włók. A. Jel. Manaczyn, Monaczyn, wś, pow. starokonstantynowski, okr. pol. kupielski, gm. M. , o 10 w. od Wójtowiec, a 13 od Wołoczysk nad rz. Grabarką, dopływem Zbrucza, par. Wołoczyska o 16 w. od Kupiela. R. 1867 miała 210 dm. Manajów, wś, pow. złoczowski, o 30 kil. na wsch. Złoczowa, o 15 kil. na płn. wsch, od sądu pow. i st. kol. żel. w Zborowie, a o 7 kil. na płn. od urzędu poczt. i par. rz. kat. w dejowie. Południową stroną obszaru płynie od Harbuzowa jedno z zachodnich ramion właściwie dopływów Seretu, zwane tu Wydrówką od połowu wyder; do tego potoku wlewa się płynący od zachodu z folw. Tworymirki mały przytok. Ramię powyższe wypływa w Nuszczu p. n. Seret, w stawie ratyskim Ratyszcze pow. brodzki, łączy się ono z głównym Seretem. Okolica górzysta, położenie wysokie; zabudowania wiejskie leżą w dolinie potoku 339 m. , grunta orne na wzgórzach, wznoszących się od 352 382 m. npm. ; w stronie zach. ciągną się lasy; grunt przeważnie gliniasty i piaszczysty. Wioskę zamieszkuje 958 mk. , a to religii rz. kat. 133, gr. kat. 754, izr. 71; języka pols. używa 204, rus. 754, umie czytać 66. Głownem zatrudnieniem mieszkańców jest gospodarstwo rolne prowadzone w płodozmianie dwupolowym; z płodów uprawiają najwięcej kartofli, które się dobrze udają, obszary Mamoty Mamry Mamu Mamule Mamut Mamylany Mamysze Manast Manasowskie dworskie uprawiają na małych przestrzeniach chmiel; pszczelnictwem zajmuje się kilku gosp. i obszar dwor. ; sadów nie ma. Z przemysłu domowego podnieść należy wyplatane przez włościan w porze zimowej z sitowia udatne ko szyki, torby i rogóżki. Obszar całej wsi wedle ostatnich pomiarów katastr. wynosi 1591 ha. , rozdzielonych na 1904 parcel; z tej przestrzeni posiada gmina 367 ha. roli, 116 łąk i ogr. , 297 past. , i 1 ha. lasu; obszary dwor. posiadają 328 roli, 106 łąk i ogr. , 21 past. i 516 ha. lasu. Czysty dochód z gruntów na r. 1884 obliczony wynosi w gm. 1883 r. 74 kr. , na obsz. dwor skim 2453 r. 91 kr. , a od tego podatek bezpośredni bez dodatków od gminy 386 r. , oddworów 530 złr. 15 kr. Obszerne łąki i pa stwiska sprzyjają hodowli bydła, której też włościanie przeważnie się oddają. Szkoła fil. od r. 1859. Właściciel Kaz. hr. Wodzicki. Par. gr. kat. w miejscu, dek. załosiecki, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew i szkoła filial na. W r. 1595 Andrzej, kaszt. nakielski, ssta włocławski, Piotr podkomorzy ziemi poznań skiej i Jan Czarnkowscy z Czarnkowa, bracia, zapisują na wsi Manajowie Sianisławowi z Czepowa w sieradzkiem i Sabinie z Studzienic, małżonkom, 1500 złp. ob. Arch. Ber. we Lwo wie, C. t. 350 str. 512. W r. 1596 ciż sami Czarnkowscy zastawiają wś M. małżonkom Czepowskim ib. C. t. 350, str. 665. W obrę bie M. jest kilka mogił, także niwa pod nazwą Mogiły dziś całkiem zaorana. Tu wydoby wano rozmaite przedmioty krzemienne, czere py, guzy srebrne i pieniądze polskie. W lesie tutejszym jest także kilka dobrze zachowa nych mogił, czyli kurhanów. Lu. Dz. Manasowskie, uroczysko koło Buhryna, pow. Ostrogski. Manast. .. , por. Monast. .. Manastér 1. al. Łuka Manastér, Manastérek, Monastyr, część Łuki i gorzelnia w pow. buczackim. 2. M. al. Manastérska góra, Monastér, młyn, karczma i os. w Swaryczowie w pow. dolińskim. 3. M. Monastyr część Szczepiotów w pow. jaworowskim. 4. M. al. Manastyrek, folw. na obsz. dwor. Chrusne Stare w pow. lwowskim. 5. M. , gajówka na obsz. dwor. Litwinów, w pow. podhajeckim. 6. M. , plebania w Wyspie, w pow. rohatyńskim. 7. M. , poszczególne domy w Zagwoździu w pow. stanisławowskim. 8. M. , grupa domów i młyn koło Kruszelnicy obszar dworski Korczyn w powiecie stryjskim. 9. M. Dereżycki, wś w pow. drohobyckim, zajmuje płn. część Dereżyc ob. . Mk. według spisu z r. 1880 było 159 obrz. gr. kat. Należą oni do par. w Kubicach. We wsi jest cerkiew. W szemat. monasterów bazyliańskich Lwów 1867, str. 181 czytamy W r. 1582 Ministerialis Palatinatus Russiae generalis providus Jacko Wereszczak de Nahujowice cum nobilibus Romano Popielowski et Antonio Tasilnicki recognoverunt, ex requisitione officiosa Religiosi Prothasii Humen sic monachi riti graeci condescenderant ad fundum villae Derazyce vigore litterarum Sacrae Regiae Majestatis eidem monacho et ejus posteris circa eandem Ecclesiam riti gr. degenti per Sacram Regiam Majestatem datarum, t. j. grunt, na którym jest monaster i w Łanku na potoku Glinnym, także w niwy Żuczkowskie zdawna przekopane do tego monastyru należne, także w role kmiece Derazyckie około monastyra, na staje Dąbrowy do tych przerzeczonych niw Żuczkowskich wziąwszy do Glinicza potoczka po roztoczku, który wyszedł do przerzeczonych niw Żuczkowskich, tamże na tych potoczkach stawki albo sadzawki dwie, a trzecią na Uściu Glinego, do tegoż jeszcze w Łące, która leży nad rz. Tyśmienicą wedle drogi, która bieży z Drohobycza do Hubicza podla łąk kmiecych Derażyckich z jednej strony, a z drugiej strony łąk Modrzyckich, a z trzeciej strony rz. Tyśmienicy, prout ea omnia literae Sacrae Reg. Majest. disponunt realiter et de facto intromisserunt, nomine eam intromissionem denegante et impugnante, quinimo ipsomet Nobili Paulo Skomorowski ViceCapitaneo Drohobycensi benevole admittente. W r. 1658 poświęcał tutejszy ihumen archimandryta Wiktor Kamieniecki cerkiew, zbudowaną w Przemyślu przez Antoniego Winnickiego w miejsce spalonej cerkwi św. Trójcy. Stąd wnosili niektórzy, że monaster dereżycki był archimandryą. W r. 1775 sciągnięto fundusze monasterów dereżyckiego, letniańskiego i liszniańskiego i utworzono z nich fundacyą monastyru drohobyckiego. Grunta tych monasterów odebrała kamera w r. 1804, a monasterowi drohobyckiemu wyznaczyła natomiast roczną rentę. 10. M. Dobromilski zwany także Huczańskim św. Onufrego ob. Dobromil. Już pod r. 1600 wspominają jako założyciela tego monaste u i cerkwi Bazylego Ustrzyckiego, łowczego schowskiego. Wkrótce potem występuje jako wtóry założyciel i największy dobrodziej Jan Szczęsny Herburt, ssta mościski i wiszeński. Przywilejem z r. 1613 nadał on zakonnikom ziemię koło klasztoru i pozwolił igumenowi o. Anastazemu budować na górze drugą cerkiew pod. wez. ś. Mikołaja, która wraz z monasterem istniała tam do r. 1705. W tymże roku postanowiono przenieść monaster pod górę, a w r. 1710 wymurowano staraniem igumena o. Hieronima Kuzmycza cerkiew ś Onufrego. Przy tej cerkwi wybudował w r, 1731 igumen o. Gerwazy Pasławski klasztor o jednem piętrze. Na budowę dzwonnicy, w której także zegar umieszczono, pozwoliła w r. 1783 A. Białogłowska brać kamień z zamku herburtow Manasowskie Manastér Manaster skiego, stojącego w pobliżu na górze Tarnawskiej. Dobrodziejami klasztoru byli Albrecht Krasiński, kaszt. ciechanowski, w r. 1663; Samuel Jaworski, miecznik kijowski, Jan Czernecki, cześnik sochaczewski i Stanisław Bratkowski, miecznik pomezański, dziedzic żurawiński a ojciec archimandryty uniewskiego, Onufrego Bratkowskiego. Po kapitule dubieńskiej w r. 1743 przyłączono do Dobromila monaster przemyski ś. Jana i oddano mu ruchomości po zniesionych monasterach w Brzuchowicach, Ułuczu i Kłodzienku ob. . Do monasteru należą obecnie dwie wsie Bukowa i Żurawin 1 część Ulmowa. Część tę kupił dobromilski igumen Ambroży Haliczkowicz w r. 1795 za 9410 zł 15 kr. i chciał ją nadać monasterowi drohobyckiemu; lecz temu zamiarowi oparł się urząd protoigumeński i Ulmów pozostał przy monasterze dobromilskim. W r. 1802 chciał rząd sprzedać monaster dobromilski, pieniądze wcielić do funduszu religijnego a mnichów przenieść do kolegium pojezuickiego w Przemyślu. Pokazało się jednak, że kolegium przemyskie nie znajdowało się wówczas w takim stanie, w jakim było przed zniesieniem jezuitów. Mieściły się tu szkoły i pomieszkania dla prefekta i profesorów. Przebudowanie byłoby kosztowało 20, 000 zł. Miejsce samo nie byłoby odpowiednie na nowicyat, a nadto trzebaby było kupować nowe miejsce na szkoły. Tak więc pozostał monaster w Dobromilu. W r. 1693 uchwalono na soborze przemyskim, aby w Dobromilu był nowicyat. Odtąd istnieje on tam do dzisiaj. Gdy w ostatnich latach zakon bazylianów w Galicyi począł coraz bardziej podupadać, postanowiono za staraniem prowincyała Sarnickiego przeprowadzić reformę. Do tej misyi powołano jezuitów, w r. 1882 wprowadzono ich do monasteru dobromilskiego, gdzie pozostaną aż do ukończenia reformy. Za staraniem jezuitów odnowiono też klasztor, w ostatnich latach znacznie zaniedbany i podupadły. 11. M. Krechowski, ob. Krechów. 12. M. Letniański, ob. Letnia, 13. M. Liszniański, ob. Lisznia. 14. M. Ułaszkowiecki, część liłaszkowiec w pow. czortkowskim. Podanie głosi, że początkowo, a to już w XVII w. mieszkali mnisi w jaskini, w skale nad którą stoi klasztor dzisiejszy. Jaskinię tę przekształcono na kaplicę, a lud odwiedza ją w czasie odpustu z czcią wielką. Podanie mówi także, że gdy Jan Sobieski szedł na Turków w pod Chocim, spowiadała się tu u mnichów cała jego armia, a król sam prosił o błogosławieństwo i modlitwy. Około r. 1720 zbudował igumen Józef Bryliński cerkiew i monaster nad jaskinią i przeniósł do niej ikonostas z obrazem M. B. , umieszczony dawniej w jaskini. Na obrazie tym umieścił malarz r. 1678. W r. 1737 potwierdził metropolita Szeptycki cerkwi monasterskiej trzy odpusty. Igumena Brylińskiego uprowadziło wojsko rossyjskie w r. 1740 ze wszystkiemi cerkiewnymi przy borami i dokumentami do Rossyi, skąd on już nie powrócił. W 1720 darowała klasztorowi Ludwika Załuska, kaszt. rawska, kilka kawał ków gruntu. Tę darowiznę powiększył w r. 1749 Wawrzyniec Lanckoroński, ssta stobnicki, dziedzic Ułaszkowiec saltem propter angendam gloriam divinam et honestam sustentationem Religiosum, nie wkładając na mni chów żadnych obowiązków, i nadał im grunta orne, sianożęć w lasku Czahry i tenże lasek. W r. 1797 ukończono budowę obecnej kaplicy ś. Jana. Do budowy tej przyczynili się Nisiorowski, leśniczy ułaszkowiecki; Maciej Sro kowski; Maurycy hr. Łoś; Baraniecki, komor nik; Pryszlakiewicz, ruski paroch ułaszkowiecki; Bazyli Bohunyk, kmieć ułaszkowiecki; Bachmiński i Gawroński, który to ostatni i tę jeszcze wyświadczył przysługę, iż wyjednał u rządu pozostawienie klasztoru jako parafii dla Milowic. Igumen tutejszy Ignacy Nagór ski 1866 wymurował i urządził ze szczu płych dochodów monasterskich piękną cer kiew w miejsce starej, podupadłej. 15. M. , ob. Monaster, Lu. Dz. Manaster, ob. Ostra. Manaster, las, ob. Krasna, pow. kałuski. Manasterce, eb. Manasterzec, pow. stryjski. Manasterczany al. Monastyrczany wieś w pow. bohorodczańskim, 14 kil. na płd. zach. od Bohorodczan, tuż na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Sołotwinie. Na zach. i płn. leży Sołotwina, na płn. wsch. Żuraki, na wsch. Starunia, na płd. Babcze i Markowa. Płn. zach. część wsi przepływa Bystrzyca Sołotwińska, od płd. zach. z Sołotwiny, na płn. wsch. do Żuraków, dzieli się na ramiona i przyjmuje w obrębie wsi od praw. brz. Maniawkę, płynącą od płd. z Markowy na płn. wsch. Między tymi ramionami wód leżą rozrzucone zabudowania wiejskie 408 m. na płd. . Płd. wsch. część wsi zajmuje niwa Pohorylec 483 m. . Własn. więk. Tow. dla płod. leśn. w Wiedniu ma łąk i ogr. 1, pastw. 7; własn. mniej. roli orn. 531, łąk i ogr. 750, past. 349, lasu 4 mr. W r. 1880 było 1202 mk. w gminie obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 26 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Sołotwinie, gr. kat. w miejscu, dek. bohorodczański, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od istniejącego tu niegdyś monasteru bazyliańskiego. Za czasów polskich należały M. do dóbr koronnych, do dzierżawy sołotwińskiej w ziemi halickiej. W lustr. z r. 1765 Rkp. Bibl. Ossol. 1892, str. 29 czytamy Wieś M. podług produkowanego inwentarza osiadłości poddanych ma ad praesens 54. Importuje intraty na rok zł. 2238 gr. 24. Manasterczany Manasterce Manasterek Manast Manastérec Arendy karczemnej z porękawicznem płaci na rok zł. 847 gr. 20, które do sumy 2238 zł. 24 gr. wchodzi. Lu. Dz. Manastérec, ob. Manastérzec, pow. drohobycki. Manastérek 1. gajówka koło Podgrodzia na obsz. dwor. Zalipie w pow. rohatyńskim. 2. M. , część Podhorzec w pow. złoczowskim. 3. M. , ob. Manastér, Manastyrek, Monasterek, 4. M. Brodzki al. Monastérek, po rusku Manastyrok, wś w pow. brodzkim, 22 kil. na płn. zach. od Brodów, 8 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Łopatynie, 3 kil. na płd. od urzędu poczt. w Stanisławczyku. Na płn. leży Stanisławczyk, na wsch. Berlin, na płd. Ruda Brodzka, na zach. Turze i Trójca. Wzdłuż granicy zach, płynie Styr od płd. na płn. i tworzy w zach. stronie wsi staw, przeszło 2 kil. długi, a 100 do 500 m. szeroki. Wypłynąwszy ze stawu tworzy Styr w stronie wsi płn. zach. mały, na wsch. wygięty łuk, poczem przybiera znowu jako rzeka graniczna kierunek płn. We wsch. stronie wsi nastaje mały potok, dopływ Styru, i płynie na płn. do Stanisławczyka. Zabudowania wiejskie leżą w płn. zach. stronie obszaru, nad Styrem, część wsi zwie się tam Perekałki; na wsch. od niej leży część wsi Birki. W stronie płd. zach. leży część wsi Bazyna wraz z folwarkiem, a na płd. zach. od niej folw. Prystup al. na Prystupie. We wsch. stronie. obszaru leżą części wsi Na Młotkach, Na Mielniczkach, Zbroje. Przeważną część obszaru na płd. i wsch. zajmuje las las Czarny na płn. wsch. . Najwyższe wzniesienie na płd. wsch. czyni 219 m. Własn. więk. ma roli orn. 64, łąk i ogr. 134, pastw. 38, lasu 2289; własn. mniej, ma roli orn. 264, łąk i ogr. 465, pastw. 21, lasu 5 mr. W r. 1880 było 537 mk. w gminie, 15 na obsz. dwor. 479 obrz. gr. kat. , 7 rzym. kat. . Par. rzym. i gr. kat. w Stanisławczyku. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od istniejącego tu niegdyś klasztoru bazyliańskiego. 5. M. Ohladowski, wś w pow. kamioneckim, 30 kil. na płn. wsch. od Kamionki Strumiłowej, 14 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Radziechowie. Na płn. leży Obiadów, ua wsch. Majdan Stary i jego przysiołek Pustelniki, na płd. Czanyż, Huta Połoniecka i Połoniczna, na zach. Dmytrów. Wody płyną do Styru za pośrednictwem pot. Krzywego al. Ohladówki, dopływu Baczki, płynącego przez płn. wsch. część wsi od płn. zach. na płd. wsch. a zasilonego kilkoma dopływami, i za pośrednictwem Berezówki, dopływu Baczki, płynącego przez płd. część obszaru od zach. na wsch. Płn. wsch. część obszaru zajmuje Manasterek, na płd. od niego leży Majdan Nowy, a na zach. grupa domów Babiny al. Babin. Obszar przeważnie lesisty. Na płn. wsch. las Cygany, na płd. las Wyhary 229 m. . O roli or nej i t. d. ob. Ohladów, W r. 1880 było 543 mk. w gminie 450 w Manasterku, a 93 w Maj danie Nowym, 37 na obsz. dwor. 543 obrz. gr. kat. , 12 rzym. kat. . Par. gr. kat. w Ohladowie, rzym. kat. w Łopatynie. We wsi jest cerkiew. Klasztor bazyliański istniał tu już w r. 1723. W księdze Cathalogus alph. Patrum et fratrum O. S. B. M. czytamy na str. 704 Jsaias Czajkowski, natus in Czajkowice terrae Premisl. , ruthenicam linguam et polonicam optime callens, ingressus religionem in monasterio Sanctae Trinitatis prope Ohladów sito, a. 1723 die 13 decembris. 6. M. Wer chracki al. Monaster, część Werchraty i leśni czówka, pow. Rawa ruska. Lu. Dz. Manasterek, wioska w pow. kaniowskim, położona o 3 w. poniżej wsi Trechtymirowa nad rz. Dnieprem, posiada ziemi majątkowej przynależnej Konstantemu Hudymie Lewkowiczowi, zaliczonej wraz z wioską Zarubińcami 1278 dz. , z której do 450 dz. ziemi odeszło wykupowej i liczy mk. prawosł. 248, oraz katol. 4. Dawniej M. z pomienionemi gruntami stanowił własność Trechtymirowskiego Monasteru byłego na temże miejscu. Czego dowodzi przywilej wydany przez Jana Kazimierza d. 10 mar. 1652 r. , z którego to przywileju dosłowną kopię tu umieszczamy Na pokorną prośbę i suplikę Wojska Naszego Zaporozkiego. My chętnie się nakłonili. I fundacyę Monasteru Trechtemirowskiego, od antecesorów Naszych na ułomnych i niedołężnych z pomienionego wojska żołnierzy, chwalebnie uczynioną, stwierdzić i umocnić umyśliliśmy. Jakoże i tem listem Naszym, prawa i przywileje, temu Monasterowi od przodków Naszych nadane, we wszystkich punktach, klauzulach i kontentach, powagą Naszą aprobujemy i ratyfikujemy, który to Monaster, teraźniejszy przełożony i po nim jego następcy, podług ordynacyi i postanowienia wojska Naszego Zaporozkiego, ze wszystkiemi pożytkami i przyległościami wedle tego jak od Komisarzy Naszych ocerklowany i ograniczony będzie, trzymać i onego spokojnie używać będą wiecznemi czasy, tak jednak, żeby dochody z niego, podług intencyi pobożnych fonduszów, na ułomnych i niedołężnych z wojska Zaporozkiego żołnierzy obracane były Jan Kazimierz król polski. Tu przebywał pewien czas Juraś Chmielnicki jako czerniec. Po r. 1686 monaster zajęli unici; 1768 zburzyli go hajdamacy. Manasterska Ruda, ob. Ruda M. Manasterska woda, potok górski, nastaje w lesie Łazy, na północnowschodnim góry Luty 1093 m. w południowozachodniej stronie obszaru gm. Mizunia, w pow. doliń Manasterska woda Manasterska Ruda Manasterz Manastersko Manasterskie Manasterski potok skim, płynie na północny wschód przez lasy I i łąki Mizunia i po 6 kil. biegu uchodzi do Krainy ob. , dopływu Mizuńki. Br, G. Manasterski potok, nastaje na południowo zachodnim obszarze gm. Olchowca, w pow. j brzeżańskim, płynie na południowowschód, wzdłuż podnóża, wzgórza lesistego Obreczowy 429 m. przez obszar tejże gminy, następnie przez obszar Rybników, gdzie łączy się z Mięczyszczowskim potokiem, od praw. brz. , i uchodzi w Rybnikach do Złotej Lipy, z praw. brz. Długość biegu 6 kil. Br. G. Manasterskie al. Monasterskie, przysiołek i niwa w płn. wsch. stronie Łuki i zach. stro nic Trościańca w pow. złoczowskim. Są tu widoczne ślady dawnego monasteru w miej scu znacznie wzniesionem, okrążonem od stro ny płn. i wsch. lasem. Z wzgórza spływa mały strumyk i tworzy wodospad, nazwany przez. Sobieskiego Niedowiarka. Miejsce to polubił także dziedzic Złoczowa, Aleks, hr. Komarnicki, i kazał się tu pochować. Na gro bie stoi obelisk, znacznie nadpsuty. Obacz Łuka. Lu. Dz. Manastersko al. Monastersko, wś w pow. kossowskim, tuż na zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Kossowie. Na płn. zach. le ży Pistyń, na płd. wsch. Moskalówka, na płd. zach. Horod. Wzdłuż granicy płd. wsch. pły nie od płd. zach. na płn. wsch. Rybnica, do pływ Prutu. Do niej wpada w obrębie wsi kilka strug małych, nastających w zach. stro nie obszaru, w części lesistej i górzystej Pohar 666 m. , Stisky 691 m. , a płynących na wschód. Zabudowania wiejskie rozrzucone na znacznej przestrzeni we wsch. stronie obszaru Wzdłuż granicy płn. wsch. idzie gościniec, wiodący z Kut na Kossów, Pistyń i Jabłonów do Kołomyi. Własn. więk. rządowa ma łąk i ogr. 1, pastw. 8, lasu 224; własn. mniej. roli orn. 109, łąk i ogr. 422, pastw. 309, lasu 25 mr. W r. 1880 było 2199 mk. w gminie, 35 na obsz. dwor. 1309 obrz. gr. katol. , 170 rzym. kat. . Par. rzym. i gr. kat. w Kossowie. Lu. Dz. Manasterycha al. Monasterycha, folw. na obsz. dwors. Kozina, pow. skałacki. Manasterz 1. z Podosobniem, wś w pow. Lisko także Monasterz, ma parafię gr. katol. , należy zaś do paraf. rzym. katol. , sądu powiat. i urzędu poczt. w odległym o 7. 5 kil. Lisku. Wieś leży w okolicy górskiej 316 m. npm. na prawym, a folw. Podosobień na lewym brzegu Sanu. Grunta wiejskie i parafialne przecinają tory kolei przemyskołupkowskiej między stacyą Łukawicą a Załużem. Chaty są pobudowane wzdłuż potoku uchodzącego do Sanu. Do okoła podnosi się teren pokryty lasem, szczególniej piętrzą się wzgórza północne Hrynia horb 651 m. npm. Rusinowa pasieka 672 m. , od wschodu Słona polanka 614, góry zaś w stronie południowej dochodzą tylko do 454 m. npm. Północne pasmo górskie tworzy granicę pow. sanockiego i liskiego obejmując M. ramionami trójkąta równoramiennego, którego południowe pasmo jest podstawą. Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 pisze, że przy strudze zwanej Janicką znajduje się dobra ruda żelazna, którą kopano, ale już w r. 1820 zaniechano dobywania, a Schindler str. 23, że odkryto ślady rudy miedzianej, malachitu i miedzi rodzimej w r. 1813. Obecnie niema tam żadnych kopalń. Z 818 mieszk. przebywa stale na obszarze więk. pos. 18, podługszemat. duch. ma być jednak 950 gr. katol. , 27 rzym. kat. i kilkunastu izraelitów. Więk. pos. ma 173 mr. roli, 53 mr. łąk, 41 mr. past. i 1053 mr. lasu; pos. mniej. 1046 mr. roli, 102 mr. łąk, 211 mr. pastw. i 34 mr. lasu. Cerkiew parafialna drewniana dyec. przem. dek. kańczucki liski obejmuje Bermichową, Łukawicę i Łazy załuckie z ogólną liczbą 1891 gr. katol. i 74 żydów. Uposażenie parocha składa się ze 122 mr. roli; dodatku do kongruy 92 zł. i procentów z 500 zł. , które zapłacono za grunta zabrane pod tory kolei żelaznej. M. graniczy na południe z Bermichową i Łukawicą, a folw. Podosobień na zachód z Zastawiem, a na południe z Postołowem. 2. HI. z Nieważką i Rzekami, wś w pow. łańcuckim, leży nad Mleczką, dopływem Wisłoka, przy drodze z Kańczugi 6 kil. na południowy zachód do Zagórza, w okolicy pagórkowatej 326 m. npm. , która podnosi się upłazem ku zachodowi. Z tej wyżyny spływa potok Hussowski wpadający w M. do Mleczki. Ta rzeka ma tutaj prawy brzeg nizki i tworzy łąki podmokłe. W najniższym punkcie 293 m. npm. zbudowana karczma nosi nazwę Mokra. Także ku wschodowi podnosi się okolica nieznacznie tworząc wzgórze 341 m. bezwzględnej wysokości. U północnego stoku tego wzgórza stoi folw. Zagórski, nazwany prawdopodobnie od pobliskiej wsi Zagórze. Na wschód od M. nad Hussakowskim pot. znajduje się przys. Rzeki, a na północ od niego drugi przys. Nieważka lub Niewaszka. Kilka chat oddzielnie stojących nazywają Za oblaskiera. Te przysiołki otacza od wschodu las, noszący na północy nazwę Zapust 407 npm. i Niwa Górna, w środku Strasznik, a na południu Rzeżański las 384 m. npm. . Ten las dzieli M. od Siedlaczki, leżącej w północnej stronie; dalej w stronie północnowschodniej ciągną się nad rzeką ku Pantalowicom podmokłe łąki, a na wschód ku Łopusznie Wielkiej małe liściaste gaje. Na południe graniczy ta wieś z Zagórzem. M. należy do sądu pow. w Przeworsku i ma parafię rzym. katol. Liczy 1379 mieszk. rzym. katol. Podług dokumentu wystawio Manasterski potok Manasterycha Manasterzec nego przez Spytka z Tarnowa w r. 1428 na zywała się ta wieś pierwotnie Światoniową Wolą, ale już w owym czasie zmieniono jej nazwę na Manasterz, z powodu, że tam był klasztor ruski. Podług aktu wizytacyi bisk. Wacława Sierakowskiego, znaleziono przy przemalowywaniu kościoła w 1745, na sio strzanie po nad krzyżem dzielącym prezbiteryum od nawy wyryty rok 1552, coby mogło oznaczać, że w tym roku ukończono bu dowę kościoła. W 1611 r. powiększyła ks. Ostrogska uposażenie parafii i dała nowy przywilej. Z nieznanego źródła podaje Siar czyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 rok budo wy kościoła na 1650. R. 1881 położony ka mień węgielny pod nowy kościół katolicki. M. ma 1379 mieszk. , między tymi 1220 rzym. katol. , 89 akat. i 40 izr. Parafia dyec. prze myskiej dek. przeworskiego, obejmuje także Hadle i ma w ogóle 1636 rzym. kat. , 89 akat. i 57 izrael. Pos. więk. spadkobierców Józefa Kellermanna ma obszaru 140 mr. roli, 44 mr. łąk, 37 mr. pastw. i 347 mr. lasu; pos. mniej. 1203 mr. roli, 184 mr. łąk, 226 mr. pastw. i 110 mr. lasu. 3. M. lub Monasterz wieś w pow. jarosławskim, po rusku Manastyr, leży w widłach utworzonych przez ujście Lubaczówki do Sanu, po prawym brzegu tej rzeki, przy drodze z Jarosławia do Sieniawy 8. 7 kil. , w równinie 189 m. npm. wzniesionej. Od wschodu otacza wieś duży las częściowo szpilkowy, częściowo liściasty, od północy i zachodu oblewają ją obydwie rzeki, a na po łudnie otwarta równina sięga aż po granicę wsi Nielichowic. M. ma parafię gr. kat. dre wnianą, wyznawcy zaś rzym. katol. obrządku, są przyłączeni do kościoła filialnego w Wią zownicy. Z ogólnej liczby 904 mieszk. , prze bywa 27 stale na obszarze więk. pos. , 394 jest obrz. rzym. kat. , a 510 gr. kat. Więk. pos. Jerz. ks. Czartoryskiego ma obszaru 258 mr. roli, 15 mr. łąk, 34 mr. pastw. i 100 mr. lasu; pos. mniej. 1138 mr. roli, 82 mr. łąk, 191 mr. pastw. i 26 mr. lasu. Jest w tej wsi szkoła ludowa jednoklasowa i od r. 1840 filiał parafii ewang. Jarosław. Paraf. gr. katol. należy do dyec. przemyskiej dek. jarosławskiego, ma dołączoną Czerwoną Wolę i przys. Derewicki z ogólną liczbą 900 gr. kat. Uposażenie parocha gr. kat. składa się z 66 mr. roli, 65 zł. w. a. dodatku do kongruy, wspólnego pastwiska z gminą, 12 sągów opałowego, w połowie twardego, a w połowie miękiego drzewa i 46 kóp żyta. Mac. Manasterzec po rusku Manastyrec 1. wś w pow. drohobyckim, zwana także Monastercem, 26 kil. na płn. zach. zach. od Drohobycza, 11 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Podbużu. Na wsch. leżą Łukowica i Łopuszna, na płd. Stronna, na zach. Sprynia, na płn. zach. Spryńka i Błażów, na ptu. wsch. Czerchawa 4 ostatnie miejscowości w pow. Samborskim. Przez płn. zach. część wsi płynie od płd. zach. , ze Spryni, na płn. wsch. do Czerchawy pot. Sprynia, jedno z ramion Czerchawy, dopływu Bystrzycy, W obrębie wsi przyjmuje Sprynia kilka znaczniejszych strug, płynących od płd. na płn. Nad dolnym biegiem jednego z tych dopływów leżą zabudowania wiejskie 369 m, ; na płn. wsch. od nich część wsi Rakowiec. Płd. część lesista, wzniesiona na krańcu płd. do 534 m. , na płn. zach. do 471, na płn. wsch. do 444 m. Włas. więk. ma roli orn. 317, łąk i ogr. 68, pastw. 98, lasu 718; włas. muiej. roli orn. 472, łąk i ogr. 111, pastw. 444 mr. W r. 1880 było 548 mk. w gminie, 34 na obsz. dwor. 14 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Czukwi, gr. kat. w Błażowic. We wsi jest cerkiew i szk. etat. jednokl. 2. M. , wś w pow. rudeckim, 22 kil. na płd. wsch. od Rudek, 10 kil. na płd. od sądu powiat, i urzędu poczt. w Komarnie. Na zach. leżą Mosty z Dniestrzykiem, na płn. Nowawieś a mianowicie część wsi Mielnicze, na płd. wsch. Tatarynów, na wsch. Powerchów i Terszaków, na płd. Wołoszcza w pow. Samborskim. Wzdłuż granicy płn. zach. , płn. i płn. wsch. płynie Dniestr krętym biegiem. Równolegle z Dniestrem płynie jego dopływ, pot. Wyrla, Płd. część obszaru moczarzysta. Na płn. , nad Dniestrem, leżą zabudowania wiejskie 265 m. , znak triang. . W r. 1880 było 295 mk. w gminie, 20 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. . Par. rzym. kat. w Wołoszczy, gr. kat. w miejscu, dek. horożański, dyec. przemyska. Do parafii należą Terszaków i Mosty z Dniestrzykiem. We wsi jest cerkiew. Według podania miał tu być dawniej klasztor bazyliański. 3. M. al. Manasterce, wś w pow. stryjskim, 1 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Stryju. Na płn. leży Kłodnica, na wsch. Koniuchów, na płd. wsch. Hurnie, na płd. Wola dołhołucka, na zach. Uliczno w pow. drohobyckim. Wsch. część wsi przepływa pot. Selanka, dopływ Kłodnicy, zwana w górnym biegu Niedźwiadkiem, od płd. z Woli dołhołuckiej, na płn. wsch. do Kłodnicy, i zabiera w obrębie wsi z lew. brz. pot. Szypilski, płynący z Woli Dołhołuckiej na płn. wsch. W dolinie Selanki leżą zabudowania wiejskie 343 m. . Na wsch. leży las Chaszcze 346 na płn. , 385 m. na płd. . W skład wsi wchodzą następujące części Kłodnica, Mielniki po rusku Mełnyki, Rogulski, Wierzbina i folw. Ubereż Obereże z karczmą i leśniczówką. Własn. wiek. ma roli orn. 227, łąk i ogr. 108, pastw. 83, lasu 117 mr. ; własn. mniej. roli orn. 377, łąk i ogr. 515, pastw. 76 mr. . W r. 1880 było 331 mk. w gminie, 77 na obsz. Manasterzec dwor. przeważnie obrz. gr. kat. . Par. rzym. kat. w Stryju, gr. kat. w Woli Dołhołuckiej. We wsi jest młyn. 4. M. al Monasterzec, wś w pow. żydaczowskim, 26 kil. na płd. wsch. od Żydaczowa, 7 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Żurawnie. Na wsch. leżą Kotoryny, na wsch. Perckosy i Dołha obie w pow. kałuskim, na zach. Buja nów i Lutynka, na płn. wsch. Mielnicz, na płn. Żuraw no i Żurawienko w pow. rohatyń skim. Wzdłuż granicy płn. płynie Dniestr od zach. na wschód, tworząc kilka zakrętów. Wzdłuż granicy zach. płynie na małej prze strzeni dopływ Dniestru Lutynka, a na więk szej przestrzeni dopływ Lutynki, Czarny Su chy potok; środkiem obszaru dopływ Dniestru Olszynka, nastający w płd. części wsi a pły nący na płn. Wsch. część obszaru nakoniec przepływa pot. Kiełbaska, nastający w płd. wsch. stronie wsi, a płynący na płn. , potem na płn. wsch. i łączący się z drugim potokiem, płynącym z Kotoryn; tak zasilony potok przy biera kierunek płn. zach. i wpada do Dniestru. W dolinie Olszynki, prawie w środku obszaru, leżą zabudowania wiejskie, na płn. wsch. od nich część wsi Stara Wieś po rusku Starescło. Na płd. granicy wznosi się wzgórze Perekosy do 353 m. znak triang. , w środku obszaru dochodzi punkt jeden 304 m. Na płn. wsch. , w pobliżu Dniestru, opada obszar do 282 i 245 m. Własn. wiek. ma roli orn. 153, łąk i ogr. 75, pastw. 168. lasu 465 mr. ; włas. mniej, roli orn. 1598, łąk i ogr. 992, pastw. 433, lasu 59 mr. W r. 1880 było 1418 mk. w gminie, 37 na obsz. dwor. 13 obrz. rzym. kat. , 1202 gr. kat. . Par. rzym. kat. w Żu rawnie, gr. kat. w miejscu, dek. żurawieński, archidyec, lwowska. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja i szk. jednokl. niezorganizowana. I tutaj był prawdopodobnie monaster bazyliański. 5. M. , obacz Monaster. Lu. Dz. Manasterzyska, ob. Monasterzyska steryszcze. Manasterzyska al. Monastyryska, południowej części przedmieścia Roszu miasta Czerniowic na Bukowinie. Br. G. Manasthircze. R. 1463 Jerzy Strumiło z Dymoszyna zapisuje franciszkanom lwow skim wś Czyszki z sołectwem i M. A. G. Z. V, 188189. Lu. Dz. Manastiara al. Manastiora, grupa chat w obr. gm. Russ Plawalar, w pow. suczawskim, na południowy wschód od wsi, z kapli cą św. Iwana. Br. G. Manastiora, ob. Russ manastiora i Onufry Ś. Manastirea 1. humorulni, niem. Klosterhumora, ob. Humora, t. III, str. 219. Liczba mk. 1261 1880 r. . 2. M. Putna, ob. Putna, MaMona nazwa sztor. 3. M. Sucevitei, ob. Suczawica, kla sztor. Br, G. Manastiresti, przedmieście Czerniowiec. Manastyr 1. os. w Łanowcach, pow. borszczowski. 2. M. , por. Manaster, Monaster. Manastyrec, ob. Manasterzec. Manastyrek 1. al. Monastyrek, Buda Manastyrska, wś w pow. rawskim, 8 kil. na płd. od sądu powiat, w Rawie Ruskiej, 7 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Magierowie. Na płn. leży KamionkaStarawieś, na wsch. Ruda Magierowska, na płd. Kamienna Góra i Biała, na zach. UlickoSeredkiewicz. Środkiem ob szaru płynie od płd. zach. na płn. wsch. pot. Mielniczne, zwany w dalszym biegu Moszczaną, dopływ Raty. Wieś składa się z części Doberki, Glinik, Hołowków z folw. , Miłków Kąt al. Miałkowy Kąt. Na płn. zach. leży las Hołówka szczyt 334 m. . Własn. wiek. ma roli orn. 1078, łąk i ogr. 124, pastw. 72, lasu 1465 mr. ; włas. mniej, roli orn. 2200, łąk i ogr. 214, pastw. 332, lasu 89 mr. W r. 1880 było 777 mk. w gminie, 19 na obsz. dwors. . 37 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Magierowie, gr. kat. w miejscu Ruda Manastyrska, dek. potylicki, dyec. przemyska. Do parafii należą Zamek i Pogo rzelisko. We wsi jest cerkiew drewniana, postawiona w r. 1782. Był tu niegdyś mo naster bazyliański. 2. M. , część Zazulów w pow. złoczowskim. 3. M. , ob. Manaster. 4. M. Bilczecki, wś, a raczej przys. i folw. w Bilczu, w pow. borszczowskim, przedtem zaleszczyckim ob. Bilcze. Zajmuje on płd. wsch. część wsi nad samym Seretem i liczył według spisu z r. 1880 mk. 325. Stefan Po tocki założył tu po r. 1600 klasztor bazyliań ski. W czasie wojen kozackich uległ klasztor zniszczeniu. Odnowił go Jan Potocki, kaszt. bracławski, w r. 1735, a rodzina Siekierzyńskich powiększyła fundacyę w r. 1768. Mo naster ten zniesiono w r. 1793. Historyą mo nasteru posiada biblioteka klasztoru bazylisńskiego we Lwowie. 5. M. Brodzki i Ohladowski, ob. Manasterek. Lu, Dz. Manastyrska 1. Buta al. Buta, Hutka, poszczególne domy w Skwarząwej Nowej, w pow. żółkiewskim. 2. M. Ruda, obacz Ruda. M. Manastyrskie, ob. Manasterskie i Monastyrskie, Manastyrski Kąt, Kut, przedmieście Horodenki. Manastyryk, leśniczówka koło Kurypowa, pow. stanisławowski, na obsz. dwors. Dorohowa. Manastyryska, ob. Monasterzyska, Manastyrzec, ob. Manasterec i Manasterzec. Manaszówka al. Bryszcze, folw. na obsz, dwors. Mikołajowa, pow. brodzki. Manasterzyska Sucevitei Suczawica e z w Mandr Manazyl Manazyl, folw. pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 21 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 13 mk. 1866. Manchenguth niem. , ob. Mańki. Manchowe dok. , ob. Mansowo. Manciuny, wś rząd. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 72 w. od Trok, 12 dm. , 93 mk. , 87 katol. . 3 żyd 1866. Manciuszany, wś nad Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , 62 w. od Wilna, 13 dm. , 158 mk. katol. 1866. Mańce al. Olszyca, jez. w pow. borysowskim, uformowane śród bagien i lasów z roz lewu rzeki Serguta, łączy się z jeziorem Pła wie z rozlewu tejże rzeki na południe powsta łem; ma obszaru przeszło 4 w. kwadr. , wcho dzi w system kanału berezyńskiego ob. ; rybne. Al. Jel. Mancoschicz dok. , ob. Mangschutz. Mańcza al. Izba, rzeczka bagnista w południowej stronie pow. borysowskiego. Zaczyna się w moczarach około wsi Gumny błoto Nieryb, płynie lesistemi nizinami w kierunku południcwozachodnim; przed zaściankiem Nowosielc, przyjmuje w siebie rzeczkę Bosynię i inną małą; pod zaściankiem Prudok rozlewa się w jeziorko, ma młynek i niżej wpada do Berezyny z lewej strony. Długość biegu około dwóch mil. Między rz. Mańczą i rz. Brusiatą zalegają ogromne lasy pełne dzikiego zwierza, w pośród których między wsiami Orzeszkowicze i Zmitrowicze leży błoto mające dług. 7 w. a szer. 3 w. Błoto porośnięte zrzadka karłowatemi sosnami lub wcale bezleśne, jest przytułkiem żórawi i gęsi. Manczarówka, karczma i zabudowania gospodarskie na obsz. dwors. Zuchorzyc, pow. lwowski. Mancze dok. , ob. Manze. Manczewo, por. Kościerzyna. Mańczuki, wś w północnej stronie powiatu mińskiego, nad rzeczką Dubrawką, lewym do pływem Usiaża, o wiorstę na wschód od Ostrożyc, ma osad 10, miejscowość dogodna, niebezleśna, gleba i łąki dobre. AL Jel. Manczuliwski potok, potok leśny, płyną cy wzdłuż granicy Dychtenicy i Putylli, w pow. wyżnickim, na płn. wschód i uchodządo Dychtenicy pot. ob. . Źródło jego leży u południowych stóp góry Semakowej 981 m. . Długość pot. 4 kil. i pół. Br. O. Manczuny, wś, pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław; odl. 47 w. od Kalwaryi, ma 27 dm. , 242 mk. W 1827 r. wś rząd. , 13dm. , 88 mk. Manczykowice, ob. Maćkowice. Mandangni dok. , stara nazwa pruska strugi na Warmii, niedaleko miasta Melzak, pod Kirschienen i Palten, Czyt. Cod. dipl. Warm. I, 112 i Sieniawski, Biskupstwo warm. 182. Mandarowszczyzna, mały zaśc. w pow. mińskim, w okolicy mczka Jużnica; przy drodze z Iwieńca do folw. Pokucia, w okr. polic. 2im rakowskim, w parafii kamieńskiej; ma osad 2, grunta mierne, glinkowate. Al. Jel. Mandaryszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 70 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. starowier. 1866. Mandawa, rz. , ob. Łużyce, t. V, 841. Handel, Mandele dok. , ob. Mędrzyce. Mandelau niem. , r. 1312 Mandlow, 1368 Mandelow, wś, pow. wrocławski, par. Thauer. Mandelkobel, Mandelhoben dok. , ob. Mędrzyce. Mandelkow, Mandelkowen dok. , ob. Mędrzyce. Mandeln niem. , wś, pow. królewiecki, st. p. Neuhausen. Ma 1560 mr. ziemi, 125 mk. 1857. Manderkowitz dok. , ob. Mądrzechowa. Mandilkoben dok. , ob. Mędrzyce. Mandreki, ob. Mandryki. MandrillMitzko niem. al. Mitzken, wś, pow. szyłokarczemski, na granicy nizinowego, st. p. Joneiten; 46 mk. 1857. Mandrokowitcz niem. , ob. Mądrzechowo, Mandronika, była wieś w gminie Połonnc, t. j. w płd. części dzisiejszego pow. zwiahelskiego lub w przyległej zasławskiego. Mandrowo, st. poczt. w pow. wałuj skim gub. woroneskiej. Mandryk, młyn koło Wierczan, na obsz, dwors. Podhorzec, pow. stryjski, Mandryki 1. grupa domów na obsz. dwor. Toporowa, pow. brodzki. 2. M. , część Markówki, pow. kołomyjski. 3. M. , ob. Małdryki. Mandrieschitz niem. al. Mandrokowitcz, ob. Mądrzechowo. Mandtkeim al. Mantkeim niem. , wś, pow. rybacki, st. p. HeiligenKreutz; leży niedaleko brzegu morza baltyckiego w samym klinie dawnej Sambii 812 mr. , 65 mk. , 1857. Mandtkeim al. Mantkeim niem. , folwark, pow. fiszhuski, st. p. Thierenberg. 1857 r. 62 mk. Mandwiedeń niem. al. PeterM. , wś przy dr. żel. tylżyckokłajpedzkiej, pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen; 129 mk. 1857. Mandycze w lisku, os. na obsz. dwors. Raźniowa, pow. brodzki. Mandżalejowski zamek, por. Manżelekowski. Mandżary, przedm. Korsunia, ob. t. V, str. 44. Mandzialin, horodyszcze, obacz Czerkasy, t. I, 807. Mandziaki, część Szczutkowa, pow. cieszanowski. Mand Mandzinki, ob. Kamionka wołoska, Manecewo dok. , ob. Mansowo. Manejcie, wś uwłaszczona z dóbr Dekszniany, pow. wiłkomierski, par. Sudejki. Matigarben niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Norkitten, leży przy dr. żel. królewiecko wystruckiej. Mangelmühl dok. , ob. Mędromierz. Mangelwitz niem. , 1455 r. Mangilwicz, wś, pow. głogowski, par. Gr. Kauer. Mangen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. i par. Kuldyga. Mangersdorf niem. , 1534 r. Magnuschowitz, wś i dobra, pow. niemodliński, o milę na płn. od Niemodlina, dzielą się na wś GrossM. 90 bud. , 111 dm. , 610 mk. , 65 os. , 2510 mr. ziemi i wś i dobra KleinM. 21 bud. , 76 dm. , 222 mk. , 26 os. , 1683 mr. ziemi włośc, 471 folw. do dóbr Niemodlin. F. S. Mangonscastrugha al. Mansgonscastruga dok. z r. 1275, rz. pod Sławnem na Pomorzu. Czyt. Perlbach, Pr. Urkb. , 224, 227 i 585. Mangschütz niem. , ob. Mąkoszyce. Mangub, ob. Krym. Manguszewska, st. poczt. w pow. sergackim gub. niżegorodzkiej. Manie, Manie, wieś, pow. nowogródwołyń ski, gm. Hordyjowiecka, par. Cudnów, wło ścian dusz 51, ziemi włośc. 137 dzies. , ziemi dwors. 287 dzies. Należy do kilku właści cieli. R. 1867 dm. 26. L. R. Maniakowo, wś pryw. , pow. dzisieński, o 4 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 5 dm. , 99 mk. prawosł. 1866. Maniansdorf dok. , ob. Manusdorf. Maniatyn, wś, pow. nowogrodwołyński, gm. Berezdowska; włościan dusz 200, ziemi włośc. 710 dzies. , ziemi dwors. 697 dzies. Należała niegdyś do dóbr Berezdowskich Jabłonowskich, obecnie własność Wroczyńskich. Maniawa ze Skitem, wś w pow. bohorodczańskim, 23 kil. na płd. zach. od Bohorodczan, 8 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. . w Sołotwinie. Na płd. zach. leżą Porohy, na płn. zach. Kryczka, na płn. Sołotwina, na płn. wsch. Markowa, na wsch. Babcze, na płd. wsch. Bitków i Pasieczna, na płd. Zielona 2 ostatnie miejscowości w pow. nadworniańskim. Wzdłuż granicy płd. zach. ciągnie się dział górski Czortka od płd. wsch. na płn. zach. , ze szczytami 1282 i 1271 m. wysokimi. Na płn. od niego ciągnie się lesiste pasmo górskie Malinowiszcze wzdłuż granicy zach. szczyt 1055 m. . Na granicy płd. wsch. wznoszą się Koliba do 1020 m. , Pohar Małaczyński do 949 m. , a jedno wzgórze do 1066 m. Ku płn. obniża się cały ten obszar lesisty za biegiem Maniawki, dopływu Bystrzycy Sołotwińskiej, nastającego na płn. wsch. stoku Czortka a płynącego środkiem obszaru na płn. wsch. i zasilonego z obu boków mniejszemi dopływami, z których znaczniejsze Łozowaty i Suchy od praw. brz. W dolinie Maniawki leżą zabudowania wiejskie. Skit, gruzy klasztoru bazyliańskiego, leży blisko granicy płn. wsch, , na zboczu śródleśnej debry, o kilkaset kroków od pot. Łozowatego, niedaleko dawnej warzelni soli, zaniechanej obecnie. Ruiny Skitu śród boru dzikiego dziwnie są urocze. Pozostały tylko mury obwodowe, a po części wieże, skąd głos dzwonów wraz z hymnem czerńców szeroko rozlegał się po dalekich połoninach. W ogólnym zarysie można jeszcze poznać rozkład monasteru, który, wnosząc ze znacznej przestrzeni, jaką zajmują mury, gdzieniegdzie mało co nadwerężone, należał do znaczniejszych klasztorów w naszym kraju. Przy dużej bramie frontowej utrzymały się jeszcze dość wyraźne malowidła cerkiewne. Brama ta prowadzi na obszerny cmentarz kościelny. Tutaj widać szczątki kościoła i klasztoru, porosło krzewami. Na uwagę zasługuje na 3 piętra wysoka, smukła budowla czworoboczna o wąskich oknach, t. zw. skarbiec, w której prócz przyborów cerkiewnych znachodziła się także biblioteka. Z jednej strony opadają mury monasteru pionowo w przepaścistą debrę, którą wyrzeźbił sobie mały potoczek górski Batersów al. Skitec. Własn. więk. Tow. dla prod. leśnych w Wiedniu ma roli orn. 7, łąk i ogr. 24, pastw. 17, lasu 3914; własn. mniej. roli 351, łąk i ogr. 1753, pastw. 941, lasu 48 mr. W r. 1880 było 1487 mk. w gminie, 17 na obsz. dwor. 8 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Sołotwinie. gr. katol. w miejscu, dek. bohorodczański, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew. Dawniejszy monaster bazyliański powstał był w początkach w. XVII, a historya jego założenia następująca Za Zygmunta III Jan Kniehynicki, syn zamożnego szlachcica z Tyśmienicy, odznaczał się w szkołach niepospolitemi zdolnościami. Po ukończeniu nauk szkolnych przebywał on lat kilka na dworze Piotra, starosty Śniedyńskiego, i dał się poznać Wasylowi, księciu Ostrogskiemu. Posłany od niego na górę Athos, aby złożył w imieniu jego bogate upominki do tamecznych monasterów, przyjęty był z wielką czcią od mnichów, który mu z największą uprzejmością pokazywali wszelkie osobliwości klasztorne i o szczegółach życia zakonnego rozpowiadali. Zrobiło to na młodym jego umyśle takie wrażenie, że zaledwie wywiązawszy się z poselstwa, wrócił do Athos, i w monasterze zwanym Watoped, postrzygł się na mnicha, zamieniając świeckie swoje imię Jan, na zakonne Ezechiela. Po niejakim czasie wrócił do swojej ojczyzny i zmienił prosty habit na ostrą włosienicę. Jako schimnik, najsurowszym ślubem zakonnym Mandzinki Maniawa ze Skitem związany, przezwał się Jobem, czyli według wymowy starosłowiańskiej Jowem, i bawił na Pokuciu zrazu u rodzeństwa swego w Tyśmienicy, później w Uhornikach, gdzie mu przełożeństwo nad nowo wzniesionym monasterem oddano. Wkrótce złożył on je w ręce hierodyakona Herasyma, a sam szukał dzikiej jakiej ustroni, gdzieby mógł wzorem starych patryarchów, resztę dni swoich pustelniczo przepędzić. Był podówczas na Pokuciu jednym z zamożniejszych obywateli Piotr Lachowicz. Trzymał on dzierżawą banie od Włodka, ówczesnego ssty halickiego, i poznawszy bliżej naszego Jowa, wielce go sobie dla jego światła i cnót zakonnych polubił. Jako najlepiej świadomy miejscowości oprowadzał Jowa po rozmaitych ustroniach. Puściwszy się razu jednego w górę ponad wybrzeża Maniawy, ujrzeli w głuchem zaciszu między skałami piękne samotne wzgórze nad potok. zwanym Batersów al. Batrasów. . Podobało się ono wielce naszemu zakonnikowi, a było to właśnie pole należące do Lachowicza. Tu uklecił sobie Jow na prędce szałas i zaczął wieść życie samotne. Lachowicz pośpieszył zbudować mu tu porządną celę zakonnę, i od czasu do czasu zaopatrywał go w niezbędne potrzeby do życia. Nie mało osób ze szlachty okolicznej, z duchownych i z ludu udawało się do ustroni tego pobożnego zakonnnika zasiągając jego rad lub modlitwom się jego polecając. Zgłaszali się też do niego różnemi czasy mnisi z pobliskich monasterów i dawni towarzysze jego, chcąc razem z nim wieść życie milczące w tejże ustroni. Po niejakim czasie, za życia jeszcze Jowa, stanął tu pierwszy monaster, nakładem Piotra Lachowicza wzniesiony. Z powodu odludnego, pustelniczego życia Jowa, które wzorem i regułą dla przyszłych zakonników być miało, nazwano monaster Skitem od greckiego wyrazu sketis, skete desertum, puszcza. Przy pomocy mnicha Teodozego z Pitrycza pod Haliczem wyświęconego w monasterze mołdawskim Putna a za opieką i wsparciem Anastazyi z Bałabanów Wolanowskiej, zbudował Jow pierwszą cerkiew ś. Krzyża r. 1611 1612, a następnie drugą w r. 1619. Jow był gorliwym obrońcą prawosławia, utrzymywał ciągłe stosunki z patryarchami wschodnimi i wyrobił dla tegoż Skitskiego monasteru prawo stauropigialne, według którego monaster podpadał wyłącznie pod zarząd patryarchy carogrodzkiego z pominięciem krajowych biskupów. Protektorami tego monasteru byli także bojarowie wołoscy, którzy nie szczędzili datków na wymurowanie monasteru. Jow umarł r. 1621, a po nim Teodozy d. 24 września 1629 r. Na prośbę czerńców określa Stanisław Potocki aktem z d. 12 lipca 1629 r. dokładnie posiadłości monasteru, a na podstawie tego aktu król Władysław IV przywilejem z d. 26 paździor. 1634 r. datowanym we Lwowie, w całości je potwierdza. Skromną budowę monasteru przerabiano kilkakrotnie według coraz nowych potrzeb, i wzrosła w krótkim czasie do takich rozmiarów, że już około r. 1640 mogło się w niej mieścić 200 zakonników. Pójdź na Pokucie do Skitu mówi Piotr Mohiła w dziele Litos wydanem w Kijowie r. 1644 na str. 367, tam aniołów wciele ludzkiem żyjących do 200 w kupie, owych dawnych pustelników życie naśladujących, znajdziesz. Największymi dobrodziejami monasteru byli członkowie szlacheckiej rodziny Żurakowskich. W r. 1666 zapisał Piotr Żurakowski 3000 złp. na Żurakach, Staruni i Grabowie; w r. 1669 Konstantyn Żurakowski pole Petryczyna Dmytrowa w Żurakach; w r. i 672 Paweł Ż. pole i sianożęć w Żurakach; w r. 1675 Marya z Chrząstowskich, żona Bazylego Ż. pole Łaz przykry i dwie niwy Tymkowskie w Źurakach; w r. 1676 Aleksander Ź. i żona jego Zofia z Łastowieckich swoje część wsi Żurak; w r. 1676 Jan Z. pole Uroczyszcze przykre w Ż. , a w r. 1698 Stefan Z. , syn Pawła Ż. a mnich zakonu, 5000 złp. Dobrodziejami Skitu byli także wojewoda mołdawski Eliasz Aleksander, Turkułowie, którzy się pogrzebać kazali w cerkwi podniesienia ś. Krzyża, Szymon Ładnowski i żona jego Helena z Źurakowskich, Stefan Ławryszewicz, mieszczanin lwowski i Jan Karoński. Igumen monasteru, O. Filaret, był na soborze w Uniowie w r. 1711. Rewizya igumenów z r. 1724 mówi Monaster Skitski Wielki, za funduszem siedzą osobliwym. O. Ihumen Laurenty za erekcyą zwyczajną tego monastera. Zakonników wszystkich w Skicie 30. W r. 1774 podał prowincyał Bazylianów J. Bratkowski prośbę do dworu o zniesienie monasteru i wydalenie czerńców dyzunitów. Odpowiedziano mu, że rząd życzy sobie, aby ich łagodnemi środkami skłonić do przyjęcia unii. Skoro jednak czerńcy oświadczyli, że unii nie przyjmą, powstało przeciw nim duchowieństwo unickie. Zwłaszcza kiedy biskup lwowski Piotr Bielański przyjechał do swoich dóbr Perehińska, witający go księża wnieśli przedstawienie, aby znieść monaster Skit. W sprawie monasteru wyjechał igumen do Wiednia, lecz wkrótce wrócił z wiadomością, że będą wydaleni. Było to w r. 1784. Odtąd czerńcy gotowali się do wyjścia, lecz czasu nie wiedzieli W r. 1786 na dwa tygodnie przed wyjściem dano im znać z urzędu obwodowego, aby zrobili inwentarz monasteru i oddali go na ręce rządcy dóbr solnych w Sołotwinie, Strassera. Gdy dzień wyjścia nadszedł, przyjechał Strasser, czerńcy oddali mu inwentarz, odprawili Maniawka służbę bożą we wszystkich cerkwiach, a nawet w kaplicy nad M. i z krzyżem w ręku, z tem co mieli na sobie, wyszli. Czerńcy rozproszyli się, kilku poszło do Kijowa, Soczawy, najwięcej zaś do Soczewicy. Dzwony, zegar wieżowy i ścienny, ornaty, między niemi jeden ze złotogłowiu, kielichy, krzyże i księgi, między niemi ewangelia wielka w srebro okuta, wzięto do seminaryum greckokatolickiego we Lwowie. Dotąd znajduje się tu kilka ornatów z XVI i XVII w. , o przepysznych haftach, a pochodzących z tego klasztoru. Ikonostas z cerkwi podniesienia ś, Krzyża wzięto do Bohorodczan, samą cerkiew sprzedano do Nadwórny. Amwon z niej, a oraz nagrobek Jowa i Teodozego, wzięto na ołtarz do Markowy. Inno cerkwie rozebrano, drzewo sprzedano, a murowane częścią się rozsypały, częścią zaś z nich, równie jak z innych monasterskich budowli pobudowano żupne budynki w Maniawie. Obrazy posprzedawano do sąsiednich cerkwi. Dzwon wielki rozbił się; ze średnich jeden wzięto do Sołotwiny, drugi do Żarwanicy. Zródła do historyi Maniawskiego Skitu Monastyr Skit w Maniawie p. D. J. Wagilewicza, Lwów 1848, z dwoma rycinami, z których jedna przedstawia rozwaliny monasteru, a druga amwon, nagrobek Jowa i Teodozego, Krytykę tej pracy ogłosił Lisowski w Bibl. Warsz. 1849, t. IV, str. 585. Galicya w obrazach zesz. 7, zawiera widok monasteru z krótkim opisem. Skit Maniawski epiczny poemat małoruski p. A. L. Mogilnickiego, cz. I, Przemyśl 1852. Bielowski w art. Pokucie, Czas dod. mies. t. VI, 1859, str. 656. Zorya Hałycka jako album, 1860, str. 225 251 A. Petrunowicz. Naukowyj Sbornyk hałyckó ruskoj Matycy 1868, zesz. I i II, str. 109 159 A. Petrunowicz. Przyjaciel domowy, Lwów 1875, str. 28 z ryciną Szematyzm monasterów bazyliańskich, Lwów 1867, str. 166. W opisach M. znajdujemy także często wzmiankę o pięknym wodospadzie Maniawki. Są także ryciny przedstawiające ten wodospad Pillera Galicya w obrazach, zesz. VI; zbiór rycin Pawlikowskiego 4218 i 4219; zbiór rycin w Muzeum Ossol, w tece Widoki Galicyi 5794. Owoż nadmienić wypada w tem miejscu, że wodospadu tego nie tworzy Maniawka, lecz pot. Buchtowiec, dopływ Bystrzycy nadworniańskiej. Wodospad ten prawie 20 m. wysoki, nie znajduje się też w obrębie wsi M. , lecz w obrębie sąsiedniej Pasiecznej. Za czasów polskich należała M. do dóbr koronnych, do sstwa halickiego, a była tu także warzelnia soli. W lustracyi z r. 1661 rkp. Ossol. 2127 czytamy na str. 124 Nowa Słobódka za Skitem Maniowa robi w pół roku po niedziel 3, 4 do bani solnej i do okna, które tam jest. Czynszu teraz nie dają i innych powinności, ale kiedy wynidzie Słoboda, równie z inszemi wsiami powinni będą płacić. Na str. 127 Bania w Słobodzie Maniowej, w niej czerenów 2, rachując ad proportionem czerenów o mołodkowskich, z których przychodzi za sól złp. 1000. Exclusiv itaque czerenów 3, przychodzi ze 2 czerenów bani maniowskiej 400. Expense ad proportionem bani mołodkowskiej wytrąciwszy zł. 60 gr. 24, zostaje 334 zł. 6 gr. W lustracyi z r. 1765 Bibl. Ossol. 1892, str. 8, 9 czytamy Wś ma pola gruntów in 33. Poddani pańszczyznę zwyczajem Mołodkowa i Markowy odbywają. Czynszu corocznie dają złp. 281 gr. 15, powozu zł. 83 gr. 18, za jałowiec zł. 2 gr. 7 płacą; rydze, orzechy, maliny etc. simili też dają. Stróże także odbywają, rogowszczyzny z dziesięciną pszczelną, owczą i świnną w tych wsiach, t. j. Mołodowy, Babczy, Markowy i Maniowy, corocznie było złp. 1000; w tychże wsiach arend karczemnych wraz z żupną proweniencyą, corocznie było 7800 złp. O żupie solnej podaje Siarczyński rkp. Ossol. 1825 następujące szczegóły Jest tu zdrój jeden używany a dwa opuszczone. Głębokość studni 50, wysokość wody 15 sążni. Sto funtów surowicy wydają 24 1 2 funta soli. Rocznie warzy się jej na 8 ceronach, dających po 22 beczek, 8000 centn. O salinie czyt. także Jahrb. des geol. Reichsan. t. 26, str. 185. Ryciny, przedstawiające saliny maniawskie ob. w zbiorze rycin Pawlikowskiego 4217 i w Muz. Ossol. Widoki Galicyi 5788. Salinę zniesiono, wś przydzielono wraz z innemi do dóbr Sołotwiny i sprzedano w r. 1868. Lu. Dz. Maniawka 1. rz. podgórska, ma swoje źródła na płd. obszarze gm. Maniawy, w pow. bohorodczańskim, na płd. obszarze tej gminy, wzdłuż granicy jej i gm. Biłkowa, z gm. Zieloną ciągnie się znaczny, wyniosły, skalisty grzbiet Czortką zwany, której najwyższy czubek tejże nazwy wynosi 1259 m. npm. Po płn. stronie tego pasma, w lesie Komarnikami zwanym biją źródła tej rzeki. Mały potoczek dąży górskim, ciasnym parowem, śród lasów, na płn. , zasilając się wodami potoczków spływających z wsch. pochyłości grzbietu Malinowiszcza ob. . Wypłynąwszy na łąki maniawskie, zwraca się na wsch. , a od ujścia Łozowatego pot. , płynie na płn. wsch. pomiędzy domostwami Maniawy, przez Markowe i Monasterczany, poniżej których zlewa swe wody do Bystrzycy sołotwińskiej. Dolinę tego strumienia górskiego od zach. zawierają wyniosłe działy górskie, jak Łubieniec ob. ze szczytami Wapnienką 795 m. i Kożenioczką 694 m. ; od wsch. zaś Buben 933 m. . las Skit 763 m. z ruinami klasztoru bazyliańskiego, Skitem zwanego, następnie Krepa 715 m. , Pasowisko 512 m. i Pohorylec 483 m. . Od Maniawy począwszy tworzy rozległe kamieńce. Zasila się wodami licznych pomniejszych strug. Spadek wód podają następujące liczby 1100 m. źródło, 552 m. ujście Łozowatego p. , 394 m. ujście. Długość biegu 21 kil. W wodach tej rzeki żyją pstrąg, kowbel i zderka nazwy ludowe; przedstawia krainę pstrąga. 2. M. , rzeczka podgórska, wypływa z pod góry Wyrowatego 752 m. , między nią a Klewą 777 m. , na płd. granicy obszaru gm. Grabowa z gm. Ilemnią, w pow. dolińskim; płynie wzdłuż tej granicy, jako też granicy gm. Grabowa i Lolina; poczem przez lasy Grabowa na płn. , a dosięgną wszy chat tejże wsi, zwraca się na wsch, , płynie środkiem wsi Łopianki i na obszarze Struty na wyżniego zlewa swe wody do Czeczwy z lewego brzegu. Długość biegu 11 1 2 kil. Płynie doliną górską, śród której legły chaty wsi Grabowa i Łopianki. . Nad prawym, t. j. wsch. bokiem tej doliny wzbiły się szczyty lesiste Wyrowaty 752 m. , Klewa 777 m. . Kamień 685 m. ; nad lewym zaś, t. j. zach. szczyty Zabój 782 m. , Borsuków 763 m. , Czerteżek i Kiczar 550 m. . Przyjmuje liczne strugi; znaczniejsze z lewego brzegu są Krzywa i Sokol, a z prawego brzegu Łazozny potok. Br. G. Manichinska, st. p. w pow. nowoładoskim, gub. petersburskiej. Manie, wś, pow. radzyński, gm. Tłuściec, par. Międzyrzec. Ma 54 dm. , 407 mk. i 1130 mr. obszaru. W 1827 r. 61 dm, , 290 mk. Manie, ob. Mani Maniec, jez. w pow. borysowskim, na gra nicy lepelskiego, uformowane z rozlewu rz. Sergut, lewego dopływu Berezyny, na płn. łączy się z jez. Pławio z tegoż rozlewu po wstałego, ma długości 3 1 2 w. , szerokości naj wyżej 3 4 w. , wchodzi w skład Systemu Berezyńskiego ob. , rybne, brzegi ma nizinne. Por. Mańco. A. Jelski. . Manieczki, dom. , pow. śremski; dom. ma 1788 mr. rozl. , gospodar. chłopskie 227 mr. , 2 miejsc a dom. ; b Boreczek, folw. ; 11 dm. , 175 mk. , wszyscy kat. , 43 analf. Poczta i tel. w śremie o 6 kil; st. kol. żel. w Czempiniu o 12 kii. Własność Grodzickiego. Pod wsią przy szukaniu kamieni napotkano w r. 857 na rozległe cmentarzysko pogańskie, które starannie rozkopał Antoni Białecki, wydobył kilkaset z niego przedmiotów, rozklasyfikował je i na wezwanie Tow. przyjaciół nauk poznańskiego umieścił o wykopalisku w pierwszym roczniku Towarz. z r. 1860 gruntowną rozprawę, z której najciekawsze powtarzamy szczegóły. 180 przedmiotów archeologicznych z tego cmentarza ofiarowanych Towarzystwu, dotąd zdobi jego zbiory. Białecki napotkawszy pierwszą popielnicę, zakreślił w tem miejscu prostokąt na 2 mr. 86 pr. kwadr. objętości, który rozkopać postanowił. Po dość długiem bezskutecznem szukaniu, doszedł w części płd. wsch. cmentarza do licznych grobów pojedynczych, ułożonych po większej części w kształcie koła. Kamienie ułożone zwykle jedną warstwą, przykrywają spodem umieszczone naczynia; kamienie są albo granitowe, albo piaskowce. Średnica koła grobami zapełnionego wynosi od pół do 2 1 2 metra. Drugi rodzaj rzadszy, zawiera urny bez porządku w piasku zagrzebane. We wsch. części wykopaliska znalazł B. ślady miejsca, gdzie się ciałopalenie odbywało. Miejsce to okrągłe miało dwa metry średnicy, różniło się wyraźnie od otoczenia; cały bowiem pokład cmentarza składa się z napływowego piasku osadzonego na gliniastym spodzie, a tutaj na ćwierć łokcia pod warstwą urodzajną ziemi poczynała się warstwa czarna jak heban, zawierająca zwęglone resztki najrozmaitszych przedmiotów. Groby były albo familijne, albo pojedyńczych osób; pod kamieniami znajdowały się albo pojedyńcze popielnice, albo dwie, trzy razem, otoczone dokoła różnemi mniejszemi naczyniami najrozmaitszych kształtów. Przy grobach familijnych popielnice są przykryte pokrywami, a spodem pod niemi są popodkładane kamyczki, aby urny mocno stały. Osoby znakomitsze mają popielnice przykryte niekiedy potrójną warstwą kamieni, a wkoło lub szeregiem po jednej stronie ustawione liczne przystawki, naczynia obrzędowe, różne przedmioty jako to młotek kamienny, szpilka brązowa i t. p. Naczynia znalezione w cmentarzu dzielą się na dwie główne klasy 1 popielnice czyli urny z popiołami; 2 przystawki. Popielnice dwa przedstawiają wybitnie się różniące kształty a wypukłe, wąskie; b pękate, spłaszczone na szerokość wzrastające. Wielkość jest rozmaita; najmniejsza jest 0, 13 metra wysoką, a średnica otworu wynosi 0, 08 metra. Rysunków i nacięć na popielnicach manieczkowskich mało spostrzeżono. Naczynia dodatkowe w grobach umieszczone czyli przystawki, dzielą się pod względem przeznaczenia na przystawki właściwe zawierające napoje, pokarmy i t. d. i na naczynia obrzędowe służące do spełnienia obrzędu religijnego. Naczyń przystawkowych wykopano w Manieczkach mnóstwo. Przystawki właściwe mają najczęściej szeroki bardzo otwór i brak uszów, natrafiają się jednakże i naczynia podobne do dzbanków, flaszek, a więc zapewne były do płynów przeznaczone; wyrób tych naczyń staranny, kolor zwykle czarny, ozdoby liczne; a wreszcie są naczynia kształtem bardzo podobne do popielnic, tylko znacznie mniejsze, zapewne służyły także do potraw. Z naczyń obrzędowych najliczniejsze są w formie talerzyka opatrzone jednem uchem; niemi zapewne spełniano libacye, Koloru bywają Manichinska Maniewo rozmaitego, czarnego, żółtego lub czerwonego. Do rzadkich naczyń znalezionych w M. należą dwie czary wysokie, naokoło umyślnie podziu rawione. Białecki sądzi, że to były kadzielni ce. W jednej popielnicy odkryto małą glinia ną łyżeczkę, przedmiot również arcyciekawy; do osobliwszych przedmiotów jeszcze się liczą owalna miseczka o 4ch uszach; rodzaj lampy pięknemi ozdobami pokrytej. Pomiędzy przed miotami dodatkowemi jakie się w grobach na potykają, przytacza Białecki z wykopaliska manieczkowskiego krążki płaskie gliniane, które się podstawiały pod urny; młotek gra nitowy, starannie wyrobiony a mocno zużyty; kamień piorunowy, kilka kawałków krzemie nia, siedem grubych obręczy żelaznych, 3 śpilki, parę zwojów drutu, jeden paciorek; osta tnie przedmioty brązowe. Czyt. także Bibl. Warsz. 1857, t. I, 647. M. St. Maniek albo Mańko, dawne imię własne. Maniewo, wś i gm. , pow. obornicki, dwie miejsc. a M. , wś b Radzim, folw. proboszczowski; w M. dwa większe gospodarstwa 1 ma 330 mr. rozl; 2 322 mr. ; M. folw. ma 950 mr. rozl. , należy do dom. Ocieszyna, 49 dm. , 606 mk. , 105 ew. , 498 kat. , 3 żyd. , 240 analf. Poczta w Chludowie o 6 kil. , st. kol. żel. i tel. w Obornikach o 7 kil. Pod wsią rozkopano cmentarzysko pogańskie. Par. M. al. Radzim w dek. obornickim miała 1873 r. 830 dusz. Manigoldi villa dok. ob. Mamadorf. Manike dok. , ob. Mańki, Manikowce, mylnie Mańkowce, wś, pow. latyczowski, gm. , par. i okr. polic. Michałpol daw. par. Nowosiołka, o 18 w. od Derażni. Ma 146 dm. , 773 mk. przeważnie katol. ; ziemi włośc. 776, a dwors. 785 dzies. Jest tu kaplica katol. , przed kilkunastu laty z rozporządzenia władzy zamknięta; obszerny dwór piętrowy. Własność Kosielskich, dawniej Sieniawskich i Czartoryskich klucz zińkowiecki. Manikowce, ob. Husiatyn i Mańkowce. Maniłówka, daw. Maniowce, wś, pow. proskurowski, w płn. części powiatu, obok Miko łajowa, par. Mikołaj ew, gm. i urz. polic. Czar ny Ostrów nad rz. M. ,. dopływem Bożka. Ma 73 dm. , 106 mk. , 576 dz. ziemi włośc. Należy do czarnoostrowskiego klucza Przeździeckich, dawniej Czartoryskich. Dr. M. Maniłówka, rzeczka w pow. płoskirowskim, uchodzi od prawego brzegu do Bożka pod Mikołajowem. Maniły, ob. Dziuńków, t. II, 302. Manin 1. wś, pow. koniński, gm. Piorunów, par. Wyszyna, o 12 w. od Konina na wsch. płd. , o 5 w. od szosy poznańskiej, ma 6 dm. , 36 mk. , 247 mr. ziemi piaszczystej. 2. M. , folw. , pow. hrubieszowski, gm. i par. Grabowiec. Folw. M. al Majdan Taczempski, od Hrubieszowa w. 28, rozl mr. 419 grunta Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 62. orne i ogr. mr. 391, past. mr. 2, zarośli mr. 23, nieuż, i place mr. 3, bud. mur. 3, z drzewa 4. Folwark ten w r. 1873 oddzielony od dóbr Tuczempy. Maninisiki, wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do klucza Możejkowskiego Wiśniowieckich. Maniny, niem. Maninen, podług Kętrzyńskiego w pow. szczycieńskim; w spisach urzędowych nazwy tej nie ma. Maniów, wś, dawniej mko, pow. krzemieniecki, nad Horyniem. Maniów, wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do klucza staro wiśniowieckiego na Wołyniu. Maniów 1. wś w pow. Lisko, leży na prawym brzegu Osławicy u ujścia do niej pot. Roztoki, w wąskiej dolinie górskiej 651 m. npm. , którą otaczają od płn. lesiste góry z najwyższym szczytem Dilec W. 937 npm. a od płd. Kiczara 847 bezwzględnej wysokości. M. należy do sądu pow. w Baligrodzie a urzędu poczt. i st. kolejowej w Łupkowie; ma par. gr. kat. i liczy 487 mk. gr. kat. Gleba owsiana zimna nie wydaje odpowiednich plonów do nakładu, dla tego wiek. pos. ma tylko 25 mr. roli i łąk, które stanowią dodatek do płacy nadzorców leśnych i 951 mr. lasu; pos. mniej, ma obszaru 512 roli, 307 łąk, 673 pastw, na zboczach górskich i 11 mr. lasu. Szkoła ludowa 1kl. nie jest jeszcze zorganizowaną. Cerkiew p. t. ś. Mikołaja cudotwórcy drewniana, jest zbudowana w zwykłym stylu. Par. gr. kat. obejmuje Balnicę i Szczerbanówkę, należy do dyec. przemys. , dek. jasielskiego i ma w ogóle 1222 gr. kat. parafian. Żydów w całej par. jest 32. Uposażenie parocha składa się z 71 mr. roli, z dodatku w kwocie 163 zł. i 58 zł. procentu od obligacyi na 1230 zł. za zniesienie skupczyny. M. graniczy na wsch. z Szczerbanówką, na zach. z Wolą Michowa a na płd. z Balnicą, 2. M. z Czulnowem, wś w pow. dąbrowskim; leży w nizinie 168 m. npm. na praw. brz. Wisły, która ją od zach. , płn. i wsch. otacza, mając w tem miejscu brzegi w stronie zach. 169, a wsch. 171 npm. wzniesione. Od zalewów bronią tę wś tamy. W stronie północnej pokrywa brzeg Wisły gęsta wiklina. Czułnów leży także nad Wisłą, jest folwarkiem wysuniętym na płd. wsch. od wsi i ma na płd. sosnowy las zwany Chybami; na wsch. graniczy ze Słupiom. M. odległy od parafial. kościoła i urzędu poczt. w Szczucinie o 0, 6 kil, liczy 704 mk. rz. kat. , z których 48 przebywa na obszarze wiek. pos. i ma szkołę ludową 1kl Grunta namuliste przepuszczalne są urodzajne, miejsca piaszczyste pokrywa las. Pos. wiek. ma 206 roli, 12 łąk, 37 past. i 164 mr. lasu Hel hr. Husarzewska, pos. mniej. 360 roli, 52 łąk, 96 mr. pastw. 3. M. , Manjow częściej Maniowy ob. al. Maniowa, wś w pow. nowotarskim. Mac. Manjow, niem. Moenau, wś serbska na pru skich górnych Łużycach, pow. wojerecki. Mia ła 1840 r. 139, 1860 r. 137, a 1880 r. 160 Serbów. A. J P. Maniowa, ob. Maniów. Maniowce, wś nad rz. Ponorą, dopływem Ikopotu, pow. starokonstantynowski, par. Kulczyny, ma kaplicę katol. R. 1867 miała 127 dm. R. 1753 M. przeszły od Ostrogskich do Ilińskich. X M. O. Maniowicze, wś, pow. łucki, nad rz. Stochodem. Maniówka, os. , pow. suwalski, gm. Hutta, par. Kaletnik, odl. 13 w. od Suwałk, ma 13 dm. , 13 mk. Maniówka, rzeczka w pow. suwalskim, poczyna się pod Bilwinowem, o 8 w. na płn. wsch. Suwałk, płynie w stronę wsch. płd. przez wsie Potule, Lipniaki i wpada z praw. brzegu do Wiatrołuży. Długa w. 4. J. Bl. Maniowy, mylnie Maniowa lub Maniów, wś paraf. w pow. nowotarskim, nad Dunajcem, północnym lewym brzegiem jego, u południowych stóp Gorców, graniczy od wsch. z obszarem Kluszkowiec i Mizerny, od płn. z obsz. Ochotnicy, od zach. z Hubą, Szlembarkiem i Dębnem, a od płd. z Frydmanem i Falsztynem wsiami spiskiemi Węg. . Płn. granica bieży wzdłuż głównego grzbietu Gorców; w nim szczyt Groniek 1005 m. . Z płd; stoku jego spływają liczne potoki, z płn. na płd. , jak Palenica, Hubanka, Piekiełko, Koszarski pot. , Limierzysko, a wzdłuż wsch. granicy pot. Sygulina. Wzniesienie wsi koło kościoła 527 m. npm. Obszar większej posiadłości ma roli or. 330, łąk i ogr. 196, past. 110, lasu 915; mnioj. pos. roli or. 1157, łąk i ogr. 180, past. 410. lasu 3 mr. austr. W r. 1777 było dm. 132, mk. chrz. 593, żyd. 11 2 rodziny; w r. 1799 dm. 156, mk. chrz. 903, żyd. 8 1 rodz. ; w r. 1824 dm. 167, mk. chrz. 969, żyd. 14 8 rodz. ; w r. 1869 dm. 206, mk. 1243; w r. l880 rak. 1299. M. należały do sstwa czorsztyńskiego. W lustracyi sstwa czorsztyńskiego z r. 1660 wś ta wymieniona p. n. Maniawy, prawdopodobni błąd pisarski. Było tu według niej pierwotnie łanów 38, teraz 2, bo woda zabrała z kościołem; kmieci 8, płacili czynszu po gr. 18, na stróża po gr. 8, razem fi. 4 gr. 24; pszenicy po korcy 1 1 3 miary krakowskiej wierzchowatej korcy 12, równych 15 po gr. 24, co czyni fi. 12; żyta po 1 1 2 korca tejże miary, co czyni fi. 12; owsa po 4 1 2 korca, co czyni korcy 36, równych 44 po gr. 10, co czyni razem fi. 14 gr. 20; każdy po 4 kapłony po gr. 8, razem fi. 8 gr. 16; po 2 gęsi po gr. 10, razem fl. 5 gr. 10; cała gromada na lisa płaci fl. 2; serowego 15 gr. ; razem czyni fl, 55. Robią po 3 dni w tydzień bydłem. Zagrodników 2, odrabiają pieszo w tygodniu dzień 1. Z karczmy poddany płacił za szynkowanie gr. 20. Młyn Ciechorzyn na odnodze Dunajcowej, o 2 kołach, dawał czynszu fl. 40, za karmienie 2 wieprzów czynsz fl. 10. Dochód cały czynił fl. 110 gr. 15. Sołtystwo trzyma starosta. Wybraniec Andrzej Kopera za przywilejem z r. 1654. Według lustracyi z r. 1765 było ról 20 1 4 Prócz robocizny dochód z rozmaitych podatków czynił złp. 1975 gr. 1 1 2 Trzy ćwierci roli malinowskiej miał pleban za grunt, na którym był dwór czyli folwark. Był tu folwark starościński i wybraniectwo. To ostatnie było w posiadaniu Jakóba Bukowskiego za przywilejem Augusta III z 21 paźdz. 1758, ojcu jego i następcom nadane. Płacono z niego łanowego złp. 100. Dochód z folw. starościńskiego w M. czynił złp. 695, gr. 1, den. 4 1 3 Par. rz. kat. w miejscu. Kościół dziś murowany pod wez. ś. Mikołaja. Dawny kościół modrzewiowy erygowano r. 1216; w XVI w. t. j. r. 1526 28 lipca Zygmunt uposażył go. Dyplomu erekcyjnego, okazanego przy wizycie kanonicznej 24 marca 1600 r. już nie ma. Pierwszym plebanem był Krzysztof Pietraszewski z Jawornika. Według fundacyi i zwyczajów ówczesnych pleban maniewski miał wolny wręb do lasu, wolne polowanie i rybołówstwo w Dunajcu od Dębna, włości królewskiej, aż do Czerwonego klasztoru, własną propinacyą, własne pastwisko. Młyn Ciechorzyn na plebańskim gruncie opłacał wprawdzie czynsz do zamku czorsztyńskiego, lecz plebanowi wolno było w nim mleć na własną potrzebę. Dla odległości mieszkania plebana od kościoła, ssta Stanisław Cikowski zamienił je na inny dom, Dworzykiem zwany, w sąsiedztwie kościoła położony, odstępując go z ogrodem i innemi przynależnościami plebanowi Stanisławowi Wróblewskiemu i jego następcom 3 list. 1614. Zamianę tę zatwierdził król w Warszawie 23 marca 1615. Kościół ten zabrał Dunajec. R. 1662 zmurowano nowy kościół, poświęcony 27 stycznia 1679 przez sufragana krakow. Mikołaja Oborskiego. Kościół ten atoli rozebrano, gdyż upadkiem groził i wymurowano na wzgórzu z funduszu skarbowego nowy r. 1819, który poświęcił r. 1826 Grzegorz Tomasz Ziegler, bisk, tyniecki. Małą nawę dawnego kościoła, który znachodził się na gruncie dzisiejszego ogrodu plebańskiego, pozostawiono jako kaplicę pod wez. ś. Marka do użytku codziennego. Fundował ją r. 1855 Marek Krzonowski, zakonnik maniowianin. Na cmentarzu jest kościółek drewniany modrzewiowy ś. Sebastyana, zbudowany na pamiątkę moru w r. 1723. Poświęcał go Józef z Zakliczyna Jordan, kanonik katedry krak. i archidyakon kolegiaty sądeckiej. We Maniska wnątrz na ścianie płn. przybite są środek i skrzydła ołtarza szafiastego, mocno pouszkadzane i dwie resztki pomniejszego ołtarza lub z wierzchu ołtarza większego pochodzące. Na wysokiej murowanej wieży są dwa wielkie dzwony. Mniejszy z nich nosi napis Campana haec fusa A. D. 1607 sub pleb. Alb. Kościel. Imiona miejscowych plebanów znane są dopiero z drugiej połowy XVII w. Liber mortuorum zaczyna się r. 1737, metryki chrztur. 1666. Do par. M. należy exkurenda w Bębnie i w Sromowcach wyznich. W Kluszkowcach była również exkurenda pod wez. ś. Jana Chrz. , lecz r. 1816 zgorzała wraz ze wsią. Par. M. obejmuje wsi Maniowy, Czorsztyn, Dębno, Hubę, Kluszkowce, Krośnice, Mizerne i Sromowce wyźnie. W miejscu dusz rz. kat. 1182 r. 1882, w całej par. ogółem 3694; żydów zaś 122. W r. 1614 wś spaliła się. Król Zygmunt III uwolnił spaleńców na lat cztery od wszelakich opłat i danin pismem danem w Warszawie 30 marca 1615. Jest tu stacya meteorologiczna, założona staraniem towarz. tatrzańskiego. Szkoła ludowa niezorganizowana o 1m nauczycielu. Właścicielami są ssrowie Antoniego Gerżabka. St. p. Czorsztyn. Br, G. Maniska, przys. na wsch. od Żarek, pow. chrzanowski, śród lasów szpilkowych, par. Ba bice, po obu stronach gościńca krakowskoszląskiego. Mac. Manisty, wś, pow. mogilnicki, 61 mk. , 25 ew. , 36 kat. , 18 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Trzemesznie. Manity, Maniły ob. . Maniusin, ob. Mieczysław. Maniuszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 59 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Manka dok. , ob. Męka. Manka, Mianka, rz. w pow. mazowieckim, powstaje z 4ch strumieni płynących z płn, na płd. od wsiów Średnicy. Moczydeł, Jankowic i Dąbrowy, wszystkich prawie na linii drogi żel. warsz. petersb. między Szepietówką a Ła pami, te łączą się ostatecznie pod Nowemi Rzepkami, poczem płynie ku wsch. , a od wsi ProszankaBaranka w gub. grodz. skręca na płd. i stanowi aż do ujścia granicę od cesar stwa, wpada powyżej wsi Błonie z prawego brzegu do Nurca. Długa 15 w. Pod wsią Pro szankaBaranka przyjmuje na granicy z lewe go brzegu Markówkę. J. Bl. Mankajnie, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Mankau niem. , ob. Mękowy. Mankelwitz niem. , wieś, pow. lignicki, par. Malitsch. Mankendorf niem. , ob. Mańkowice, Mankrguth dok. , ob. Mańki. Mankerwitz niem. , 1403 r. Mankirwicz, wś; pow. trzebnicki, par. Schawoine. Mańki, wś, pow. warszawski, gm. i par. Nieporęt, leży przy drodze z Białołęki do Nieporętu. Mańki, por. Czernelówka, Mańki, grupa domów w Jazowie Starym, pow. jaworowski. Mańki, niem. Manchenguth, dok. Marnike, Mankenguth wś kościelna, pow. ostródzki, st. p. Olsztynek, leży nad granicą pow. olsztyńskiego. 1857 r. 230 mk. Nazwę swą wzięła ta wś od prusaka, który się nazywał Maniek i tu osiadł r. 1340. Ob. Kętrz. , o ludn. pols. w Prusiech, str. 233. Ziemianie tutejsi byli zobowiązani do służby zbrojnej tylko w ziemiach między Wisłą a Niemnem tamże str. 263. Aleksander y. Konre, komtur dzierzgoński, nadaje Konradowi Mańkowi Maneke, Wawsecie i Janowi Jon 60 włók na prawie chełmiń. śród oznaczonych granic; z nich 4 włóki dla księdza. Dan w Olsztynku w dzień ś. Łukasza ewang. r. 1340. M. mają r. 1594 tylko polską ludność. Tamże str. 373. Mankirmen, ob. Kijów, str. 62. Manklow dok. , ob, Metlew. Mankoczyn niem. , ob. Mąkocin, Mańków, folw. w pow. słuckim, poradziwiłłowski, przez wiano księżniczki Stefanii Radziwiłłowej, własność ks. Wittgensteina, przy drodze wiodącej ze wsi Podliwiacy do folw. Mańkowek, o w. 10 ku zach. od Słucka, ma obszaru przeszło 21 włók, w glebie dobrej, miejscowość równa. A. Jelski. Mańkowa al. Mańkówka ob. . Mańkowce, wś nad Niemnem, pow. augustowski, gm. Balia Wielka, par. HożaSylwa nówce, odl. 65 w. od Augustowa. Ma 13 dm. , 100 mk. Dobra ziemskie M. dawniej Czechów zwane, po obu stronach rz. Łososny położone, stanowiące w zeszłym wieku własność Jana Chrebnickiego, marszałka pow. wychowskiego i jego małżonki Konstancyi z Białozorów. W r. 1780 nabyte zostały przez Jana Dankiewicza, skarbnika i sędziego grodzkiego pow. grodzieńskiego, który w r. 1802 część tych dóbr pod panowaniem Prus będącą, sprzedał Janowi Sokołowskiemu, dworzaninowi skarbu w. ks. litewskiego. Ód tego ostatniego dobra Czechow nabył Wojciech Sobolewski b. prezes Dyrekcyi Szczeg. Tow. Kr. wojew. augustowskiego. Obecnie nazwa tych dóbr zmieniona została na M. Bozl. folw. M. mr. 493 grunta or. i ogr. mr, 247, łąk mr. 32, wody mr. 36, lasu mr. 100, zarośli mr. 75, nieuż, i place mr. 3, bud. z drzewa 4, pokłady torfu i 3 jeziora. Mańkowce 1. wś w płd. zach. części pow. lityńskiego, nad rz. Rowkiem, który tworzy tu duży staw; od Lityna 47, od st. Serbinowiec w. 10, gm. i urząd polic. w Mezyrowie. Mk. 1200; Mańkóweczka dm. 189, ziemi włośc. 1163 dz. , dwors, w ca łym kluczu do którego należą Czerniatyn ze Słobódką i Tokarówka razem 4018 dz. ; kościół paraf. dek. lityńskiego pod wez. ś. Trójcy wy murowany w 1789 r. przoz Józefa Dąbskiego, sędz. latycz. , parafian 893 kaplica w Stodulcach. Cerkiew pod wez. N. P. Maryi Rożań. z 1611 paraf. i 36 dz. ziemi; st. wiejska poczt. Wały około domu i baszta murowana dowo dzą, że miejsca to było umocnione, zapewne od napadu hajdamaków. Ziemia glinkowata. Majętność ta należała do rodziny Swierczów, ponieważ graniczyła ze sstwem barskiem, nadanem królowej Bonie, przeto taż królowa do magała się kupienia jej lub zamiany. Dobro wolną więc umową Swiercz Jan, za M. dostał Husiatyn i Kutkowce. Gdy zaś M. skutkiem złej administracyi, czy też przez Tatarów zni szczone znacznie upadło, a przeciwnie Husia tyn przeistoczony na miasto pod zarządem Swiercza znacznie się podniósł, domagano się więc unieważnienia umowy, zapadł więc po wtórnie wyrok królewski w 1567 r. , którym zamianę tę na wieczne czasy Zygmunt August utwierdził ob. Husiatyn, Tak więc M. osta tecznie weszły w skład sstwa barskiego i dal sze z niem dzieliły losy, należały więc do Wyhowskich, Lubomirskich, Ponińskich, Bab skich i Witosławskich, którzy piękną tę ma jętność w ostatnich czasach oddali w obce rę ce, dziś należą do Lwowych. Jest tu gorzelnia parowa 12069 wiader prod. , browar 2000 wiader, 2 wapniarki, 2 cegielnie. Bo parafii katol. należą wsie M. , Malczowce, Hołodki, Antonówka, Popówka, Tokarówka, Czerniatyn ob. , Stepanki, Plebany i Kudujowce. Por. Bolowczyńce. 2. M. , ob. Manikowce, 3. M. , ob. Mańkówka. Dr. M. Mańkóweczka al. Monastyrek uroczysko koło Mańkówki, pow. humański, dawna wieś cerkiewna. Mańkówek, folw. poradziwiłłowski w pow. słuckim, o w. 10 ku zach. od m. Słucka, nad rzeczułką lewym dopływem Łokniei, w miejscowości dogodnej, w glebie urodzajnej pszennej, ma obszaru 28 włók i 3 mr. A. Jelski. Maśkowice, wś i folw. , pow. bialski, gm. Kościeniewicze, par. Piszczac. Ma 4 dm. , 30 mk. , 155 mr. Folw. M. od Chotyłowa w. 12, rozległy mr. 108 grunta or. i ogr. mr. 59, łąk mr. 14, pastw. mr. 14, zarośli mr. 19, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 3. Folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Dąbrowica Wielka. Mańkowice, niem. Mankendorf, wś, pow. opawski na Szląsku austr. , ma kościół paraf. katol. i szkołę ludową. Mańkowicze 1. mko nad rz. Miadziolicą, pow. wilejski, w 3im obr. polic, o 125 w. od Wilna, o 70 w. od Wilejki, gm. M. , par. Postawy. Ma 74 mk. , leży przy byłej drodze poczt. połockiej, idącej od granicy pow. dziśnieńskiego do granicy pow. świeńciańskiego, ma dwie cerkwie prawosł. , kaplicę rz. katol. murowaną i szkołę paraf. Gmina M. pow. wilejskiego, ludn. 5208, t. j. 2452 męż. i 2756 kob. Składa się z 8 okręgów wiejskich M. , Soroczyno, Radźki, Piotrowszczyzna, Smycz, Dołża, Kubarka, Męczeniaty; liczy 12 wsi. Byłe dziedzictwo Zenowiczów, później Kiełpszów, Żabów, nareszcie książąt BrackichLu beckich. 2. M. , folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 13 w. od Oszmiany, 1 dm. , 33 mk. katol. 3. M. , por. Tarnowszczyzna. Maśkowicze 1. wś i zaśc. w pow. bobrujskim, w gm. NoweDorohi, w okr. polic. 3im hłuskim, przy gościńcu wiodącym z Nowych Doraj i Pastowicz do Hłuska, nad strugą wo dną rozlewającą się stąd do wsi Babirowa; wś osad 19, zaśc. os. 2. Miejscowość nizinna po leska, odludna, grunta lekkie, łąk błotnych dużo. 2. M. , wś i piękne dobra radziwiłłow skie, ordynacyi nieswieskiej, w pow. pińskim, nad Horyniem, w gm. Stolin, w okr. polic. 3cim płotnickim, w pobliżu mka Stolina; wś ma os. 39, mk. 209, dobra około 180 włók. dochód znaczny z propinacyi i młynów. Lu dność trudni się rybactwem, flisactwem i rol nictwem; miejscowość nieco podniosła nad po wierzchnią otaczających nizin lesistych, nie zmiernie bogata w dary przyrody; łąk wielka obfitość. A. Jelski. Mańkowka 1. mylnie Mańkowce, wś nad Bohem, pow. olhopolski, gm. Ujście, par. Czeczelnik, ma 151 dm. , 1120 mk. , 1093 dz. ziemi włośc, 1065 dwors. Cerkiew pod wez. ś. Trój cy ma 1500 parafian i 39 dz. ziemi. Stara osa da, dziedzictwo jeszcze ks. Koreckich, Zbara skich i Wiśniowieckich, następnie Piaseckich; Szczęsny Potocki nabył M. od Mikołaja Pia seckiego podkom. krzemienieckiego z klucza beszadzkiego. Dziś Sulatyckich. 2. M. , wś nad Bohem, pow. hajsyński, gm. i par. Ładyżyn; 75 dm. , 526 mk. , 626 dz. ziemi włośc, 1539 dwors. z Białousówką i Łukaszówką. Cerkiew prawosł. ma 33 dz. ziemi. M. należy do Feliksa Sobańskiego. Dr. M. Mańkówka, wś w pow. humańskim, położona pod lasem, z klucza humańskiego, od 1830 r. rządowa. Ma wiele budynków murowanych, jako to stajnie dla koni kawalerzystów, mieszkania dla oficerów i magazyny. Ma 14 mk. katol. par. Humań, 2600 prawosł. Mańkówka, rz. , łączy się z rz. Byk i wpa da w pow. humańskim do Tykicza uhorskiego Por. Iwańka. E. R. Mańkowo 1. wś, pow. płocki, gm. Majki, par. Słupia, odl. o 28 w. od Płocka. Ma 15 dm. , mk. 172, 630 mr. gruntu, 150 nieuż. W 1827 r. 14 dm. , 67 mk. 2. M. , folw. , pow. płocki, gm. i par. Brwilno, odl. o 5 w. od Płocka, ma 3 dm. , 11 mieszk. , 221 mr. gruntu. MańkowoKalitwieńska słoboda i st. poczt. w okr. donieckim Ziemi Wojska Dońskiego. Mańkowszczyzna 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 58 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Młodeczna do gran. pow. mińskiego, 1 dm. , 9 mk. . 2. M. , wś włośc, tamże, 4 dm. , 23 mk. 1866. Mankowy, ob. Mękowy. Mankuna, wyniosłość w pow. kowieńskim, o 12 w. na płn. wschód od Żejm, 52 saż. npm. wysokości. Mankunele, wś, pow. sejneński, gm. Mirosław, par. Sereje, odl. 47 w. od Sejn, ma 10 dm. , 97 mk. Mankuniszki 1. zaśc. szlach. pow. wileński. 5 okr. adm. , o 47 w. od Wilna, l dm. , 5 mk. katol. 2. M. , wś rząd. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 37 w. od Wilna, 4 dm. , 31 mk. katol. 1866. Mankuny 1. wś i folw. , pow. sejneński, gm. Mirosław, wś par. Sereje folw. par. Mi rosław, odl. 41 w. od Sejn. Ma 56 dm. , 558 mk. W 1827 r. wś rząd. 30 dm. , 268 mk. 2. M. , wś, pow. władysławowski, . gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. 21 w. od Władysławowa, ma 8 dm. , 81 mk. Br. Ch. Mankuny 1. wś, pow. wiłkomierski, par. i gm. Wieprze o 2 w. ,. st. poczt. Pogiełoże o 2 w. . 2. M. , wś, pow. kowieński, par. Siesiki, gm. Janów o 18 w. . 3. M. , okolica szlach. , pow. rossieński, par. betygolska. 4. M. , wieś, pow. rossieński, parafia girtakolska. F. S. Mankuslaucken niem. al. StenzelAuneth, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Jugnaten, leży niedaleko dr. żel. tylźyckokłajpedzkiej; 1857 r. 264 mk. Mankwitz niem, ob. Mądrzechowo. Mannswitz, ob. Manowice. Mannoe niem. , wyspa w zatoce parnawskiej Bałtyku. Mannsdorf niem. , 1373 r. Maniansdorf, 1374 Manigoldi villa, wś i folw. , pow. nisański, par. Hermsdorf; 96 bud. , 122 dm. , 740 mk. Wś ma 75 os. , 2784, mr. ziemi i kościół filial. a folw. 527 mr. ziemi. F. S. Manow dok. , ob. Mohnau, Manow niem. , wś i dobra ryc. w Pomorzu, pow. koszaliński Köslin, 10 kil. od Koszalina nad koleją żel. ; gleba jest tu średniej tylko wartości, za to są tu duże lasy, łąki i rozległe pokłady torfu, wapna i marglu. 1878 r. 256 mk. , po większej części ewang, wyznania; trudnią się rolnictwem i hodowaniem bydła albo pracują, na dobrach ryc, których właścicielem jest ks. Karol Antoni t. Hohenzollern Sigmaringen. W miejscu jest agentura poczt. ; poczty osobowe idą z Koszalina na Manow do Nowego Szczecina. Kś. Fr. Manowice, niem. Mahnwitz, Mannewitz, dobra, pow. słupski, st. p. Dębnica HebronDamnitz; niem. sąd okręgowy Słupsk. Tworzą osobny okrąg urzędu stanu cywilnego, który d. 1 grudnia 1880 liczył 1102 dusz. Manówka al. Wolanówka, folw. koło Olesina, pow. brzeżański. Hansa dok. , ob. Mansowo. ManscheitLuttko niem. , ob. Luttken, Luttkomantscheit, Luttkomandszeit, wś, pow. szyłokarczemski, tuż nad granicą pow. nizinowskiego, st. p. Schakuhnen. Manschicz dok. , ob. Mondschütz. Manse, jez. na Warmii, pod Licbarkiem, wymienione Cod. dipl. Warm. II, 377 w dok. z r. 1364 przy lokacyi wsi Sterneberg. Mansgonscastruga, ob. Mangonscastruga dok. . Mansieje, wś, pow. rossieński, par. taurogowska. Mansowo, może Mączewo, niem. Mancewo dok. 1291 Manchowe, Manecevo, Mansovo, Mansau Schwengel, wś dziś już nie istnieją ca; leżała na terytoryum w wschodniej stronie wsi Kłobucina ob. w pow. kartuskim, a nie tam, gdzie dziś jest Szymbark, jak dawniej mniemano; wś ta uległa zniszczeniu pewnie w 30letniej wojnie. R. 1284 zapisał książę Mestwin II M. wraz z całą ziemią kościerską terram, quae Pirsna vulgariter nuncupatur ciotce swej Giertrudzie. Datum in Slupzk świadkowie Svenza, kasztelan, Jaronim pod komorzy, Pomorec podstoli. Ob. Perlbach P. U. B. str. 349 50. Kś. Fr. Mansteinhof niem. , pow. licbarski, da wniej folwark biskupi na Warmii przy Licbarku, zawierający 16 włók. Ob. Cod. dipl. Warm. I, 516, 33. Kś. Fr. Manszurowa, wś rząd. , pow. bałcki, gm. Wielka Meczetna; 792 mk. żydów uprawiają cych tu 1221 dzies. roli. Dr. M. Mantau niem. , wś i dobra, pow. królewiecki, st. p. Waldau; 126 i 30 mk. 1857. Wś 1658 mr. rozl. Mantiawa, przedm. m. pow. Skałatu. Mantigin dok. , ob. Klecewo. Mantkeim niem. , ob. Mandtkeim. Mantorowa, wś, pow. dorohobuski gub, smoleńskiej. R. 1812 potyczka z Francuzami. Mantowtyszki, wś włośc, nad jez. Dumblis, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 40 w. od Święcian, U dm. , 93 mk. katol. 1866. MantrumMatz niem. al. Saugen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten; leży przy dr. żel. tylżyckokłajpedzkiej; 1857 r. 57 mieszk. Mantusza 1. wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 20 w. od Wilna, 4 dm. , 47 mk. , Mańkowo-Kalitwieńska Mantwilleiten 40 katol. , 7 żydów. 2. M. , wś włośc, tamże, 2 dm, , 19 mk. katol. 1866. Por. Kiena. Mantwilleiten niem. , wś, pow. tylżycki, na płn. od Tylży, st. p. Pietupoenen; 181 mk. 1857. Mantyki 1. folw. majorat, pow, sieradzki, gm, Wróblew, par. Sieradz, odl. od Sieradza w. 9. Ma dm, 7, mk. 39. Folw. M. z nomenklaturą Sosnowiec, od rzeki Warty w. 7, rozl. mr. 220 grunta orne i ogr. mr. 202, łąk mr. 9, wody mr. 2, nieuż, i place mr. 7, bud. z drzewa 7; płodozmian 11polowy. Wieś M. osad 6, z grun. mr. 8. 2. M. . wś, pow. rypiński, gm. Dzierżno, par. Swiedziebna, odl. o 11 w. od Rypina. Ma 3 dm. , 20 mk. , 591 mr. gruntu. Ob, Dzierzno kożuchowe, Mantyszki, wś, pow. rossieński, par. poszylska. Manuiłowka, wś, pow. kremieńczucki gub. połtawskiej, nad Psiołą, 267 dm. , 1897 mk. Manusy, część Terebiża, przysiołka Oleska, pow. złoczowski. Many, wś, pow. grójecki, gm. Komorniki, par. Tarczyn. Ma 16 dm. , 80 mk. Dobra M. składają się z folwarków M. i Sucha struga; wsi M. , Sucha struga i Julianów, od Grodziska w. 16. Rozl. wynosi mr. 1204; folw. M. grunta orne i ogr. mr. 676, łąk mr. 70, pastw. mr. 73, lasu mr. 211, nieuż. i place mr. 28, razem mr. 1058, bud. mur. 7, z drzewa 13; folw. Sucha Struga grunta orne i ogr. mr. 135; łąk mr. 7, nieuż. i place mr. 4, razem mr. 146, bud. z drzewa 3. Wieś M. osad 9, z grun. mr. 62; wś Sucha Struga os. 6, z grun. mr. 50; wś Julianów os. 19, z grun. mr. 155. Manyż, folw. , ob. Janowice, t. III, 430. Manze niem. , 1373 r. Mancze, wś, pow. niemczyński, par. Bohrau. Słynna owczarnia zarodowa. Manźeleja, mko, pow. kremieńczucki gub. połtawskiej, u zbiegu strugi M. z Psiołą, o 35 w. od m. powiat. ; 445 dm. , 2409 mk. Przed traktatem andruszowskim należało do pułku połtawskiego. Manielejowski zamek miał leżeć koło Berdyczowa. Manztal niem. , hamernia, na północnym obszarze gm. Jakuben, w pow. domakimpo luńskim, na lewym wschodnim brzegu Bystrzycy Złotej; 6 pieców fryszerskich. Maracze, zaśc. nad jez. Szwakszty, pow. święciański, 3 okr. , o 38 w. od Swięcian, 2 dm. , 32 katol. 1866. Maracze, folw. , pow. wołkowyski, obacz Iwaszkiewicze, Maraczówka, wś i folw. , pow. zasławski, należy do klucza sławuckiego. Maradken, ob. Maradki. Maradker Wolla niem. , ob, Maradzką wola. Maradki niem. , Maradken, Maraitken, Merrettesfeldi, wś, pow. ządzborski, st. p. Sorkwi ty, nad granicą pow. szczycieńskiego na prusko pols. Mazurach; areału jest tu 2946 mr. 1857 r. 271 mk. R. 1445 Wolfang Schwausfelder i Piotr z Kozłowa nadają Niemierzy Ro mie Nemersch Roma 20 włók około jeziora Perzuk na prawie chełm. Dan w Szczytnie. Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 410. Z szlachty polskiej mieszkali w M. w różnych czasach Ostaszewscy i Zalescy tamże, str. 420, ob. Kozłowskie dobra t. III, str. 566 i 567. Kś. Fr. Maradykiw al. Maradyków, grupa górska w płd. wsch. stronie Ławocznego ob. , pow. stryjski, ze szczytem 890 m. wys. pod 48 47 szer. płn. i 41 4 dł. wsch. Lu. Dz. Maradzka Wola, niem. Maradker wolla, wś, pow. ządzborski, st. p. Rybno; leży nad granicą pow. szczycieńskiego na polskopruskich Mazurach, obejmuje 135 mr. , 1857 r. 26 mk. Maradź, os. leśna, pow. koniński, gmina Rzgów, o 21 w. na płd. zach. od Konina, należy do dóbr Biskupice. Maradz, ob. Domaradz. Marang niem. , jez. , ob. Marong, Maranowo, ob. Maromwo, Maranowo Fitzerie, wś, pow. czamkowski, 36 dm. , 417 mk. , 379 ew. , 38 kat. , 107 analf. St. poczt. w Gębicach o 9 kil. , st. kol, żel. Chodzież Colmar o 18 kil. , gośc. o 7 ki. , od miasta powiat. o 15 kil. M. St. MaranSee niem. , jez. , ob. Maróz, Maransen niem. , ob. Maróz i Marózek, MaransenGr. , ob. Maroz v. Marązy, MKL, ob. Marózek. Marantów, folw. i kol. , pow. koniński, gm. Gosławice, par. Morzysław; odl. od Konina w. 5; dm. 1, mk. 25. Gleba szczerkowata, ob. Gosławice II, 741. Maraskówka, attyn. Kisielówki, pow. limanowski, na wsch. od tej wsi, nad dopływem Łososiny z lew. brz. , płynącym z Kamiennej góry. Graniczy na płn. z Pasierbcem, na płd. z Bałaczówką, na wsch, z Makowicą. Mac. MaraszankI, część Wolicy Derewlańskiej, pow. Kamionka Strumiłłowa. Marasiczówka, ob. Ługi t. V, 804 1. Maraszówka, przys. do Brzyzny ob. al. Brzyny, pow. sądecki, na płd. stoku Suchego gronia, 945 m. npm. , w glebie owsianej, śród lasu. Mac. Maraszkowizna, ob. Muraszkowizna, Maratki, ob. Maradki. Maraton, mały folw. w pow, rzeszyckim, w okr. polic. 1ym brahińskim, o w. 4 na po łudnie od wsi Mikulicz; przy drożynie wiodą cej z Dubrowna do Mikulicz; miejscowość nie co wzgórkowata, ziemia lekka. AL Jel Marattken niem. , ob, Marądki Maradz Maratyn Maratyn, szczyt górski, ob. Czeremosz. Maratyn, wś, pow. owrucki, nad strugą do rz. Zwizdal wpadającą. Marannen niem. , al. Cremonen, wś, pow. rastemborski, st. poczt. Rastembork; 60 mk. 1857. Maraunen niem. 1. Klein, os. pryw. , pow. królewiecki, na płn. od Królewca, 67 mr. ziemi, 8 mk. 1857. 2. M. Kłein, folw. dóbr Boettchershöfen, tamże, o 2 kil. od Królewca. Marannen niem. , Maruny, dobra ryc, do których należy także Banditten i folw. Nonnenhausen, pow. świętosiekierski, st. p. Cynty. Cały ten klucz obejmuje 966 ha. , między tymi 591 ha. roli orn. i ogr. , 98 łąk, 9 pastw. , 235 boru, 21 nieuż. , 12 wody; czysty dochód z gruntu wynosi 5826 marek. Właśc jest Wilh. von SaintPaul; odl. od st. p. 3 kil. , ce gielnia, 1857 r. 145 mk. Kś. Fr. MaraunenGross al. Maraunenhof niem. , dobra ryc, pow. królewiecki, st. p. Quednau. Mają rozległości 289. 50 ha. , i to 184. 70 roli orn. i ogr. , 31. 90 łąk, 42. 30 pastw. , 21. 70 bo ru, 8. 90 nieuż. Czysty dochód z gruntu sza cują na 4886 marek. Właśc. jest kupiec Max Herbig; odl. od st. poczt. wynosi 1. 5 kil. Mlekarnia odstawia mleko do Królewca. 1857 r. 76 mk. Kś. Fr. MaraunenNeu niem. , Biedowo, wś na Warmii, st. poczt. Wartembork, pow. olsztyń ski, ma 528. 76 mr. rozl. ; paraf. katol. Wartem bork; 11 dm. , 108 kat. mieszk. r. 1864. Por. Biedowo, Kś. Fr. Marawken niem. , ob. Murawki Marąg, ob. Marong. Marązy, ob. Maroz, Marborg, ob. Malbork Marcalfalu węg. , ob. Mitoszyn, Marcen niem. , według Knie, Martzen, według Triesta, kol. do wsi Wędzin, pow. lubliniecki. Marcebiliszki, nad rz. Smouść, folw. , pow. ihumeński, gm. Śmiłowicka, obszaru liczy 576 mr. , miejscowość równa, niska i bagnista, la sów niedostatek. M. były własnością Oziębłowskich, w r. 1880 sprzedane z licytacyi częściowo. T. S. Marcelewo niem. Fichtenau, ob. Marcellowo, Marcelin, kol. , pow. warszawski, gm. Jabłonna, par. Tarchomin. Przy linii dr. żel. nadwiśl. , w pobliżu Tarchomina odl. 4 w. od Pragi. W 1827 r. wieczysta dzierżawa, o dm. , 66 mk. Marcelin, pow. nowomiński, gm. Ładzyń, par. Mińsk. Marcelin, folw. , pow. mohylowski, par. łac Bar, par. gr. kat. Kijanówka. Należy do wsi Kijanówki, do której przylega. X. M. O. Marcelino 1. lub Marcellino, osada, pow. średzki, 1 dm. , 9 mk. , wszyscy kąt. , 5 analf. Poczta, tel. , gość i st. kol. żel. w Środzie. 2. M. , folw. , pow. poznański, 510 mr. rozl. , 3 dm. , 40 mk. ; należy do gm. i wsi Ławicy ob. . Poczta, gość, tel. i st. kol. żel. w Poznaniu o 4 kil. M. St, Marcelinów al. Marcelów, wś włośc, pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Parzno. Ma 15 dm. , 114 mk. , 173 mr. , ob. Lubiec. Marcelinów, dystylarnia smoły na gruntach wsi Suski, pow. rówieński, o 20 w. od Równego, o 8 od Klewania, własność departamentu Udiełów, założona 1863 r. Zatrudnia 12 robotników, produkuje 24000 wiader smoły i 7200 pudów terpentyny za 20880 rs. 1881. Marcelów, kol. , pow. sieradzki, gm. Krokociee, par. Małyń, odl. od Sieradza w. 28 1 2 dm. 3, mk. 47, ob. Krokocka Wola. Marcelów al. Zadąbrowo, os. włośc, pow, łaski, gm. Zapolice, par, Strońsko. Ma 6 dm. , 52 mk. , 61 mr. Marcelów, kol. , pow. noworadomski, gm. i par. Rząśnia, 11 dm. , 100 mk. , 160 mr. Marcelów, wś, pow. radomski, gm. Gzowice, par. Sucha, odl. 18 w. od Radomia, ma 14 dm. , 105 mk. , 188 mr. ziemi włośc. i 1 mr. dwors. , ob. Czarna 6. Marcelów al. Marcellów, wś włośc. nad rz. Radomką, pow. radomski, gm. Jedlińsk, par. Wsola, odl. 9 w. od Radomia. Ma 7 dm. , 50 mk. , 172 mr. Marcellewo, niem. Fichtenau, folw. , pow. bydgoski, folw. , 1 dm. , 6 mk. , należy do dom. Piszczyna Ludwigsfelde. Marcelówka 1. folw. na obsz. dwor. Brzeżan. 2. M. , folw. na obsz. dwor. Krynicy w pow. drohobyckim. 3. M. , folw. koło Uhrynowa na obsz. dwor. m. powiat. Podhajec 4. M. , leśniczówka na obsz. dwor. Duplisk w pow. zaleszczyckim. 5. M. , folw. koło. Duplisk, na obsz. dwor. Dźwiniacza w pow. zaleszczyckim. Marcewek al. Marcewko, wś, pow. słupecki, gm. i par. Młodojewo, odl. od Słupcy w. 8; dm. 40, mk. 255. W 1827 r. wś rząd. 27 dm. , 358 mk. Marcewo, wś i os. młyn. nad strum. Meszną, pow. słupecki, gm. i par. Młodojewo, odl. od Słupcy w. 8; wś dm. 22, mk. 169; os. dm. 1; młyn dm. 1, mk. 11. W 1827 r. wś rząd. 16 dm. , 198 mk. por. Łaski, Lib. Ben. I, 302 i 303, ob. Młodojewo. Marchaciewszczyzna, ob. Margaczewszczyzna, Marchanówka. leśniczówka i karczma na obsz. dwors. Nowosiółki Kostiukowej, pow. zaleszczycki. Marchaty, wś włośc, pow. rawski, gm. Marceb Maryanów, par. Biała. Ma 28 dm. , 309 mk. , 804 mr. 330 ornej. Marcheffken niem. , ob. Marchewki. Marchel, nomenklatura, ob. Drobin, Marchelówka Marcelówka, wś, pow. kijowski nad rz. Rosławką, odl. 2 w. od Jankowic. Początkiem osady była pasieka założona śród lipowego lasu w zeszłym stuleciu przez zakonnika pobliskiego klasztoru. Ziemi 753 dzies. , czarnoziem drugorzędny; mieszk. 305, trudnią się rolnictwem, należała do rządu; obecnie ziemia rozdana włościanom. Marchewka, niem. MarchewkoMühle, według Kętrzyńskiego w pow. brodnickim; spisy urzędowe M. nie podają. Ob. Chełmonie, Marchewki, wś, pow. wieluński, gm. i par. Siemkowice, odl. od Wielunia w. 27; dm. 6, mk. 42. W 1827 r. 5 dm. , 26 mk. Marchewki, część obsz. dwors. Gorajec, pow. cieszanowski. Marchewki, niem. Marchewken al. Marcheffken, wś, pow. jańsborski, st. p. Prostki; leży tuż nad granicą polską. R. 1509 sprzedaje Jerzy v. Kolbitz, wójt piski, Wawrzyńcowi Marchewce na prawie magdeb. 20 włók boru i puszczy nad granicą sstwa łeckiego między Kurczątkami a Gorczycami z obowiązkiem je dnej służby zbrojnej. Ob. Kętrz. O ludności polskiej w Prusiech, str. 441. 1857 r. 73 mieszk. Kś. Fr. MarchewkoMühle niem. , ob. Marchewka, Marchia, z niemieckiego die Mark, były to niejako rycerskie kolonie, które Niemcy zakładali po krajach słowiańskich. Każda marchia miała najmniej jedno miasto silnie obwarowane. Z niego marchion albo markgraf lub wódz dux rządził okolicznym krajem, wspierał misyonarzy, zaprowadzających chrześciaństwo i cesarzowi zastępy zbrojne dostawiał. W późniejszych czasach, a mianowicie w XII wieku, kiedy Słowianie już groźny odpór stawiali, napady na Niemców robili, przyjąwszy chrześciańską wiarę, marchią uważano za okrąg pograniczny, mający obowiązek tylko bronić państwa od wszelkich napadów, który wreszcie opłacał daninę, był lennikiem zrazu dożywotnim, jako uprzywilejowany od cesarza, a później i dziedzicznym. Marchię te stanowią pierwotny zawiązek panowania niemieckiego i późniejszego państwa pruskiego. Najdawniejsza z nich StaraMarchia AltMark, założona została na zachód od Elby przez Henryka I, pod nazwą Marchii północnej NordMark. Cesarz Lotar nadał to margrabstwo Albrechtowi Niedźwiedziowi w r. 1135. Ten zagarnął ziemie słowiańskie miępzy Elbą i Odrą i tu powstała Marchia Środkowa Uckermark. Od słowiańskiego grodu Branibora, obszar ten otrzymał nazwę margrabstwa brandenburskiego. Potomkowie Albrechta rozszerzyli granice przez włączenie Nowej Marchii Neumark. Marchijski Frydląd, ob. Frydląd M. Marchocice al. Markocice, wś, pow. miechowski, gm, i par. Racławice. Leży przy drodze bitej z Miechowa do Działoszyc. Należała do dóbr jezuickich. W 1827 r. było tu 28 dm. , 191 mk. Posiada szkołę początkową. W XV w. dziedzicem był Mikołaj Morski Toporczyk. Wś miała wtedy 18 łanów kmiecych, dwie karczmy, młyn, trzech zagrodników. Z tych ról dziesięcina szła na dochód kanonii przy katedrze krakowskiej, Marchocką zwanej. Folwark zaś jeden płacił dziesięcinę plebanowi w Racławicach Dług. I, 134. Marchocice, wś, pow. włoszczowski, gm. i par. Secemin. Marchocice v. Markotyńce, wś nad rz. Uszycą, pow. uszycki, gm. i par. Mińkowce. Przed mieście Minkowiec; należało do Sciborów Marchockich. W skutek konfiskaty dziś rządowa. W r. 1868 było 12 dm. X. M. O. Marchówko, niem. KleinMarchowo al. Kl. Marchowie os. , pow. wejherowski, st. p. Kielno; należy do dóbr Koleczkowo. Marchowo, jez. w pow. kartuskim, należało dawniej do klasztoru kartuzyan ob. t. III, 884 1. Marchowo al. Marchowy, niem. GrossMar chowo al. Gr. Marchowie, os. , pow. wejherowski, st. p. Kielno, o 19 kil. od Wejherowa; należy do dóbr Koleczkowo. Marchowy, ob. Marchowo, Marchwie, wś, pow. rossieński, par. lalska. Marchwacz X. wś i folw. nad strum. Cienią al. Pokrzywnicą, pow. kaliski, gm. Marchwacz, par Rajsko, odl. od Kalisza w. 14. Posiada gorzelnią parową, młyn parowy, młyn wodny, olejarnią, cegielnią, eksploatacyą torfu. Wś dm. 7, mk. 168; folw. dm. 12, mk. 28. W 1827 r. 17 dm. , 126 mk. Właścicielem M. był i tu mieszkał Niemojowski Bonawentura, głośny poseł oponent na sejmach królestwa kongresowego od 1820 r. Według Tow. Kred. Ziems, dobra M. składają się z folw. M. i Wybranów; wsi M. i Modła. Rozl. wynosi mr. 905, a mianowicie folw. Marchwacz grunta orne i ogr. mr. 507, łąk mr. 26, pastw. mr. 4, lasu mr. 15, nieuż. i place mr. 33, razem mr. 595; bud. mur. 19, z drzewa 3; płodozmian 11polowy; folw. Wybranów grunta orne i ogr. mr. 299, pastw. mr. 1, nieuż. i place mr. 310, bud. mur. 2, z drzewa 2; płodozmian 8polowy. Wieś Marchwacz os. 20, z grun. mr. 22; wś Modła os. 15, z grun. mr. 38. 2. M. , gmina należy do sądu gminnego okr. IV w os. Staw, st. poczt. w Kaliszu. Obszar gminy wynosi 9938 mr. , ludn. 3857 1867 r. . Marchoc Marcheffken Marchwiaki Marchwiaki, pow. olsztyński, obacz Kalborno, Marchwiana góra, szczyt i góra lesista w zachodnich rozgałęzieniach Gorców ob. t. III, 700, na północnym obszarze gm. Nowegotargu, pod 37 42 wsch. dług. g. F. , a 49 31 5 płn. sz. g. ; wznies. 780 m. npm. Po płdn. stronie wytryskuą liczne potoki, zasilające wody pot. Kowańca ob. . Las po stronie północnej zwie się Matyjówką, Br. G, MarctiwinaPalenlki, gajówka koło Tatarynowa na obsz. dwors. Komarna, pow. rudecki. Marchwitz niem. , pow. namysłowski, ob. Smarchów, Marcie, zaśc. i karczma, pow. wiłkomierski, par. Siesiki, okr. polic. Pogiełoże o 4 w. , własność Kapuścińskiego, gleba lekka. . Marcie, folw. do Markuciszek, pow. wiłkomierski. Marcin Święty, ob. Swati Martin. Marcina góra, wzgórze, na wschód od Biadolin radlowskich, w pow. brzeskim, płd. zachodni kraniec lasu radłowskiego, pod 38 28 wsch. dłg. g. F. , a 49 49 płn. sz. g. Wznies 268 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Marcina Świętego, góra pod Tarnowem, na podgórzu Beskidów Wschodnich 384 m. wys. ob. t. III, 864 1. Marcinek, pow. włoszczowski, gm. i par. Włoszczowa. Marcinek, część Budkowic, pow. opolski. Marcinek, młyn, niem. Obermühle i folw. , pow. chodzieski, folw. ma 360 mr. rozl. , 4 dm. , 27 mk. , 15 ew. , 12 kat. , 7 analf. Poczta i tel. w Margoninie o 7 kil. , gośc. o 3 kil. , st. kol. żel. Białośliwie Weissenhöhe o 16 kil. Marcinielewicze, wś rząd. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 68 w. od Wilejki, 6 dm. , 52 katol. Wiatrak 1866. Marcinienki, wś pryw. , pow. dzisieński, o 76 w. od Dzisny, 2 okr. adm, 2 dm. , 13 mk. starowierców 1866. Marciniszki, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk; odl. 9 w. od Maryampola. Ma 8 dm. , 70 mk. ; w 1827 r. wś rząd. 4 dm. , 27 mk. Marciniszki 1. folw. szlach. , przy jez. Gedrojcie, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 43 w. od Wilna, 2 dm. , 32 mk. , z tego 21 katol. , 11 żydów. Murow. gorzelnia nieczynna 1866. 2. M. , okręg wiejski w gminie Gedrojciach, pow. wileński, zawiera w swym obrębie wsie Słowianka, Zaniance, Pelikańce, Dowiacie, Torowszczyszki, Chorążynki, Podworzańce, Rudziańce, Mickańce, Mejszkiele, Dudańce, Baśki, Herczuki, Łatwie, Szlewiatry, Poszyle, Maguny; zaścianki Szarakiszki, Użalia, Połuknie, Szyle, Smielina, Troki, Pikieta, Szawdzie, Pukaniszki. Marcinisiki, dwór nad Łankiegą, pow. kowieński, okr. polic, janowski, odl. 35 w. od Kowna a 1 w. od Żejm, 10 w. od Janowa, przy gościńcu z Janowa do Kiejdan. Ziemi 42 włók, gleba żyzna. St. kol. żel. libawskiej. Majętność niegdyś Zawiszów. R. 1648 Marya Zawiszanka wniosła posagiem rodzinie Kossakowskich obecnie własność hr. Jarosława Kossakowskiego. Marciniszki, folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 15 w. od Szczuczyna, 9 mieszk. 1866. Marcinka, potok, nastaje w północnoza chodnim obszarze gm. Korczyny, w pow. kro śnieńskim, na południowozachodnim stoku, Podzamczem zwanym, Łysej Góry 470 m. ; płynie na południe, a w Spornem zwraca się na zachód i w tym kierunku płynąc granicą Białobrzegów i Odrzykonia, zlewa swe wody do Wisłoka z praw. brz. Długość biegu 4 kil. i. pół. Br. G. Marcinkańce, os. i folw. nad rz. Marycha, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny; odl. 3 w. od Sejn, 2 dm. , 25 mk. W 1827 r. 5 dm. , 38 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Marcinkańce ma rozl. mr. 238, a mianowicie grunta orne i ogr. mr. 111, łąk mr. 119, past. mr. 63, nieuż. i place mr. 5, bud. mur. 1, z drzewa 6, są pokłady torfu; folw. ten w r. 1881 oddzielony od dóbr Ochotniki. Marcinkańce, wś nad rz. Judupis, pow. trocki, 4 okr. adm. , 86 w, od Trok. St. dr. żel. warsz. peters. na przestrzeni GrodnoWilno, między Porzeczem a Granami, o 93 w. od Wilna. Wś posiada kościół katolicki śś. Szymona i Judy, drewniany, założony 1770 przez ks. Józefowicza, filia parafii mereckiej, dusz 2912. Osada stacyi ma 1 dm. , 38 mk. ; w tem 12 prawosł. , 6 katol. i 4 żyd. 1866. Marcinki, folw. , pow. inowrocławski, 726 mr. rozl. , 1 dm. , 12 mieszk. , należy do dom. Piaski. Marcinki, niem. Martingken al. Martinken, wś, pow. piłkalski, st. p. Schillehnen; 1856 r. 60 mk. Marcinki, niem. Martińke, os. do Cieciszewa, pow. kartuski, st. p. Przodkowo. Marcinki, niem. Maerndort, wś, pow. sycowski, par. Syców Poln. Wartenberg, 567 mk. 246 katol. , szkoła ewang. Marcinkiszki, folw. pryw. i okolica szlachecka nad rz. Pietraszką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o 43 w. od Ej szyszek 7; folw. M. mk. katol. 26, okol. M. mk. tegoż wyzn. 122, dm. 8 1866. Marcinków, pow. radzymiński, gm. Radzymin, par. Kobyłka. Marcinków 1. wś, pow. opoczyński, gm. Machory, par. Żarnów; odl. 21 w. od Opoczna. Posiada urząd gminny, 16 dm. , 136 mk. , 73 Marcinkowice mr. ziemi włośc. i 3 dwors. W 1827 r. 10 dm, 69 mk. 2. M. , wś przy ujściu rz. Kaczki do Kamienny, pow. iłżecki, gm. Wielka wieś, par. Wąchock; odl. 26 w. od Iłży, ma 52 dm. , 379 mk. , 718 mr. ziemi włośc. i 2 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. 24 dm. , 150 mk. Marcinkowice 1. wś i folw. nad rz. Marcinkówką, pow. opatowski, gm. i par. Opatów. Ma 19 dm. , 185 mk. , 236 mr. ziemi rząd. majorat Rzecz. R. St. OstenSakena i 1. 33 mr. włośc. W 1827 r. wś duch. 16 dm. , 84 mk. M. należały niegdyś do biskupów lubuskich na Szląsku. Jeden z nich Stefan na mocy układu z kanonikami katedry opatowskiej ustąpił im na własność M. , które zostały rozdzielone na uposażenie dziekana, scholastyka i pięciu pierwszych proboszczów katedry opatowskiej. Łanów kmiecych było tu 11, z tych po 2 mieli dziekan i scholastyk, proboszcze zaś po jednym. Były tu także dwa młyny do dziekana należące. 2. M. , wś i folw. , pow. miechowski, gm. Tczyca, par. Uniejów; odl. 7 w. od Miechowa. W 1827 r. 26 dm. , 178 mk. Wchodziła w skład dóbr Kępie. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 315, a mianowicie grunta orne i ogr. mr. 201, łąk mr. 62, pastw. mr. 40, nieuż. i place mr. 12, budowli z drzewa 4; folw. ten w r. 1873 oddzielony od dóbr Pogwizdów. 3. M. , wś i folw. , pow. pińczowski, gm. Nagórzany, par. Kościelec; odl. 35 w. od Pińczowa a 6 w. od Wisły. W 1827 r. 16 dm, 126 mk. Wspomina ją Długosz II, 167. Według Tow. Kred. Ziems. folw. i wś Marcinkowice rozl. mr. 367 grunta orne i ogr. mr. 286, łąk mr. 37, lasu mr. 29, nieuż, i place mr. 15, bud. z drzewa 11. Wś Marcinkowice os. 22, z grun. mr. 92. Br. Ch. Marcinkowice z Marcinkowską Wolą, 1. wś, pow. nowosądecki, 8, 3 kil. od Nowego Sącza. Należy do par. rz. kat. w Chomranicach i liczy podług spisu ludności z r. 1881 mk. 745, z których 65 przebywa stale na obszarze większej posiadłości. Mieszkańcy są rz. kat. wy znania. Wś leży na lew. brz. Dunajca u ujścia pot. Smolnika. Dunajec tworzy tu silny skręt z kierunku płn. ku płn. zachodowi. Przez wś prowadzi gościniec słotwińskosądecki. Dolinę wsi 269 m. npm. wzniesioną, opasuje od płd. las na małych wzniesieniach, zwany Szczabem, z najwyższym punktem 489 m. npm. , od płn. las Dąbrowa 614 m. npm. M. Wola leży na zach. od wsi w wyższem położeniu 418 m. npm. również nad tym potokiem. Układ geologiczny tych dwóch miejscowości badali H. Walter i dr. Dunikowski. W M. w dolinie potoku zastali na cyplu wchodzącym w Dunajec pasmo menilitowe a na niem gruboławicowy, bogaty w wapień piaskowiec oligoceński Kosmos 1822, str. 456, w M. Woli na wzniesionym cyplu skała składa się z piaskowca drobnoziarnistego o lepiszczu marglowem ja snej barwy, który tworzy ławice o dość zna cznej miąższości tamże str. 460. Długosz na zywa tę wś Pogwizdowem al. Marczinkowicze Lib. ben. II, 20, widocznie zatem w jego cza sie zmieniła ta wś nazwę. Pos. wiek. dawniej Paszyców, teraz hr. Marassé, ma obszaru 328 roli, 13 łąk i ogr. , 63 past. i 224 mr. lasu; pos. mn. 419 roli, 45 łąk, 140 past. i 28 lasu. Kasa pożyczk. gm. ma kapitału 418 zł. w. a. M. gra niczy na zach. z Klęczanami, a na płd. z Cheł mem; M. Wola zaś na płn. z Chomranicami, na zach. i płd. z Krasnem Potockiem a na wsch. z Klęczanami. 2. M. , wś, pow. brzeski, w równi nie 185 m. npm. na lew. brz. tutaj zregulowanego Dunajca, który miał dawniej wiele zakrę tów. Na górze po nad wsią były jeszcze w po czątkach b. stulecia zwaliska murów, zapewne gniazda rodziny Marcinkowskich Gryfitów Siarczyński, rkp. Bibl. Ossol. 1825. Wś odległa o 11, 3 kil. od urzędu poczt. i kościoła paraf. w Radłowie, ma 259 mk. , między tymi 235 rz. kat. i 4 izr. i ma obszaru 566 mr. , z których pos. wiek. ma 289 roli, 33 łąk, 7 past. i 23 mr. lasu pos. mn. 143 roli, 25 łąk i ogr. i 43 mr. past. Kasa pożyczk. gm. ma 768 zł. w. a. Dwa sosnowe lasy otaczają wś od wsch. , na płn. graniczy z Przybysławicami a na płd. ze Zdrochcem. Mac. Marcinkowice, niem. Maerzdorf, wś, pow. olawski w dok. 1342 r. Martini Villa w 1343 r. Mertinsdorf. Kościół paraf. , szkoła katol. Uprawa tytoniu, rzepaku, pszczelnictwo; 695 mk. 106 ewang. . Marcinkowizna, wś, pow. sejneński, gm. i par. Swiętojeziory, odl. 29 w. od Sejn, ma 11 dm. , 56 mk. Marcinkowo, kol. , pow. nieszawski, gm. Wierzbie, par. Mąkolno. Marcinkowo 1. dom. , pow. inowrocławski, 1261 mr. rozl, 7 dm. , 112 mk. , 25 ew. , 87 kat. , 71 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel w Inowrocławiu o 7 kil, gośc. o 6 kil. 2. M. Dolne, wś, pow. mogilnicki, 3 dm. , 16 mk. , wszyscy kat. , 11 analf. Poczta i tel. w Gąsawie o 5 kil, gośc. o 3 kil, st. kol żel Mogilno o 23 kil 3. M. Dolne, dom. , 1403 mr. rozl, 10 dm. , 135 mk. , 4 ew. , 131 kat. , 64 analf. Własność Staniał. Jasińskiego. 4. M. Górne, wś, pow. mogilnicki, 5 dm. , 42 mk. , 6 ew. , 36 kat. , 9 analf. Poczta, tel. w Gąsawie o 2 kil, gośc. . o 2 kil, st. kol żel w Mogilnie o 20 kil, w Jankowie Amsee o 11 kil 5. M. Górne, dom. , 1939 mr. rozl. , 13 dm. , 157 mk. , 1 ew. , 156 kat. , 66 analf. Własność Hieronima Karskiego. Por. Łaski Lib. ben. I, 176, 77. 6. M. Gozdanińskie, dom. , pow. mogilnicki, 1178 mr. rozl, 4 dm. , 114 mk. , wszyscy kat. 62 analf. Poczta, tel. i gośc. w Gębicach Gembitz o 1 kil, st. kol żel. w Mogil Marc nie o 9 kil. Własność Bielickiego ob. Goj zdaniu. M. St. Marcinkowo 1. niem. Mertensdorf al. Mertinsdorf, wś na pols. pruskich Mazurach, pow. ostródzki, st. p. Dąbrówno, w miejscu jest oprócz ewang. szkoły rząd. prywatna element. szkoła katol. , utrzymywana przez Towarz. ś. Bonifacego i Wojciecha. Pensya nauczyciela wynosi z pieniedzmi na drzewo 850 mrk i mieszkanie. R. 1856 było tu 230 mk. R. 1483 Marcin Truchses komtur ostródzki nadaje Kasprowi Mikołajowi Andrzejowi i Piotrowi z Marcinkowa 13 włók chełmiń, w M. , z obowiązkiem jednej służby pruskiej; potomkowie ich mają czynić dwie służby pruskie. Dan w Ostrodzie w niedz. Trzech Króli. Ob. Kętrz. O lud. pol. 302. 2. M. , niem. Marzdorf al. Märzdorf, duża wś paraf. z kośc, szkołą i st. p. , 12 kii. na płd. wsch. od Marchijskiego Frydlądu, pow. wałecki, w górzystej, naprzemian lasami i bujnemi łąkami pokrytej okolicy. Parafia tutejsza należy do dyec. poznańskiej; par. ewang. Tuczno. Obszar wynosi 1617, 04 mr. magd. , bud. było 1867 r. 60, między tymi 30 dm. , liczba mk. wynosiła 1867 r. 303, 1878 r. 678, po większej części katol. trudniących się rolnictwem i hodowlą bydła. Zupełnie w pobliżu nad dużem jez. Bytyńskiem ob. , z niem. Bottin zwanem znajdują się ruiny starego zamku krzyżackiego Malborkiem zwanego, który r. 1629 przez Szwedów zniszczony został. Na zach, widać jeszcze tak zw. szańce szwedzkie. 3. M. , niem. Martensdorf al. Mertimdorf, wieś, pow. ządzborski, st. poczt. Ządzbork, okrąg Bagnowo. Obszar wynosi 1890 mr. 1856 r. 393 mk. M. istniało już r. 1422. Tamże mieszkali r. 1536 Polacy i Niemcy, roku zaś 1693 sami Polacy. Ob. Kętrz. Ludność pol. w Prus. , str. 412. 4. M. , niem. Marzzinkowo, pow. grudziądzki Kętrz. . W urzędowych spisach nie ma tej osady. 5. M. , niem. NeuMer tinsdorf al. Märtinsdorf, wieś na Warmii pols. w płn. wsch. klinie pow. olsztyńskiego, st. p. i par. ew. Biskupiec; okrąg W. Bartołty obejmuje 1915, 21 mr. obszaru, między tymi 174, 97 boru. Par. katol. Ramsowo, par. ew. Biskupiec. Marcin Kromer biskup warmiński wyznacza 25 włók po części odłogiem leżących między Rydbachem, Raszągiem, jez. Naulszą, Kierzbuniem i dobrami Katrejny i Nasy celem założenia wsi dannickiej mającej się nazywać Mertinsdorf i w tym celu nadaje Tomaszowi Gulej 2 włóki ziemiańskie i urząd sołecki. Dan w Licbarku r. 1586. Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prus. str. 555. Według lustr. z r. 1656 zawierało M. 23 włók 6 gburskich posiadłości; dalej był tam sołtys, 1 karczma; czynszu dawali 20 korcy owsa, łaszt pszenicy, 1 łaszt żyta, 28 kur, 7 gęsi i 56 flor. 1856 r. 215 mk. 6. M. , wś, pow. brunsberski, st. p. Lindenau przy Brunsberku, okrąg Schalmey. Według lustracyi z r. 1656 było tu 26 włók, 6 gburów, sołtys; płacili 1 łaszt i 18 korcy owsa, 40 kur, 20 gęsi, 6 wiązanek lnu, 136 flor. czynszu ad mensam i 52 flor. ad benef. 1856 r. 138 mk. Dawniej należało M. kapitule warmińskiej, która je 27 list. 1350 r. nadała na dożywocie Mikołajowi Kyl wraz z większem i mniej szem sądownictwem Concedimus. .. . fideli nostro Nycolao Kyl Civi in Eibingo propter multa suae fidelitatis servicia. .. . dominium et jurisdictionem villae nostrae Mertinsdorf cum judiciis majoribus et minoribus quo ad vitam suam. Patronat zaś nadwikarego, który brat jego Marcin przy kościele w Fromborku ufundował i nad nową, którą sam fundować przyrzekł, będzie jeszcze i jego synowi przysługiwał, potem po ich śmierci kapitule. Ob. Cod. dipl. Warm, II, str. 162. Jeszcze dziś pobierają wikaryusze tumscy w Fromborku ten czynsz z M. 7. M. , niem. Mertensdorf, dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Frydląd, 4 kil. odl. ; razem z folw. Sortlack zawierają 599, 11 ha. roli or. i ogr. , 134 łąk, 4 pastw. , 219 boru, 18, 90 nieuż. , 2, 37 wody, razem 977, 38 ha. ; czysty dochód z gruntu 5701 mrk. Właściciel Fritz Baron v. J. Goltz. Tutejszy okrąg liczył 1880 r. 639 dusz. 8. M. , niem. AltMärtinsdorf al. Mertinsdorf, wś na Warmii pols. , pow. olsztyński, st. p. , okrąg i par. kat. i ew. Purda. Ma 1574, 62 mr. obsz. , między tymi 108, 73 mr. boru. 1863 r. 19 dm. , 196 mk. kat. Polaków. Wś ta leży nad granicą pow. szczycieńskiego. R. 1380 d. 21 sierp, potwierdza kapituła warmińska, że Marcin de Leysen odebrał od kapituły dawniej 75 włók na prawie chełmiń. sitos juxta fluvium Kösnyk, quorum graniciae primo incipiuntur a flumine Koysnyk, procedendo ad juercum situatam inter Wereyn et Merthyn, et proceditur ad granicam, q uae est sita prope mericam, deinde debeant mensurari quindecim mansi inter mericam et dictum fluvium ascendendo, t. j. Marcinkowo Nadto dano mu wolne rybołówstwo w jeziorze Purden, małemi narzędziami na własny użytek, jazu jednak nie wolno mu tam urządzać; ma także większe i mniejsze sądownictwo absque ecclesia parochiali et molendino, quae in diotis bonis nequaquam aedificabunt. Za to był zobowiązany do jednej konnej służby, do pomagania przy budowaniu zamków i do zwykłego czynszu po 5 latach wolnych. Kapituła rezerwuje sobie prawo postawienia tam młyna, kiedy będzie chciała. Kilka lat potem odstąpił Marcin na życzenie kapitule jedne z tych 15 włók wykarczowaną i uprawioną; za to dała mu kapituła jeszcze 3 przyległe włóki, i to tak, że od wszystkich 17 włók był zobowiązany do tych tylko ciężarów, jak przedtem od owych 15. Dat. 1394 r. 15 list. Marcinkowo R. 1622 d. 21 stycz. został ten przywilej od nowiony. Ob. Cod. dipl. Warm. III, str. 75. Lustracya z r. 1656 donosi, że tu wówczas było 15 włók, 8 wolnych, którzy byli obo wiązani do 1 służby i płacili 3 3 4 łasztów pszenicy, tyleż żyta, 1 funt wosku i 1 koloński fenig. 9. M, niem. Marzdorf, duże dobra ryc, pow. wałecki, st. p. wieś Marcinkowo, obejmują 1594, 57 ha. roli or. i ogr. , 125, 20 łąk, 83, 22 past, 1468, 82 lasu, 45, 70 nieuż. , 602, 33 wody, razem 3919 84 ha. ; czysty do chód z gruntu 22037. Właścicielką jest Ma ryanna Günther; w miejscu jest cegielnia i gorzelnia. Kś. Fr. Marcinów 1. wś, pow. kutnowski, gm. Krzyżanówek, par. Strzegocin, ma 10 dm. , 109 mk. , ziemi or. dobrej żytniej mr. 319 pr. 140. Wchodziła w skład dóbr Krzyżanów ob. . W 1827 r. par. Łęki, 10 dm, 77 mk. 2. M. , wś, pow. łęczycki, gm. i par. Dalików, odl. od Łęczycy w. 21, dm. 7, mk. 79. 3. M. , al. Marcinków, kol. i folw. , pow. sieradzki, gm. i par. Zadzim; odl. od Sieradza w. . 24 1 2; kol. dm. 8, mk. 116; folw. dm. 1 należy do dóbr Rzeczyca. 4. M. , fol. , pow. lubartowski, gm. Wielkie, par. Rudno, odl. 21 w. od Lubartowa. Według Tow. Kred, Kred. Ziems. folw. M. z wsią Sosnówka ma rozl. mr. 1202 grunta or. i ogr. mr. 954, łąk mr. 102, past. mr 1, lasu mr. 112, nieuż, i place mr. 34, bud. mur. 1, z drzewa 11; jest wiatrak. Wś Sosnówka os. 31 z gruntem mr. 670. . Marcinów grunt, kol. , pow. koniński, gm. Wysokie, par. Kramsk, leży na wsc. płn. od Konina, odl. od t. m. 21 w. , od rz. Warty 4 w. ; powierzchni 27 mr. , ludności męs. 12, kob. 24, razem 38; grunt sapowaty, zalewom nie pod lega. Mk. rolnicy udają się wiosną na tratwy ze spławem drzewa. Kol. powstała w r. 1855 z ziemi do dóbr Wysokie należących. Tu prze pływa rzeczka Wiercica wpadająca do rzeki Warty, długa w. 8. J. Chor, Marcinowa Wola al. Marcinowola, niem. Marzimwolla al. Martyinowolla, wś na pols. pru skich Mazurach, pow. lecki, st p. Miłki. R. 1553 sprzedaje Jerzy Krosta, ssta lecki, sołty sowi Marcinowi z Buwełna ostrów w jez. Buwełnie. Ks. Olbracht Fryderyk podaje r. 1571 do wiadomości, że Jerzy Krosta niegdyś zało żył wś dannicką Marcinówkę, wyznaczając dla danników włók 50, a dla sołtysa 5 na prawie chełmiń. W M. znajdujemy r. 1625 samą tyl ko ludność polską. 1857 r. było tu 398 mk. , obejmuje ta wś 4348 mr. Ob. Kętrz. Ludn. pol. i t. d. str. 493. Kś. Fr. Marcinowce 1. wś, pow. dzisieński, gm. i par. Miorska. Dm. 4, mk. 56, kob. 26, męż 30 przeważnie katolicy; gruntów jest mr. 167, 7. Odl. od st. kol. Balbinowo dyneb. witeb. żel. dr. wynosi w. 31, od Dzisny 45 w. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Jody; dusz 16. Marcinowice, wś, pow. miechowski, gm. Kozłów, par. Mstyczów. Leży w pobliżu dro gi z Żarnowca do Wodzisławia o 16 w. od Miechowa. Szkoła gm. W 1827 r. było tu 24 dm. , 228 mk. Ob. Karczowice. W XV w. dzie dzicami byli bracia Piotr, Jan i Mikołaj Żegota Toporczykowie. Obok I2 1 2 łanów kmie cych był tu jeden folw. , młyn, karczma i 2ch zagrodników. Dziesięcinę płacono klasztorowi ś. Andrzeja w Krakowie Dług. II, 90 i III, 326. Por. także Łaski Lib. ben. II, 209. We dług Tow. Kred. Ziems. dobra Marcinowice składają się z folw. M. , wsi M. , Karczowice i Przysieka, rozl. wynosi mr. 1542 grunta or. i ogr. mr. 469, łąk mr. 94, pastw. mr. 214, la su mr. 730, nieuż. i place mr. 35, bud. mur. 2, z drzewa 13. Są pokłady kamienia budulco wego. Wś M. os. 79, z grun. mr. 737; wś Karczowice os. 38, z grun. mr. 670; wś Przysieka os. 58, z grun. mr. 564. Br. Ch. Marcinowicze 1. wś, pow. rzeczycki, przy granicy pow. bobrujskiego, nieopodal doliny rz. Ippy, w okr. polic. 3 kalinkowickim, os. 15, miejscowość poleska, mało ludna, łąki obfite, grunta lekkie. 2. M. , folw. , pow. miński, okr. polic. kojdanowski, par. kat. kojdanowska, leży nad rzeczułką przy drodze wiodącej ze wsi Wołowniki do Jurkowicz, w miejscowości mocno wzgórzystej, małoleśnej, od r. 1855 własność Klukowskich, ma obszaru około 19 1 2 włók, grunta szczerkowoglinkowate. Al. Jel. Marcinówka, rzeczka, dopływ Krzemienicy ob. . Marcinówka, pow. warszawski, gm. Pruszków, par Służew. Marcinówka, wś i folw. w płn. strome pow. zamojskiego, gm. i par. Skierbieszów, o 24 w. od Zamościa i 7 w. od gm. położona na granicy pow. krasnystawskiego w falistej okolicy ugajonej lasami, liczy os. włośc. 11, mk. 64, w tem prawosł. 18, przestrzeni 147 mr. Folw. M. należy do dóbr Skierbieszów ob. . Gleba dość urodzajna, lecz brak łąk. T. Żuk. . Marcinówka, zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 65 w, od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. katol. 2. M. , folw. , pow. piński, okr. polic. 1 łohiszyński. leży nad kanałem Ogińskim, łączącym Szczarę z Jasiołdą, z lewej strony naprzeciwko wsi Szwardówka; miejscowość lesista, obfita w łąki. 3. M. , wś, zaśc. i folw. , pow. ihumeński, gm. Jurewicka, okr. polic, berezyński, leży przy gośc. wiodącym z Ihumenia do Berezyny, nad rzeczką Podwołoczką, lew. dopływem Usy; ma osad 12, miejscowość odludna, poleska, grunta piaszczyste. A. Jel. , Marcinówka, wś, pow. żytomirski, par. Berdyczów, własn. Kamińskich. X M. O. Marcinów Marcinówka Marcinówka, wś, pow. zasławski, posiadaj kaplicę katol. należącą do par. Ostropol. Marcinowo 1. niem. Martyinowen, pow. margrabowski; istniało już r. 1539 Kętrz. O ludn. pol. str. 507. W niemieckich spisach urzęd. niema tej osady. 2. M. , niem. Marczinowen, wś, pow. gołdapski, st. p. Grabowo, obejmuje 68 włók; 1857 r. 241 mk, 3. M. , jez. , pow. margrabowski dok. r. 1560. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prus. ; nad niem leży Stożne. 4. 11. , niem. Marczinowen al. Marzinowen wś, pow. łecki, st. p. Kalinowo, ma szkołę, 235 mk. 1857. Kś. Fr. Parcinowo 1. folw. szlach. , pow. wileń ski, 5 okr. adm. , o 42 w. od Wilna, 1 dm. , 23 katol. 1866. 2. M. , folw. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 59 w. od Wilna, 1 dm. , 12 katol. 1866. 3. M. , folw. szlach. , pow. trocki, 3 okr. adm. , 62 w. od Trok. 1 dm. , 10 katol. 1866. 4. M. , folw. rząd. nad rz. Strawą, pow. trocki, 2 okr. adm. , 39 w. od Trok, 8 dm. , 53 m. wielkorosyan 1866. 5. M. , folw. szlach. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 50 w. od Trok, 1 dm. , 20 katol. Cegielnia 1866. 6. m. , wś, pow. lepelski, 1 okr. polic, 3 okr. sąd. , nad rz. Ulanką, b. własność Reuttów, po 1863 zasekwestrowana przez skarb; 688 dz. ziemi dworskiej. M. K. Marcinowola al. Marcinowa Wola, wś, pow. lecki, st. goczt. Milken. Marcinowska gmina, pow. dyneburski, o 21 w. od Dyneburga, 3017 dusz obejmuje. Marcinpol, Martinpol, Zagóra, Martynopol, część Michałowic i folw. , pow. rudecki. Marcinpoi, po łotew. Mortinpols, wś w pow. lucyńskim, par. Brygi, własność Rosena, niegdyś Kublickich. Marcińska góra, al. Góra św. Marcina, Martinsberg, karczma na obszarze gm. Zaczarnia, w pow. tarnowskim. Br, G, Marciny, część Turzego, pow. brodzki. MarciszeKonarzewo, ob. Konarzewo, Marcisze Olszewo, ob. Olszewo, Marcisze, ob. Borze, pow. pułtuski. Marciszew, ob. Marciszów, Marciszewski Rzepiennik, ob. Rzepiennik. Marciszkany, wś, pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. 46 w. od Sejn, ma 18 dm. , 160 mk. Marciszów al. Marciszew, wś, os. młyn. i os. leś. nad, rz. Wartą, pow. będziński, gm. Poręba Mrzygłodzka, par. Kromołów. Posiada młyn amerykański z prod. na 2760 rs. Wś ma 52 dm. , 340 mk. 433 mr. ; grunta dworskie nieuprawne 1042 mr. ; os. młyn. 1 dm, , 1 mr. i os. leś. 1 dm. , 1 mr. Br. Ch. Marciszówka, folw. na obszarze dworskim Starej wsi, w pow. limanowskim. Br. G. Marcovisna niem. , ob. Markowizna. Marcówka, os. , pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów. Marcówka, wś w pow. wadowickim, 7, 5 kil. od Suchy, należy do par. w Strzyszowie i liczy 414 mk. , z których jest 391 rz. kat. a 23 żyd. ; leży nad małym dopływem Palukiego pot. wpadającego z praw. brzegu do Skawy, w wysokości bezwzględnej 290 m. na połu dniowym stoku góry Chełm 604 m. npm. , któ ra pokryta lasem świerkowym zasłania ją od północnych wiatrów. Wś jest rozrzucona, dla tego pojedyncze grupy domów noszą odmienne nazwy jako to Fadranówka, Kielczawka, Lachówka, Pilchówka, Gruszeczkowa, Chowań ców i Jolków. Granicę wsi stanowi od wsch. granica pow. myślenickiego, od płd. potok Pa luki, od zach. Skawa a od płn. góra Chełm i rzeczka Kosielnikowa. Lasy otaczają M. do okoła. Najbliższe wsie są na płn. Dąbrówka, na wsch. Budzów, na płd. Zembrzyce a na zach. Skawce. Pos. wiek. ma 138 roli, 36 łąk i past. i 93 mr. lasu; pos. mn. 308 roli, 19 łąk i ogr. , 55 past. i 74 mr. lasu. Mac. Marcówka, folw. , pow. limanowski, w widłach Raby i Mszany, 499 m. npm. Marcówka, nazwa chat w obr. gm. Mszany Dolnej, w pow. limanowskim. Br. G. Marcusdorf dok. , ob. Marxdorf. Marcushof niem. , wś włośc, pow. malborski, st. p. Grunowo. Była przedtem na wieczystą dzierżawę wydana; dziś obejmuje 54 posiadłości, 5 zagród, razem 141 włók 12 mr. , 680 mk. , 463 ew. , 78 kat. , 139 menon. , 76 dm. ; par. ew. Thiensdorf, katol. Thiergart, szkoła w miejscu, odl. od Malborka 3 3 4 mili. Podatek od gruntu 1238 tal. 2 srb. 8 fen. S od budynków 69 tal. 9 srb. , od dochodu 156 tal. , od procederu 74 tal. , klasowe 626 tal. Do wsi tej należy także odosobniona karczma zwana po niem. Blaue Hand. Ks. Fr. Marcyanki, folw. , pow. nieszawski, gm. Wierzbie, par. Lubotyń. Marcyanna, ob. Marcyanów, Marcyanów 1. wś, pow. brzeziński, gm. Dobra par. Skoszewy, ma 6 dm. , 57 mk, 82 mr. Wchodziła w skład dóbr Glinnik. 2. M. , folw. , pow. kaliski, gm. Iwanowice, par. Staw, odl. od Kalisza w. 17, dm. 2, mk. 72 i 442 mr. obszaru. Należy do dóbr Szczytniki. 3. M. , wś, pow. turecki, gm. Skarzyn, par. Przezpolew, odl. od Turka w. 14; dm. 28, mk. 174. 4. M. , wś, pow. kolski, gm. Kłodawa, par. Bięrzwienna Długa, odl. od Koła w. 8, dm. 4, mk. 22. 5. M. albo Marcyanna, kolonia, powiat płocki, gm. Swięcice, par. Orszymowo, odl. o 35 w. od Płocka, pos. karczmę, 21 dm. , 160 mk. , 401 mr. gruntu dobr. , 4 nieuż. , ob. Ciućkowo. Marcyanów al. Mała Izła, folw. pryw. nad rz. Izłą, pow. wilejski, o 55 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. Marcyanów Marcyanów albo Sidorowszczyzna, dobra, pow. witebski, niedaleko Witebska. Do r. 1750 rezydencya Marcyana Ogińskiego wojew. witebskiego; miały 3588 dzies. ziemi i 571 dusz męskich. A K. Ł. Marcyanówka, wś i folw. , pow. ihumeński, gm. jurewicka, przy drodze z Ihumenia do Berezyny luboszczańskiej, leży na równinie śród głębokich jodłowych lasów. Obszar gruntu 1731 mr. należy do Łapickiego od r. 1818. T. S. Marcyanowo, folw. , pow. wągrowiecki, 3 dm. , 56 mk. , należy do dom. i gm. Niemczynka. Marcyanowo, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 48 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Marcyanowo, okr. wiejski, gm. Kniaginin, pow. wilejski, ma w swym obrębie wsie Swatki, Rudziewicze, Zamosze, Chołmówka, Nawry, Horodyszcze, Dowżany. Marcybelin, dobra, pow. nowoaleksandrowski, 1053 dz. ziemi, własność Wład. Ogińskiego. Wzięły nazwę od Marcybelli z Późniaków Ogińskiej, kasztelanowej brasławskiej. Marcybelino, folw. pryw. nad jeziorem, pow. dzisieński, o 66 w. od Dzisny, 1 okr. adm, , 1 dm. , 19 mk. 1866. Marcybeliszki, folw. , pow. ihumeński, okr. polic. smiłowicki, nad rz. Słouść, dopływem Wołmy, o 1 w. od dawnego traktu pocztowe go mińskoihumeńskiego z prawej strony. Miejsce to niegdyś należało do tak zwanych dóbr baksztańskich klucza smiłowickiego ob, Smiłowicze, dziedzictwo Kieżgajłów, później Zawiszów i Ogińskich; wzięło nazwę od Marcybelli z Ogińskich Zawiszyny, marszałkowej nadwornej litewskiej, o której pisze Matuszewicz ob. Pamiętniki t. I, 223. Z kolei wła sność Moniuszków, a przez nich dziś Oziębłowskich; ma obszaru 19 włók i 6 mr. Ziemia i łąki dobre, młyn, propinacya, miejscowość niebezleśna. Parafia katolicka do r. 1867 smiłowicka, odtąd, po kasacie, koreliszczewicka. A. Jel. Marcyporęba z Bachorowicami, wś, pow. wadowicki, leży nad dwoma potokami uchodzącemi do Brodówki, małego dopływu Wisły z praw. brzegu, w okolicy wznoszącej się z 288 m. npm. , gdzie jest wieś zabudowana ku południowi w pokryte lasami wzgórza, które są podnóżami góry Wysokiej 440 m. i Drabosza 435 m. npm. Przez wieś prowadzi droga z Brzeźnicy 5. 3 kil. do Wadowic. Najwięcej domów grupuje się nad potokami, są jednak i odosobnione. Przysiołek Bachorowice znajduje się pod lasem w stronie południowozachodniej od wsi. Ta stara osada zwana jeszcze u Długosza Lib. benef. II, 53 Poramba ma szkołę ludową jednoklasową i kościół parafialny drewniany. Jest to obszerna budowla z r. 660 bez śladów sztuki lub sta rożytności. Najdawniejszy sprzęt, chrzcielni ca z r. 1545 nie zasługuje na uwagę. Za Zy gmunta Augusta aż do początku XVII wieku posiadali ten kościół kalwini Łukaszewicz Dzieje kośc. helw. 397, którzy zbór mieli w Brzeźnicy. Rozwiązać tutaj możemy wątpli wość podniesioną przez prof. dra Łepkowskiego Rocznik Tow. przyj. nauk. krak. z r. 1861 ażali w tej Brzeźnicy lub pod Bochnią że je dynie mógł być zbór helwecki w tej, gdyż tamta była wówczas własnością klasztoru staniąteckiego. Również mylnem jest podanie w Słowniku geogr. że w Brzeźnicy pod Boch nią jest kościół murowany, jest bowiem dre wniany, modrzewiowy. W M. znajduje się w archiwum kościelnem przywilej pisany z czeska po polsku z r. 1586 oblatowany w grodzie oświecimskim r. 1663. Podaje go prof. dr. Łepkowski w całości podług rękopisu Fundacye, legaty, zapisy i t. d. kościoła farnego w M. P. spisane przez ks. Michała Kamelskiego plebana kleckiego, w M. P. kura tora, pisarza dekan. Zatorskiego w r. 1753. Ten dyplom bezwątpienia podrobiony nadaje proboszczowi wyłączne prawo palenia gorzał ki, piwa, uciążliwe dziesięciny i t. d. i jest świadectwem chciwości duchowieństwa w cza sie bezpośrednio poprzedzającym reformacyą. Teraźniejsza nazwa wsi pochodzi od Marka Po rębskiego herbu Radwan, założyciela kościoła lub współczesnego Długoszowi, kościół bo wiem był założony 1176 r. a na nowo konse krowany 1667 r. Parafia należy do dyec. krak. dek. skawińskiego, ma wsie parafialne Brzeźnicę z Pasieką, Kopytówkę, Owsiankę z Nowemi dworami i Stanisław górny. Ogólna liczba parafian 3161 rzym. kat. i 57 izrael. Siarczyński podaje Rkp. Bibl. Ossol. 1825, że w dawnej taryfie ma ta wieś także drugą nazwę Świętykost. Pisali się z niej oprócz Porębskich Radwanitów także Wilkowscy i Bielscy. Wspomina ją także Bodzanta w dy plomie z r. 1353 erygującym parafię w Tłuczaniu dolnym. Kod. Małop. 278. Pos. wiek. ma obszaru 120 mr. roli, 19 mr. łąk, 12 mr. pastw, i 401 mr. lasu; pos. mniej. 936 mr, ro li, 117 mr. łąk, 196 mr. pastw. i 62 mr. lasu. M. graniczy na północ z Brzeźnicą na wschód z Brzezinką, Kopytówką i Bęczynem, na po łudnie z Wysoką, na zachód z Lgotą i Tłuczaniem dolnym. Mac. Marcialfalva, ob. Mittoszin. Mar cienkowa bałka al. Podolskie futory, wś, pow. chorolski gub. połtawskiej, nad uroczyskiem Podolem; 215 dm. , 1858 mk. Marczeńska, st. poczt. w pow. bachmuckim gub. ekaterynosławskiej. Marczewskie, folw. pow. odolanowski, 1 Mareck dm. , 18 mk; należy do dom. i gm. Czekanowa. Marczina wolla niem. , ob. Maramowa Wola, Marczinkowo niem. , ob. Marcinkowo, Marczinowen niem. , ob. Marcinowo. Marczinowska dok. , ob. Merzdorf, Marciukinie, pow. maryampołski, gmina Kwieciszki, par. Maryampol, odl. 7 w. od Maryampola. Ma 10 dm. , 115 mk. W 1827 r. wś rząd. , 10 dm. , 81 mk. Marczyce dok. , ob. Maurzyce, Marczycha, część Niwry, powiat borszczowski. Marczycgina Buda, wś, pow. głuchowski gub. czernihowskiej, nad rz. Szenikiem; 312 dm. , 2887 mk. Marczyki, mała wś w pow. nowogródzkim, gub. mińskiej, przy drodze wiodącej z mczka Horodyszcza do Jatry, nad rzeczułką, dopły wem Jatry, ma osad 3, miejscowość nie bezle śna, grunta i łąki piękne, okr. polic. horodyszczański. A. Jelski. Marczykowskie 1. Pustkowie, pow. ostrzeszowski, 5 dm. , 62 mk. , należy do gm. i wsi Kuźnica Bobrowska. 2. M. , folw. , wraz z dom. Kuźnicą Bobrowską ma 13 dm. , 113 mk. , należy do gminy i dom. Kuźnica Bobrowska ob. . M. St. Mardarowka, st. dr. żel. odeskiej o 80 w. od Razdzielnej i 28 w. od Birzuły. Marduły, część wsi Poronina, pow. nowotarski, Mardyszyszki, wś nad Wilią, pow. kowieński, par. Skorule, gm. Janów. Mardzina al. Margine, wś parafialna w pow. radowieckim, na płd. wschód od Radowiec, nad Suczawicą, graniczy od wsch. z obszarem Solki, Glitu i Wołowca, od płn. z Horodnikiem Górnym, od zach. z obszarem Fürstentalu i Suczawicy, a od płd. z obsz. Humory klasztoru. Zabudowania wiejskie legły przeważnie na płdn. prawym, w mniejszej zaś części na północnym lew. brzegu Suczawicy. Suczawica przepływa północny obszar M. , od zach. ku wsch. , na przestrzeni 9800 m. , tworząc obszerne kamieńce i liczne wyspy. Większa część płdn. obszaru jest lesistą i górzystą. Przerzynają go liczne potoki i strumienie, dopływy Suczawicy, mianowicie 1 Soarek Soarecu, bijący z płn. stoczystości góry Moierilor 943 m. , płynący na płn. krętym biegiem i uchodzący na zach. granicy M. do Suczawicy; 2 Haska al. Soarek mały, prawy dopływ Soareka, cały na obsz. M. ; 3 Fioka; 4 Hawrysz, oba z pod góry Cirisei 708 m. płynące, pierwszy na płn. , drugi na płn. wsch. przez wś M. ; 5 Jasłowiec al. Jazłowiec, płynący na wsch. , w górnym biegu tworzący granicę M. od Glitu, i uchodzący do Suczawy, wreszcie 6 Wołowiec z 7 Herbowcem, płynący na wsch. do Suczawicy. Na północnozachodniej granicy wznosi się wzgórze Fotului 539 m. triangul. . Wzdłuż zachodniej granicy cią gnie się lesisty grzbiet Obczyzna Tressora, w nim szczyt z polaną Tressora, 1039 m. wys. i szczyt l011 m. ; następnie dział Hełm Holm, z czubkami 930 m. , 874 m. , 856 m. i 560 m. Między tymi dwoma grzbietami a pot. Soarekiem rozpościera się las Soarek. Nad źródłowiskami Soareku wznosi się szczyt Pietra Moierilor, 943 m. , od niego na płn. , na wsch. granicy, szczyt Hultur 986 m. ; między Jazłowcem a Wołowcem, potokami, wzgórze 488 m. wys. ; wzniesienie wsi nad Surawicą, zach. kraniec 490 m. , most na gościńcu z Wikowa wiodący, 444 m. Na północ od pot. Haski, między nim od płd. , Soarekiem od zach. , a wschodnią granicą, wznosi się góra lesista Ples 841 m. ; na północnym stoku tejże góry wytryskuje obfita solanka źródło słone. Liczba mk. 2956 r. 1880. Ma kościół par. rzym. kat, i st, p. Wś rządowa. Br. G. Mareckie, wś, pow. miński, nad rz. Wołma, w pobliżu mczka. Wołmy, w okr. polic. 2im rakowskim; ma osad 3, miejscowość mocno falista, bezleśna, grunta i łąki dobre. Mareczki, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Celejów, par. Wąwolnica. W 1827 r. wś rząd. 13 dm. , 93 mk. Należała do dóbr sstwa kazimierskiego ob. t. III, 928 I. Marenic, prawy dopływ Czeremoszu białego, ob. Czeremosz. Marenicze, Marmiczeny, ob. Marynicze. Marentschine niem. , ob. Marzęcino. Marenzów, ob. Kuznocin. Marenzen niem. , ob. Maroz. Marepy, część Obroszyna, pow. gródecki. Mare recens łac, zatoka fryska albo świeża. Mare salsum łac, Baltyk, niem. Ostsee. Mares. Litewska nazwa hafu kuryjskiego. Maretzey, ob. Merycej. Mareza 1. niem. Mareese wś, pow. kwidzyń ski, st. p. Kwidzyń, gdzie jest także kościół paraf. Obejmuje 945. 28 mr. , 159 budynków, między tymi 60 dm. ; 523 mk r. 1868. 465 ew. , 111 kat. Podatek od gruntu wynosi 522 tal, , od budynków 103 tal. ; jestto przedmie ście Kwidzyna ob. . 2. M. , niem. MareeseSchloss, majątek prywatny, powiat kwidzyń ski, stacya pocztowa Kwidzyn, 5 kilomet. odl. ; obejmuje 60. 89 ha. roli orn. i ogr. , 32. 14 łąk, 4. 74 pastw. , 0. 69 boru, 1. 00 nieuż. , 3. 18 wody, razem 102. 64 ha; ; czysty dochód z gruntu wynosi 2763 marek. Właśc. jest Jan i Henryk Ehms. R. 1868 było tu 8 bu dynków, między tymi 3 dm. , mk. 45, 38 ew. , 7 kat. Podatek od gruntu wynosi 159 tal. , od budynków 5 tal. Kś. Fr. Marczina wolla Mar Marężów, ob. Kuznocin. 1 Margaczewszczyzna al. Marchaczewszczyzna, wś i folw. w płd. stronie pow. mińskiego, w obrębie gm. NowoSwierzni, w okr. polic. kojdanowskim, w par. kat. swierzeńskiej, nad rzeczką dopływem Niemna. Wś ma os. 12, grunta i łąki piękne, miejscami bezleśna. Folw. pamiętny pobytem młodziutkiego Syrokomli na gospodarstwie od 1836 do 1841 r. Tu stawił lirnik litewski pierwsze kroki na drodze umysłowości, kształcił się samoistnie bez zaso bów pomocniczych, obcował z naturą i z ludem pokochawszy go przez poznanie bied jego ów czesnych. Ob. wyd. zupełne dzieł Kondrat. z r. 1872 w przedm. Korotyński mylnie mówi, że M. u źródeł Niemna, początek bowiem tej rzeki o mil 4 stąd na północ. A. Jel. Margaliszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 6 katol. 1866. Margałówka al. Margołówka, wś i folw. pow. kalwaryjski, gm. i par. Simno, odl. 33 w. od Kalwaryi a 11 w. od Niemna; wś ma 7 dm. , 26 mk. ; folw. 7 dm. , 21 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Margałówka ma mr. 418 grunta or. i ogr. mr. 254, łąk mr. 95, lasu mr. 64, nieuż. i place mr. 5, bud, mur. 1, z drzewa 8, płodozmian 4 polowy, są pokłady torfu; folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Simno. Margań, ob. Margoń, Margareta, nazwa pieca wysokiego żelaznego w Jakubenach, w pow. kimpolinskim, na prawym brzegu Bystrzycy Złotej. Br. G. Margareth, pols. Bobrowice albo Gajtowo w 1276 r. Goycone al. Boberwitz, 1313 Margaretha, 1344 Boberowitz, wś, pow. wrocławski o 1 5 8 mili od Wrocławia. Posiada kościół par. katol. , 434 mk. 89 ew. . Cegielnie tutejsze zaopatrują Wrocław w cegłę Knie. Por. też Bobrowice, Margarethenhof niem. , os. założona w r. 1870, pow. wałecki, st. p. Jastrowie. Margaszka, folw. , pow. łęczycki, gm. Tkaczew, par. Leźnica Mała. W 1827 r. 1 dm. , 6 mk. Margawszczyzna, ob. Leśnictwo, tom V, 1602. Margeczan, Łuczański potok. Margeczan al. Margecan, pot. górski w hr. spiskiem Węg. , wypływa w Beskidach spiskich, w obr. gm. Pawian, kilku strugami leśnymi; płynie zrazu na wsch. , poczem wygina się na płd. ; wzdłuż swego biegu tworzy granicę między gm. Łuczką i Kolbachem z praw. brz. a gm. Olszawicą, Podproczem i Ordzowianami z lew. brz. . W końcu przepływa obszar wsi Kolbachu i w Podegrodziu Kirchdrauf łączy się z praw. brz. z Łuczańskim pot. , tworząc Rybniczek, dopływ Hornadu. Nad tym potokiem legły folw. Margeczan i młyn Wyźni i Niźny Kolbachski. Długość biegu czyni 11 kil. Na obszarze Podegrodzia pędzi kilka młynów i tracz. Z pomiędzy do pływów uwagi godnym jest potok Kolbach od prawego brzegu. Br. G. Margeczany al. Margiczany, węg. Margitfalu wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. bań skim, przy ujściu rz. Hnilca do Hornadu; w Rudawach Spiskich, w okolicy górzystej i uroczej, st. dr. żel. koszyckobogumińskiej, o 43 kil. od Koszyc, od wsch. graniczy z hr. szaryskiem, a zwłaszcza z gm. Klembarkiem, Mikluszowcami i Fönixhuta; od płd. wsch. i zach. z Jaklowcami, a od zach. z Kluknową. Obszar tej gm. obejmujący 1933 katastr. sążni kwadr. r. 1880, dzieli rz. Hornad na dwie połaci, północną i południową. Płn, górzysta i lesista tworzy płd. wsch. stoczystość Czar nej Hory 1023 m. , z której spływają wody do Hornadu. Wzdłuż doliny Hornadu ciągnie się droga wspomnianej kolei, przeważnie po północnym jego brzegu. Niemniej górzystą jest płd. połać. Tu wznosi się nad prawym płd. brzegiem Hornadu, wzgórze, zwane Cymermańskim wierchem 669 m. , na którego płn. stoku wije się gościniec hornadzki. W płd. wsch. stronie od płd. ku płn. toczy swe bystre wody Hnilec, zlewając je tutaj do Hornadu. Ma dm. 113, mk. 649 r. 1880. Należy do par. rz. kat. w Jaklowcach, sądu powiat, i urzędu podatk. w Gielnicy Hnilcu, urząd poczt. i telegr. w miejscu. Br. G. Margel, część Kiźminej, pow. dobromilski. Margen al. Margeński potok, potok leśny, wypływa w ob. gm. Hryniowy, w pow. ko sowskim, w Karpatach lesistych, z pod g. Niźniej 1386 m. w dziale Hostowca ob. ; płynie na wschód u północnego podnóża Ho stowca 1274 m. , a południowego podnóża Czarnego Działu 1217 m. , przez las Suszycę i zlewa swe wody do Czeremoszu Białego, Długość biegu 3 kil. i pół. Br. G. Margen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Dawile, leży niedaleko granicy rosyjskiej; 1857 r. 107 mk Margen niem. , wś nad zatoką fryską, pow. fiszhuski, st. p. Metgethen; obejmuje 133 mr. , 20 mk. r. 1857. Margen niem. , dobra ryc, pow. fiszhuski, st. p. Metgethen 5 kil. odl. , obszar wynosi 245. 92 ha. , mianowicie jest tu 108. 44 ha. roli orn. i ogr. , 128 łąk, 9. 48 nieuż. , czysty dochód z gruntu przynosi 3039 marek. Właśc. jest Harry Lührsen. 1857 r. 95 mk. Margen niem. , majątek chełmiński, pow. nizinowski, st. p. Skajzgiry, 3 kil. odl. Obszar ziemi wynosi 221. 24 ha. roli orn. i ogr. , 9. 83 pastw. , 24. 25 lasu, 6. 75 nieuż. , 1. 56 wody, razem 263. 63 ha. , które przynoszą 2480 mrk Marężów Margenau czystego dochodu. Właśc. jest Molier. 1857 r. 67 mk. Ks. Fr. Margenau, ob. Marienau. Margenauer Kampe niem. , os. , pow. malborski, st. p. Piekło. Margenwalde dok. , ob. Marwałd. Margenwerder niem. , ob. Kwidzyn, Marggrabowa niem. , ob. Margrabowo. Margi po litewsku dziewicze, piękne, je zioro o milę od Trok położone, niegdyś posia dłość kapituły wileńskiej, dzisiaj własność rządu; pomiędzy dwoma pasmami wzgórzy, na zielonym tle łąk i sosniaków, prawdziwie pię kny przedstawia widok; poczyna się od wsi Pięknienie, ciągnie się około wiorsty do wsi Markuciszki. Kar, Ger. Margicani, ob. Margeczany, Margiecany, ob. Margeczany. Margierowo, wś, pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. 57 w. od Kalwaryi, ma 3 dm. , 16 mk. Margiliszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 5 katol. 1866. Marginie, ob. Mardzina. Margiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. 35 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 45 mk. Margiszki, wś, pow. rossieński, par. gawrońska. Marglauken niem. , wś, pow. nizinowski, st. p. Skajzgiry; 611 mr. rozl. , 108 mieszk. 1857. Margole, wś, pow. biłgorajski, gm. Sól, par. Puszcza Solska. Należy do dóbr ordynacyi Zamoyskich. Margoliszki, wś rząd. , pow. trocki, 2 okr. adm. , 59 wiorst od Trok, 1 dm. , 12 katol. 1866. Margołówka, ob. Margałówka, Margoń, przys. do Popradowy w pow. no wosądeckim, należy do parafii gr. kat. w Ma dejowy a rzym. katol. w Nawojowy; liczy 109 rzym. katol. i wraz ze wsią Rybieniem 31 gr. katol. , loży na wschód od Popradowy nad małym bezimiennym potokiem uchodzącym z praw. brzegu pod Popradową do Kamienicy. Dolinę górską otacza od północy góra Skolnik 672 m. od wschodu Kania góra 697 m, a od południa Margoń 742 m. bezwzględnej wyso kości. Całą dolinę zajmują rozrzucone zabu dowania. Mac. Margoń, dwa szczyty górskie lesiste, w dziale wodnym między Kamienicą t. III, str. 746, 2 a Kamionką, jej dopływem t. III, str. 793, 1, jeden zachodni M. wyżni, na obszarze gminy Popardowej, w pow. nowosądeckim, 742 m. wysoki, drugi wschodni M. niżni, na obsz. gm. Rybienia, 777 m. npm. Na płn. od tamtego wznosi się Kania g. 697 Słownik geograficzny. Tom VI, Zeszyt 62. m. , a na płn. od drugiego Solisto 684 m. . Na płn. zach. stoczystości M. wyźniej legł Margoń al. Margań, przysiołek gm. Popar dowej. Br. O. Margonia, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Topią, kościół paraf. ewang. , łąki, pastwiska, lasy, 307 mr. Margonin, rzeczka, dopływ Noteci z lew. brzegu. Wypływa ze wzgórza na południe od miasta t. n. , biegnie ku północy, przepływa przez jeziora t. n. , i płynąc ciągle ku północy, śród bagnistej doliny rozciągającej się po obu brzegach Noteci, łączy się z Notecią niedaleko Miasteczka Friedheim. Margonin, jezioro pod miastem t. n. w pow. czarnkowskim, ma około, 1600 mr. obszaru. Przepływa przez nie rzeka uprowadzająca wody jeziora do Noteci. Margonin 1. miasto nad jeziorem i rzeką t. n. pow. chodzieski, w okolicy leśnej dość urodzajnej. Dwie miejscowości a M. , miasto, b Müllerowo, folw. , 2105 mr. rozl. W r. 1881 M. miał 1946 mk. , 871 ew. , 886 kat. , 189 żydów; w r. zaś 1871 było 211 dm. , 1943 mk. , 933 ew. , 789 kat. ,. 221 żyd. , 389 analf. Sąd okręgowy należy do sądu ziemiańskiego w Pile. Kościół kat. paraf. należy do dek. czarnkowskiego, kościół protestancki paraf. do dyecezyi chodzieski ej, synagoga. Szkoła elementarna kilkoklasowa. Mieszkańcy trudnią się przeważnie rolnictwem, nadto wyrabianiem sukna i wyprawą skór. Gościniec idący z Wągrowca przez M. do Szamocina i Białośliwia Weissenhohe łączy Chodzież z Wągrowcem i Wyrzyskiem. St. kol. żel. Białośliwie o 15 kil. Urząd pocztowy trzeciej klasy, stacya telegraficzna, poczta osobowa z Białośliwia przez M. do Wągrowca. W r. 1811 było 1. 55 dm. , 1424 mk. ; w r. 1831 zaś 202 dm. , 1813 mk. , 714 ew. , 636 kat. i 463 żyd. Pod M. znajdują się dwa tak nazwane szańce szwedzkie, jeden pod samem miastem, drugi nad jeziorem, niedaleko miasta. M. jeszcze w początku XVII w. był wsią należącą do rodziny Rozrażewskich. Kościół istniał tu już w początkach XVI w. por. Łaski, Lib. Ben. I, 179 pod wezw. ś. Wojciecha. Kiedy został M. miastem niewiadomo. Od Rozrażewskich M. przeszedł w ręce Ciecierskich, potem Skórzewskich. 2. Margonińska wieś, dom. i gm. , niem. Margoninsdorf, pow. chodzieski, 12600 mr. rozl. , z których przeszło 8000. mr. lasu; 8 miejsc a M. , dom. , młyny, b Folusz Walkmühle, c Nowymłyn Neumahle, d Rudki Rutke, dom rybacki nad jeziorem; folwarki e Lipin lub Lipiny, f Lipińskie czworaki Steinau; obydwa mają 2400 mr. rozl. , g, Weśrednik ma 1560 mr. i młyn, h Borowo Eichenau 620 mr. , razem jest 42 dm. , 459 mk. , 260 ew. , 199 kat. , 97 analf. 8 Gorzelnia parowa, młyn, cegielnia. Poczta, gośc. i tel. w Margoninie mieście o 2 kil. , st. kol. żel. Białośliwie o 14 kil 3. M. , wś, 20 dm. , 237 mk, 130 ewang. , 107 katol. , 58 analf. M. St. Margóra al. Mirgora, wyniosłość na odludnem, zapadłem polesiu w pow. bobruj skim, ku granicy pow. słuckiego, o 2 w. na płd. od wsi Soroki, wysoka przeszło na 94 sążni, czyli na 662 stopy ang. ; w około niziny i moczary leśne. A. Jel. Margowice, ob. Morgowice. Margrabowo al. Margrabowa Kętrz. , niem. Marggrabowa al. Olecko, niem. Oletzko, m. pow. w obwodzie regencyi gąbińskiej, na pol. prus. Mazurach, leży miedzy rz. Legą a wielkiem jez. Oleckowskiem, niedaleko granicy polskiej, 9 mil od Gąbina, pod 54 2 płn. sz. , a 40 10 wsch. dłg. , 170 m. npm. , w pięknej górzystej okolicy. 1877 r. 4346 mk, 1879 r. 4412 mk. po większej części ewang. , którzy mówią po niem. Tylko niższe warstwy, zwłaszcza lud roboczy, wynoszący tu 10, mówi po polsku. Gleba składa się z żwiru, gliny i piasku i wydaje różne zboża i kartofle, które skupują gorzelnie w mieście i w okolicy się znajdujące. To też miasto tutejsze prowadzi znaczny handel spirytusem i zbożem z Królewcem, który uławia kolej stąd do Wystrucia i dalej do Królewca prowadząca. W miejscu jest fabryka machin żelaznych i browar, dalej młyn parowy do mielenia kości, drukarnia połączona z księgarnią, bank kredytowy i pożyczkowa spółka, dworzec kolei żel. , stacya telegr. , sąd okręg. , landratura, kasa powiatowa, urzędnik katastrowy, urząd poborowy Steuer Amt; jarmarków odbywa się rocznie 8 i to 4 kramne i 4 na bydło i konie r. 1856, najnowszy kalendarz wylicza tylko 4 jarm. , które jednak trwają zawsze 2 dni. Do miasta należało 1858 r. 106 włók roli or. , 7 wł. łąk i 563 mr. prus. boru. Bite trakty któremi idzie poczta prowadzą z Gąbina przez M. do Ełku, i z M. do Widmin przez Dunajki, nadto z M. do Wieliczek; omnibus prywatny dochodzi z M. do Czymoch. M. jest bardzo rozwlekle budowane, sam rynek niemałą ozdobę miasta stanowiący obejmuje blisko 2 ha. obszaru. Na środku rynku stoi śród zagajeń ewang. kościół zbudowany pewnie krótko po r. 1560, dalej magistrat, szkoła miejska. Mk liczyło miasto 1782 r. 1620, 1818 r. 1908, 1837 r. 1629, 1856 r. 3472, 1861 r. 3776, 1864 r. 4081 dm. liczono 1856 r. 248. Tutejszy okrąg urzędu stanu cywilnego liczył 1880 r. 4347 dusz; 1882 r. urodziło się 140 dz. , zawarto 26 ślubów, umarło 125 osób. Tutejsza poczta 2 klasy wysyła 6 poczt, tyleż przyjmuje dziennie dotąd; listów, kart korespond. i t. d. nadesłano 1878 r. 146200, wysłano 139300, paczek bez deklar. wartośc, nadeszło 18100, wysłano 8200, listów i paczek z dekl. wart. nadeszło 1700, reprezentujących 2, 112, 900 marek. ; wysłano 2300 reprez. 2, 99800 mrk. Zaliczek pocztow. nadeszło 1100 z 10, 700 mrk. ; mandatów poczt. nadeszło 505 na 55, 402 mrk. ; przekazów poczt. nadeszło 5203 z 187, 348 mrk. , wysłano 11360 z 710, 533 mrk. Podróżujących pocztą było 2215; za portorya wpłynęło 30, 161 mrk. ; telegramów nadeszło 1658, wysłano 1803; za telegramy zapłacono 1496 mrk. Historya miasta W miejscu gdzie dziś jest miasto, stał już za czasów krzyżackich nad jez Oleckowskiem dwór myśliwski Jagdbude. ob. Toppen Gesch. Masur. str. 212. R. 1560 zjechali się tu król Zygmunt August i ks. Albrecht, który na pamiątkę tej rozmowy założył tu miasto i Margrabowem je nazwał. Wiadomo, że Zygmunt wówczas r. 1561 także o 8 mil od M. w Polsce wystawił miasto Augustów zwane. M. było przy zakładaniu obliczone tylko na 300 mieszczan; w herbie ma połowę czerwonego orła i białe i czarne pole. Tutejszy kościół katol. został fundowany r. 1853 d. 27 sierp. in honorem victoriosissimae Cruois et a. Adalberti przez ks. sufragana Frenzla konsekrowany, jest patronatu biskupiego; r. 1878 liczyła par. margrab. należąca do dek. sambijskiego, 597 komunikantów. Ze starszych wypadków historycznych zapisujemy jeszcze, że podczas drugiej wojny szwedzkiej zaszła 22 paźdz. 1656 r. między Szwedami i Brandenczykami z jednej, a Polakami i Tatarami z drugiej strony pod M. pomyślna dla oręża naszego potyczka. Przy tej okazyi uległo miasto, które niedawno przedtem pożar dość znaczny nawiedził, całkiem zniszczeniu wraz z kościołem i ratuszem. Podczas wojny 7letni 1756 1763 obsadzili Rossyanie 2 sier. 1757 r. miasto tutejsze, dowodzili nimi Sybilski i LieJuż dzień przedtem oświadczyli byli wen. mieszkańcy, że się poddają carowej i wykonali też niebawem na rozkaz głównodowodzącego feldmarszałka Apraxina hołd poddańczy, za to też miasto mało co ucierpiało, dostało nawet straż, by je strzegła przed wybrykami żołdactwa, ale wsie okoliczne tem większe poniosły straty. Już 5 sierp. opuścili Rossyanie miasto i ruszyli do Gołdapii, gdzie się rozłożyli obozem. Powiat. Za czasów krzyżackich należał dzisiejszy pow. margrabowski do głównego wójtostwa lackiego. Na początku XVI w. oddzielono od niego wschodnią część i utworzono z niej i z przyległej puszczy nad granicą litewską pow. straduński, który, gdy rezydencyą starostów przeniesiono do Olecka, zwano potem oleckowskim. Oleckiem zaś zowią, Polacy zwłaszcza, Margrabowo od zamku Olecka, którego ruiny podobno jeszcze do dziś dnia sterczą nad Margrabowskiem jeziorem. O zam Margóra Margrabowo ku tym nie mogliśmy jednakowoż znikąd zasięgnąć bliższej historycznej wiadomości, a Adlerhold 1704 str. 729 powiada, że Olecko leży nad rz. i jez. tejże samej nazwy; stąd może poszło, że Polacy i miasto tam założone Oleckiem zwali. Starostami oleckowskiemi, których początkowo straduńskimi zwano, byli według Töppena 1 Antoni v. Lehwald1530; Kasper v. Aulack 1532; 3 Sebastyan v. Lehndorff 1540; 4 Kasper v. Aulack 1542 1544. 5 Michał y. Eysack w Stradunach 1544; 6 Krysztof v. Glaubitz 1548 1560; Reinhold Y. Eysack, rządca 1557; 8 Krysztof v. Eysack 1557, także rządca; 9 Wawrzyniec Y. Halle 1561 1568 al. 1569; 10 Henryk Y. Kracht 1570 1581; 11 Piotr v. Podewils 1587 1601; 12 Rufus y. Glaubitz 1599 96; 13 Sebastyan v. Lehndorff 1601 1603; 14 Baltazar v. Fuchs, radca ziemiański 1613 1624; 15 Jan Albrecht v. Perbandt 1625 1628; 16 Krysztof Joachim v. Packmohr, szambelan 1632 36 1645; 17 Zygmunt v. Wallenrodt 1645; 18 Wolf v. Creytzen 1645 63; 18 Krysztof Albrecht v. Schönaich, porucznik 1653 54; 19 Krystyan Ludwik v. Kalckstein, porucznik 1654 56; 20 Henryk y, Wallenrodt, porucznik 1658 59; 21 N. N. Y. Proeck 1665 rządca 22 Henryk Y. Wallenrodt, porucznik 1666; Jan Albrecht Y. Königsegg 1670 77; 24 Jerzy Henryk Y. Perbandt 1684 88; 25 Fryderyk Wilhelm T. Lesgewang 1688 95; 26 Fryderyk y. Tettau 1701 11; 27 Krysztof burgrabia i hr. DohnaSchlodien 1713; 28 Ernst Władysław hr. Y. Dönhoff, podporucznik aż do 1727; 29 Jan Krysztof y. Hirsch, rządca 1723. 30 Fryderyk y. Egel 1727 34 1736; 31 Dyteryk Albrecht v. Lesgesang 1730 33 rządca; 32 Karol Ehrentreich v. Rappen do 1736, także rządca; 33 Karol Fryderyk hr. v. Posadowski 1737 47; 34 Tymoteusz v. Brauchitz 1741, rządca; 35 August Reimar Juliusz Y. Schwerin 1747 f 1754; 36 Ewald Jerzy Y. Kleist 1754 68; 37 Jan Wacław v. Zastrow 1768 73 i 38 Krysztof Karol v. Buelow 1773 88. Kętrz, zaś wymienia jako pierwszych 5ciu, innych, są nimi 1 Tomasz Kantzler, burgrabia straduński 1526; 2 Piotr Schwarz, burgr. i ssta straduński 1526 31; Kasper v. Aulak, ssta straduński 1537 44; Michał v. Eysak, ssta straduński 1544 50; Krysztof v. Glaubitz, ssta straduński 1554 60; 6 Wawrzyniec v. Halle, ssta oleckowski 1561 67. Ob. O ludn. pol. w Prusiech, str. 637 638. Dzisiejszy pow. oleckowski zawiera 15, 5 mil kwadr, czyli 85, 302 ha. i leży między 39 45 i 40 24 wsch. dł. a 53 54 i 54 14 płn. szer. ; graniczy na wsch. z Król. Pols. , na płn. z pow. gołdapskim na zach. z pow. węgoborskim i łeckim, a na płd. z łeckim. Największa rozciągłość z wsch. na zach. wynosi 4 1 2 mili, z płn. na płd. 5 mil. Pod względem orograficznym leży pow. margrabowski prawie cały na wyżynach, można nawet powiedzieć, że jest najwyżej położony ze wszystkich powiatów Prus wsch. , choć niektóre okolice dawnych powiatów leżą może wyżej. Najwyższym punktem całego pow. są góry Szeskie Seeskerberg tuż nad granicą pow. gołdapskiego, do którego częściowo przechodzą, wznoszą się 922 stóp npm. , nawet najniżej położone okolice Hasny wzbijają się jeszcze 350 406 stóp nad Baltyk, tak że przecięciowa wyniosłość przeszło 700 stóp. Od gór Szeskich rozchodzą się wyżyny na wsch. i zach. , potem opadają powoli ku płd, , gdzie jest pow. łecki; w ogóle więc cały nieomal pow. margrabowski jest górzysty, tylko na płd. zachód i płd. wsch. granicy są równiny, chociaż i tu nie brak pagórków. Granica między wyżej a niżej położoną częścią powiatu ciągnie się od Mieruniszek na Monety, Olszewo, Gordejki i Świętajno do rzeki Hasny, ku wiosce Szczecino wie. Klimat powiatu jest w ogóle chłodny, spostrzeżenia 9letnie pokazały, że średnia ciepłota roczna wynosi tylko 5, 3 R. Najwyższa temperatura pokazywała 27 R. w cieniu, najniższa 26 R. Powietrze jest wilgotne, niebo częściej zachmurzone jak wypogodzone. Całkiem pogodne dni należą do rzadkości, bardzo często następuje nagła zmiana temperatury. Lód i śnieg pokrywają ziemię na stopę nieraz 5 6 miesięcy, od listopada do kwietnia. Wiatr wieje najczęściej z zachodu, wiatr płn. zach. sprowadza oziębienie powietrza, co tem więcej czuć się daje, że nie ma tu borów, które wycięte zostały. Burze i grady nawiedzają powiat dosyć często, zwłaszcza okolice w pobliżu gór Szeskich położone. Pod względem gleby zawiera powiat 0, 357 mil kwadr. czyli 2, 3 gleby gliniastej, 11, 530 mil kw. czyli 74 gleby mieszanej, 2, 614 mil kw. czyli 16, 9 piaszczystej, 0, 233 mil kw. czyli 1, 5 torfowej, wody obejmują 0 758 mil kw. czyli 4, 9 obszaru. Pola kamieniami jakby zasiane trafiają się dość często, uprawiać ich prawie niepodobna; taką glebę mają np. Łęgowo i Stassen. Jeziór liczą w powiecie 37, z obszarem wynoszącym 13, 807 mr. Największe są Hasny, obejmujące 2367, 48 mr. i W. Oleckowskie 1087, 87 mr. ; ostatnie jako i jez. Sedranki 301 08 mr. pokryte są na dnie pniami i kłodami, utrudniającemi bardzo rybołóstwo. Gdy r. 1864 Sedranki nagle opadły, wynurzyła się w środku jeziora wyspa, pniami drzew starych pokryta. Z innych znaczniejszych jeziór wymieniamy jeszcze Litygajno, Pillwanz niem. , Krzywe, Gr. Schwalg niem. czyli Szwałk; Dobskie, Krzywił, M. Oleckowskie, Mieruniskie Mie runskerSee, Gąskie GonskenerS. i Kukowskie. Rola orna zawiera 162506 mr. czyli 48, 7, ogr. 346 czyli 0, 1; razem 7, 6 mil kwadr. , łąki obejmują 59, 789 mr. czyli 17, 9, pastw. 35, 757 czyli 10, 7, razem 4, 5 mil kwadr. , lasy 50, 189 mr. czyli 15, 0; torfowe pokłady 0, 233 mili kwadr. czyli I, 5, wody 15, 750 mr. czyli 4, 7 od tych płacą podatek; bez pożytku jest 607 mr. czyli 0, 2 całego obszaru, nieuż. i t. d. wynoszą 123 mr. Zboże jare można dopiero pod koniec kwietnia siać. Zbiór żyta zaczyna się zazwyczaj 25 lipca, potem zaraz jęczmień, owies, pszenicę i groch, tak że pod koniec sierpnia główne żniwa są ukończone. Pierwsze sianożęcie rozpoczyna się w końcu czerwca, drugie na początku sierpnia. Oziminę sieją w połowie sierpnia i września. Na wiosnę uprawiają w płdn. części pow. już rolę, podczas gdy w północnej wyżej położonej części jeszcze jest sanna. Na dobrach jest płodozmian 5 do 7po lowy, na gburstwach 3polowy. Obszar wsi jest bardzo różny, mamy tu bowiem osady 300 do 5, 700 mr. zawierające. Prócz zwyczajnej mierzwy używają do koniczyny gipsu i popiołu torfowego albo nawozu z trzęsawisk i moczar; na niektórych dobrach użyzniają glebę zmielonemi kościami. Żytem zasiewają około 40000 mr. , kartoflami 20000, owsem 15000, pszenicą 10000, grochem 6000, jęczm. 5000, lnem 1000. Bukwity uprawiają bardzo mało. Przecięciowo przynosi mr. żyta 5 korcy i 1200 funt. słomy, pszenicy 7 korcy i 1200 funt. słomy; owsa 8 kor. i 800 f. słomy, jęcz. 9 kor. i 800 f. sł. , grochu 5 kor. i 800 f. słomy. Z jarzyn sadzą marchew, cebulę, brukiew, rąkiel i kapustę, która u niższych warstw oprócz kartofli stanowi główną potrawę. Drzewa owocowe pielęgnują z wielką starannością, ale przeważnie tylko na dobrach. Bory na gruntach prywatnych z małymi wyjątkami zmniejszają się od roku do roku, nie tak fiskalne, które zajmują 21, 095 mr. Najczęściej trafiają się sosny, buki, brzozy, osiny, rzadko kiedy olsze i dęby. 1867 r. liczono 7652 koni, r. 1873 zaś 7437, a więc 215 mniej, co się tłumaczy ostatnią wojną francuską. Bydła liczono 14731 sztuk 1867 r. ; a 1873 r. 18539; owiec 1867 r. 36381; 1873 r. 41447; świń 1867 r. 8002; 1873 r. 8522; kóz 1867 r. 27; 1873 r. 21; ulów 1867 r. 1096; 1873 r. 1501. Konie mazurskie są wytrwałe, choć przy lichej paszy; za konia płacą 50 80 tal. , za najlepsze 150 tal. ; za krowę 18 40 tal. ; za gęś 20 sbr. 1870 r. ; psów liczono 1867 r. 1860. Ryb dostarczają liczne jeziora wielką obfitość. Najczęściej znachodzą się szczupaki, leszcze, sztynki, okonki, płocie, liny, morenki i raki Fiskalne jez. są wydzierżawione i to po większej części pol. żydom, którzy ryby wysyłają do Polski, już to łodziami, już to w beczkach. Osad liczy tutejszy pow. 192 1877 r. , mianowicie 1 miasto, 3 królewskie domeny, 26 dóbr ryc. i 13 większych dóbr, 19 folw. , 5 młynów i 5 osobno stojących domów, 109 wsi, 16 prywatnych i 17 królew. leśnictw. Po separacyi wyniosło się wiele gospodarzy ze wsi na wybudowania, ich miejsce zajęli zagrodnicy. Dóbr i gburskich posiadłości, obejmujących 600 3000 mr. jest 28, 300 600 mr. 32; 30 300 morgów 1509; 5 30 morgów 563; mniej jak 5 morgów 824. Budynków było 12917; między temi 4435 dm, a 7703 dymów 1871 r. , gmachów publ. było 118 i to dla władz państwowych 4, powiatowych 1, dla szkół 83, dla kultu 10, włącznie z 1 synagogą, 8 dla duchownych, 5 szpitali, 1 lazaret powiatowy, 1 dom dla sierot i więzienie, przecięciowo mieszka w 1 domu na wsi 8, w mieście 13 mk. Domy w mieście są murowane i dachówką kryte, na przedmieściach są jeszcze stodoły ze ałomianym dachem. Domy po wsiach są z drzewa pod słom. dachem. Za lepsze pomieszkania płacą w mieście 100150 tal. , za średnie 60 80 talarów, za mniejsze dla rzemieślników 20 30 tal. ; dla robotników 12 tal. ; na wsiach płacą robotnicy 6 8 tal. W nowszych czasach dzierżawy wszędzie poszły w górę. Za mr. roli płacą 18 30 tal. Bite trakty przerzynają pow. w różnych kierunkach i to I. państwowe 1 z M. na Kowale i dalej w kierunku do Gołdapi na 18, 281 metrowej przestrzeni; 2 z M. do Gąsk, gdzie jest granica pow. łeckiego, 14, 033 metr. ; 3 z M. na Czymochy w pow. łeckim 13, 833 metrów; 4 kowalskomieruński do granicy pol. 12, 579 metr. . II. powiatowe łączą 1 Kowale z Dunajkiem 19, 765 metr. 2 M. z Wesołowem w kierunku na Wydminy. 19, 766 metrów; 3 Wieliczki z Gutami 11, 197 metr. , razem 111, 916 metr. Dróg zwyczajnych liczą 12. Kolej z Wystrucia na Darkejmy, Gołdap, M. , Ełk i Prostki, przerzyna środek powiatu z płn. na płd; stacye mają Kowale, M. i Kiöwen. Co się tyczy melioracyi osuszono już Markowskie łąki, od jez. łęgowskiego 68 mr. i jez. przy Judzikach całkiem osuszono; obejmowało zaś 261 mr. Ludności liczono 1880 r. 40, 781; 1879 r. 39, 276 mk, 1873 r. zaś 38, 512, i to 15, 593 niem. i 22, 919 pol. Miasto jest niemal wyłącznie niemieckie, na wsiach przeważa polska mowa 71 proc. Dawniej było inaczej, roku 1600 mieszkali według Kętrz. w M. nieomal sami polacy; jeszcze 1839 r. było między 28347 mk. 22074 polaków, którzy tedy tworzyli 78 proc. ludności, dziś tylko 58 proc. Niemcy więc pomnożyli się w ciągu 34 lat o 20 proc. do germanizacyi przyczynia się mianowicie ta okoliczność, że mazurzy są ewangelikami, mie Margrabowo Margrabowo nią się być prusakami. Co do wyznania liczono 1873 r. 37, 756 ew. , kat. 562, żydów 184 i 10 baptystów. Te liczby podaje niemieckie źródło Ob. Weiss R. B. Gumbinnen str. 221 ale co do kat. szematysmus dyecezalny warmiński z r. 1879 podaje, że par. margrabowska, liczyła samych komunikantów 597. R. 1839 było w pow. według Weissa 604 kat, t. j. 2 1 2 proc. całej ludności, dziś tylko 1 1 2 proc. ; żydów było 1838 r. 67 czyli 1 4, proc, dziś nieomal 1 2 proc. Ludność kat. zamieszkuje przeważnie pogranicze, gdzie się styka z Polską. Ew. liczą 7 kościołów i 9 predykantów, kat. 1 kościoł z J księdzem, żydzi 1 synagogę, zbudowaną r. 1834. Od r. 1869 70 przeszło z wiary kat. na ew. 29 osób, a wskutek mieszanych małżeństw 86; z wiary ew. na kat. 4; 2 żydów przeszło na wiarę lut. U prostego ew. ludu zachowała się jeszcze wiara, że wymijanki w kościele kat. są skuteczniejsze od tych, które w ew. kościele się odmawiają, dla tego spieszy gromadami w święta, zwłaszcza na Przemienienie pańskie do Olecka, do kat. kośc. Aby temu zapobiedz, odprawiają ew. w dzień ten rodzaj misyi, w której biorą udział wszyscy predykanci powiatu. Ew. grunta kościelne wynoszą 1553. 37 morg. Patronem wszystkich kośc. ewang. jest fiskus, dochód 8 ew. predykantów, można obliczyć za 10000 tal. Kat. kościół i proboszcza utrzymuje stolica bisk. warm. Szkół publicznych liczono 83; prócz tego są jeszcze 2 szkoły prywatne w mieście z 103 dz. 23 chł. i 80 dziew. . Nauczycieli było 103, dzieci szkolnych 6907, między tymi 48 kat. , przypadało więc na 1 naucz. 66 d. W pow. jest pow. kasa oszczędności r. 1855 założona, dalej spółka kredytowa 1866 i tow. kredytowe 1867. Ubogich było w mieście 1873 r. 53, na wsiach 560, na pierwszych wydano 1135 tal. , na ostatnich 1686 tal. , nadto znalazło w 5 szpitalach 16 szpitalników utrzymanie. Od r. 1867 1873 zmniejszyła się ludność o 1168 dusz 2, 95 proc, na milę kwadr. przypada 2534 mieszk. Większa część ludności trudni się rolnictwem; samych gospodarzy i właścicieli gruntów jest 3211, ze służbą razem 10685; rzemieślników było w mieście 164, na wsiach 820, handlem zwłaszcza zbożowym, zajmowało się w mieście 137, na wsiach 224 osób. Cały handel koncentruje się głównie w M. i w Mieruniszkach, ostatnie leżą już nad granicą polską; tam jest także koi mora celna I klasy. Większą część towarów wysyłają jednak na Czymochy w pow. łeckim, gdzie także jest poboczna komora celna. Import z Rossyi wynosił 186970 r. 1000 1200 ctr. lnu, 2000 ct. szmat, 8000 korcy siemienia lnianego i 2000 korcy owsa i jęczm. Prócz 2 targów odbywa się w M. 8 jarm. , a w Świętajnie 4. Na jarm. w M. przyganiają wiele koni i bydła z Polski. Oberży i karczem było w mieście 26, na wsiach 122, zbyt wiele; stacyi poczt. było 6, tel. 1 w M. Przemysł mało rozwinięty na wzmiankę zasługuje drukarnia w M. i hamernia w Nowym młynie, gdzie kują sztaby żelazne i robią machiny gospodarskie. Gorzelni jest 24; między temi 7 w mieście; browarów liczą 4, większych cegielni 3. Ludność robocza na wsiach dzieli się na 3 klasy; do pierwszej należą parobcy i służące; parobcy pobierają na dobrach 20 26 tal. myta, buty i sukmanę około 8 tal. warte u gbura 3 4 tal. myta, ubiór i 2 korce kartofli. Służące dostają na dobrach 12 14 tal. i ubiór w wart. . 3 tal. , u gbura 3 4 tal. , ubiór i nieco kartofli. Do 2ej klasy liczą się deputatnicy; ci pobierają na większych posiadłościach i dobrach, oprócz wolnego mieszkania i drzewa na opał 12 1 2 tal. myta, 12 korcy żyta, 3 korce jęczmienia, 4 korce owsa, 2 korce grochu, 1 4 morgi ogrodu, 125 prętów kwadr. dla kartofli, 60 80 dla lnu, zorane i zbronowane, siana dla 1 krowy, pastwisko do 2 3 świń z podściółką, przy młóceniucepami 1 11, machiną 1 16 kor. , rocznie około 50 kor. Za to jest w lecie od 15 kw. 15 paźdz. chłop i służąca zobowiązany do roboty od wsch. słońca do zachodu bez wynagrodzenia; zimą od 15 paź. do 15 kwiet. pobiera chłop 2 sbr. , służąca 1 sbr. , jeżeli żądają, musi i kobieta przyjść przynajmniej na poobiedzie, za co dostaje 2 sbr. Ta klasa jest więc dobrze uposażona. Do 3 klasy rachują zwyczajnych robotników; ci pobierają w żniwa 8 10 sbr. kobiety tylko 5 6 sbr. ; w innym czasie latem chłop 8 sbr. , kobieta 5 sbr. ; zimą chłop 5 sbr. , kobieta 4 sbr. Cały ich zarobek wynosi najwyżej 80 tal. na familią, jeżeli im się czasem kartofle nie udadzą, to są wskazani na dobroczynność drugich. To też niedziw, że i tu wychodztwo coraz się wzmaga. Co do podatków, przypada na każdego mieszczanina 1 tal. 2 fen. aż do 7 tal. , na wsiach 12 sbr. 8 fen. przecięciowo na każdego 17 sbr. 10 fen. Gospodarz 600 mr. posiadający, trzyma 4 konie, których utrzymanie kosztuje około 400 tal. Powiat m. w dzisiejszych granicach został zorganizowany r. 1818 Zawiera 7 ew. parafii i to Cichy z 23 wsiami, Gąski z 16, M. z 25, Mieruniszki, z 10, Szarejki z 18, Świętajno z 17 i Wieliczki z 20 wioskami; 6 osad należących do Cich i Świętajna, przyłączono r. 1861 do Orłowa w pow. leckim. Dalej liczy pow. 26 obwodów poborowych. Co do pośrednich podatków, należy pow. do głównej komory celnej w Ejtkunach; w pow. są 2 komory celne w M. i w Mieruniszkach przy nich jest ustanowionych 2 rendantów, 2 głównych kontrolerów, 3 poborowych dozorców Steuieraufseher i 12 strażni Margsdorf ków. R. 1872 miało do kasy wpłynąć podatku gruntowego 10, 049 tal. 10 sbr. od 82, 744 ha. , budynkowego 2996 tal. od dochodu 1254 tal. klasowego 16544 tal. od procederu 2492 tal. Okręgów policyjnych liczono 1873 r. 28, okręgów urzędu stanu cywilnego 1884 r. 18, są nimi Babki, Biała, Cichy, Dunajek. Gąski, Hasny, Kowale, M. , miasto i okrąg ziemski, Mieruniszki, Nory, Orzechówko, Szarejki, Świętajno, Stacze, Wężewo, Wesołowo i Wieliczki. Sejmik powiatowy liczył 1873 r. 28 posłów pierwszego stanu, t. j. posiedzicieli dóbr ryc. i takich dóbr chełm. , które zawierają przynajmniej 6 włók i nie należą do żadnej gminy, 3 drugiego stanu t. j. miasta i 3 trzeciego t. j. wsi. Do parlamentu i do sejmu wybiera tutejszy pow. razem z łeckim i jansborskim 2, względnie 1 deputowanego. sąd okręgowy jest tylko 1 w M, , przy nim jest ustanow. 7 sędziów i 27 niższych urzędników. Okręgów polubowych było 13. O przebiegu kolonizacyi tutejszego powiatu, która najprzód nastąpiła w południowej części w XV w. , zestawił Kętrz. bogaty materyał Ob. O ludn. pol. w Prusiech, str. 497 525 i 243 Choć tu w XV w. założono kilka wsi niem. , choć kilku ziemian i kilku panów niem. brało także udział w kolonizacyi, pomimo to pow. marg. miał r. 1600 charakter czysto polski, bo nawet we wsiach pierwotnie niem. , jakiemi były Cejzy, Piaski i Straduny, mieszkali tylko sami Polacy. Niemcy zaś zakładając wioski, posługiwali się Polakami, jak tego dowodzą pol. nazwy miejscowości przez nich założonych, jak Kowale r. 1471, Kukowo 1471, Turowo 1473, Mieruniszki 1541, Świętajny 1544, Żmudziny l475 pewnie z lit. kolonistami, Wężówka 1475, Niedźwiedzkie 1476, Babki 1476, Szarejki 1566 i t. d. Szlachta posiadała r. 1600 około 625 włók i składała się z wyjątkiem Wawrzyńca Rocha z samych Niemców. Ale później nie brakło i tu szlachty pol. ; tak np. mieszkali Bieniewscy w Wężewie, Ciesielscy w Mieruniszkaeh i innych wsiach, Czechańscy w Plewkach, Daszkiewicz w Białej, Dzięgielowie w Doliwach, Gliźmińscy w Przytułach i Rogoniaoh Kraińscy w Lenartach, Łęccy w Staczach, Łosiowie w Kukowie i Zalesiu, Mrazkowie w Kuczach, Skołowiczowie w Norach, Polkowscy w Kukowie i t. d. Semkowscy w Białej, Tyszkowie w Kowalach, Warkojowie w Białej, Więckowscy w Lenartach i Drozdowie, Wierzbiccy w Niedzwiedziach i Wilkasach. Z rzek znaczniejszych tutejsz. pow. zasługują na wzmiankę Lega ob. i Hasna ob. W dokumentach zachodzą jeszcze następ. rzeki i jez, Garbasznica, struga, nad którą leżą Mieruniszki Kętrz. O ludn. pol. str. 506; jez. W. Mieruniszki i Citkowa, między niemi leży wieś W. Garbas str. 506; jez. Bruk, Długie Kocio łek, Rumity; między niemi leżą Chełchy str. 514; jez. Gmojanka, W. Liga i Steinfiiess; między niemi leży wieś Doliwy str. 51, 4, strumyk Czerwonka, nad niem leży wś Krzyżowo str. 518; Mikołajówka jez. Guty str. 522, struga Bierk Mazury, str. 523 jez. Slep wś Slepie, str. 524, struga Biała, uchodzi do W. oleckowskiego jez. Lenarty, str. 525, Twardowski strumyk Czymochy, st. 502; strumyk borowy Heideflies, nad nim leży Niedźwiedzkie; str. 502. Marcinowo jez. Stożne str. 515 i Pełczanek jez. Stożne str. 515. Kś. Fr. Margsdorf niem, , ob. Markotów, Marguciszki, folw. , pow. święciański, 1 okr. polic. , mieszkańców. katol, 29, dm. 1, 1866. Margudzisiki zaść. szlach; , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 21 w. od Święcian, 1 dm. , 5 mk. starowierców 1866. Marguhnen niem. , wś, pow. iławski, st. p. Reddenau; 37 mk. 1857. Margulaezka, karczma na obszarze dworskim Dołżanki, pow. tarnopolski. Marguliszki, folw. rządowy, pow. święciański, 1 okr. polic. , 1 dm. 18 mk. starowierców 1866. Margunin, wś, należała do dóbr Kurszany, w pow. szawelskim ob. T. IV 939 2. Margupis, rzeczka, dopływ rz. Gerżdanwy, ob. Jurborg T. III 629 1. Marguszki, zaść. rząd. nad rz. Niemnem, pow. trocki, 4 okr. 82 w. od Trok, 2 domy, 11 mk. , z tego 9 kat. 2 praw. 1866. MariaAlois niem. , ob. MaryaAloizy. MariaeSanctae Castrum dok. , ob. Malbork. Mariae Sanetae Insula dok. , ob. Kwidzyn. Mariahilf, przedmieście m. pow. Kołomyi, kol. niem. , liczyła w r. 1880 mk. 242. Jest tu kapelania rzym. kat. erygowana w r. 1853 z funduszu religijnego. Kościół murowany, poświęcony w r. 1857. Do tej kapelanii na leżą wsie Diatkowce, Iwanowce, Kamioneczki małe z Dobrowódką, Majdanik pograniczny, przedmieście Nadworniańskie, Rakowczyk, Sa dzawka, Słobódka leśna, Szeparowoe i Tłumaczyk. W obrębie tej kapelanii było w roku 1881 kat. 1172, żydów 287. W M. jest szko ła fil. Lu. Dz. Mariampil, Mariampol, ob. Maryampol. Mariampol, ob. Maryampol Marianau niem. , pow. olesiński, ob. Ma rienau, Marianenhof, folw. , pow. chodzieski, 23 dm. , 254 mk. ; należy do gminy i dom. Szamocina. Marianenthal Mar Marianenthal, kol, , pow. kożuchowski. Należy do wsi Lippen ob. . Marlanenvorwerfe niem. , folwark do Mahnau. Marianken niem, ob. Maryanki. Marlannenhof niem. , osada, pow. starogrodzki, st. p. Godziszewo ob. . Marianow, ob. Maryanów, Marlenau, folw. , pow. pleszewski, 1 dm. . 6 mk. ; należy do gm. i dm. ; Grudzielec. Marienau Gr. L niem. , wś nad rzeką Liwną, pow. kwidzyński. Ma obszaru 196, 87 ha. ; budynków 204, między tymi mieszk. 115; r. 1868 było tu 1344 mk. , ew. 1023, kat. 248; podatek od gruntu wynosił 35 tal. , od budynków 125 tal. Par. kat. i ew. Kwidzyn, gdzie jest i najbliższa st. p. , szkoła w miejscu. 2. M. Kl. niem. , wś, pow. kwidzyński, st. p. Kwidzyn. Ma obszaru 574, 93 ha. , budynków 87, między tymi mieszk. 75, mk. 672 r. 1868 ew. 561, kat. 109; podatek od gruntów wynosił 63 tal, od budynków 43 tal. , paraf. kat. i ew. Kwidzyn, szkoła w miejscu. Marienau, 1. wś w pow. grotkowskim, ob. Lichtenberg, 2. M. niem. , kol. , pow. bystrzycki, par, Kieslingswalde, u stóp t. zw. MariaSohneebergu, góry 2528 st. wys. 3. M. niem. , pow. olawski, ob. Maryak 4. M. ob. Marynowo. Marienbach, rz. , dopływ rz. Egel wielki ob. Marienberg, dom. , pow. poznański, ob. Rosnowo. Marienberg niem. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Królewiec; 67 mr. rozl. , 15 mk. 1856. 2 M. niem. dobra, pow. frydlądzki, nad granicą powiatową; 8, 5 km. od Frydlądu, gdzie jest najbliższa st. p. i tel. Razem z folw. Moritzblick obejmują te dobra 23268 ha. roli orn. i ogr. , 27, 50 łąk; 3, 64 pastw. 52, 35 boru; 4, 24 nieużyt. razem 320, 13. Czysty dochód z gruntów wynosi 2523 mrk. Właściciel jest Karol. Grunau, 1856, 50 mk. 3. M. , dok. r. 1260, ob. Pelplin. Marlenbruch niem. wś, pow. labiewski, st. pocz. . Niemenice. . nad rz. Gilią; 87 mieszk. 1856. Marlenbruck 1. niem. , wybudowanie, pow. wałecki, st. p. Schönthal, zostało zało żone r. 1829, paraf. katol. Sypniewo, ew. Zamborst, szkoła Budy, niem Jagdhaus 1868 r. 2 budynki między temi jeden mieszkalny, 13 mk. ew. 2 M. niem. leśnictwo; pow. wa łecki, st. p. Schönthal, paraf. kat. Sypniewo, szkoła Budy; 7 budynków, między temi jeden mieszk, 13 mk. ew. Kś. Fr. Marienburg niem. , ob. Malbork. Marienburg niem, Zamek na wyspie marienburskiego jeziora w pow. Walk, gub. ryskiej. Wzniósł go 1341 r. mistrz zakonny Burchard von Drayleven. Rezydował tu osobny komtur 1390 r. spalił ten zamek Witold. R. 1702, gdy Szeremetjew zamek ten zdobywał, artylerzysta Wulf wysadził go w powietrze. ob. Felin T. II, 427. Marienburger Laachenhaus niem. wy budowanie rybackie nad jez. Druznem; pow. malborski, st. p. Elbląg. Należy do wsi Schwans dorf. Kś Fr. Marlenburger Stobbeahaus niem. , wybudowanie, pow. malborski, st. p. . Elbląg; szkoła Węgle. Marlenburger Urban al. Sudmanten niem. wś, pow. Kłajpedzki, st. p. Carlsberg. Obejmuje 430 mr. ; r. 1856 było tu 44 mk. Marlenburskie al. Alluksne, jez. w pow. Walk gub. ryskiej, ma 18 w. obwodu i wzniesione jest 589 stóp nad poziom morza. Na wyspie śród tego jeziora wznosił się zamek, od którego ono otrzymało swą obecną nazwę ob. Marienburg, Marienbusch niem. , ob. Maryi gaj, Mariendorf, wś, pow. babimostski. 31 dm. , 220 mk; 40 ew. , 180 kat. ; 61 analf. Poczta najbliższa i gość. w Kopanicy; st. kol. żel. i tel. w Zbąszymie; 2. M. , wś, pow. czamkowski, ob. Maryanawo, Marienfeld niem. , dobra, pow. wałecki, st. p. Witowa góra, 4 klm. odl. Wraz z fol warkiem liczą te dobra 345, 45 ha. , a wpraw dzie 300, 29 roli orn. i ogr. , 3762 łąk, 1, 42 la su, 6, 12 nieużyt. , czysty dochód z gruntu wy nosi 3597 mk. Właściciel jest Oscar v. Żychliński, par. kat. Skrzetusz, par. ew. Wałcz. R. 1868 było tu 13 budynków, między temi 5 domów mieszkalnych, 75 mk. , 44 ew. , 21 kat. Podatek od gruntu wynosił 74 tal. , od budynków 8 tal. Kś. Fr. Marienfelde, os. i folw. , pow. wyrzyski; folw. ma 2100 mr. rozl. ; należy do wsi i gm. Brostowa. 2. M. , wś, pow. bydgoski, ob. Maryampol, Marienfeld 1. niem. , pow. olesiński, ob. Oś. 2. M. al. Marienvorwerk, folw. , do Tscheplau, pow. głogowski. Marlenfelde niem. I. dobra, pow. brunsberski, st. p. Brunsberk. 2. M. niem. , duża wś, pow. kwidzyński, tamże jest i szkoła; wieś tę można uważać właściwie tylko za prze dmieście Kwidzyna. Obszaru ma ta wieś 318, 65 mr. magd. , bud. 167, między tymi 137 mieszkalnych; r. 1868 było tu 1192 mk. , 1028 ewan. , 137 katol. , podatek od gruntu wynosił 73 tal. , od budynków 243 tal. 3. M. niem. , wś i wybudowanie, pow. holądzki, st. p. Pr. Holąd; r. 1856 było we wsi 454 mk. 4. M. al. Mschanno niem. , ob. Mszano. 5. M. niem. , po pol. Glaznoty, wś kościelna, pow. ostródzki, st. p. Lubawa. Leży nad granicą pow. lubawskiego. Glaznoty są według Kę trzyńskiego pruskiego początku; istniały już r. 1414. R. 1428 nadaje Paweł v. Russdorf Nikluszowi i Jurdze Niclus und Jorgen 7 włók wolnych od dziesięcin i tłoki w GL na prawie pruskiem; pełnić jednak mają powinności kościelne i inne, jak inni mieszkańcy glaznoccy, oraz jedne służbę na każde wezwanie i gdziekolwiek by była potrzeba. R. 1445 nadaje w. mistrz Konrad von Erlichshausen Hartwikowi 10 włók w Gl. na prawie magd. R. 1482 nadaje w. mistrz Marcin Truchses Janowi Berkanowi Pirkhan 60 włók dannickich w Gl. wraz z włókami sołeckiemi i kościelnemi na prawie chełm. , oraz wyższe i niższe sądownictwo. Dan w Niborku w wilią narodzenia Najśw. P. Maryi r. 1482. Glaznoty mają r. 1552 tylko ludność polską. R. 1620 siedzą w Gl. na 60 włókach Jan, Zygmunt, Mikołaj i Krysztof Prusowie, Andrzej Studzicki i Fryderk Kalkstein. Później znajdujemy tu z szlachty polskiej liczne rodziny, mianowicie zasługują na wzmiankę Babkowie, Busztynowie, Finkowie, Glaznoccy, Kownaccy, Piątkowscy, Prusowie, Bejtejnowie, Skowrońscy i Zawadzcy. Ob. Kętrz. O ludn. pol. str. 235 i 263. R. 1856 było tu 502 mk. Tutejszy kościół, obecnie w ręku innowierców, należał dawniej do katolików i był prywatnego patronatu. Ob. kś. Fankidejski Utracone kościoły i kaplice, str. 133. 6. M. niem. , dobra ryc, do których należy także folw. Schnassdorf; leżą w pobliżu kolei pilskotczewskiej, w pow. człuchowskim, st. p. i kolei Buchholz niem. i kościół. Obejmują 641, 31 ha. roli or. i ogr. , 72, 95 łąk, 36, 82 pastw. , 123, 54 boru, 20 nieuż. , 0, 94 wody, razem 895, 56 ha. , które przynoszą 9617 mrk. czystego dochodu. Właśc. jest Karol Hilgendorff. W miejscu jest cegielnia, par. ewang. Gronowo w pow. złotowskim, katol. Pr. Frydląd, 3 4 odl. Według taryfy poborowej na symplę wyrachowanej płacił Maryenfelt r. 1817 zł. 3 gr. 17 den. 9. 7. M. niem. , wś granicząca z wymienionemi powyżej dobrami. Obszaru ziemi ma 1347 mr. magd. W obu osadach razem było 1868 r. 20 budynków, między tymi 41 dm. mieszkalnych, 435 mk. , 39 kat. i 396 ew. Podatek od gruntu wynosił na dobrach ryc. 379 tal, we wsi 106 tal. , od budynków 17 tal. resp. 21 tal. Dawniej istniał tu kościół kat. , a nazwa Marienfelde wskazuje, że nosił imię Najśw. Maryi P. , od początku swego istnienia był parafialnym; w r, 1362 Henryk von Thaba, komtur człuchowski wystawiając tej wiosce dokument lokacyjny, przeznacza dla proboszcza 4 włóki, a zaś 1387 r. proboszcz z M. , którego imię nie jest podane, ufundował razem z miastem Frydlandem mszę św. , która co dzień rano miała się odprawiać we frydlandzkiej farze. R. 1410 Mikołaj dziekan chojnicki, wzywa proboszcza z M. ażeby ściągnął od swej gmi ny przynależne arcybiskupie dziesięciny Pr. Prow. Bl. II, 449. Później kościół w M. albo zaginął w czasie wojny, albo też, co jest pra wdopodobniej szem, dostał się w ręce innowier ców. Ani arcybiskup Gębicki, ani późniejsze wizytacye nie wspominają więcej tego kościoła, tylko oficyał Trebnic donosi, że r. 1653 istniał w M. bezprawnie zbór luterski. Ob. Fankidejski Utrac. kośc. etc. str. 340 i 366. 8. M. niem. , dobra, pow. toruński, pod Ko walowem. Ob. Marienhof. Kś. Fr. Marienfliess niem. , klasztor żeński zakonu cysterskiego na Pomorzu w ziemi starogrodzkiej. R. 1248 d. 2 list. nadaje ks. Barnim siostrom 1100 włók ziemi po części jeszcze nieuprawianej. Ob. Cod. dipl. Pomeraniae, I; 817 i Die Cistercienser des nordl. Deutschl. von Winter Gotha 1871, str. 113 114. Marienhagen niem. , dobra pryw. , pow. królewiecki, st. p. Loewenhagen. Kś. Fr. Marienhaus ob. Maryenhauz. Marienheim, wś, pow. krobski, ob. Chumiętek. Marieinhein niem. , leśnictwo na polskopruskich Mazurach, pow. niborski, st. p. Koszelewy. Kś. Fr. Marienhoehe niem. , dobra, do których na leży także część wsi AltMaygunischken, pow. gąbiński, st. p. WalterKehmen, 6 kil. odl. ; dobra M. same obejmują 91, 33 ha. roli ornej i ogr. , 50 03 łąk i 4, 07 nieuż. , razem 145, 43 ha. ; czysty dochód z gruntu wynosi 1839 mrk. Część we wsi leżąca ma obszaru 143, 95 ha. , mianowicio 104, 07 ha. roli or. i ogr. , 35, 68 łąk, 1, 93 past. , 1, 87 nieuż. ; czysty dochód z gruntu oszacowano na 1599 mrk. Właśc. jest Jan Buttler; w M. jest wiatrak; mk. było tu 1856 r. 65. 2. M. niem. , dobra z pertynencyami w Przechowie położonemi, pow. świecki, st. p. Terespol, 4 kil. odl. Cala rozl. tego obszaru wynosi 196. 26 ha. mianowicio 168, 68 roli or. i ogr. , 18. 64 łąk, 7, 66 past, 1. 28 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 601 mrk. Własn. Roberta Stampe. Par. katol. i ewang. Swiecie; 11 bud. między temi 7 dm, , 72 mk. , 45 katol. , 27 ewang. 3. M. niem. , folw, , pow. świętosiekierski, st. p, Wolittnick, nale ży do dóbr ryc. Wesslienen zwanych, których właścicielem jest major pozasłużbowy Karol von Schmeling. 4. M. niem. , os. leśna, po wiat świętosiekierski, st. p. Hermsdorf. 5. M. , niem. , dobra, pow. braniewski, st. p. Braniewo. Kś. Fr. Marienhof, 1 folw. , międzyrzecki; 3 dm, , 54 mk. , nal. do dom. i gm. Kuligowo Kulkau, 2. M. , folw. pow. wichowski, ob. Maryanowo, Marienhof, 1. niem. , folw. , pow. wałecki, st. p. Jabłonowo, 1 kil. odl. paraf, katol. Marienfliess Marienhof Marcinkowo, ew. Lubno, bud. 11, między te mi 3 dm. , 87 mk. , 3 kat. 87 ew. Ma 468, 83 ha. obszaru, i to 346, 17 roli or. i ogr. 14, 01 łąk, 15, 15 pastw. , 1, 89 boru, 5, 00 nieużyt. , 20, 18 wody; czysty dochód z gruntu 4969 mr. Własn. Hermana Wseller; gorzelnia pa rowa. 2. M. , niem. majątek chełm. , pow. łecki, st. p. Borzymy, 2 kil. odl. Obszar wy nosi 137 ha. , roli or. i ogr. , 32 łąk, 20 pastw. , 29 boru, 4 nieużytk. , razeim 222 ha. , czysty dochód z gruntu około 1090 mrk. Właściciel jest A. Schumann; gorzelnia. 3. M. , niem. , dobra chełm. , pow. fiszhuski, st. p. Drugehnen. 2, 7 kil. odl. Obejmują 150, 25 ha. roli ornej i ogr. , 23, 25 łąk, 7, 28 pastw. , 5, 02 nieużyt. , razem 185, 80 ha. ; czysty dochód z gruntu 1920 mrk. Właśc, jest kapitan pozasłużbo wy Ernst Feyerabend. 1856. r. 57 mk. 4. M. , niem. , folw. , pow. niborski, st. p. Koszelewy. 146 mr. 10 mk. r. 1856; 5. M. , niem. , dobra, pow. gąbiński, st. p. Gąbin. 6. M. , niem. , kolonia założona dopiero r. 1861, pow. człuchowski, st. p. Hamersztyn, al. Czarne; paraf. kat. i ew. Hamersztym, szkoła Falkenwalde, 11 bud. , między temi 4 domy, 66 mk. ew. , odl. od H. wynosi 3 4 mili. 7. M. , niem. dobra, pow. Kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Ob szar wynosi 333 mr. 8. M. , niem. dobra, pow. rastemborski, st. p. Rastembork, O kil. odl. obszaru ziemi zawierają 135 ha. , i to 103 roli orn. i ogr. , 27 łąk, 3 pastw. , 3 nieuż. Czysty dochód z gruntu 1892 mrk. Włas ność Jana Rösenfleisch, 1856 r. 26 mk. 9. M. , niem. , folw. , pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen. 1856 r. U mk. 10. M. niem. , folw. , pow. ostródzki, st. p. Turznica. 11. M. niem. , folw. , pow. labiawski, st. p. Seith. 1856 r. 58 mk. 12. M. , niem. , dobra, pow. ządzborski, st. p. Rydwągi. Rozl. wynosi 418 mr. ; 1856 r. 22 mk. ; 13. M. , niem. , wybudowanie, pow. nizinowski, st. p. Skajzgiry, 3 kil. odl. Obejmuje tylko 37, 72 ha. obszaru, i to 30, 34 roli or. i ogr. ; 6 łąk, 1, 38 nieużyt. , czysty dochód z gruntu, szacują na 339 mrk. Właśc. Adolf Kurschat. 1856 r. 60 mk. Kś. F. Marienhof 1. niem. , folw. , do Mąkoszyc, pow. brzeski. 2. M. , folw. do Putschlau, pow. głogowski. 3. M. , folw. do Gr. Baudis, pow. lignicki. 4. M. , folw. do Bełku dolnego należący, pow. rybnicki, 15 mk. polaków. 5. M. , folw. do dom. niemieckiej Wisły należący, pow. pszczyński. Marieilhof w Kurlandyi, por. Marienhof niem. al. Marienfelde ob. Maryanki, Marienhorst, ob. Maryanowo. Marienkrast, wś, pow. wrocławski, par. Margareth. W 1845 r. 50 dm. , 363 mk. 139 ew. . W 1250 r. w dokum. nosi nazwę Cranstano, w 1360 r. Cranstow. Marlenkron niem. , klasztor Kartuski na Pomorzu; r. 1406 w pobliżu Sławna fundo wany, potem do Rügenwalde przełożony ob. Script rer. Prus. III, 727. R. 1421 27 był tu włódarzem zakonu Henryk Plöne IV, 449. Kś. Fr. MarlenMagdalinen, st. p. w gub. estlandzkiej, między stacyą Rakke, dr. żel. dorpacko tapskiej i Wezenbergiem. Marienmole, ob. Marusza. Marienparadies niem. , Cartusia Paradist Mariae łac. , klasztor, ob. Karluzy. Marienrode 1. folw. , pow, kościański, 2 dm. , 48 mk. ; nal. do dom. Pietrowa. 2. M. , folw. , pow. obornicki; 10 dm. , 125 mk. , nal. do dom. Łopuchowa. Marienruh niem, kol. do wsi GrossTsehuder, pow. wołowski na Szląsku. Mariensee, na Bukowinie ob. Kirlibaba i Jakubeny, Mariensee 1. dawna nazwa Durny młyn. Duerr Mühle, dom. pow. chodzieski; 545 mr, rozl. , 2 dm. , 23 mk. ; 20 ew. , 3 kat. ; 6 analf. Poczta w Śmiełowie, o 1 kil. ; gość. , tel. i st. kolei żelaz. w Miasteczku o 7 kil. ; 2. M. , dom. , pow. bydgoski, 1820 mr. rozl. ; 7 dm. , 98 mk. ; 25 ew. , 73 kat. ; 55 analf. i cegielnia. Poczta i tel. w Mroczeniu, o 8 kil. , gość. o 5 kil; st. kol. żel. w Nakle, o 11 kil. M. St. Mariensee 1. niem. dobra, pow. wałecki, st. p. Wałcz, 2 kil. odl. Zawierają 309, 92 ha. mianowicie 260, 22 ha. roli or. i ogr, , 7, 48 łąk 15, 15 pastw. , 1, 88 lasu; 5 nieuż. , 20, 18 wody; czysty dochód z gruntu 2922 mrk. Właśc. jest Herman Riemschneider. W miejscu jest mączkarnia i cegielnia, par. ew. i kat. Wałcz; szkoła także Wałcz. 9 bud. , między temi 2 domy, 82 ew. mieszk 2 M. , niem, os. , pow. reszelski, st. p. Jeziorany; 3. M, , niem. , ob. Przywidz i Przywidzicie jez. Mariensee, po łotew. Morynziejs, wś w pow. rzeżyckim, par. sterniańskiej, własność Borchów, z pięknym pałacykiem, niegdyś do dóbr warklańskich należąca. Marienshoffnung niem. , kopalnia galmanu w Rudzie Piekarskiej, pow. bytomski. Marienstern niem. , ob. Marijna Hwjezda. Marienswusch niem. , huta cynkowa do Łagiewnik, pow. bytomski. Mariental, po łotew. Maryntols, wś w pow. rzeżyckim, par. berzygalskiej, własność Tomkowidów. Marienthal, wś, pow. ostrzeszowski, ob. Marydól; 2. M. , folw. pow. wyrzyski, 5 dm. , 54 mk. , nal. do dom. Kiaszkowa. Marienthal niem. , ob. Słępiska, pow. świecki. 2. M, , niem. , wś kościelna, pow. rastemborski, st. p. Dryfort. 1856 r, 462 mk. Leży na pograniczu pow. węgoborskiego nad rzeczką Ornet, uchodząc do Łyny; 3. M. , niem. , folw. , pow. gąbiński, st. pocz. Gąbin, 1856 r. 63 mk. 4. M. niem. folw. , pow. wałecki, st. p. Marcinkowe, par. kat. i ew. Tuczno, szkoła Knakendorf; 10 bud. , między tymi 3 dm. , 62 mk. , 20 katol. , 42 ew. 5. M. niem. folw. , pow. kłajpedzki, st. p. Carlsberg. Obejmuje 276 mr. , 1856 r. 26 mk. 6. M. niem. folw. , pow. morąski, st. p. Zalewo, 1856 r. 32 mk. 7. M. niem. dobra, pow. ządzborski, st. p. Ządzbork. 8. M. , niem. , ob. Maryanki, Kś. Fr. Marienthai niem. , wś na milę długa, pow. bystrzycki, ma kościół kat. fil. paraf. Rosenthal. Marienthai niem. , ob. Marijny doł. Marientorf niem. , os. dziś już nieistnie jąca, pow. złotowski. Czyt. Schmitt Der Kreis Fiatów, str. 301. Kś. Fr. Marienwalde 1. wś, pow. międzychodzki, ob. Marylasek 2. M. , folw. , pow. wyrzyski, 4 dm. , 72 mk. ; nal. do dom. Staren. 3. M. , folw. , pow. szubiński, 1 dm. , 22 mk. ; nal. do dom. Brzyskorzystew. Marienwalde, st. dr. żel. z Krzyża do Starogrodu, o 31 kil. od Krzyża. Marienwalde 1. niem. dobra ryc, pow. darkiejmski, st. p. Lawningken, 5 kil. odl. Obszar wynosi 168 ha. i to roli orn. ogr. 119 ha. , łąki 45, nieuż. 4; czysty dochód z gruntu 1251 mrk. Właścic. Wilhelm Werner. 1857 r. 49 mk. 2. M. , niem. folw. , pow rastemborski, st. p. Barciany. 1857 r. 49 mk. 3. M. Gr. , niem. wś, pow, nizinowski, st p. Gr. Friedrichsdorf, 713 mr. , 121 mk. r. 1857 12 dm. 4. M. Ki. niem. wś, pow. nizi nowski, st. p. Gr. Friedrichsdorf. Ma 442 mr. ; 1856 r. 59 mk. , 9 dm. Kś. Fr. Marienwalde, ob. Marwald i Elgnowo, Marienwerder, ob. Kwidzyn, Marien will niem. , folw. , ob. Marwil Mariińska st. p. , w pow. krapiweńskim, gub. tulskiej. Mariińska st. p. w okr. dońskim. Ziemi Wojska Dońskiego. Marijna Hwjezda, po niem. Marienstern, do dziś istniejący klasztor Cystersek na Sas kich Łużycach w pow. kamienieckim. Zało życielami jego byli bracia Withego I, Ber nard III i Bernard IV synowie Bernarda II pana na Kamieńcu w 1248. Początkowo, za nim klasztor zbudowany został, mniszki prze bywały czas jakiś przy szpitalu w Kamieńcu. Nadane miał liczne posiadłości i do dziś dnia posiada znaczne dobra ziemskie. Od r. 1820 zakonnice utrzymują pensyonat żeński. Tuż koło klasztoru leżą serbskie wsie Panczicy i Kuków. A. J. P. Maryny doł po niem. Marienthal, klasztor cystersek w niem. stronie saskich Łużyc w pow. żitawskim, o 30 minut drogi od przeważnie katolickiego miasta Ostritz. Założony w r. 1234 przez Kunegundę żonę Wacława króla czeskiego. W latach 1424 i 1427 ucierpiał od husyckich napadów. Odbudowany w r. 1422. Później kilkakrotnie ulegał pożarom. Marim dok. , stare pole pruskie na War mii, leżało tam gdzie dziś wś Perwilten Cod. dipl. Warm. I, 105. Kś. Fr. Marin, lesiste wzgórze w płd. stronie Wo li Koblańskiej, pow. staromiejski. Szczyt 697 m. npm. Na płn. jego stoku źródła Krze mionki, dopływu Dniestru. Lu. Dz. Marina Gorka, ob. MaryiGóra. Maringe dok. , ob, Marong. Marinki niem. , ob. Marynki. Marisori, znaczno wzgórze lesiste, na granicy przysiołka Althuette z gr. KrasnąPut ną, w pow. storożynieckim, pod 43 1 50 wsch. dłg. g. F. , a 48 1 50 płd. sz. g. Na północny zachód wznosi się szczyt Berdo 765 i Weczu 749 m. . Od płd. zach. płynie z pod g. Berda potok Kakacz, uchodząc u płd. podnóża M. do Seretczeia. dopływu Małego Seretu. U płn. stóp M. rozłożyła się Althuette ob. . Wzniesienie 695 m. npm. Br. G. Maritima, Maritimi łac, ob. Pomorze i Pomorzanie. Mariupol m. pow. , gub. ekaterynosławskiej. Posiada piękny kościół kat. , wzniesiony kosztem Włocha Membolli. Głównie podtrzymują parafią Słowacy katolicy. W pow. M. są następujące kolonie polskie Aleksandrówka, Kremiennaja, Maryanka, Mikołajewsk, Temriuk, Gajczur, Hulajpole, razem dusz 670. Maria. .. . nazwy tak się zaczyiąjące ob. pod Marya. .. . Marjewka al. Marjewski rudnik, stac. pocz. w gub. ekaterynosławskiej w pow. ługońskim. Mark Preusisch, ob. Przezmark. Mark, ob. Markowce, Marka, potok, nastaje w płd. zach. obsza rze gm. Wiśniowy, w pow. wielickim; pły nie na płn. wsch. i w tejże wsi zlewa swe wo dy do Krzyworzeki z lew. brz. Długość bie gu 2 kil. i pół. Br. G. Markawen niem. , ob. Markowo. Markaym, Markaymen dok. , ob. Marheim. MarkCsemernye węg. , ob. Czemernje puste. Markehnen niem. , folw, pow fiszhuski; st. p. Thierenberg; 1, 5 kil. odl. Obejmuje razem z folw. Dulak 279. 61 ha. , mianowicie roli orn. i ogr. 169, 02, łąk 38, 07, pastw. 17, 87; boru 41, 62, nieuż. 13, 03. Własn. Fryderyka Krock, który posiada prócz tego dobra ryc. Marientha Marka Mark Thierenberg i Auerhoff. 1856 roku mieszk. 47. Ki. Fr. Markeim niem. , dok. Markaymen al. Markaym, wś, pow. licbarski, st. p. Licbark, leży we Warmii, ma 1050 mr. , 1856 r. było tu 196 mieszk. M. należał dawniej do bisk. warm. Przywilej miasta Licbarka z d. 12 sierp. 1308 r. wykazuje, że bisk. warm. Jan, nadaje koś ciołowi w Licbarku 7 włók, 4 w mieście sa mem i 2 w Markeim położone, Ob. Cod. dipl. Warm. I. 246 i Script. rer. Warm. , str. 440. R. 1392 d. 19 marca wyznacza bisk. warm. Henryk na wyposażenie wikarego przy kapli cy zamkowej w Licbarku od I3 1 2 włók w Markaym 7 grzywien bez 1 wiardunka pruskiej monety Septem marcarum minus uno fertone praefatae monetae censum annnm perpetuum inde et super XIII 1 2 mansis in Markaym. . Ob. Cod. dipl. Warm. III str. 228 i II, str. 252 i 400. Kś. Fr. Markeliszki, zaśc, szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 67 w. od Wilna, 1 dm. , 7 kat. 1866. Markenisiki, wś rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 31 w. od Święcian, 5 dm. , 35 katol. 1866. Markersdorf 1. niem. , 1369 r. Markwartsdorf, pow. nissański; 2. M. , wś, ob. Liskowiec; 3. M. niem. , ob. Markracicy, MarkerSee niem. , jez. , pow. ządzborski. Mardgrund niem. , wś, pow. kładzki, par. Koenigswalde. Markhausen 1. niem. , folw. , pow. gierdawski, s. p. Gierdawy. W 1856 r. 85 mk; 2. M. niem, , osada leśna, pow. gierdawski, st. p. Gierdawy; 3. M. , niem. , dobra rycer. , pow. iławski, st. p. Reddenau, 2 kil. odl. Ob szar ziemi wynosi 179, 87 ha. , i to roli orn. i ogr. 212, 80, łąki 58, 30, pastw. 12, 20, las 79, 60, nieużyt. 7, 37, czysty dochód s gruntu 3073 mrk. Własn. Juljusza Belau. R. 1856 mk. 75. Dobra te liczą się do dużych posiad łości, do których należą wszystkie te, które płacą więcej jak 225 mrk. podatku od budyn ków i gruntu. Kś. Fr. Marki 1. wś nad rz. Dłuską, pow. warszawski, gm. Brudno, par. Praga. Leży przy drodze bitej z Warszawy do Radzymina. Odl. 7 w. od Warszawy, a 14 w. od Radzymina. Graniczy na wsch. z lasem rządowym do leśnictwa warszawskiego należącym, od południa podobnież, od zachodu z błotami do ekonomii warszawskiej naleźącemi, a z używalnej granicy w błotach ze wsią Brudno i Grodziskiem, od północy z Grodziskiem i lasem. Według rejestru poborowego podymnego z r. 1661 mieszkańcy tej wsi zwali się Markiewicze, wieś sama należała do ssa warszawskiego, a później do dóbr rządowych, składających ekonomią Warszawa. Dwie włóki chełmińskie w tej wsi za dawnemi przywilejami nadane zostały niejakiemu Markowi czy też Mankowi. Podług pomiaru z r. 1805 7, wś M. złożona wówczas z 49 gospodarzy, jednej karczmy, jednego wolnego wójtostwa, łącząc w to pastewniki, bagna, części do wsi Grodzi ska należące, łąki dworskie brudzeńskie we wsi leżące, niemniej kąty w lesie wykarczowane, posiadała w ogóle mr. magd. 2540 pr. 46, podług zaś pomiarów z r. 1820, przestrzeń tej wsi wynosiła mr. magd. 3750 pr. 164. Przez grunta te przepływa rzeczka Dłuska al. też Oknica, wpadająca do Narwi. Rzeczka ta w lecie często bardzo zupełnie wysycha, lecz na wiosnę zwykle szeroko po nadbrzeżnych łąkach się rozlewa. Po urządzeniu wsi w r. 1820 było 55 rolników, prócz tego posiada ła jedną osadę szkolną, jedną karczemną i osadę dla gajowego. Na bagnach zwanych Kobyłki, znajdują się znaczne pokłady torfu. Położenie tej wsi jest na równinie ponad bło tami wśród gruntów piaszczystych lub czarno popielastych i mało urodzajnych, łąki obszerncj wzdłuż rzeki Dłuski. W r. 1827 było tu 70 dm. , 414 mk. , i wieś należała do par. Ska ryszew, obecnie jest 166 dm. i szkoła począt kowa lklasowa. 2. 1. , kol. i os. leśna, pow. piotrkowski, gm. Wadlew. , par. Łobudzice. Kol. ma 6 dm. , 60 mk. , 121 mr. Os. leśna 6 dm. , 3 mr. , należy do dóbr Głupice. 3. M. , pust. , pow. wieluński, gm. i par. Pra szka, odl. od Wielunia 20 w. , 5 dm. , mk. 47; 4. M. , wś szlach. , pow. szczuczyński, gmina i par. Grabowo. W r. 1827 12 dm. , 97 mk. ; 5. M. , pow. łomżyński, gmina i par. Śnia dowo. R. Br. i Br. Ch. Marki, przysiołek, składający się z karczmy i kilku chat rzuconych 3 kil. na południe od Dąbrowicz, w pow. tarnobrzeskim, w pobliżu olbrzymich sosnowych borów. Jest objęty pasem granicznym cłowym, i należy do par. rzym. kat. w Michocinie. Graniczy na wschód z Porębami przys. i folw. Koniecpolem, na północ z folw. Józefowem i przys. Zawodzianem, na wschód z folw. Urszulowem a na połu dnie z leśniczówką zw. Karolówką i przys. Krasisławem. Mac. Marki 1. część Trościańca, pow. jaworowski; 2. M. , część Kamionki wołoskiej. Marki 1. Mark, mały folw. , pow. piński, okr. polio. 1 lubieszewski, nad rz. Wiesiełuchą, dopływ Styru i nieopodal jeziora Ostrowia, przy drożynie wiodącej z Kucheokiej Woli do Ostrowska; głuche, zapadłe, odludne polesie. Marki 1. wś, pow. drysieński, 3 okr. polic. , okr. sądowy połocki, należały do składu dóbr Druja, nabytych przez Miłoszów od Sapiehów w końcu XVIII w. Ma 1281 dz. ziemi dwors. , własność Eugeniusza Miłosza. Do dóbr tych Markeim należy miasteczko Przydrujsk. Ob. też Drujm. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Ihumenów, dusz 32. Należy do dworu Chwastowa Ba gińskich. 3. M, wś pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 58 w. od Dzisny, 7 dm. , 108 mk. 1866. i. Jel. Markienen niem. , dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Bartoszyce, 7, 5 kil. odl. , nad bitym traktem z Bartoszyc do Iławy prowadzącym. Obejmuje 213, 70 ha. roli ornej i ogr. , 52, 13 łąk, 20, 50 past. , 156, 35 boru, 9 nieuż. , razem 785, 35 ha. , czysty dochód z gruntu 4981 mrk. Właśc. jest Fritz v. Berg, major pozasłużbowy. Bobra te liczą się do dużych posiadłości. 1856 r. 99 mk. W M. mieszkali dawniej z szlachty pol. Gostkowscy. Ob. Kętrz. O ludn. pol str. 582. Kś. Fr. Markieniata 1. folw. szl. przy rz. Klewicy, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 26 w. od Oszmiany, 1 dm. , 15 katol. 1866. 2. M. , wś przy rz. Klewicy, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 26 w. od Oszmiany, 16 dm. , 132 mk. , z tego 54 katol. , 78 prawosł. 1866. Markieniki, , wś rząd. , przy jez. Morgi, pow. śrocki, 1 okr. adm. , 10 w. od Trok, 5 dm. , 40 mk. kat. 1866. Markieniszki, zaśc. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Dzisny, 1 dm. , 9 starow. 1866. Markija, rz. , w pow. telszewskim, ma źródło pod m. Niewierany, przepływa jez. Markiszki i Szyliszki, a wpada od wsch. do jez. Plinksze, które leży na płd. wsch. od m. Siady. Marklniany, jezioro w pow. święciańskim, przy zaśc. Kondraciszki. Markiszki, wś, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera ob. , par. Berżniki, odl. 9 w. od Sejn, ma 6 dm. , 54 mk. Markiszki, jeziorko w pow. telszewskim, przez które rz. Markija przepływa. Markiszki, zaśc. szl. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 18 w. od Wilna, 1 dm. , 9 kat. Markiwci, Marhiwka rus. , ob. Markowce, Markówka, Marklack niem. , majątek szl. , pow. rastemborski, st. p. Barciany niem. Barten, 5 kil. odl. , obszar wynosi 895 ha. , i to roli orn. i ogr, 733, łąki 121, past. 19, nieuż. 21, wody 1 ha. , czysty dochód z gruntu 15396 mrk. Własność hrabiny na SolmsSonnenwalde w Brandenburgii. 1856 r. 160 mk. M. liczy się do dużych posiadłości. Kś. Fr, Marklissa, msto w reg, lignickiej, zwane pierwotnie Leisno, Lissow, Lissa, Od r. 1636 gdy Łużyce odłączono od Czech do Saksonii i miasteczko to stało się nadgranicznem otrzymało obecne miano Marklissa, odl. 9 1 2 mil od Lignicy, leży nad rz. Kwiaź. Do 1815 r. należała do saskich górnych Łużyc. W 1840 r. było tu 1666 mk. 1605 ew. , 61 kat. . Kościół tutejszy pierwotnie katol. , od 1529 r. zrefor mowany, W pobliżu miasta bazaltowa góra Knappberg, z której widok bardzo piękny na okolicę. Br. Ch. Marklowice, wś pow. cieszyńskiego na Szląsku austr. , gm. i par. Pogwizdów, rozl. mr. 375, ludności 128. Marklowice Dolne 1. niem. NiederMarklo witz. wś, pow. frysztacki, o pół mili na płn. wsch. od Frysztatu, nad Piotrówką, z folwar kami Niederhof i Sedlnitzky, własność hr. Larischów. Ma gorzelnię, lasy, młyn, tartak, kościół katol. filialny par. Zebrzydowice Dol ne, szkołę katol. 2klas. , 100 dm. , 685 mk. , 1060 m. rozl. Dr. żel. ces. Ferdynanda wsi tej dotyka. 2. M. Górne, niem. OberMarklo witz, wś, pow. frysztacki, par. Zebrzydowice Dolne, tuż nad granicą pruską i rz. Piotrówką, graniczy z powyższą wsią, należy także do Larischów, ma pałac, folw. , owczarnię, kośció łek filialny, 57 dm. , 400 mk. , 610 mr. rozl. St. p. Piotrowice. F. S. Markocice, ob. Marchocice, Markocin, niem. Markoschin, wś, pow. starogardzki, st. p. Osiek pół mili odl. , zawiera 3 gburskie posiadłości, 5 zagrod. , razem 359, 62 mr, ziemi, 94 kat. mk. 10 dm. , par. kat. Osiek, par. ew. Skurcz, szkoła Osiek, odl. od m. powiat. 4 mile. Podatek od gruntu wynosi 8 tal. 9 sbr. 11 fen. , od budynków 3 tal. 24 sbr. Klasowe 30 tal M. leży na pograniczu pow. kwidzyńskiego śród rozległych lasów. Markoewen niem. , jez. w płn. stronie pow. szczycieńskiego. Markopol po rus. Markopil mko w pow. brodzkim, 30 kil na płd. wsch. od Brodów, 10 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urz. poczt. w Załoźcach, między 49 49 5 a 49 54 płn. szer. i m. 42 55 a 42 59 wsch dłg. od F. Na płn. leżą Szyszkowce, na wsch. Wierzbowczyk i Ratyszcze, na płd. Trościaniec Wielki, Hnidawa i Batków, na zach. Zwyżyn i Szyszkowce. Wody z całego obszaru zabiera Seret. Płd. część mianowicie przepływa od zach. na wsch. pot. Seret, zwany w początkach biegu Wyatyną i tworzy w płn. wsch. części mka rozległy staw lustro wody 323 m. . Na płn. od tego pot. płynie drugi pot. Grabarka, również od zach. na wsch. , tworzy staw mniejszy w środku obszaru, a wypłynąwszy zeń przybiera kierunek płd. wsch. i wchodzi do Ratyszcz. Wzdłuż granicy zach. płynie Litowiski rów ob. od płn. na płd. , a wzdłuż granicy płn. wsch. pot. Seret w tym samym kierunku. W środkowej części obszaru, na płn. od stawku, utworzonego przez Grabarkę, lożą zabudowania miejskie. Rynek dość obszerny z ratuszem. W płd. wsch. stronie obszaru, na płn. brzegu stawu większego, utworzonego przez Seret leży grupa domów Międzygóry Markienen Mark Markoschin al. Międzygórze, po rus. Meźyhory. W stro nie płd. najwyższe wzniesienie 378 m. , w stronie płn. 384 m. Własn. wiek. Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego ma roli or. 335, łąk i ogr. 106 past. 443, lasu 431 mr. ; własn. mn. roli or. 1280, łąk i ogr. 183, past. 23, lasu 4 mr. W r. 1880 było 1047 mk. w gm. , 41 na obsz. dwor. obrz. rz. kat. 43, gr. kat. 942 w Markopolu a 73 w Międzygórach. Par. rz. kat. w Pieniakach, gr. kat. w miejscu, dek. załoziecki, archidyec. lwowska. Cerkwic są dwie jedna w Markopolu pod wez. Narodzenia N. Maryi P. , druga w Międzygórach, za sta wem, na górze pod Gajami, pod wez. Wnie bowstąpienia Chrystusa. Ta ostatnia jest bar dzo uboga stara i spruchniała, a w niej mieści się cudowny obraz M. B. W cerkiewce tej nie ma ani ikonostasu, ani wrot carskich. Koło tej cerkiewki była niegdyś wioska Retwiany, zniszczona przez Tatarów. Nazwa miasteczka pochodzi według podania stąd, że któraś woje wodzina polska powiła tu syna i dała mu imię Marka. Na cześć syna nazwała ona osadę, wś podówczas, Markopolem i wyrobiła dla niej przywilej na miasteczko. Dawniej należało mko do dóbr Sobieskich. Było też wówczas większe niż dzisiaj. W r. 1717 uległo zniszcze niu przez pożar. Na uwagę zasługują tu wały położone w środku wsi, w kształcie czworobo ku z kopcami po rogach, ślad dawnego zam czyska; między ludem zachowała się wieść o częstych napadach Tatarów, którzy miasto i zamek zburzyli. Na południu leży mała osa da Międzygórze, należące do Markopola, którą zamieszkuje 81 mk. W M. jest szkoła etat. 1kl. Czyt. Wremennyk instytuta staropigijskoho Lwów 1871, str. 125. Lu. Dz. Markoschin niem. , ob. Markocin. MarkosJanosi węg. , Jamiszewo, wś w hr. bereskiem, 499 mk. Markotice ross. , ob. Marchocice, Markotów, niem. Margadorf i Marksdorf, 1261 Marquardi, wś, pow. kluczborski. Marków, góra, wznosząca się na zach. granicy gm. Klimca z gm. Karlsdorfem, w pow. stryjskim, między pot; Klimczanką od wsch. a Stryjem od zach. Wzniesienie 833 m. npm. Marków, pot. górski, wypływa w obrębie gm. Zawoi, w pow. myślenickim, na płn. stoku działu Babiej Góry 1725 m. , z lasu pokrywającego stok płn. szczytu Brany 1517 m. , płynie na płn. parowem leśnym, a w końcu pomiędzy zabudowaniami zawojskiemi, koło leśniczówki uchodzi do Skawicy z praw. brz. Zabiera kilka strug spływających z lasu Urwiska. Między M. a Skawicą szczyt zwany Mokry Kozub, 832 m. wys. Niedaleko źródła tego potoku leży stawek Morskiem Okiem zwany 1156 m. . Dług. biegu 5 kil. Br. G. Marków, mko pryw. w pow. wilejskim, nad Hordzieją, odl. 35 w. od Wilejki, 82 w. od Wilna. Posiada kaplicę katolicką należącą do b. par. w Bieuicy, 562 mk. 286 żyd. . Markowskie sstwo niegrodowe mieściło się w wojew. wileńskiem, pow. oszmiańskim, dziś w wilejskim, wedle metryk lit. a mianowicie przywileju króla Aleksandra z r. 1513 składało się z mka M. , z dzierżawy krewskiej, dóbr Niezadowszczyzny i dworu putyłowskiego. W XVIII w. posiadał je Jan Szczytt kaszt, inflan. a później syn jego Justynian pisarz lit. , nareszcie brat jego przyrodni Tadeusz Kociełł, który zeń opłacał kwarty złp. 3161 gr. 10. Na sejmie z r. 1773 stany rzpltej nadały toż sstwo w emfiteutyczne posiadanie Ignacego Kurzenieokiego sędziego pow. pińskiego, łącznie z sstwem wilejskiem. Na tymże sejmie przez oddzielną konstytucyą wyznaczono komissyą z 7 urzędników lit. do ostatecznego oznaczenia rozciągłości tych dóbr. Marków las, kol. , pow. sieradzki, gm. i par. Kliczków Mały, odl. od Sieradza w. 13 3 4 dm. 6. Ob. Kliczków Wielki. Markowa al. Markówka, rz. , nastaje na zach. końcu wsi Markowy, w pow, łańcuckim; po dąża pomiędzy domostwami tejże w kierunku wsch. , następnie przerzyna wś Gać i Białoboki, płynie granicą gm. Ostrowa i Mikulic od płd. a gm. Wolicy i Urzejowic od płn. , w końcu zrasza płd. obszar Urzejowic i na granicy Urzejowic z Źurowiczkami długiemi uchodzi z lew. brz. do Mleczki, dopływu Wi słoku. W górnym swym biegu zabiera od pra wego brzegu potoki Hussowski i Glinik. Dłu gość biegu 17 kil. Br. G. Markowa, wzgórze bezleśne, polne, na gra nicy gmin Mazanki i Stróżówki, w pow. gor lickim, pod 38 47 30 wsch. g. F. , a 49 40 52 płn. sz. g. ; od strony płd. wypływa potok bezimienny, płynący na płd. wsch. przez Stró żówkę i poniżej Gorlic zlewający swe wody do Ropy, od zach. zaś i płn. płynie również bezimienny pot. do Wolskiej Wody, a z nią do Moszczańki, dopływu Ropy. Wznies. 427 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Markowa 1. wś duża, zabudowana wzdłuż niewielkiego dopływu Wisłoka z praw. brz. po płd. stronie gościńca z Łańcuta 11 kil. do do Przeworska, w urodzajnej równinie 241 do 257 m. npm. Należy do pow. łańcuckiego, ma szkołę ludową o 2ch nauczycielach, par. rz. kat. , 2 wiatraki i dom ubogich dla utrzymania niezdolnych do pracy kalek lub starców, niewiadomej fundacyi, posiadający 2 mr. roli i zostający pod zarządem zwierzchności gminnej. Liczy 3099 mk. , z których 3074 rz. kat. i 25 izrael. Wiek. pos. jest attynencyą ordynacyi przeworskiej ks. Lubomirskich i ma 229 mr. roli; pos. mn. 4114 roli, 291 łąk i ogr. , 188 past. i 85 mr. lasu. Była tu dawniej osadą Markowa niemiecka zwana Markenhof, co później przekręcono na Markenhów, założona przez Pileckich, którzy także fundowali parafią. Jako Markenhof jest wymieniona w liście Eryka bisk. przemyskiego do kapituły z r 1384, w którym nadaje kapitule dziesięciny z tej wsi. Aktu erekcyi nie ma, gdyż się spalił, ale w r. 1424 jest wymieniony z tej wsi pleban Jan, w aktach biskupich. W 1623 była własnością osiadłego w Polsce greczyna Konstantego Korniakta de Białoboki, który był także fundatorem parafii w Ostrowie i na dokumencie erekcyjnym podpisał się greckiemi głoskami Konstantinos Korniatos. Ten odnowił i rozszerzył fundacyą parafii w M. w r. 1623, ale już następnego roku spalili Tatarzy wieś i kościół. Korniakt zebrał rozproszonych osadników a może i sprowadził nowych z Niemiec i wybudował nowy kościół dotąd istniejący. Siarczyński pisze Dykcyonarz geogr. rkp. Bibl. Ossol. 1825, że włościanie do początku bieżącego stólecia zachowali ślady swej pierwotnej ojczyzny, mieszając wyrazy niemieckie do mowy polskiej. Śpiewają także na Boże Narodzenie i Wielkanoc pieśni w niezrozumiałym języku, może niemieckim popsutym Na Wielkanoc po rezurekcyi witają się wyrazami Krist is aufersztanda Christ ist auferstanden. Dopóki w Jarosławiu była komisya moderunkowa wojskowa, trudnili się wszyscy włościanie tkactwem i siali dużo lnu, sam obszar dworski po 25 korcy, dzisiaj jednak ten przemysł podupadł. Wspomnieć jeszcze należy że od r. 1760 do 1772 była tu parafia przyłączona do kanclerstwa kolegiaty jarosławskiej, którą bisk. Kierski rozwiązał i parafie usamowolnił. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. przeworskiego. M. graniczy na zach. z Albigową i Wysoką, na płn. z Kosiną, na zach. z Gaciem, z którym się domami styka a na płd. z Chodawką i Hussowem. 2. M. , wś w pow. bohorodczańskim, 17 kil. na płd. zach. od Bohorobczan, tuż na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Sołotwinie. Na płn. zach. leży Sołotwina, na płn. wsch. Manasterczany, na płd. wsch. Babcze, na płd. zach. Maniawa. Srodkiem obszaru płynie Maniawka, dopływ Bystrzycy Sołotwińskiej, od płd. zach. z Maniawy, na płn. wsch. i przyjmuje w obrębie wsi z obu boków liczne małe strugi. W dolinie Maniawki leżą zabudowania wiejskie 481 m. , na praw. jej boku część wsi Bania. Na granicy wsch. wznosi się Pasowiska do 512 m. znak triang. ; na płd. zach. szczyt jeden do 672 m. Własn wiek. Tow. dla płod. leśn. w Wiedniu ma łąk 1; własn, mn. roli or. 491, łąk i ogr. 601, past. 753, la su 15 mr. W r. 1880 było 959 mk. w gm. 19 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rz. kat, w Sołotwinie, gr. kat. w Babczem, We wsi jest cerkiew pod wez. Narodz, ś. Jana Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w sstwie halickiem i była czas jakiś mkiem. Następnie zamieniono miejscowość na posadę wiejską, jak i wiele innych w ziemi halickiej, dotkniętej licznemi kieskami. Była tu także warzelnia soli, jedno źródło na wzgórzu, studnia 20 sążni głęboka, w niej solanka na 15 sążni wys. Sto funtów surowicy dostarczało 20 fun. soli. Na 2ch cerunach warzono 9800 ctn. soli. Warzelnię tę zwinął rząd austryacki, pozostało tylko nazwa Bani dla jednej części wsi. W lustracyi z r. 1556 rkp. Ossol. 2127 str. 11 czytamy Jest tu bania, w niej wież pańskich 2, a ludzkich 10. W lustracyi z r. I661 ib. str. 125, 162 i 165 czytamy Miasteczko Markowa teraz powinności nie odprawuje; którzy mają woły, powinni przywieźć do roku wozów drew 15, a pieszy wyrąbać wozów 15 do roku. Karczma w tej wsi do arendy generalnej należy. Powołowszczyzny siódmego roku biorą. W bani markowskiej cerenów 2; na jednym cerenie zrabia się soli 1000 beczek, czyni na 2ch cerenach do roku beczek 2000. Rachując beczkę po 1 złp. facit zł. 2000. Expensa drew na 150 beczek wynidzie wozów 100. Wóz po gr. 6 20 zł. Zwarychom od 100 beczek po złp. 5 100 zł. Nabijaczowi od 100 beczek zł 20; temu co kieratnego konia ma, zł. 30. Kierat co 3 lata musi być nowy, kosztuje zł. 20. Lina jedna na rok kręcona, konopna, zł. 20. Na konia do kieratu zł. 30. Na cereny kładzie się zł. 60. Suma expensy zł. 533 gr. 10. Reszta facit 1466 zł. W lustracyi z r. 1762 ib. 1892, str. 8 czytamy W tej wsi jest pola gruntów 350 1 2 Poddani tej wsi każdy corocznie daje zł, 2, powozu zł. 10, półgruntowy zaś daje czynszu zł. 1. Rydze, orzechy, maliny i t. p. dają. Stróżę dobową w kolej do bani odbywają. Do reperacyi budynków bannych, mostów, dróg nemini excepto idą. W tej wsi jest bania z oknem surowicznem, przy której bani jest wież 3, w każdej po czyrynów 3. Inwentarz z r. 1767 podaje Wieś Markowa, niegdyś miasteczko, w niej kierat, gdzie surowicę ciągną; 3 rynny, któremi surowica od wież, gdzie sól warzą, idzie. Wieże 3 z drzewa, każda o jednym czyrynie. Szop na skład soli 2. Po zaborze Galicyi przydzielono wś do dóbr sołotwińskich w r. 1787 i sprzedano wraz z tymi dobrami w r. 1868. O stosunkach geologicznych tej okolicy pisał Alth, , Pogląd na źródła solne i naftowe w Galicyi, w dodatku miesięcz. do Gazety Lwow. 1872, t. III, str. 49 i in. . O salinie tutejszej czyt. Jabrb. des geol. Reichsanst. t. 26, str. 125 i Verhandl. der geol. Reichsanst. 1871, str. 5. 3. M. , wś, w pow. podhajeckim, 15 kil. na płd. zach, od Marko sądu powiat. w Podhajcach, 6 kil na płn. od urzędu poczt. w Zawałowie. Na płd. leżą Zawadówka i Toustobaby, na zach. Panowice na płn. Seredne i Zaturzyn, na wsch. Szwejków, na płd. wsch. Huta Nowa w pow. buczackim, środkiem wsi płynie Złota Lipa, od płn, wsch. z Zaturzyna na płd. do Zawadówki i przyjmuje w obrębie wsi mniejsze strugi z obu boków. W dolinie Lipy 245 m. na płn, leżą zabudowania wiejskie 270 m. . W stronie zach. wznosi się w części lesistej, na granicy płd. Holeszów do 380 m. W stronie wsch. , przeważnie lesistej, na płn. Chmielna góra do 348 m. , na płd. wsch. Czarnylas z Seredną górą, Ptasią górą i szczytem 387 m. wys. na granicy płd. Własn. wiek. arcybiskupstwa łaciń. lwów. ma roli or. 159, łąk i ogr. 66, past. 8, lasu 1614 mr. ; własn. mn. roli or. 473, łąk i ogr. 319, past. 197 mr. W r. 1880 było 980 mk. w gm. , 18 na obsz. dwor. 252 obrz. rz. kat. , 624 gr. kat. Par. rzym. kat. w miejscu, dek. konkolnicki, archidyec, lwowska. Fundatorami parafii byli Wacław Sierakowski, arcybis. lwowski, i Walenty Cwynarski, proboszcz konkolnicki, w r. 1777. Kościół drewniany pod wez. ś. Jana Nepomucena konsekrowany. Rok konsekracyi niewiadomy. Do par. należą Zaturzyn i Zawadówka. Par. gr. kat. w miejscu, dek. podhajecki, archid. lwow. . Do par. należą Zaturzyn i Huta. We wsi jest cerkiew i szkoła ludowa. W M. kwitnie głównie uprawa tytoniu. Lu. Dz. Markowa, mały zaśc, pow. słucki, przy szosie brzeskiej, pomiędzy Ladną i Hulewi czami, os. 5. A. Jel. Markowa góra, część Woroniaków, pow. złoczowski. MarkowaWola al. Markowola, wś włośc. , pow. kozienicki, gm. Sarnów, par. Regów, odl. 25 w. od Kozienic, ma 20 dm. , 160 mk. , 432 mr. W 1827 r. 17 dm. , 145 mk. mr Markowa Wolica, część wsi Sokólczy, w pow. skwirskim. Markowce, wś, pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Teolin, odl. 50 w. od Augustowa, ma 29 dm. , 317 mk. W 1827 r. było tu 26, 161 mk. M. wchodzą w skład majoratu Łabno ob. . Markowce 1. wś, pow. sanocki, 10, 9 kil. od Sanoka, należy do parafii rzym. kat. w Dudyńcach a gr. kat. w Pełkini, liczy 152 mk. , z których 26 przebywa stale na obszarze wiek. pos. Pod względem religii jest 44 obrządku rzym. kat. , 108 gr. kat. , ma kajflicę M. B. i mały staw obok folwarku. Pos. wiek. Hier. Romera wynosi 219 mr. roli, 48 łąk, 51 mr. pastw. i 6 mr. lasu; mniej. 60 mr. roli i 12 mr. łąk. Ta mała osada leży na wysoko 388 m. npm. położonej równinie na lewym brzegu Sanoczka, dopływu Sanu także z lew. brzegu i graniczy na południe z Prusieniem i Pobielnem, na wschód z Pławcami, na północ z Sanoczkiem wsią, a na zachód z Dudyńcami. 2. M. al. Markowicej po rusku Markiwci, wś w pow. tłumackim, 16 Ml. na płd. zach. od Tłumacza, 9 kil. na płd. płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Tyśmienicy. Na płn. wsch. leży Chomiakówka, na wsch. Czarnołoźce i Słobódka, na płd. Ladzkie, na zach. Bratkowce, na płn. zach. Tyśmienica. Środkiem obszaru płynie Strymba, dopływ Werony, od płd. z Ladzkiego na płn. , a potem na płn. wsch. do Chomiakówki, i dzieli się w obrębie wsi na kilka ramion. Wzdłuż granicy płn. zach. płynie Uniawa, dopływ Strymby, od płd. zach. na płn. wsch. , a wzdłuż granicy wsch. Rokitna, dopływ Woróny, od płd. na płn. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie w dolinie Strymby. Na lew. brzegu Strymby las Uniawa, na praw. brzegu Nedwedyszcze. Zach, część obszaru przebiega kolej Iwowskoczerniowiecka a M. leżą w połowie drogi ze Stanisławowa do Ottynii. Własn. wiek. ma roli orn. 279, łąk i ogr. 158, pastw. 192, lasu 636 mr. ; własn, mniej, roli orn. 552, łąk i ogr. 1165, pastw. 273, lasu 33 mr. W r. 1880 było 860 mk. w gminie, 165 na obsz. dwor. 836 obrz. gr. kat. , 60 obrz. rzym. kat. . W tej liczbie 118 polaków, 11 żydów, reszta rusini. Par. rzym. kat. w Tyśmienicy, gr. kat. w miejscu, dek. tyśmieniecki, archidyec. lwowska. Do parafii należy Odaja. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Dymitra, szk. fil. i kasa pożyczk, gminna z kapit. 817 zł. Dawniej należała wieś do klasztoru oo. dominikanów w Tyśmienicy z nadania Mikołaja Potockiego, kaszt. krak. , w r. 1643 Rkp. Siarczyńskiego w Bibl. Ossol. 1828, dziś jest własnością Konstantego Ładomirskiego. Mac. i Lu. Dz. Markowce, po węg. Mark, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , uprawa roli. Kościół paraf. gr. kat. , 460 mk. Markowce 1. wś nad Bohem, pow. latyczowski, gm. Susłowce, par. Latyczów, odl. 10 w. od Latyczowa. Ma 46 dm. , 284 mk. , 298 dzies. ziemi włośc. , 1100 dzies. dwors. , gorzelnię, która w 1881 r. wyprodukowała 6960 wiader spirytusu, cerkiew ś. Michała z 32 dz. ziemi. Należała do sstwa latyczowskiego. R. 1770 posesorami M. byli Leon i Ludwika Rulikowscy; opłacali 295 zł. 29 gr. kwarty. Dziś własność Lüdersów. 2. M. , wś, pow. berdyczowski, par. Machnówka, odl. 4 w. na południe od Machnówki. W 1868 r. 40 dm. , i 430 mk. w tej liczbie 70 katol. . Cztery piąte części wsi i 596 dzies. ziemi należały do Lucyana Mazarakiego, a piąta część z 120 dzies. do Dobrowolskiego. 3. M. , wś nad rz. Bożkiem, pow. starokonstantynowski, par. KulczynyKrasiłów. W XVIII w. prze Markowa Markow Markó szły od Sanguszków do Lubomirskich. W r. 1868 miało 91 dm. 4. M. , mołd. Markoucy, wś, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim. Leży nad ogromnym stawem, przez który przepływa rz. Rakowiec. Ma cerkiew parał. Markowce 1. wś, pow. miński, okr. polic kojdanowski, w okolicy wsi Jezioro, ma osad kilka, miejscowość bezleśna, glina w pokła dach. 2. M. , mały zaśc, pow. ihumeński, okr. polic. 2gi smiłowicki, par. kat. , do roku 1867 smiłowicka, po kasacie koreliszczewicka, pomiędzy rzekami Wołma i Słouść położona, ma osad 2, miejscowość dość równa, małoleśna, ziemia dobra. 3. M. , wś nad rz. Wilią, pow. święciański, 4 okr. sąd. o 77 w. od Swięcian, 10 dm. , 70 kat. 1866. 4. M. , wś, pow. lidzki, gm. Możejki Małe, 4 okr. adm. , o 42 w. od Lidy, 7 od Wasiliszek, dm. 9, mk. wyzn. katol. 91 1866. Al Jel i A. T. Markowe, niem. Markerey, dwie os. i młyn do Brynicy, pow. kluczborski. Markowe Łąkie, ob. Łąkie M. Markówek; pow. włocławski, gm. Śmiłowice, par. Kruszyn. Markowiak, ob. Marlowice, pow. raciborski Markowica, szczyt, ob. Hale Wiaterne. Markowice 1. wś i folw. , pow. będziński, gm. Koziegłowy, por. Koziegłówki. Ma 79 dm. , 630 mk. , 966 mr. ziemi włośc. Folw. 1 dm. , 4 mk. , 348 mr. Należy do dóbr Kozie głowy ob. . W 1827 r. wś rząd. 60 dm. , 399 mk. 2. M. , wś, pow. biłgorajski, gm. Księżpol, par. Puszcza Solska. Należy dodóbr ordynacyi Zamoyskich. W 1827 r. 21 dm. , 148 mk. Br. Ok Markowice 1. niem. Markowitz, pow. średzki, 6 dm. , 43 mk. , wszyscy kat. , 13 analf. Poczta we Węgierskiem o 3 kil. , gośc. o 3 kil. , tel. i st. kol. żel. w Srodzie o 9 kil. 2. M. , dom. , 1992 mr. rozl. , 14 dm. , 170 mk. , 35 ew. , 135 kat. , 57 analf. 3. M. , wś, pow. inowrocławski, 21 dm. , 241 mk. , 18 ew. , 223 kat. , 70 analf. Siedziba komisarza obwodowego. Poczta i gośc. w miejscu, st. kol. żel. w Ino Wrocławiu o 9 kil. i w Jankowie Amsee o 8 kil. Poczta osobowa z Inowrocławia przez Markowice do Strzelna. Jest tu kościół filial ny, par. w Ludziskach ob. Łaski, Lib. Ben. I. 198. 4. M. , dom. , 4019 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. , b Gay, 20 dm. , 378 mk. , 118 ewang. , 260 katol, 163 analf. Tu urodził się w 1809 r. Gustaw Zieliński, poeta, autor Kir giza. M. St. Markowice, ob. Krupin, Nazwę M. otrzymały od pierwszych osadników, od braci Pawła i Stańka Markowskich 1561 r. W. Kętrz. O ludn. pol. , str. 227. Markowice, niem. Marhowitz, 1309 Marcowicz, 1313 Marcomich, 1532 Marckhowitz, wś kościelna nad Odrą, z praw. brzegu, pow. ra ciborski. Leży przy linii kolei GórnoSzlą skiej. Składa się z obszaru dworskiego, na leżącego do dóbr ks. Raciborskiego i gminy. Posiada kościół paraf. drewniany, założony w 1247 r. i szkołę dwuklasową. Dobra te ks. Leszko nadał dożywotnio swej siostrze Ofce w 1316 r. Obszar gminy wiejskiej wy nosi 1821 mr. roli, 54 mr. lasu, 124 mr. łąk, 49 mr. ogr. Jest tu 8 gospodarzy, 12 gospo darzy połowicznych, 6 ogrodziarzy i 96 ko morników. Par. M. dek. pogrzebiński, ma 4668 dusz. Do M. należy folw. Markowiak i os. leśna Łążek Lenczok. Br. Ch. Markowicze, wś, pow. włodzimierski. Posiadała kaplicę należącą do parafii Łokacze, po 1830 r. zniesioną. Dobra M. wraz z Skobelką i Starostawami obejmują 1877 dzies. i należą do hr. Tad. Tarnowskiego. Markowicz, wś, pow. homelski, o 40 w. od Homla, z zarządem gminy obejmującej 2317 dusz. Markowiczowa Wola, ob. Markowskie. Markowice, potok, w obr. gm. Orowa, w pow. drohobyckim, spływający ze wzgórza pogranicznego między Orowem, Dobrohostowem i Dołhołuką, Bahnyną 634 m. zwanego i wznoszącego się po nad doliną rz. Hynawki, w której legła wś Orów. Bieg tego strumie nia ku południowi jest nader krótki, gdyż za ledwie 2 kil. przeciągający się, kręcąc się między parowami. Potok ten zlewa swe wo dy do Stynawki od lew. brz. Br. G. Markowięcka słobódka, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim, leży nad Su chym Rakowcem. X. M. O. Markowięta, ob. Jabłoń. Markowizna 1. os. włośc, i os. młyn. nad strum. b. n. , pow. noworadomski, gm. i par. Sulmierzyce, os. włośc. 2 dm. , 24 mk. , 23 mr. , os. młyn. 1 dra. , 5 mk. , 24 mr. Należy do dóbr WydrzynaWola. 2. M. , pow. mazowiecki, gm. i par. Mazowieck. Markowizna, wś w piaszczystej równinie 235 m. npm. na zachodniej stronie gościńca z Sokołowa do Niska, w pow. kolbuszowskim, 10, 6 kil. od Sokołowa oddalona, należy do pa rafii rzym. kat. w Górnem i liczy 517 rzym. kat. mieszk. Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 nazywa tę wieś osadą niemiecką śród lasów, Pos. wiek. hr. Reja Wład. ma wogóle 187 mr. roli; pos. mniej. 427 mr. roli, 85 mr. łąk i 53 mr. pastw. Od zachodu otacza M. olbrzymi sosnowy bór, na północ graniczy z Kamieniem, na południe z Turzą, na wschód z Łowiskiem. Mac. Markowizna, niem. Marcovisna Kętrz. ; w spisach urzędowych niema M. Markówka, rz. w pow, mazowieckim, poczyna się w gub. grodzieńskiej, pod Marko Markowce Marko Markówka wem dotyka królestwa, stanowiąc na długości 3 wiorst granicę i pod Proszanką Baranką wpada z lew. brzegu do Mańki. J. Bl. Markówka, kol. włośc, pow. łaski, gm. Wymysłów. Leży na prawo od drogi z Łasku do Lutomierska. Ma 28 dm. , 309 mk. , 804 mr. 330 ornej. Markówka, potok w pow. łańcuckim, przyjmuje we wsi Markowej z praw. brz. Hussowski pot. ob. . Markówka, folw. i browar do Tworkowy, pow. brzeski, nad potok. b. n. spływającym z lew. brz. do Dunajca, przy drodze z Lipnicy do Zakluczyna. Graniczy na zach. i płd. z Tworkową, na wsch. z Jurkowem, na płn. z Lewniową. Mac. Markówka al. Markiwka, wzgórze, na północ od wsi Malechowa, w pow. żydaczowskim, pod 41 47 wsch. dłg. g. F. , a 49 29 9 płn. sz. g. Od płdn. wsch. i płd. powstające potoki opływają Malechów i w Brzozdowcach uchodzą do pot. Wiśni, dopływu Dniestru. Wznies. 349 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Markówka po rusku Markiwka, wś w pow. kołomyj skim, 15 kil. na płd. zach. od Koło myi, 3 kil. na płd. zach. od sądu powiat i urzędu poczt. w Peczeniżynie. Na zach. i płn. leży Mołodiatyn al. Młodiatyn, na płn. wsch. i wsch. Peczeniżyn, na płd. wsch. i płd. Rungury, na płd. zach. Słoboda Rungurska. Wo dy z całego obszaru płyną na płn. wsch. i wpadają do Łuczki, dopływu Prutu, płynącej w pobliżu granicy wsch. , wprost, albo za pośrednictwemi jej dopływ Demianówki, jak np. pot. Punczewa, nastający w stronie płd. zach. , na płn. stoku góry Waratyki 779 m. , znak triang. . Ścieśniony wąwóz tego potoku ota cza ciemny las bukowy. Im wyżej, tem gęstsze wyrastają na dnie burzany, a pokrzy wy sięgają idącemu aż do twarzy. Bujność roślinności dochodzi tu ku schyłkowi lata do największych rozmiarów. Zabudowania wiej skie leżą we wsch. stronie obszaru, 446 do 453 m. wzniesionej. Własn. wiek. rządowa ma łąk i ogr. 20, pastw. 190, lasu 728 mr. ; własn. mniej. roli orn. 321, łąk i ogr. 696, pastw. 225 mr. W r. 1880 było 491 mk. w gminie 2 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Kołomyi, gr. kat. w Mołodiatynie. We wsi jest cerkiew i kasa pożyczk. gminna z kapit. 211 zł. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych peczeniżyńskich w ziemi halickiej. Lu. Dz. Markówka, karczma i młyn na obszarze dwor. Toutry, w pow. kocmańskim. Br. O. Markówka al. Szumiłówka, rz. , lewy dopływ Dniestru, zaczyna się w płn. wsch. części, pow. jampolskiego, około mka Markówki wchodzi do olhopolskiego pow. , znowu wraca do jampolskiego, gdzie we wsi Wielka Kośni Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 62. ca wpada do Dniestru. W początkach swoich nazywa się Szumiłówka. Do niej wpada z pra wej strony Jałaniec al. Izwar, zaczyna się pod wsią Ihnatówką w jampolskim pow. i przyj muje z lewej rzeczkę Szachtanie. Do M. z le wego brzegu wpada rz. Olszanka wypływa jąca z pól wsi Olszanki w pow. jampolskim. Długość ogólna dochodzi 7 mil. Dr. M. Markówka 1. al. Jangrod, Januszgrod, mko w pow. jampolskim, odl. 50 w. od Jampola, a 8 w. od Wapniarki st. kol. żel. odeskiej, ma ziemi dworskiej 879 dz. , lasu 445 dz. , ziemi włośc. 872 dz. Ludność 928 dusz prawosł. i 233 żyd. Cerkiew paraf. drewniana; katol. kościół paraf. był dawniej w mku Komargrodzie; po zabraniu go w 1874 r. na cerkiew, par. przeniesiona do mka Tomaszpola o w. 25. W samym środku mka wytryskają z pod skał wapiennych obfite źródła i tworzą rzeczkę Markówka lub Szumiłówka zwaną, której wody tak są obfite i taki spad posiadają, że w odległości kilkuset sążni od źródła wprawiają w ruch trzy młyny; na przestrzeni zaś przebiegu rzeczki Markówki do Dniestru jest jeszcze kilka młynów. Markówka rozłożona na głębokim jarze z pokładem wapiennym, ma grunta czarnoziemne i kopalnie kamienia, z którego bardzo dobre wapno się wypala. Zarząd gminny w Komargrodzie, zarząd polic. w Tomaszpolu. Wś M. w dawnem woj. bracławskiem położona, zostawała oddawna w posiadaniu ks. Czetwertyńskich. W r. 1760 właścicielem jej był ks. Janusz Czetwertyński, który uzyskał od króla Augusta III przywilej nadający wsi M. prawo miejskie i zmieniający jej nazwę na Januszgrod. Przywilej ten z własnoręcznym królewskim podpisem, opatrzony wielką kanclerską pieczęcią pod datą d. 24 października 1760 r. jest w posiadaniu obecnego dziedzica M. R. 1775 owoczesny właściciel Januszgrodu ks. Antoni Czetwertyński otrzymał od króla Stanisława Augusta Przywilej na jarmarków 12 do miasteczka Januszgroda nazwanego, w województwie bracławskiem, w powiecie Winnickim leżącego, urodzonego Antoniego, Jana Nepomucena Xiecia Światopełk Czetwertyńskiego, Chorążego Zwinogrodzkiego dziedzicznego dany. Dan w Warszawie d. 16 miesiąca Czerwca Roku Pańskiego 1775. Mko Januszgrod al. Jangrod w początkach istnienia swego, mając nadane prawo magdeburskie i rozmaite od właścicieli dogodności, zaczęło się znacznie wznosić i zaludniać. Ks. Janusz Czetwertyński wystawił obszerny murowany ratusz z licznemi kramami, którego dość okazałe szczątki służą za mieszkanie kilku rodzinom żydowskim. Lecz już od początku teraźniejszego stólecia, zaczęło się mko kłonić ku upadkowi, żydzi emigrowali do sąsiednich miasteczek Czeczelnika, Olhopola i Bałty, nawet samo nazwisko Januszgrod wyszło zupełnie z użycia, i dziś mko M. nie mając ani jarmarków, ani żadnego handlu, dzieli wspólne losy z innemi niegdyś przez ks. Czetwertyńskich pozakładanemi miastami, Kitajgrodem, Komargrodem, Horyszkówką, służąc za przytułek kilkunastu rodzinom żydowskim żyjącym z szynkarstwa i drobnego handlu. 2. M. , wś w hajsyńskim pow. nad rz. Kibliczem al. Kubliczem, gm. Kiblicz, par. Granów, mk. 650, dm. 87, ziemi włośc. 671 dz. , dwor. 618 dz. Cerkiew pod wez. ś. Koźmy i Damiana licząca 860 parafian i 39 dz. ziemi; grunt czarny, własność dawniej Grozy, dziś Zbyszewskich. 3. M. , wś, pow. bracławski, nad rz. Bilką, gm. Łuka, par. Woroszyłówka, mk. 120, dm. 29, ziemi włośc. 157, dwor. 578 dz. , grunt miejscami górzysty, ziemia glinkowata, należy do Białeckich. 4. M. , inaczej Majdan Markówka, mała wioska, pow. latyczowski, gm. , okr. polic. i par. w Derażni, dm. 20, mk. 262, ziemi włośc. 93, dwor. 209 dz. , własność dawniej Markowskich, Newelskich, dziś Iznoskowa. 5. M. , wś, pow. nowogrodwołyński, gm. baranowiecka, włościan dusz 76, ziemi włośc. 176 dz. Należy do dóbr baranowieckich. Własność pierwej Lubomirskich, Walewskich, ks. Gagarynowych, obecnie Strogonowych. 6. M. , wś nad Słuczą, pow. zwiahelski, par. Miropol. R. 1867 miała 20 dm. Markówka, rzeczka, prawy dopływ Mienki, prawego dopływu Nurca, wpadającego z prawej strony do Bugu. Markówka, karczma pryw. , pow. dzisieński, o 5 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. żydów 1866. Markowo 1. Holendry kol. , pow. włocławski, gm. Piaski, par. Kruszyn. W 1827 r. 10 dm. , 80 mk. Należała do dóbr Kazanie ob. . 2. M. , wś i folw. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki, odl. 14 w. od Wyłkowyszek, ma 5 dm. , 51 mk. W 1827 r. 6 dm. , 64 mk. Folw. M. ma rozl. mr. 266 grunta i ogr. mr. 203, łąk mr. 55, past. mr. 2, nieuż. i place mr. 6, bud. mur. 3, z drzewa 7, płodozmian 4polowy, są pokłady torfu. Br. Ch, A. Pal Markowo, dom. , pow. inowrocławski, 2642 mr. rozl. , 2 miejsc. a M. , dom. ; b Emmingen, folw. ; 12 dm. , 217 mk. , 51 ew. , 166 kat. , 98 analf. Poczta i tel. w Murzynnie Morin o 3 kil. , gościn, o 3 kil. , st. kol. żel. w Gniewko wie o 5 kil. M. St. Markowo, niem. Markawken al. Markawischken, dobra, pow. gołdapski, st. p. Dubeninki, 4 kil. odl. , obszar wynosi 148 ha. i to 54 rola orna i ogr. , 26 łąki, 1 past. , 64 bór, 3 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 722 mrk. Własn. C. V. Kom, 1856 r. 35 mk. Kś. Fr. Markowo, mko, pow. wilejski, w 1m okr. polic, o 85 w. od Wilna, o 35 w. od Wilejki, 562 mk. , 79 dm. , własność mieszczan chrześcian. Cerkiew prawosł. mur. , dwie drewn. kaplice, szkoła początkowa. Leży przy trakcie pocztowym z Wilna do Mińska. Markowo 1. folw. pryw. , nad rz. bezimienną, pow. wilejski, 1 okr. adm. przy byłej drodze poczt. z Wilna do Mińska, 1 dm. , 38 mk. Własność Plewaki 1866. 2. M. , wś rząd. , pow. dzisieński, o 42 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 56 mk. 1866. Markowo Wielkie, wś, pow. bielski, gub. grodzieńskiej, gm. Oleksin, par. Domanów, odl. od Bielska 30 w. , od Wysokiego Mazowieckiego 21 w. , od st. dr. żel. w Szepietowie 15 w. Leży na granicy pow. mazowieckiego, gub. łomżyńskiej, od której dzieli ją rzeczka Markówka. Wś zaludniona przez włościan katol. , około 250 dusz. W r. 1544 jest wzmianka w Niesieckim o Józefie Markowskim z Markowa W. jako podsędku ziemi bielskiej i dotąd M. pozostaje w ręku tej samej rodziny. Znajduje się ślad w aktach, że król Zygmunt August w d. 1 i 4 octobra 1567 r. przebywał w M. zapewne w skutek myśliwskich wycieczek z Knyszyna odległego o mil 8 i datował z tych dwa reskrypta do kasztelana gdańskiego Stemberga. Podanie niesie; że wieś była o wiele większa, lecz zburzona przez Szwedów dziś zaludniona w innem miejscu. Na dawnych gruntach tej posiadłości Markowskich istnieją obecnie dwie wsie Wólka Markowo i Lendowo w pow. mazowieckim, gub. łomżyńskiej. Acta Terrestr. Bilscensi, Niesiecki. Assygn. Kom. Skarb. ks. 2, fol. 234 i 242. Markowo Wólka, wś szlach. , pow. mazo wiecki, gm. i par. Piekuty, leży na granicy Cesarstwa o 4 w. od Piekut, o 18 w. od Wy sokiego, już pod r. 1500 wspominanaMa 32 dm. , 181 mk. , w tem 21 izrael. , 286 mr, ziemi. Gleba średnia, gospodarstwo 3 polowe w sza chownicy. Ludność wiejska trudni się stolar stwem. W 1827 r. 186 mk. P. Ł. Markowska góra, na wsch. granicy gm. Stężnicy z gm. Bereźnicy wyźniej, w pow. Lisko, pod 40 29 wsch. dłg. g. F a 49 19 55 płn. sz. g. Od płn. wsch. pokrywa ją las Li powica, należący do obszaru Bereźnicy wy źniej; od płd. zach. opływa ją pot. Stężnica, który zabiera wody z zach. stoczystości tejże góry. Wznies. 747 m. Czubek zach. 675 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Markowska łąka, grupa chat we wsi Szczyrku, pow. bielski w Galicyi. Markowskie, osada, pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia w. 15, dm. 2, mk. 6. Markowskie al. Markowiczowa Wola, niem. Markowsken al. Markoitzwolla, wś, pow. margrabowski, st. p. Wieliczki, r. 1856, mk. 362. M. istniały już r. 1561. R. 1600 mieszkali tu Markówka Marko Markowszczyzna Mark Markowszcz sami Polacy. R. 1613 nadaje ks. Jan Zygmunt niemcowi Baltazarowi Fuchs, staroście oleckowskiemu, zamiast 50 włók w Baranowie w pow. ryńskim, wś M. w pow. oleckowskim, z 33 włókami a 14 włókami nadwyżki, oraz wyższe i niższe sądownictwo. Ob. Kętrz. , 0 ludn. pol. w Prus. str. 517 i 243. Kś. Fr. Markowszczyzna, wś, pow. warszawski, gm. Cząstków, par. Kazuń, Wś ma 14 dm. , 215 mr. , tworzy jednę całość z wsią Sędykowszczyzną. 2. M. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya, odl. 46 w. od Kalwaryi, 1 dm. , 7 mk. 3. M. , os. włośc. , nad rz. Pokrzywianką, pow. opatowski, gm. i par, Iwaniska, odl. 13 w. od Opatowa, 2 dm. , 13 mk. , 15 mr. Markowszczyzna 1. folw. , pow. białostocki, par. niewodnicka, odl. od Białegostoku 12 w. , od Suraża 12 w. , od st. kol. żel. brz. graj. Starosielce 10 w. , od Narwi 5 w. , poczta w Białymstoku. Od 1826 do 1856 znajdowała się tutaj fabryka kortów, która następnie do Topol przeniesioną została. Folw. ten przeszło od lat 300 zostaje w posiadaniu rodziny Łyszczyńskich. Jeden z przodków tej rodziny Kaźmierz Łyszczyński, za sprawą jezuitów za panowania Jana Sobieskiego, oskarżony o kacerstwo, był sądzony, skazany i stracony. M. wraz z osadą fabryczną Topole, oraz folwarkami Niewodnicą Korycką, Niewodnicą Kościelną i częścią Czaplina, stanowi jedno dominium, należące obecnie do Witolda Łyszczyńskiego. W majątkach tych jest przeszło 40 włók wyborowego lasu sosnowego, po większej części starodrzewu; znajduje się również cegielnia. Folw. M. z osadą fabryczną Topole, położoną o w. 3, połączony jest drogą szosową. Droga ta stanowi pamiątkę pracy i wytrwałości jednego z poprzednich współwłaścicieli Michała Łyszczyńskiego, który mając już przeszło lat 50, wziął się do przeprowadzenia tej szosy. Sam, z pomocą tylko jednego robotnika, zbierał kamienie, tłukł i budował z nich drogę. Pracując przez lat 10, wybudował doskonałą szosę, i dzisiaj nie przestaje chodzić około wzorowego jej utrzymania. Po obu stronach drogi, również własnoręcznie pourządzał kląby z róż, bzu, jaśminu i innych krzewów, pozasadzał akacye, modrzewie i utworzył rodzaj prześlicznej alei zdumiewającej podróżnego, któremu przez ten las w porze wiosennej, gdy krzewy pokryte są kwiatami, przejeżdżać wypadnie. 2. M. , folw. szl. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 18 w. od Trok, 1 dm. , 21 prawosł. 3. M, karc. i wś szl. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 18 w. od Trok, 3 dm. 28 mk. kat. 4. M. , wś włośc. nad rz. Żyżmą, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 56, od Dziewieniszek w. 21, dm. 8, mk. kat. 74 1866. A. T. Markowszczyzna 1. wś, pow. miński, gm. białorucka, nnd rz. Wiaczą, po uwłaszczeniu miała osad włócznych 6. 2. M. , folw. , pow. nowogródzki, o wiorstę na płn. zach. od mka Kraszyna, położonego na pół odległości pomiędzy stacyami Pohorelce i Baranowicze brzes. smol. kolei; miejscowość bezleśna, grunta dobre. 3. M. , folw. , pow. ihumeński, okr. polic. puchowicki, par. błońska, nad rz. Citewką, dopływem Swisłoczy, na pół drogi pomiędzy miasteczkami Błoń i Puchowicze, w miejscowości bardzo dogodnej, obszar około 26 włók, grunta i łąki piękne, propinacya, młyny i przewóz na Świsłoczy przynoszą około 600 rubli. Dawniej własność Frybessów, teraz przez wiano Jacewiczów. 4. M. , folw. na płd. wsch. cyplu pow, ihumeńskiego, w okolicy mka Kliczewa, w okr. polic, berezyńskim, par. kat. berezyńskiej, nieopodal rz. Olsy, przy lichej drodze wiodącej z Kliczewa do Stojałowa, miejscowość bardzo odludna, poleska, grunta lekkie. 5. M. , mały zaśc. w płn. stronie pow. borysowskiego, na samej granicy pow. lepelskiego, u źródeł rz. Iduty, osada 1, okr. polic. 3 dokszycki, miejscowość lesista. Markowszczyzna, okolica szl. , pow. witeb ski, 4 okr. polic, 5 okr. sąd. , do 300 dz. rozl. , należy do kilkunastu właścicieli, przeważnie z rodziny BitnySzlachto. M. K. Markowy gaj, kolonia niemiecka w Ottyne, pow. tłumacki. Markowy grunt, wś, pow. kolski, gm. Budzisław kolski, par. Osiek Wielki, odl. od Koła w. 8, dm. 5, mk. 39. MarkPreussisch niem. , ob. Przezmark. Markraćicy, niem. Markersdorf, trzy wsie nad białym Halsztrowem, pow. zhorjelski na Szląsku, zwane Delnje, Hornje i Kloszterskie M. , z kośc. paraf. ewan. par. kat. Jawornik i pomnik Francuzów poległych tu22 maja 1813 r. Marksdorf niem. , ob. Markotów i Marxsdorf. Marksdorf, ob. Markuszowce. Marksdorf, niem. Kukermühle. Marksdorf, st. dr. żel. koszyckobogumiń skiej, o 75 kil. od Koszyc. Markselfen, pot. podtatrzański w hr. spi skiem Węg. , bierze początek na płd. wsch. stoku Tatr bielskich; płynie na płd. wschód przez obszar gm. Białej Spiskiej, już to przez lasy Hecgschlicht i Zipfen, już też łąkami, przepływa środkiem miasto Białą Spiską, po niżej której zlewa swe wody do Popradu z le wego brzegu. Płynie przeważnie od źródeł począwszy aż po cegielnię bielską rowem ku osuszeniu okolicy wykopanym i od lew. brz. łączy się za pomocą rowu Rohr Graben z rz. Białą Spiską, a od praw. brz. za pomocą rowu Neu Graben z Czarną Wodą. Długość biegu 14 kil. Br. G. Marksewo Stare 1. niem. Alt Marxöwen, wś nad jez. tejże nazwy, pow. szczycieński, Markuniszki st. p. Rańsk. Zawiera 31 włók 1856 r. , 240 mk. Ks. Olbracht nadaje niemcowi Romanowi Spek wś M. z 24 włókami celem lokacyi wsi dannickiej na prawie chełm. Dan w Królewcu d. 26 paźdź. r. 1548. W M. mieszka r. 1602 więcej Polaków aniżeli Niemców. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prus. , str. 399 i 241. 2. M. , dok. Marxobe, niem. Marxhöffersee, jez. przy wsi tejże nazwy, pow. szczycieński na polskopruskich Mazurach, należało dawniej do biskupstwa warmińskiego. Ob. Scriptores Rerum Warm. I, str. 29 i 67. 3. M. Nowe, niem. NeuMarxöwen, wś, pow. szczycieński, st. p. Rańsk, 7 włók rozl. , 38 mk. 1856. Markucie Swistopole 1. folw. szl. nad rz. Wileńką, pow. wileński, 6 okr. , o 3 w. od Wilna, 14 dm. , 94 mk. , z tego 2 prawosł. , 80 katol. , 12 żyd. 1866. 2. zaśc. włośc. nad rz. Mussą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 3 dm. , 30 kat. 3. Kociełówka, zaśc. włośc. od Wilna, 1 dm. , 9 kat. 4. M. , zaśc. włośc, pow. wileński, 3 okr. , o 36 w. od Wilna, 2 dm. , 17 kat. 5. M. , wś włośc, pow. lidzki, gm. Wawerka, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 27, od Wasiliszek w. 11, dm. 5, mk. 24 wyzn. rz. kat. 1866. A. T. Markuciszki 1. dwór, pow. wiłkomierski, par. Wieprze, okręg. polic. Pogiełoże o 7 w. , o 1 w. od szosy petersburskiej nad Łokią, grunta lekkie; do M. należą folwarki Adamajcie, Pupkule, Dragacie, Jurgiańce, Satkuny. Pustelniki, Stożki, Iłgobrody, Machówka, Pilakojnie, Podłokie, Kowszonka, Marcie. Własn. Wiktora Adamowicza, Stadniną koni arabskich, młyn wodny i folusz na rzeczce Łokia w samych Markuciszkach; 2. M. , wś nad jeziorem Margi ob. pow. trocki, starożytna osada, należała do kapituły wileńskiej, dzisiaj do rządu; w okolicach wsi tej, nad rzeką Strawą, krzyżacy, otrzymali w roku 1348 nad Litwinami zwycięstwo, które im otworzyło drogę w głąb Litwy. Markuniszki, wś, pow. wiłkomierski, par. Świadoście, własn. Machwica. Markuny 1. wś szlach. , nad rz. Wilią, przy ujściu do niej Oszmianki, pow. wileński, 4 okr. pol, o 64 w. od Wilna, 35 dm. , 276 mk. , z tego 155 katol. , 11 żydów. 1866 własność Kotwicza; 2. M. , wś, nad rz. Syrwintą, pow. wilejski, 2 okr. polic, o 57 w. od Wilna, 4 dm. , 38 kat. 1866; 3. M. , wś rząd. pow. trocki, 2 okr. polic, 45 w. od Trok, 6 dm. , 73 kat. 1866; 4. M. , okręg wiejski w gminie Worniany, pow. wileński, mieści nast. wsie Szwejlany, Jacyny, Kierele, Czechy, Markuny; zaścianki Widziuny, Zielonka, Olchowo; 5. M. , pow. wiłkomierski, par. Szaty. Markupie, wś, pow. rossieński, parafia lalska. Markuschewen niem. , Markuschoewen, ob. Markuszewo, Markusfalu węg. , ob. Markuszowce, Markushaza węg, , ob. Wybuchaniec. Markusze, Markuszowce w daw. dokum. wś, pow. berdyczowski, par. Berdyczów. Odl, 7 w. od Berdyczowa, w stronie płd. zach. Leży w głębokim jarze nad strumieniom. Ma 642 mk. , w tej liczbie 532 prawosł. , 100 kat. i 10 żydów. Obszaru 2308 dzies. Cerkiew paraf. drewniana, zbudowana 1777 r. Obszar dworski należy do Juliusza Marszyckiego. Markusze, wś, pow. lityński, nad rz. Śniwodą, która tworzy tu duże stawy, o 35 w. od Lityna, gm. Ułanów, par. Chmielnik. Ma 120 dm. , 708 mk. , 1069 dzies. ziemi włośc, 1103 dz. dwor. , 35 dz. cerkiewnej. Cerkiew p. w. N. M. P. Róż. , młyn. Gleba czarnoziem. M. należały do stwa chmielnickiego, lustrator Humiecki 1616 zowie je Markuszowce. ,, Posesorowie Jan i Mikołaj Petrykowscy pokaza li konsens Zygmunta III, na pozwolenie i po twierdzenie kupna prawa lennego od szlachet nych Markuszewskich, na tę wś Markuszówce, na której wsi tak antecesorowie ich jako i oni sami byli posesorami za prawem lennem, od ś. p. króla Augusta onym danym, także i za za pisaniem sumy grzywien 30 ratione locationis od tegoż króla. Racione cujus służbę wo jenną za obwieszczeniem im pana hetmana kor. konno służyć powinni. Źródła dziejo we. Za lustracyi 1636 r. M. trzymał Piotr Łabęcki rotmistrz JKM. za opłatą 57 zł. Roku 1770 posesorami byli Feliks i Zofia z Rycharskich Nowiccy, za opłatą kwarty 2314 zł. 6 gr. W ostatnich czasach należały M. do Budzyńskich, Stempkowskich, dziś do Szyma nowskich. Dr. M. Markuszewskie stwo niegrodowe, było położone w wdztwie podolskiem, pow. latyczewskim. Powstało z dawniejszego stwa chmielnickiego przez oddzielenie wsi Markusze z przyległościami. W r. 1771 było w posiadaniu Feliksa Nowickiego, łowczego chełmskiego, który zeń opłacał kwarty złp, 2, 314, gr. 6. Gdy nader liczne i wieloletnie spory zachodziły o granice tego sswa z dobrami chmielnickiemi, przeto stany rzplitej na sejmie z r. 1773 75 wyznaczyły przez oddzielną konstytucyę komisyą z 19 urzędników koronnych do ścisłego i ostatecznego oznaczenie granic obu tych starostw. Markusze, okolica szlachecka, w pow. lidzkim, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 27, od Wasiliczek w 11, dm. 5, mk. wyzn. prawosł. 3, rz. kat. 28 1866. A. T. Markuszew, ob. Markuszów. Markuszewo, niem. Markuschewen, wś, pow. ostródzki, st. p. Łukta. Markuszka, przys. do Załęża, pow. jasiel Markucice ski, o 3 kil. od st. p. Osiek, 127 mk. kat. Le ży przy ujściu Kłopotnicy do Wisłoki, grani czy na płn. z Załężem, na płd. z Zawadką, na zach. z Wolą. dębowiecką. . Mac. Markuszew, os. miejska przedtem miasteczko, nad rz. Łachą, pow. nowoaleksandryjski puławski gm. i par. Markuszew. Odl. w. 5 od Kurowa, 8 w. od stacyi dr. żel. Nadwiśl. Miłocin, 21 w. od Puław, 25 w. od Lublina i 130 w. od Warszawy. Leży przy trakcie bitym warszawskolubelskim, między Kurowem a Lublinem, w dolinie rzeczki tworzącej zagłębienie śród okolicznej wyżyny. Posiada kościół par. murowany i drugi filialny; dom schronienia dla 10u starców i kalek, synagogę, urząd gminny, szkółkę początkową, kasę wkładowozaliczkową wiejską, i fabrykę narzędzi rolniczych. Stacya pocztowa w Kurowie, gdzie także i sąd gminny dla M. W 1827 r. było tu 78 dm. , 525 mk. , w 1861 r. 91 dm. 9 mur. i 826 mk. 387 żydów. ; obecnie ma 1256 mk. 672 żydów i 135 dm. 6 mur. Pierwotni dziedzice i założyciele zapewne wsi pochodzili z możnego rodu Firlejów, którzy dla kolonizacyi obszaru między Wisłą a Bugiem, położyli wielkie zasługi. Przybrali oni od siedziby miano Markuszewskich, lecz zachowali wspólny herb Lewart. Po wygaśnięciu tej gałęzi rodowej na Kazanowskiej sędzinie łukowskiej majątek przeszedł do Firlejów, a po nich należał do Hryniewieckich, Tarnowskich, Zbyszewskich. W 1608 roku dziedziczka M. Gertruda Firlejowa z Bnina Opalińska żona podskarb. w. koronnego wzniosła tu kościół murowany śgo Ducha i szpital. Kościół ten został przyłączony do parafialnego, który wznieśli tu Jan i Andrzej Firlejowie w r. 1667. Ten ostatni murowany, z dwoma wieżami, sklepiony, ma dwa nagrobki Katarzyny Hryniewieckiej kasztel. kamienieckiej z r. 1773 i Rafała Tarnowskiego 1803 r. z marmuru. Przywilej miejski nadał osadzie Jan III w r. 1686, a cechy ustanowił 1689 r. M. , par. dekan. nowoaleksandryjski, 2558 dusz. . M. , gm. , należy do s. gm. , okr. II w Kurowie, gdzie też i st. p. , ma 11, 536 mr. obszaru i 3, 547 mk. 1867 W skład gminy wchodzą Bobowisko, Góry, Kalenic, Kłoda, Kątna wólka, Łomy, Markuszów, Orlicz, Przybyszewska wola, Zabłocie, Zastawa. W gminie istnieje jedna szkoła początkowa, jeden wiatrak, dwa młyny wodne i 1 fabryka narzędzi rolniczych z prod. za 2, 500 rocznie. Dobra M. składają się z folw. Łany v. Markuszów, nomenklatury Marynki, osady miejskiej M. , wsi Góry, Zabłocie, Kłoda, Bobowisko, Łąkoć, Barłogi, Choszczów, Rany, Kaleń i Zastawie. Rozl. wynosi mr. 2223, grunta orne i ogr. m. 717, łąk mr. 245, pastw. mr. 50, wody mr. 37, lasu mr. 1108, nieuż, i place mr. 76. Bud. mur. 7, z drzewa 19. Płodozmian 14polowy, młyny wodne i wiatrak. Osada M. , osad li6, z grun. mr. 892; wś Góry, osad 37, z grun. mr. 777; wś Zabłocie, osad 21, z grun. mr. 625; wś Kłoda, osad 26, z grun. mr. 689; wś Bobowisko, osad 11, z grun. mr. 352; wś Łąkoć, osad 11, z grun. mr. 307; wś Barłogi, os. 11, z grun. mr. 349; wś Choszczów, osad 26, z grun. mr. 615; wś Łany, osad 19, z grun. mr. 58; wś Kaleń, osad 16, z grun mr. 469; wś Zastawie, osad 13, z grun. mr. 395. Poduchowne grunta w M. , mające 284 mr. , przeszły na własność rządu, i zostały sprzedane w r. 1881 za 19, 345 rs. Br, Ch. Markuszowa 1. przys. do Janowic pow. limanowski, leży nad potokiem Wilkowiskiem uchodzącym do potok, Tarnawy, a z nim do Stradomki, w okolicy górskiej 352 m. npm. , lesistej, należy do paraf. rzym. kat. w Skrzydlnie i liczy i 148 mk. rzym. kat. Gleba ow siana, górska. Posadł. więk. OO. Cystersów w Szczyrzycu wynosi 37 mr. lasu, mniejsza 145 mr. roli, 27 mr. łąk, 47 mr. pastw. i 5 mr. lasu. Graniczy na północ z Jodłowni kiem, na zachód ze Skrzydlną, na południe ze Stróżą Struszkiewicz, a na wschód ze wsią Wilkowisko. 2. M. , wś, pow. rzeszowski, na prawym brzegu Wisłoka. Sama wś zaległa porzecze 270 m. npm. , ale ze wszystkich stron podnosi się teren, tworząc kraj podgórski i le sisty. Wś liczy 461 mk. , z których 68 prze bywa stale na obszarze więk. posiad. Teofila Wasylewskiego. Ludność jest rzym. katol. i należy do parafii w Dobrzechowie, a sądu pow. w Strzyżowie. Kasa pożycz. gminna rozporządza zaledwie 43 zł. w. a. Pos. więk. ma obszaru 445 mr. roli, 55 mr. łąk i ogr. 42 mr. pastw. , i 11 mr. lasu, pos. mn. 282 mr. roli, 28 mr. łąk i 38 mr. pastw. M. graniczy na zachód z Kozłówkiem, na płd. z Oparówką, na wschód z Wysoką. Wisłok stanowi część granicy od wschodu a od zachodu całą granicę tej wsi. Mac. Markuszowce, ob. Markusze, Markuszowce, niem. Marksdorf, węg. Markusfalu, wś, w hr. spiskiem Węgry, w pow. hornadzkim, w dystrykcie lewockim, na lewym brzegu Hornadu, stacya drogi żel. koszycko bogumińskiej, graniczy od wsch. z Czepanowcami, od półn. z Leskowianami, od płn. zach. z Nową wsią spiską Igló, od zachodu z Tepliczką i Roztoką, a od płd. wsch. z Zawadką. Domostwa legły po płn. lewym brzegu Hornadu, na wys. 445 m. npm. , tak, iż z domostwami wsi Czepanowiec, wchodzą od wsch. w bezpośrednią styczność. Wzdłuż południowowschodniej granicy, płynie potok Przykopiec Prikopec, zlewający swe wody do Kotterbachu, dopływu Hornadu. Oprócz tego przeżyna płd. obszar M. potok Korytny, Markuszew Markuszew Marniszki Marnawieś Marmuszowice Marmozówka Marmowicze Marmoncie Marmoliszki Marmiszki Marmet Marmaszowice Marmasze Marmaros Marmany Marlutten Marlinowo Marlinowka Markwacz również dopływ Hornadu. Obszar M. wraz z Czepanowcami, liczy 2092 katastr. sążni kwadr. 1870 r. Są tu łomy marmuru. Koś ciół p. w. św. Michała Arch. starożytny, ist niał już w r. 1280; posiada metryki od roku 1691 1699 i od r. 1703 do dzisiejszych cza sów. Br. G. Markwacz, pierwotna nazwa wsi. Marchwacz, paraf. Rajsko, ob. Łaski lib. benef. 11, 9. Markwarcice, niem. Markersdorf. Markwartowice al. Markwatowice, niem. Marquartowitz, wśrycer, i obszar gminny, po wiat raciborski. Obszar dworski, należy od r. 1844 do v. Rothschilta, ma 614 mr. , w tem 150 mr. zarośli, stanowiących bażantarnią. Gmina składa się z 14 całych, 11 połowicz nych osad, 14 ogrodziarzy, 42 rodzin bezrol nych komorników. Do gminy należy 1854 mr. , w tem 1175 mr. roli, 537 mr. lasu. W miejscu jest stara kaplica, w której niekiedy odprawia się nabożeństwo; szkoła na 110 dzieci. Ludność trudni się także furmaństwem, górnictwem i drwalstwem. Część gruntów niezamieszkałych, należy do wsi Dobrosławic ob. na Śląsku austriackim. Br. Ch. Markwartsdorf, dok. . ob. Markersdorf. Markwatów, folw. na obszarze dw. Rychwałdu, pow. żywiecki. Markwatowice, ob. Markwartowice. Markwitz niem. , ob. Krupin. Markwitzwolla niem. , ob. Markowskie. Marlewo 1. wś, niedaleko Warty, pow, poznański, 6 dm. 75 mk. , 5 ew. , 40 kat. , 12 analf. Poczta, tel. , st. kolei żel. w Poznaniu, o 7 kil. ; gośc. o 3 kil. 2. M. , Biniewo, wś, pow. wągrowiecki, 9 dm. , 91 mk. , 21 ewang. , 70 kat. , 24 analf. Poczta, kol. i st. kol. żel. w Rogoźnie, o 2 kil. ; gośc. o 1 kil. 3. M. , folw. , 1131 mr. rozl. , 4 dm. , 108 mk. , należy do dom. Sierniki, własności dra Włady sława Szołdrzyńskiego. M. St. Marlinowka, folw. , pow. nowogrodzki, wła sność szlacheckiej rodziny Sokołów, ma obsza ru około 4 włók. Al. Jel. Marlinowo al. Dudki, niem. Marlinowen al. Dutken, wś, pow. gołdapski, st. p. Dubeniszki, okrąg urzędu stanu cywilnego Rogainen. 1856 r. 265 mk. M. założono r. 1580; w tym roku bowiem kupiło 4 gospodarzy, 40 włók od pa na Aulaka, płacąc za włókę 58 grzywien. Ma jątek ten nadał pierwotnie ks. Albrecht swe mu słudze, Piotrowi Marlinowi, który go Aulakowi sprzedał. Ob. Kętrz. O ludn. pols. str. 541. Kś. Fr. Marlutten niem. , folw. , pow. rastemborski, st. p. Sępopol. Marmany rum. i wś włośc, pow. rypiński, gm. i par. Chróstkowo, odl. o 16 w. od Rypina Ma 6 dm. , 40 mk. , 137 mr. gr. dóbr. 20 nieuż. Marmaros, źródliska Cisy ob. Marmasze, część wsi Dworce, pow. żółkiewski. Marmaszowice al. Marmaszówka, Marmuszowce, Marmorówka, część Firlejówki, pow. złoczowski, nad rz. Olszanką, śród stawów i lasów. Marmet, ob. Mermet. Marmiszki, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, paraf. Gryszkobuda. Odl. 24 w. od Władysławowa, ma 9 dm. 59 mk. W r. 1827 wś rząd. , 3 dm. , 36 mk. Marmoliszki, pow. mariampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki. Odl. 23 w. od Maryampola. Ma 5 dm. , 34 mk. Marmoncie, wś, pow. rosieński, par. chwejdańska. Marmowicze, wś, w płn. zach. stronie pow. rzeczyckiego, ku granicy pow. bobrujskiego, o w. 3 na płn. zach. od miast. Zutuszkiewicz, osad 20, miejscowość poleska, odludna. Marmozówka, al. Marmuszowice, ob. Firlejówka. Marmuszowice, ob. Marmozówka. Marnawieś, grupa chat w Rybiu nowem, pow. limanowski. Marniszki, ob. Marmiszki. Marnopole al Marynopol, wś, pow. janow ski, gm. i par. Gościeradów, o 10 w. od Kra śnika, o 32 od Janowa, należała do dóbr go ścieradowskich, założona śród lasów, grunta sapowate lecz urodzajne; 16 dm. , 157 mk. , 141 mr. ziemi. R. P, MarohnKaempe niem. , ob. Marońska Kępa, Marong al. Marung, dok. Maringe i Marang, jez. w zach. części, pow. olsztyńskiego, nad którem leżą wioski Szomfalt, Zamensdorf i Lajsy. Obejmóje 419 mr. ; z niem stoi w związku jez. Pęglity, 38 mr. duże. Dziś jeziora te są spuszczone, i przynoszą mieszkańcom nie małe zyski; i tak wynosił dochód z gruntów, na których dawniej jezioro Marong roztaczało swe wody w 1852 r. 139 tal. , w 1855 r. 2790 tal. , w 1858 r. 7908 tal. , w 1861 r. 3698 tal. , w 1863 r. 6739 tal, w ogóle 47227 tal. w 12 lat. W dok. zachodziło jez. już w 1378 r. gdzie kapituła warmińska nadaje sołtysowi w Laajsach ob. Wernerowi prawo rybołóstwa w tem jeziorze. Ob. Cod. dipl. Warm. str. 37 T. III i Tom II, str. 116 i 158. Maronowo al. Maranowo, karczma nad Ossą pow. grudziądzki, st. p. Łasin, gdzie jest kościół paraf. , szkoła Pęsławice. 1868 r. 2 dm. , 22 mk. , 11 kat. i U ew. Pierwotnie należała ta karczma do Pęsławickich dóbr ryc. i była wydaną na wieczystą dzierżawę. Gdy nastąpiło uwłaszczenie, nabyło ją znów domi Markwitzwolla Markwartowice Markwarcice Markwacz Markwatów Markwartsdorf Markwatowice Marlewo Maronowo Marohn Marnopole Marońska Marońska Kępa Marsowiec nium mocą recesu z d. 29 maja 1828 r. , dając ówczesnemu jej posiedzicielowi Janowi Witkowskiemu w zamian 46 morgów i 33 prętów kwadr. we wsi Pęsławicach. 1859 r. 7 czer. atoli odkupiła gmina tę karczmę, do której należało 58 mr. roli i 2 domy za 2250 tal. Marońska Kępa, niem. MarohnKämpe, os. , pow. inowrocławski, 1 dm. 8 mk. , należy do gminy i dom. ,, Gniewkowska kępa. Maropol, folw. , pow. kowieński, należał do dóbr Iłgów, w pow. władysławowskim, po drugiej stronie Niemna, ob. Iłgów. Maroz al. Morązy i. niem. GrossMaransen, wś, pow. ostródzki, st. p. Witramowo, leży po zach. stronic jez. M. ; miała 1857 r. 119 mk, R. 1411 już istniał M. i był osadą bartnicką, której rola była oddaną na prawie chełmińskiem. 2. M. al. Morązy, niem. Gr Maransen. , znaczne jez. w pow. ostródzkim, ciągnie się z płd. na płn. Marózek, niem. KleinMaransen, wś, pow. ostródzki, st. p. Kurki, leży po wsch. stronie jez. M. ; 68 mk 1857. Marqurdi dok. , ob. Markotów. Marquardsmuele dok. dziś Dągówki, niem. Dongen, młyn, pow. olsztyński. Młyn tu tejszy został postawiony r. 1404, ad. 19 sierp. wystawiła kapituła warm. nań przywilej, w którym go sprzedaje wraz z 4 włókami na prawie chełm. młynarzowi Janowi Delow, który za to będzie odstawiał rocznie 6 łasztów żyta, 3 na Wielkanoc i 3 na św. Michał, i 6 tucznych świń, z których każda winnabyć warta przynajmniej 16 szkotów, połowę na gwiazdkę, a połowę na zapusty. Przysługuje mu prawo rybołóstwa w stawie dla własnej potrzeby. Ob. Cod. dipl. Warm. III, str, 392. Kś. Fr. Marquardsthal niem. , dobra, pow. wa łecki, st. p. Jabłonowo, 6 kil. odl; najbliższa st. kolei Czaplinek niem. Tempelburg Ob szar obejmuje 182, 47 ha. mianowicie 164, 55 roli orn. i ogr. , 6, 9 łąk, 0, 25 pastw. , 6. 29 boru, 2, 94 nieużytk 1. 54 wody; czysty dochód z gruntów 1799 mrk. Właśc. jest Gustaw Moetling, par. kat. Wałcz, ew. Lubno; szkoła Wysoki Kamień Hohenstein 1868 r. 9 bu dynków, między temi 4 mk. domy, 51 mk. , 1 kat, i 50 ew. Podatek od gruntu 53 tal. , od budynków 3 tal. Kś. Fr. Marquart niem. dok. wś, dziś pod tą nazwą już nie istniejąca, nazywa się raczej Dągówki, niem. Dongen, pow. olsztyński, paraf. Diwitten. R. 1363 d. 15 sierp. zapisuje kapituła warmińska Nycolao Hoenberg 12 włók nad jez. Dewythen et inter granicas villae Dewythen et Rosenaw, Kaselew et Stolpe z małem i większem sądownictwem ad manum et Collum se extendentibus na prawie chełm. Postawienie młyna jednak sobie zastrzegamy. Dajemy mu prawo rybołóstwa w jez. Dewyt hen małemi narzędziami dla własnej potrzeby, a nie na sprzedaż. Za to będzie nam służyć na koniu i płacić dań zwykłą. Datum Wrowenburg. Przywilej ten został odnowiony r. 1500, d. 5 lipca. Kś. Fr. Marquartowitz niem. , ob. Markwartowice. Marquartsdorf niem. . Tak zwały się jeszcze r. 1656 Dągówki ob. Według lustracji z owego roku, obejmowały 12 włók, 2 wolne. Por. Zeitsohr. f. d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 248. Kś. Fr. Marquiste niem. , przys. wsi Gugelwitz, pow. mielicki. Marren, dobra prywatne, okrąg Goldynga, gub. kurlandzka. Marsau niem. , ob. Marze al. Marzy, Marschallsheide niem. , leśnictwo, pow. rastemborski, st. p. Nordenburg. Marschau niem. , ob. Marszewo. Marschauerberg niem. , wś, pow. kartuski, st. p. Stęgwałd; powstała r. 1825 na wykarczowanem i przez rząd sprzedanem polu; zawiera 13 zagród i ma 81 mr. obszaru. 1868 r. było tu 187 mk. , 120 kat. , 55 ew. i 12 żydów, 16 dm. Do tutejszej szkoły katol. przyłączone są następ. wsie Marszewo, Ober Pommerkau, Stęgwałd, Nowa Karczma Zalesie, Friedrichshof i Weismist. Odl. od miasta pow. 2 3 8 mili. Podatek od gruntu 3 tal. 11 sbr. 11 fen. , od budynków 2 tal. 26 sbr. , od procederu 6 tal. , klasowe 58 tal. 15 sbr. Marsche, kol. i folw. do Sonnenberga należący, pow. niemodliński. Marscheiten niem. , wś, pow. fyszhuski, st. p. HeiligenCreutz; 656 mr. rozl. , 145 mk. 1856. Marschenen niem. , wś, pow. fyszhuski; st. p. Powayen; 678 mr. rozl. i 88 mieszk. 1856. Marschenkowitz niem. , pow. bytomski, ob. Marzankowice. Marschfeld niem. , winnica pod m. pow. Zielonogórą. Marscholken niem. , ob. Marszałki. Marschowitz dok. , ob. Marszowice. Marschwitz niem. , ob. Marszewiec. Marschwitz niem. , ob. Marszowice. Marsedin dok. , wś dziś już nie istniejąca, na Sambii, należała do tamtejszych biskupów Cod. dipl. Warm. II, 338. Marsowiec al. Marsówek, szczyt w paśmie Gorców, w dziale Lubania, wschodni jego na rożnik, na granicy gm. Krościenka i Kłodnego, po nad Wyrem; stromo opada ku wscho dowi do doliny Dunajca, łagodniej ku połu dniu do dol. Krośnicy. Leży pod 38 4 12 wsch. dłg. g. F. , a 49 28 płn. sz. g. Wznies. 832 m. Miejsce znaku triang. Br. G. Marsedin Marschwitz Marschowitz Marscholken Marschenkowitz Marschenen Marscheiten Marschauerberg Marschallsheide Marsau Marren Marquartowitz Dongen warm w z z Marqurdi Marózek Maroz Maropol Kępa Marszałkowo Marszowice Marsza ki Marszałki Marszałki, tak się zwał niegdyś przys. wsi Turawa, pow. opolski. Marszałki 1. wś i gm, pow. ostrzeszowski, 4 miejsc a M. , wś, b Siekierzyn, pust kowie, c Gruszyński młyn, d Siekierzyński młyn. Poczta w Bukownicy o 2 kil. , gośc. o 2 kil. , st. kol. żel. i tel. w Ostrzeszowie o 10 kil. 2. M. , dom. , 3206 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. , b Zamysły, folw. , 15 dm. , 195 mk. , 17 ew. , 178 kat. , 95 analf. Własność Bolesława Bronikowskiego. M. St. Marszałki, wś, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 56 w. od Oszmiany, 8 dm. , 84 mk. 80 prawosł. , 4 katol. 1866. Marszałkowa, szczyt górski 920 metr. , w Beskidzie zachodnim w Żywieczczyznie. Marszałkowa, pot. górski, ob. Karpaty, t. III, str. 859 2. Marszałkowa, zaśc. rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. polic; , 24 w. od Oszmiany, 1 dom, 10 mk. 9 prawosł. , 1 katol. 1866 r. . Marszałkówka, grupa chat w Budzowie, pow. myślenicki. Marszałkowo, wś, pow. nieszawski, gm. Bądkowo, par. Łowiczek. Posiada cegielnią, wchodziła w skład dóbr Łowkowice ob. . Marszałowizna, folw. , pow. częstochowski, gm. i par. Kłobuck. Marszczynowicze, mały folw. , pow. mozyrski, okr. polic. leniński nad rz. Słuczą, o milę na płdn. od mka Lenisza; głuche odlu dne polesie; łąk i ryb obfitość. A. Jel. Marsze, wś, pow. orszański. Marszańskie sstwo niegrodowe, mieściło się w dawnem województwie witebskiem, pow. orszańskim. Pierwotnie zaliczało się do województwa smoleńskiego. Podług metryk litewskich w r. 1545 składało się ze wsi Marsze i Zalesie z przyległościami. Zniszczone wojnami to sstwo posiadał w r. 1771 Ogiński, opłacając zeń kwarty złp. 36 gr. 28, a hyberny złp. 100. Marszew, kol. , pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Ujazd, ma 4 dm. , 34 mk. , 105 mr ziemi. Marszew, dom. , pow. pleszewski, 2780 mr. rozl. , 21 dm. , 294 mk. , 7 ew. , 287 kat. , 64 analf. Poczta, tel. i gośc. w Pleszewie, 2 kil. , st. kol. żel. Pleszew o 4 kil. Dobra M. mające 5727 mr. obszaru, własność Kazim. Ponińskiego. Marszewiec 1. niem. Marschwitz, leśnictwo, pow. szamotulski, 1 dm. , 20 mk. , należy do dom. Biezdrowa, 2. folw. , pow. oborni cki, 4 dm. , 75 mk. , należy do dom. Rożnowa. Marszewice, ob. Marszowice. Marszewnica, wś nad rz. Działdówką, pow. mławski, gm. Zieluń, par. Dłutowo, odl o 32 w. od Mławy. Ma 18 dm. , 176 mk. , 565 mr. gruntu, w tem 310 mr. ziemi włośc. Ob. GoMarszewo 1. wś, folw. nad jez. t. n. , pow. słupecki, gm. Wilczagóra, par. Wilczyn, odl. od Słupcy w. 24 1 2, dm. 12 mk. wraz z młynem Szubianka 86, folw. dm. 3, mk. 109. W 1827 r. było tu 16 dm. , 135 mk. Wspomina tę wś Lib. Benef. Łaskiego t. I, 201 i 202. Folw. M. z wsiami M. , Wacławów i Zygmuntów, ma w ogóle 497 mr. grunta orne i ogr. mr. 427, łąk mr. 45, pastw. mr. 4, nieuż. i place mr. 21, bud. mur. 9, z drzewa 4; płodozmian 11polowy, olejarnia. Wieś M. os. 18, z grun. mr. 35; wś Wacławów os. 13, z grun. mr. 92; wś Zygmuntów os. 10, z grun. mr. 16. 2. M. , folw. , pow. płoński, gm. Sarbiewo, par. Baboszewo, odl. 9 w. od Płońska. Ma 1 dm. , 5 mk. , 210 mr. obszaru. Br, Ch. Marszewo 1. folw. , pow. śremski, 2 dm, , 69 mk. , należy do dom. Kadzewa. 2. M. , folw. , pow. bukowski, 3 dm. , 66 mk. , należy do dom. Brody. Marszewo 1. al. Marszewy, niem. Marschau, wś, pow. kartuski, st. p. Stęgwałd; dawniej własn. oo. jezuitów w Szotlandzie przy Gdańsku. D. 5 list. 1820 r. wydał tę wieś rząd pruski, skonfiskowawszy dobra zakonne, dawniejszym czynszownikom na własność. Obszar wynosi 305 mr. ; we wsi jest 5 gburskich posiadłości i 6 zagród. ; r. 1868 było tu 91 mk. , 54 kat. i 37 ew. , domów mieszk. 10 i cegielnia. Paraf. kat. Dolne Prągowo, ew. Przyjaźń, szkoła Marschauerberg niem. . Odl. od miasta pow. 2 3 8 mili. Podatek od gruntu wynosi 21 tal. 14 sbr. 11 fen. , od budynków 2 tal. 27 sbr. , klasowe 35 tal. 2. M. niem. Marschau, kolonia, na wykarczowanem polu r. 1817 założona, pow. kartuski, st. p. Stęgwałd. Zawiera 72 mr. , 14 zagród, 14 dm. , 120 mk. , 19 kat. i 101 ew. , paraf. katol. Dolne Prągowo, ew. Przyjaźń, szkoła Czapielsk. Odl. od miasta pow. 2 1 2 mili, podatek od gruntu 5 tal. 7 sbr. 10 fen. , od budynków 3 tal. , od procederu 4 tal. , klasowe 35 tal. Marszewskie, jezioro, przy wsi Marszewo, w pow. słupeckim, łączy się z jez. Powidzkiem a przez nie z Gopłem. Marszewy, ob. Marszewo. Marszowice, wś, pow. miechowski, gm. i par. Luborzyca. W 1827 r. par. Goszcza, 28 dm. , 199 mk. W XIII w. stanowi własność niejakiego Rodgera i Falisława Dług. I, 160. W XV w. jest posiadłością bisk. krak. Dług. I, 181. Jan Rzeszowski bisk. odstąpił dziesięcinę z tej wsi kapitule w 1474 r. Wtedy były tu 4 łany kmiece i karczma. Należała do par. w Luborzycy jak i teraz. Obacz też Dług. I, 235. Marszowice z Klęczanami i Dąbrową, wś w pow. bocheńskim, leżą na lewym brzegu Marszewy Marszewskie Marszewo Marszewnica Marszałkowa Marszałki Marszewice Marszewiec Marszew Marszczynowicze Marszałowizna Marszałkówka Raby przy gościńcu z Bochni do Gdowa, 4 6 I kil. od tego mczka, w urodzajnym porzeczu 228 I m. npm. , które łagodnie podnosi się ku półno cy. Jest tutaj kamieniołom, przy którym wy rabiają słupy milowe i proste krzyże pomni kowe. Przys. Klęczany leży po drugiej stro nie rzeki pod lasem zręczyckim, pokrywają cym wzgórza. M. należą do parafii rzym katol. w Niegowcu a sądu pow. w Niepoło micach; liczą 604 mieszk. rzym. katol. Pos. więk. Anast. Benoëgo ma obszaru 373 mr. ro li, 13 mr. łąk, 6 mr. pastw. i 164 mr. liściowe go lasu; pos. mniej. 549 mr. roli, 63 mr. łąk, 168 mr. pastw. i 34 mr. lasu. Długosz wy mienia tę wieś w Lib. benef. II, 17. Pisali się z niej Ligięzowie i Ociescy; graniczy na zachód z Gdowem, na północ ze Swistówką, częścią Niewiarowa, a na wschód z Nieznanowicami. Mac. Marszowice, niem. Marschwitz, w XIV w. I Marschowitz. 1. wś, pow. nowotarski na Szląsku, par. Lissa. 2. M. , wś, pow, oławski, par. Würben, ma kościół paraf. ew. Marszowiec, przys. do Zielonki, w pow. krakowskim, 7 6 kil. od Krakowa, leży w pa sie granicznym cłowym i składa się z folwar ku i osady małej położonej na wschód od Zie lonki. Długosz Lib. benef. II, 48 Marschowycze nazywa królewskim łanem praedium przy którym niema ani zagród, ani łanów kmiecych. Ten przys. graniczy na południe z Witkowicami, na wschód z Babicami, a na północ z Garlicą murowaną. Mac. Marszywiec. wś, pow. piotrkowski, gm. Bujny, ma 9 dm. , Ul mk. , 178 mr. obszaru. Marta, huta, niem. Marthahütte, pow. bytomski, par. Katowice. Jest tu fabryka i walcownia szyn kolejowych założona w 1857 r. Marta al. Martwia, niem. Marthe al. Marte, wś, pow. wałecki, st. p. Tuczno. Zawiera 347598 mr. magd. , 108 bud. , między tymi 32 dm. , 275 mk. , 68 ew. , 207 kat. Podatek od gruntu wynosi 47 tal, od bud. 25 tal. Marta Mowa, niem. NeuMarthe, folw. , pow. wałecki, st. p. Tuczno; własn. hr. StolbergWernigerode, do którego należą duże dobra ryc. Tuczno, obejmujące 5234 ha. obszaru, 8 bud. , między tymi 3 dm. , 54 mk. , 31 katol. , 23 ewang. Kś. Fr, Marta Waleska, niem. MarthaValesca, kopalnia węgla, pow. pszczyński. Znajduje się w obrębie dóbr ŁaziskaŚrednie. Martąg, niem. Irrgang, wś, pow. malborski, zawiera 4 wolne chełmińskie posiadłości i 1 zagrodę; 43 włók i 9 mr. obszaru; 124 mk. r. 1868; 77 katol, 32 ew. , 15 menonitów; 10 dm. , paraf. ew. kat. i okrąg urzędu stanu cywilnego Lasowice odl od Malborga 3 4 mili; podatek od gruntu 343 tal. 8 sbr. , od bud. 12 tal, od dochodu 30 tal, klasowe 118 tal. 15 sbr. , st. p. Malborg; dokument lokacyjny tej wsi datuje z r. 1341. Marte niem. , ob. Marta. Martenhayn niem. , ob. Martyany. Marteniwka, nazwa chat we wsi Czarnym potoku, w pow. kocmańskim. MartennenGoerge al. Parpen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Krotynga Niemiecka; 552 mr. rozl, 37 mk. 1856. Martensdorf, ob. Gętomie. Martenshoehe niem. , os. , pow. ostródzki, st. p. Ostróda. Martha niem. , ob. Maria. Marthashausen, folw. , pow. bydgoski, ob Morzewiec. Martin garnen 1. al Paugen niem. , dobra, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, 343 mr, , 43 mk. r. 1856. 2. M. Geiden al. Klauberten, al Usslöknen niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Jugnaten, 220 mk. r. 1856. 3. M. Genstschellen al Genstschellischken niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p, Plicken niem. , po pol Pliki. 4. M. Gibbischken niem. , wieś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. 5. M. Gör geReuter al. Liehken niem. , po pol. Lipka, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, 512 mr. , 44 mk. r. 1856. 6. M. Jagschen albo Kalwen niem. , pow. kłajpedzki, st. p. Dawile; zawie ra 503 mr. , 1856 r. 52 mk. 7. M. Plücken niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda; 581 mr. obszaru, 22 mk. r. 1856. 8. M. Prussen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Dawile, 203 mr. obszaru; 10 mieszk. roku 1856. Kś. . Fr. Martin St. , ob. Swati Martin. Martina, szczyt górski, w Tatrach liptowskich nad pot. Hibica ob. . Martinau, ob. Marcinowo. Martingken niem. al Martinken, ob. Marcinki. Martini Villa dok. , ob. Maerzdorf i Merzdorf. Martinke niem. , ob. Marcinki. . Martinouo dok. , ob. Maertinau. Martinpol rus. , ob. Marcinpol Martinsau, pojedyńcza osada, pow. obornicki, 1 dm. , 16 mk. , należy do gm. i miasta Oborniki. Martinsberg niem. , wś, pow. bystrzycki, nad strugą Puhn, par. Konradswaldau i NeuWaltersdorf. Do M. należy kol Tschihak. Martinsdorf 1. niem. , ob. Maertinau i Maerzdorf. 2. M. niem. , ob. Marcinkowo. Martinshagen, wś na Pomorzu; w okr. reg. Koszalińskiej pod Sławnem. Perlbach przy puszcza, że zachodzące w dok. z r. 1262 Gra bowe jest dzisiejsze M. nad rzeką Grabów. Pom. Urk. B. , str. 162 190. Dziesięciny stąd zapisał biskup Hermann z Kamienia klasz torowi cystersów w Bukowie. Kś. Fr, Marszowice Marszowiec Martąg Marte Martenhayn Marteniwka Martennen Martensdorf Marthashausen Martin garnen Martinau Martingken Martinke Marszowice Martinouo Martinpol Martinsau Marta Waleska Marszywiec Martyniance Martynicko Martyniec Martyniszki Martyany Martwy Martwia Martuli Martinshof niem. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. Martinsholm al. Meinardsholm, wyspa na Dzwinie, ob. t. lV, 101 2. Martinswaldau niem, , r. 1386 Merbotenwalde, 1400 Merwiitenwalde, wś, pow. bolesławski na Szląsku, par. OberThomaswaldau. Mariischen niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Gąbin; 1856 r. 131 mk. Martischken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Tollmingkehmen. Martoń Szett, ob. Swati Martin. Martori dok. , ob. Mozyr, Martuli, wś rząd. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 68 w. od Wilejki, 4 dm. , 37 katol. 1866 r. . Martwa Woda, Martwe Wody, rz. dopływ Bohu z lewej strony, poczyna się przy wsi Nieczajówce, wpada do Bohu pod Woznesieńskiem. Zabiera ze sobą z praw. brz. rzeczki Kostowata, Komyszewata i Arbuzenka. Martwe, pow. włocławski, gm. Dobiegniewo, par. Kowal. Martwia, ob. Marta, Martwybród, ob. Nacza. . Martyany, niem. Mertenheim al. Martenhayn, Martenhein, wś na polskopruskich Mazurach, pow. lecki, st. p. Nakomady, okrąg urzędu stanu cywilnego W. Sterławki. W. M. Kon rad v. Jungingen nadaje mieszkańcom w M. 6 włók w polu Kamionka na pomoc 30 włókom, które im nadał tamże W. M. Konrad Wallen rod. Wszystkie 36 włók razem otrzymują teraz na takich warunkach, jak przedtem 30 i również z obowiązkiem jednej tylko służby zbrojnej. Dan w Malborku w środę przed ś. Wawrzyńcem r. 1395. R. 1610 kupił Adam Myślęta, pleban swarcztyński tamże 5 1 2 włó ki, które jednak już r. 1621 odsprzedał miesz kańcom martyańskim. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 486. R. 1856 mieszk. 314. Z szlachty polskiej mieszkali tu Kowa lewscy. Kś. Fr. Martykłos, według Knie os. do wsi Gola, pow. olesiński. Martyna al. Martina, wzgórze bezleśne, na północny zachód od Wychodnej, w hr. liptowskiem Węgry, między niem a pot. Hibicą, pod 37 32 50 wsch. dłg. g. F. , a 49 3 48 płn. sz. g. , 827 m. wysokie. Miejsce znaku triangul. Br. G. Martynajcie, okolica szlach. , pow. szawelski, gm. i par. szawlańska. Niekrasz ma tu 3 włóki, Wambut 2 a Kimont, Misiewicz, Chrzonowicz, Kodzewicz i Ignatowicz po jednej. Martyńce, wś nad Prutem, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim, st. p. Nowosielica. Ma cerkiew paraf X, M, O, Martyniance, wś rząd. nad rz. Niemen, pow. trocki, 3 okr. pol, o 70 w. od Trok, 4 dm. 40 mk. , 1 prawosł. 39 katol. 1866, Martynicko, ob. Ludrowianka, Martynie, wś, pow. Ostrogski, o 17 w. na płd. od Ostroga, śród lasów; pierwotnie należała do Malińskich, a w końcu ostatniego stulecia nabyta przez pułk. b. wojsk polsk. Stanisława Jabłonowskiego, uległa w 1831 r. konfiskacie i obecnie należy do rządu. Ma 16 osad włośc, młyn wodny i karczmę; gleba krzemionkowa. Martyniec, szczyt bezleśny na Podhalu liptowskiem, na północ od wsi Hory, a na wschód od wsi Końskiej, pod 37 23 50 wsch, dłg. g. F. , a 49 7 15 płn. sz, g. , między pot. Klinówką od wsch. a Końskim od zach. . Wznies. 849 m. Miejsce znaku triangul. Martyniki, część Sassowa, pow. złoczowski. Martyniszki, wś i dobra nad rz. Świętą, pow. szawelski, par. StaroZagórska, gm. Krupiewska. Leży przy bitym trakcie o 13 w. od m. Zagór i tyleż od Krup. Przed zbudowaniem kolei żelaznej z Możajk do Rygi, tym bitym traktem ciągnęły tysiące fur do Mitawy i Rygi ze Źmudzi a nawet towary z Prus. Obecnie trakt ten podupadł i służy na miejscową komunikację mieszkańców. Najbliższa stacya mitawskiej drogi żel. Aue o 3 mile i Behnen przez Zagóry o mil 4. W Zagórach sąd pokoju 3 okr, i st. poczt. Po uwłaszczeniu włościan pozostało w M. włók 90 ziemi, w tej liczbie z dziesięć włók bagnistych nieużytków, 30 włók lasu opałowego. Według taryfy ks. żmujdzkiego 1717 r. M. z Szakinowem, wraz z Zagórami Nowemi stanowiły część dóbr królewskich i były we władaniu Berga. Następnie w 1801 r. Paweł I darował hr. Waleremu Lautrec emigrantowi francuskiemu. Syn tegoż urodzony z polki Aleksander Loutrec marszałkował powiatowi szawelskiemu lat 12. Wymurował ładny dom mieszkalny w M. Założył park i wzniósł budowle gospodarskie z muru. Sprzedał Szakinów i wzorowo urządził włościan. Obecnie są chaty uwłaszczone po sześć włók ziemi a najmniejsza posiada trzy włóki. Unikając reform włościańskich w 1856 r. Hr. Lautrec sprzedał M. Rudolfowi Kościałkowskiemu z wiłkomierskiego powiatu. Małżonka tego Tekla z Siesickich zaprowadziła w M. zarodową oborę i inne ulepszone urządzenia. W J 868 r. Kościałkowska sprzedała M. już bez ziemi kupcowi rygskiemu Millerowi, od którego nabył we dwa lata baron Felsen z Kurlandyi. Wybudował on w M. piękne folwarczne budowle w fol. Jautmalki i we dworze i za podwójną cenę 1881 r. sprzedał Neuraudowi z Mitawy, który we dwa lata, z wielką. korzyścią sprzedał obecnemu właścicielowi Jerzemu Hejkingowi. Jak widzimy w ciągu dwudziestu kilku lat Szett Martischken Martinswaldau Martinsholm Martinshof Martinshof Martynajcie Martyńce szósty raz przeszły M. z rąk do rąk i cena te go majątku podniosła się do 1500 rs. za włókę z nieużytkami i dobrze wyciętym lasem. Do M. należą folw. Jautmalki, zaścianki Szorkinie, Bombały, Kupłejki, młyn w Nowogródku i oberża nazwana biała karczma. Martyniuk, młyn, na obszarze dwors. Czernawki, w pow. czerniowieckim. Martynka, potok leśny, ob. Horpinka. Martynkowce, ob. Martynówka. Martynopol, ob. Marcinpol. Martynów, pow. grójecki, gm. Drwalew, par. Chynów. Folw. M. rozl. mr. 371 grunta orne i ogr. mr. 309, pastw. mr. 5, wody mr. 2, lasu mr. 51, nieuż, i place mr. 6, bud. z drzewa 10, gospodarstwo 4polowe, wiatrak. Martynów 1. Nowy po rusku Martyniw nowyj z Sulową i Wyhówką al. Wychowską, wś, pow. rohatyński, 24 kil. na płd. od Rohatyna, 8 kil. na płd. zach. od sądu powiatowego w Bursztynie, 5 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Bukaczowcach. Na płn. wsch. leżą Tenetniki, na płn. Bursztyn i Demianów, na wsch. Demianów, na płd. wsch. i płd, Martynów Stary, na płd. zach. Siwka wojniłowska w pow. kałuskim. Przez płd. zach. część obszaru płynie Dniestr od płn. zach. na płd. wsch. i tworzy granicę od Siwki, wysyłając na wschód dwa ramiona, które się potem łączą ze sobą, a przybierając kierunek płd. i zach. z głównem ramieniem Dniestru. Nad Dniestrem leżą zabudowania wiejskie 256 m. , na płn. wsch. od nich wznosi się wzgórze ze znakiem triangul. do 288 m. Stronę płn. przerzyna kolej Iwowskoczerniowie cka. Własn. więk. ma roli orn. 673, łąk i ogr. 91, pastw. 33, lasu 350 mr. ; włas. mniej. roli orn. 644, łąk i ogr. 176, pastw. 134, lasu 39 mr. W r. 1880 było 1038 mk. w gminie, 51 Ha obsz. dwor. 562 obrz. rzym. katol. , 432 gr. katol. . Par. gr. kat. w miejscu, dek. żurawieński, archidyec. lwowska. Do parafii należą Martynów. Stary i Tenetniki. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja. Par. rzym. kat. także w miejscu, dek. doliński, archidyec. lwowska. Do parafii należą Demianów, Martynów Stary, Moszkowce, Rozdwiany. Siwka, Sobotów, Tenetniki i Wychówka. Posiadając kopią erekcyi tej parafii z d. 31 sierpnia 1607 r. , która służyła ks. Janowi Samborczykowi, pierwszemu plebanowi Martynowskiemu, podaję z niej ciekawsze szczegóły Ja Mikołaj Staniński, pan dziedziczny miasta sic Martynowa i wsi do niego należących, t. j. przedmieść dwoje, Martynów Stary, Rozdwiany i Sobotów, Moszkowce, Siwka, Demianów, umyśliłem za dobrego zdrowia fundować kościół w dziedzictwie swoim Martynowie ku czci, ku chwale Panu miłemu Bogu, w którym aby chwała ustawiczna odprawowana była, to jest aby zawsze w każdy tydzień ofiara przenajświętsza tym sposobem szła Trzy dni w tydzień pro vivis et pro defunctis, a niedziela, aby była in suo robore według zwyczaju kościelnego, tak też uroczyste festa pro vivis et pro defunctis przodki moje, mię, dziatek, poddanych i czeladzi. A iż synów mam czterech, dlategom wsie wszystkie mianował, aby ze wszystkich wsi i od wszystkich panów po śmierci mej decymę wszyscy panowie do tej majętności należący dawali, to jest dziesiąty snop każdego zboża ze wszystkich łanów polnych, gdziekolwiek i w któremkolwiek polu są położone pańskie łany, poddanych tak miejskich jako i sielskich nie mieszając, ci od tego wszyscy wolni, okrom mieszczan i przedmieszczan, ci powinni każdy z nich z osobna, którzy ćwierci dzierżą, z ćwierci za osyp księdzu dawać po groszy 40 na ś. Marcin, żadnej ćwierci nie ekscypując. Do tego daję wiecznemi czasy łan roli, w którym łanie ma być 4 ćwierci takich, jako i mieszczanie dzierżą; a ma ten łan kościelny iść wzdłuż równo z miejskiemi aż do granicy bursztyńskiej. Do tego daję sianożęci 2; jedna na Śulowej a druga pod Korczową, tak jako z dawna używał kościół. Daję też przeciwko łanowi kościelnemu sadzawek dwie, nad któremi zaraz pasieka kościelna, plebania z ogrodem, z gumnem, z sadem, z inszemi przyległościami do niej należącemi, daję wiecznemi czasy. Dworzysk 4 daję osiadłych 2, pustych 2, wiecznemi czasy. Daję sad, który zowią Błażowski, w tejże ulicy daję na organistę, plac tamże na dom organiście, a gdzieby organisty nie było, tedy ten sad, albo prowent jego obracać się ma na ochędóstwo kościelne. Do tego daję wiecznemi czasy w młynach wolną mlewę, w browarze, w słodowni wolne robienie piw na swą potrzebę własną, tylko piwowarzowi i słodownikowi jego trunkał dać. Dannych wieprzów albo świń 4 na każdy rok powinni dać. Rzeczy kościelne na inwentarzu oddać, aby tak successive jeden drugiemu podawali, jakoby szkoda żadna nie była w rzeczach kościelnych, a podawanie kapłana do kościoła, to ma być przy synach moich i potomstwu ich póty, póki katolickiej wiary w domu moim stawa, o co Pana Boga proszę, aby nigdy odmiana nie była, uchowaj Panie Boże, żeby się odmiana miała stać, aby z potomków moich haeresis miała się wnieść, podawanie kapłana do tego kościoła przy J Mości ks. arcybiskupie lwowskim zostaje, to jest z tym dokładem, aby się grunt nie tracił tym dziedzicznym panom. Pleban też każdy, który successive nastawać będzie, żaków 2 dobrych powinien będzie chować, aby chwała Boga swym porządkiem szła i dziatki aby zawsze ćwiczenia mieli; do tego aby każdy pleban plebanię oprawiał Martyniuk Martynów Martynów Martynopol Martynkowce Martynka Martynówka Martynowicze Martynowa dolina Martynowce Martynowa dolina i opatrywał. Także w szkole i w szpitalu aby dozorcą był i we wszystkiem. Jest tu kościół drewniany, konsekrowany w r. 1774 pod wezw. ś. Mikołaja, a restaurowany w r. 1879. We wsi jest szkoła ludowa jednoklasowa i kasa pożyczk. gm. z kapit. 150 zł. M. istniał jako gród już w czasie zajęcia Rusi halickiej przez Kazimierza W. ob. Szaraniewicz, ,, Rys wewnętrznych stosunków Galicyi wschodniej w 2 połowie XVI w. , str. 10, 21i111. W r. 1470 poświadczają Ihnat z Kutyszcz, sędzia, i Mikołaj Sieniawski, podsędek, ziemscy haliccy, że Elżbieta ze Żmigroda, córka Teodoryka z Jazłowca, ssty kamienieckiego, zamężna Masłowska, sprzedała Janowi Kole z Dalej owa, podkomorzemu halickiemu, dwie części działu swego na Martynowie i przynależytościach, a trzecią część mu darowała ob. AGZ. IV 188 i dodatek do Gaz. lwow. 1852 str. 160. Gdy w roku 1624 Tatarzy pod wodzą Kantymira na Ruś wpadli i pod Medyką kosz swój założyli, zapuszczali się ztamtąd aż pod Kazimierz nad Wisłą, i mnóstwo jeńców obojej płci i rozmaitego wieku zabrali i majątki złupili. Pędząc lud zabrany doszli do Martynowa. Tutaj dopadł ich hetman Stanisław Koniecpolski z wojskiem kwarcianem i zmusił do ucieczki. Że zaś w tłumach pędzonych niewolników wielu dla wieku i osłabienia nie było w stanie wydołać szybkim konnym tatarskim pochodom, przeto wyciąwszy w pień starych i wycieńczonych, a dzieci na polach żywe zostawiwszy, z resztą silnych brańców w dalszą puścili się drogę. Koniecpolski kazał dzieci zabrać na kilkadziesiąt wozów i odesłał do Lwowa. Urząd radziecki nie mając gdzie umieścić tych dziecię wystawił je na rynku, ażeby każdy, kto chce, mógł je brać za swoje lub do usługi. Czytaj Porażenie Tatarów pid Martynowem w 1624 roci. Istoryczne opowidanie. Napysaw Iwan EmLewickij. Lwów, 1882 r. , 2. M. stary wś w pow. rohatyńskim, 25 kil. na płd. Roha tyna, 9 kil. na połud. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Bursztynie. Na płn. zach. płn. leży Martynów nowy, na wsch. Damianów i Rozdwiany, na płd. Moszkowce i Siwka wojniłowska. Wzdłuż granicy południowej płynie Dniestr krętym biegiem od zach. na wsch. W płd. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie. W stronie płn. las Gregiowa. Płn. część wsi przerzyna kolej Iwowskoczer niowiecka. Przez obszar zach. idzie gościniec wiodący z Bursztyna do Wojniłowa. Własn. więk. ma r. o. 249, łąk i ogr. 132, pastw. 121, lasu 296, wł. mn. roli orn. 376, ł. i o. 284, past. 16 mr. W r. 1880 było 542 mk w gm. 36 na obsz. dwor. 100 obrz. rzym. kat. , 329 obrz. gr. kat. . Parafie rzym. i gr. kat. w M. nowym. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Michała i kasa pożyczk. gm. z kapitałem 66 zł. w. a. Lu. Dz. Martynowa dolina, w pow, zaleszczyckim ob. Latacz. Martynowce 1. wś, pow. proskurowski, gm. CzarnyOstrów. 2. M. al. Martynówka, wś, pow. lityński, dusz męz. 135, ziemi włościań. 319 dzies. , należy do Czeremzina, ob. Meżyrów. 3. M. , ob. Bucniowce. Martynowicze, wś, pow. miński, okr. po lic. kojdanowski, w okolicy wsi Nowosady i Tołkaczewszczyzna, w miejscowości mocno. wzgórzystej, malowniczej, małoleśnej, ma osad 7. A. Jel. Martynowicze, wś, pow. radomyski, na le wym brzegu rz. Uszy, o 15 w. od miasta Chabnego, w nizinie śród lasów. Posiada cer kiew par. drewnianą, z dawna istniejącą, szko łę początkową, 780 mk. M. z przyległymi wioskami Steczanka, Pawłowice, Łubianka, Warowicze i Maksymowicze, należała w koń cu XVIII w. do Jana Steckiego, star. owruckiego. Wnukowi jego, Stanisławowi skonfi skowano te dobra w 1832 r. Do 1877 r. zo stawały w administracyi rządu, a, następnie rozdano ziemię włościanom za tak zwany obrok. W okolicy M. założono kolonie dla żydów w r. 1851, lecz jakkolwiek liczba osa dników doszła do 236 dusz w dwóch kolo niach, jednak zajmują się oni więcej handlem niż rolnictwem. Br. Ch. Martynówka, wś, nad rz. Popówką, pow. Nowogrod wołyński, gm. rajkowska, paraf. Ostropol, włościan dusz 242, dm. 80, ziemi włośc. 656 dzies, ziemi obywatelskiej 763 dz. Własn. Kuprenków. L. E, Martynówka 1 wś, nad rz. b. n. wpadającą do Rosawy, w pobliżu Pilawy, pow. kaniowski. Odl. 17 w. od Maniowa, a 15 w. od Tahańczy. stac. dr. żel. Posiada cerkiew par. drewnianą, zbudowaną w 1854 r. przez dziedzica Daryusza Poniatowskiego na miejsce dawnej z 1773 r. Wieś na 1509 mk. , w tem 1483 prawosł. i 26 kat. W 1863 r. na mocy umowy wykupnej, włościanie nabyli 500 dzies. ziemi za 34, 064 rs. Obszar dworski jest obecnie własnością hr. Buturlina. Istnieją następne zakłady fabryczne a Cukrownia, założona 1850 r. , znajduje się obecnie w dzierżawie Akcyjnego towarzystwa Buturlińskich fabr. cukru. W 1881 r. posiadała 2 prasy hydrauliczne, 5 kotłów parowych o silo 450 koni, przerobiła 83868 berkowców buraków, z których otrzymano 61000 pudów mączki cukrowej, b Gorzelnia parowa w roku 1880 wyprodukowała 76365 wiad. spirytusu, zatrudnia 12 robotników. c Browar, własność mieszczanki Koreckiej, założony w r. 1864. Roczna produkcya na sumę 2000 rs. d Kościopalnia założona w r. 1874 własność Koha na. Suma produkcyi rocznej 6000 rs. 2. M. al. Martynkowce, wś, pod ujściu Szukaj wody do Zbrucza, pow. proskurowski, gm. Jaryńce, par. Satanów, 51 dm. , 320 mk. , 306 dzies. ziemi włośc, cerkiew drewn. , posterunek straży granicznej, szkółka wiejska, gleba czarnoziem. Należy do klucza Satanowskiego. 3. M. , wś, nad rz. Wojtowiną, dopływem. Bohu, pow. proskurowski, gmina i par. Czarny ost rów, leży obok dr. żel. odeskowołoczyskiej, . między Proskurowem a Czarnym Ostrowem, ma 69 dm. , 400 mk. i z Hruzewicą 1075 dz. ziemi włośc. Należy do klucza czarno ostrow skiego. 4. M. , wś, nad rz. Rów, dopływem Bohu, pow. lityński, gm. i par. Meżyrów, o 35 w. od Lityna, a 15 w. od st. dr. żel. Żmirynka. Ma 47 dm. , 270 mk, 319 dzies. ziemi wło ściań. , a dwors. wraz z całym kluczem meżyrowskim 3149 dz. Jest tu gorzelnia założona w r, 1873, która w 1881 r. zatrudniała 111 ro bot, i wyprodukowała 11, 380 wiader. Należa ła do stswa barskiego, była w ręku Wyhowskiego, Lubomirskich, Piaskowskiego, Józefa Potockiego, od którego 1789 roku prze szła do Andrzeja Orłowskiego i jego cór ki Czeremzinowej. 5. M. , wieś, powiat mohylowski, gm. Maryanówka, par. Bar; po siada cerkiew, 56 dm. , 400 mk. , 517 dzies. ziemi włośc, 921 dz. dwor. , wapniarka wypa lająca około 15, 000 pudów wapna rocznie. Należała do Paszkowskich, Abamelików, dziś Popandopuło. 6. M. , wś, pow. zwiahelski, par. Ostropol, ma kaplicę kat. Lr. M, Martynówka, wś, pow. borzeński, guber. czernichowskiej, o 30 w. od Borzen, 312 dm. , 1774 mieszk. Martynówka, słoboda w ziemi wojska dońskiego, w pierwszym okręgu dońskim, nad rz. Sołą, 2200 mk. , st. p. Martynowo, folw. , pow. lepelski, 445 dz, rozl. , własność Reuttów. Martyny 1. część Trościańca, pow. jaworowski. 2. M. , część Małkowskiej woli, pow. mościski. Martyszki, wś, nad rzeką Wilią, pow. święciański, 4 okr. polic, o 77 w. od Święcian, 20 dm. , 152 kat. 1866. Martyszkowce, wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do klucza nowowiśniowiec kiego na Wołyniu. , Martyszuny, wś, nad pot. Suwałką, pow. wileński, 1 okr. , o 31 w. od Wilna, 7 dm. , 64 katol. 1866. Martyszyszki, folw. , pow. Władysławo wski, gm. i par. Błogosławieństwo. Odl. 34 w. od Władysławowa, 1 dm. 45 mk. Martzenchowitz. Dok. z r. 1532 tak zowie Maciejkowice, pow. bytomski. Martzen niem. , ob. Marcen, Martzinowen niem. , ob. Marcinowo. MartzinowoIIa niem. , ob. Marcinowa Wola. Marucha, wyniosły kopiec, znajdujący się w pow. dubieńskim, o 4 kil. od m. Beresteczka, ręką ludzką usypany, niewiadomego pochodzenia, w malowniczej miejscowości, wśród pól rozległych i małych lasków, na gruntach wsi Kutrowa własność Witosławskich, pzed tem Ożarowskich w sąsiedztwie dużego boru należącego do w. Smolawy. Kopiec ten leży tuż przy granicy państwa austr. i rossyj. R. 1772 przechodziła tam granica wojew. wołyń. i bełzkiego. Ze szczytu kopca rozległy widok na stwo bełzkie, dziś okolice Galici. Naj bliższym punktem w Galicyi, jaki z M. wi dzieć się daje, jest wś Strzemilcz. Około 1858 r. ówczesny rządca dóbr Beresteckich, Hil. Na łęcz. Korzeniowski, wzniósł na owym kopcu malutką kapliczkę z wizerunk. olejnym Niep. Pocz. Mar. P. Na tym wizerunku N. M. P. stoi na globie, opierając się stopami o Wisłę, Niemen, Horyń i t. d. Miejscowe podanie mó wi, że tam pod kopcem złożono zwłoki Maryi zgrubiałe Marucha księżn. Brońskiej, aryan, ki. Miały być puszczone z łuku, w Beresteczku, trzy strzały jak chce podanie; pierw sza padła tam, gdzie jest grób ks. Aleks. Prońskiego, wojew. trock. , pod m. Beresteczkiem, który to grób mylnie Staroż. Polska Baliń. i Lipiń. , nazywa pomnikiem bitwy pod Bere steczkiem bo żadnego pomnika bitwy tam nie ma; druga strzała sięgnęła do miejsca, kędy kopiec M. wznosi się, trzecia gdzieś lasów do biegła. W pierwszem miejscu pochowano ks. Aleks. Brońskiego, wojew. trock, aryanina, gdzie dotąd w dość dobrym stanie jego muro. wany grobowiec znajduje się, blisko gościńca prowadzącego z Krzemieńca przez Horochów do Borycka i Włodzim. Woł, w drugiem zaś ma być grób jego siostry, Maryi; tak przynaj mniej chce podanie. Wyniosły ów kopiec, zdala od dróg dzisiejszych leżący, tembardziej uwagę zwraca, iż okolica ta nie posiada żad nych mogił i kopców. Nawet mogiły pozo stałe po bitwie beresteckiej 1651 roku czas i lemiesz rolnika zgładziły. Pole bitwy było na północ od m. Beresteczka na praw. brz. rz. Styru, a M. leży na płd. od pola bitwy, na lew. tejże rzeki brzegu. M. D. Maruda, karczma pryw. , pow. dzisieński, o 101 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. żydów. 1866 Marudka, folw. i część wsi Rajtarowie, pow. Samborski. Marueldt dok. , była to wś w dekanacie człuchowskim Visitatio Trebniciana r. 1617, w której innowiercy mieli zbór własny. Maruga, rz. , dopływ. Dźwiny, ma ujście o 3 w. na. wsch. od ujścia Rawkiety. Maruhnen Gross. 1. al. Pladden niem. , Martynówka Maruhnen Gross Maruga Marueldt Marudka Martzinowen Martzen Martzenchowitz Martyszuny Martyszkowce Martyszki Martynowo Martynówka Marulew Maruńka wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. p. Lengwethen, 902 mr. obszaru, 57 mk. r. 1856. 2. M. Klein, niem. , dobra, pow. ragnecki, st. p. Lengwethen 4 kii. odl. ; liczą obszaru 90, 58 ha. , mianowicie roli orn. i ogr. 68, 90; łąk 9, 69, pastw. 7, 77, boru 1, 53, czysty dochód z grun tu wynosi 517 marek. Własność r, Groddeck. Kś. Fr. Marulew, wś, folw. , pow. kolski, gmina i par. Brudzew, odl. od Koła w. 17; wś, dm. 14, mk. 81, folw. dm. 3 mk. 13. W 1827 r. 13 dm. 62 mk. M. należy do dóbr rządowych Koło, wraz z Wincientowem i Wolą Rozostową, ma 3608 mr. 1140 m. lasu. Wieś tę wspomina pod nazwą Maruylewo. Łaski, Lib. ben. t. I 253, 4. Br. Ch. Marulewo Friedrichsfelde, domin. , pow. inowrocławski; 800 mr. rozl. ; 4 dm. ; 77 mk. , 5 ew. , 72 kat, 48 analf. Stacya poczt. i kol. żel. w Inowrocławiu, o 3 kil. ; gość. o 1 kil. Wieś tę wspomina Łaski Lib. benef. I, 147. Ziemomysł ks. kujawski nadał prawo niemieckie 1223 roku wsiom M. , Bartkowo i Szropsko Kod. Dypl. M. P. I. 81. Marulewy dok. Marulewo, wś, pod Inowrocławiem; książę Sambor jest świadkiem, jako zięć jego Ziemomysł książę kujawski nadaje krzyżakom 3 wsie, między niemi i M. Ob. Perlbach, P. U. B. str. 183. Kś. Fr. Marulin, ob. Newda. Maruna Marunia folw. i os. młyn. , pow. błoński, gm. i par. Grodzisk. Odl. 7 w. od Grodziska. W 1827 r. par. Izdebno, 4 dm. 29 mk. Rozl. wynosi mr. 161, a mianowicie grunta orne i ogr. m. 140, łąk mr. 4, pastw. mr. 11, nieuż. i place mr. 6. Bud. z drzewa 6, folw. ten w roku 1867, oddzielony od dóbr Izdebno. A. PaL Marung niem. , ob. Morong, Maruńka, strumień, wypływa na wschod nim obszarze miasta Lwowa, pow. lwowski, z lasu pokrywającego wzgórze na południe od gościńca łyczakowskiego, a na wsch. od dro żyny wiodącej z przedmieścia Łyczakowa na Pohulankę i Majerówkę; płynie na wschód i przechodzi na obszar Winnik. Dosięgnąwszy gościńca Winnickiego zwraca się na południo wy wsch. , plynąc podleśną dolinką, równo legle do tegoż gościńca, przez Młynowce, przysiołek winnicki, gdzie zasila trzy stawki, górny, średni i niźni, wreszcie opływa Winniki od południa i opuściwszy czwarty staw, wychodzi wkrótce na obszerne łąki i w kie runku wschodnim, tworząc granicę gm. Czyszek i Czyżykowa od str. połudn. z gm. Win nik i Podberezca, uchodzi tuż przy gościńcu Winnickim do Kabanówki ob. Długość biegu wynosi 15 kil. ; od pr. brz. przyjmuje Czyszkow potok. Br. G. Maruńskie, jez. , niem. MärungSee, na Warmii, przepływa przez nie rz. Giling. Maruny niem. Maraunen, dobra ryc. na Warmii nad Łyną, pow. licbarski, st. p. Roggenhauson; 1857 r. 80 mk. , liczą 213, 43 ha. roli orn. i ogr. , 44, 22 łąk, 6, 43 pastw. , 26, 65 boru; 4, 30 nieuż. , 1, 10 wody razem 293. 13 hn. , które przynoszą czystego dochodu 3157 mrk. Właśc. jest Rudolf Bieli; odl. od st. p. wynosi 2, 5 kil. W 1376 r. 26 paźdz. sprzedaje bisk. warmiński Henryk III szlachcicowi Merune w Marunach 3 włóki z nadwyżką nieda leko wsi Katzen, na prawie chełm. za 100 i pół grzywny rocznego czynszu, ale bez tłoki Ac ta in castro Heilsberg. Ob. Cod. dipl. Warm. III str. 19. R. 1702 mieszk. w M. szlach cic Ludwik Katyński Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 563. R. 1405 d. 26 czerw. potwierdza biskup Henryk sprzedaż 5 włók przez sołtysa z Katzen, Nitsche Merun i jego żonę Annę do rąk Hannus Markgreve von Merunenhoue; 3 z tych włók są właśnie te, o których w powyższym zapisie była mo wa, drugie dwie zostały odłączone od czterech włók, na których wś Maruny pierwotnie była osadzona. Włóki te są wolne od tłoki; czynszzaś ma od włóki wynosić 1 2 grzywny. Przedawca rezygnuje na swoje własność coram. .. domino Caspare Baysen protunc advocato ecclesiae nostrae et judicio bannito oppidi nostri Heilsberg in suburbio castri nostri Heilsberg propter hoc facto et habito. . Rüdiger, brat Nitsche Meruna daje swoje zezwolenie. Datum in castro Heilsberg. R. 1409 d. 7 list. daje bisk. warm. Henryk nowy przywi lej na 12 włók w Marunach przy wsi Katzen, bo stary spalił się przy pożarze, który spot kał lennika Hartwich von Ruthenberg. Rudi ger i Merun, synowie rycerza Merun, mają 10 włók, 2 włóki sprzedał ich brat Nitsche Me run Janowi Marggrefen. Wszystkie 2 włóki mają prawo chełm. , 8 z tych mają sądownic two większe i mniejsze tylko nad poddanymi, rybołóstwo w Łynie dla potrzeby stołowej, za służbę konną, pomoc przy budowlach wa rownych i zwykłe podatki. Pozostałe 4 włó ki były czynszowe bez tłoki i płaciły po pół grzywny. Datum in castro Heilsberg Cod. dipl. Warm. III str. 454. R. 1702 znajdu jemy w M. Ludwika Katyńskiego Kętrz. O ludn. pol. 063. Kś. Fr. Maruny niem. Gr. Maraunen dok. Merunen, Merunendorf, dobra ryc. na Warmii, pow. olsztyński, st. p. Wartembork, 3 kil. odl. Mają 529 ha. roli orn. i ogr. , 69 łąk, 4 pastw. , 150 boru, 13 nieuż. , razem 765 ha. , czysty dochód z gruntu wynosi 4798 mrk. Właścicielem jest Bernard v. Puttkammer; w miejscu cegielnia. Do dóbr tych należy także folw. Neurode; dm. było tu 1864 r. 10, mk. 218, 193 Marulewo Marulewy Marulin Maruńskie Caspare advocato Heilsberg in hoc zw n Heilsberg Marung Marulew Marusin Marusche-mühle kat i 25 ew. , 135 Polaków i 83 Niemców. M. są może najstarszą osadą na całej Warmii, ist niały bowiem już za czasów pogańskich i na zywały się jeszcze w XIV wieku Kunlawken Przypuszczają, że tu była siedziba króla zie mi Gunlawken, czyli Gundelawken bo kun jest źródłosłowem wyrazu kunig czyli König, a lankos nazywa się po staroprusku pole; Kunlawken znaczyłoby więc tyle, co ziemia królewska. Ob. Gesch. und Statistik des Kreises Allenstein vom Grunenberg str. 4. Nazwę Marung przybrała ta osada dopiero 1349 r. od Meruna, ówczesnego jej właściciela co wynika z następującego przywileju R. 1349 poświadcza bisk. warm. Herman, że wierny Merun Nakie otrzymał był przedtem od Henryka de Luterm, syndy ka stolicy biskupiej, 20 włók położonych in terra Gunlawke, in Campo, quem primo polo ni possidebant na prawie chełmińskiem zwięk szem i mniej szem sądownictwem i z prawem wszelkiego użytku. Tenże Merun Nakie do kupił był 20 pogranicznych włók od Henryka Nakie. Tak pierwsze jako i drugie kupno potwierdza biskup. Tenże Merun, który przed tem do więcej służb wojskowych był zobowią zany, będzie teraz czynił tylko jednę zbrojną służbę na koniu i będzie pomagał przy obronie kraju i wznoszeniu i naprawianiu wa rowni, już to dla swych zasług, już to dla zni szczenia wspomnionej posiadłości przez Litwi nów propter desolationem dictorum bono rum per litwanorum, Crucis Christi inimicorum potenciam iniquam factam. Prócz tego nadaje mu biskup 0 graniczących z powyższemi włók, nie bardzo urodzajnych. Po 10 latach wolności płacić będzie za wszystkie włóki razem in signum libertatis, jeden funt wosku do katedry lapidem unum cerae. W końcu ma M. prawo rybołóstwa w jeziorze Wadangen i dwóch innych w pobliżu leżą cych, ale tylko na własną potrzebę. Datum Wormedith, mense Novembris die nona a. 1349. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 142. Później Maruny w różnych znajdowały się rę ku. R. 1656 posiadał je Pilchowitz, z obo wiązkiem jednej służby i dostarczania rocznie 10 korcy pszenicy, tyleż żyta i funta wosku. Na początku XVIII w. należały M. do Batyńskich 1702 Zygmunt Batyński, którym je nadał bisk. Potocki. R. 1712 nabył je drogą kupna Louis v. Liezen, później v. Quoss, który się jednak na nich nie mógł utrzymać. Sprzedał je zatem radcy ziemskiemu Kunckel, który tu wystawił piękny pałac z wy smukłą ośmioboczną wieżą. Ob. Gesch. des Kr. Allenstein, str. 55. Kś. Fr. Maruschemühle niem. al. Beide mühle, młyn pod Ostrowinem, pow. oleśnicki. Maruschmüle niem. , ob. Marusza. . Marusia, ob. Marusza. Marusin, ob, Marysin. Marusy, wś i folw. nad rz. Soną, pow. ciechanowski, gm. i par. Sońsk, odl. 15 w. od Ciechanowa; ma 35 dm. , 379 mk. , 636 mr. ziemi, należącej do drobnej szlachty. W 1827 r. było tu 42 dm. , 236 mk. Marusz, niem. Dyhrngrund, kol. , pow. rybnicki, par. Jodłownik, w 1845 r. 30 dm. 202 mk. 61 ewang. Marusza Maros, rzeka węgierska, bierze początek w Karpatach T. III 875 1. Marusza, dok. 1667 r. Maruszczka al. Marusia, niem. Marusch Mühle al. Marienmühle, dok. Marienmole, Marusche, młyn, pow. grudziądzki, st. p. Grudziądz, 9 kil. odl. Leży nad strugą Gacią, uchodzącą do Wisły. Majątek ten obejmuje 31636 ha. obszaru i liczy się do dużych posiadłości Grossgrundbesitz, roli or. i ogr. 16006, łąk 25, past. 21, boru 100, nieuż. 8. 66 wody 164 ha. ; czysty dochód z gruntu 1188 mrk. ; własn. Gustawa Mehrlein. Par. katol. Okonin, ewang. Grudziądz, szkoła Pokrzywno; 1868 r. 14 bud. , między temi 3 domy, 43 mk. 29 kat. 13 ew. ; podatek od gruntu 38 tal. . od budynków 6 tal. Kiedy ten młyn został założony, niewiadomo, istniał jednak już w XIV stóleciu i należał do komturstwa pokrzywnickiego. Po bitwie pod Grunwaldem został zniszczony i stał pusto. R. 1425 nadaje wójt Jan Bychau z Rogoźna za zezwoleniem WM. Pawia z Russdorf młyn ten Janowi Wenzel, który był zobowiązany pierwszego roku do czynszu wynoszącego 2 łaszty żyta; po upływie onegoż miał płacić co rok jeden łaszt więcej i tak dalej, ażby w końcu czynsz wynosił rocznie 7 łasztów. Winien nadto mleć bez wszelkiego wynagrodzenia zboże i słód dla zamku pokrzywnickiego. Za to miał prócz wolnego drzewa na opał, prawo rybołóstwa i sianożęcia na dwóch morgach w pobliżu małego lasku. R. 1446 stał młyn znów pusty, dla tego został na nowo nadany. U. 1592 d. 28 września nadaje ten młyn król Zygmunt III Bartłomiejowi Dubskiemu, a r. 1616 zatwierdza sąd grudziądzki Olbrachtowi Dubskiemu tę posiadłość. W drugiej wojnie szwedzkiej młyn tutejszy ponownie został zniszczony. Dla tego nadaje go r. 1664 d. 26 maja ssta pokrzywnicki Jan Dominik Działyński uczciwemu Andrzejowi Duchnau i jego spadkobiercom za 800 zł. Zburzony młyn winien Duchnau jak najprędzej pobudować wraz z tamami i śluzami, a skoro zacznie mleć będzie odstawiał w 1m roku 30 korcy żyta do zamku, w 2gim 60, w 3Cim 90, czyli 1 1 2 łaszta grudziądzkiej miary i tyleż w następnych latach. Wspomniany Duchnau ma także tartak wystawić; dwie sztuki drzewa winien odstawiać do zamku, trzecia zawsze się jemu ma należeć. Czeladnik Marusy Marusche Maruschm Marusz Marusia Maruszczka Maruszka Maruszowiec Maruszyna Marwa Maruszczka młynarski dostanie od każdej sztuki tarcicę od brzegu. W stawie przy młynie przysługuje Duchnau rybołóstwo, ale tylko małemi narzędziami; wolno mu także hodować owce, ale najwyżej 400, za pastwisko będzie płacił rocznie 20 zł. Drzewo opałowe i budulcowe także mu wolne, przysługuje mu także prawo warzenia piwa i pędzenia gorzałki, ale tylko dla własnego użytku, nie na sprzedaż, od tłoki całkiem będzie wolny. Dan w Pokrzywnic. Król Jan Kaźmierz. potwierdza ten przywilej d. 8 sierp. 1664. Lustracya z r. 1765 donosi, że młyn marusiński posiadał tedy Jakób i Sa ra Racht, czynsz wynosił 1 1 2 łaszta żyta, za miast którego płacono 180 fl. , korzec po 2 fl. liczywszy. D. 23 kwiet. r. 1766 nadaje starościni hr. Jadwiga Teresa Dąbska na Lubrańcu 8 mr. wraz z rozgartem i łączką tamże się znajdującą Jakóbowi Racht na 40 lat za 20 tal. zakupnego i 40 zł. rocznego czynszu. Za pis ten potwierdza król Stanisław August 17 grud. 1766 r. Rząd pruski puścił ten młyn w wieczystą dzierżawę za 20 tal. zakupnego i 21 tal. 22 gr. rocznego kanonu. Potem zwolnił rząd właściciela młyna od obowiązku do starczania rocznie 90 korcy żyta i odkupił od niego prawo wolnego pastwiska i to w ten sposób, że mu nadał 270 mr. i 109 prętów kw. między Nową Wsią, Pokrzywnem, Pol. Węgro wem i Maruszą za 210 tal. zakupnego i za roczną rentę w kwocie 6 tal. 20 sbr. Reces ten datuje z d. 27 maja 1830 r. Ob. Fröhlich Gesch. . des Graudenzer Kreises. 1868. I, str. 211 213. Kś. Fr. Maruszczka dok. , ob. Marusza. Maruszka, strumień, dopływ Nidzicy, odlewa wody jez. Krzywdy. Maruszka, rzeczka, wytryska u zach. podnóża wzgórza Mohiłki 408 m. , w obrębie gm. Poluchowa, w pow. przemyślańskim; płynie na zach. przez wś Poluchów, gdzie pędzi młyn Za Maruszką zwany, następnie wś Pletenice, Brykoń, gdzie od pr. brz. zasila się wodami potoku Ładańce czyli Kródlówki, w końcu mija wś Wołków i tutaj śród obszernych łąk naprzeciw Meryszczowa, zlewa swe wody do Gniłej Lipy. Długość biegu 11 kil. Br. Ö. Maruszka 1. młyn i karczma w Poluchowie Małym, pow. przemyślański. 2. M. , część Bezbrudów, pow. złoczowski. 3. M. , część Lubeli, pow. Żółkowski. 4. M. , część Woroniaków, pow. złoczowski. Maruszka, folw. , pow. poznański, 1 dm. , 37 mk. , należy do dom. Wierzonka. Maruszów, wś i folw. , pow. iłżecki, gm. i par. Lipsko, odl. 27 w. od Iłży. Posiada szkołę począt. , ma 55 dra. , 264 mk. , 1083 mr. ziemi włośc. i 2 mr. dwor. W 1827 r. 24 dm. , 154 mk. Folw. M. należy do dóbr Daniszów ob. . Maruszów, wś, folw. , pow. opatowski, gm. Lasocin, par. Trójca, odl. 29 w. od Opatowa. Posiada wiatrak, 15 dm. , 200 mk. , 519 mr. ziemi dwor. i 77 mr. włośc. W 1827 r. 22 dm. , 109 mk. Przy wsi jest jez. Czarne mające 29 mr. obszaru, M. stanowił uposażenie scholastyka sandomierskiego; w XV w. było tu. 5 łanów, karczma, zagrodnik, folw. z dworem, staw i dwie sadzawki dworskie. Dług. I, 329. Folw. Maruszów w r. 1866 miał 519 mr. obszaru. Wś M. os. 18, z grun. mr. 78 Br. Ch. Maruszowiec, folw. , pow. radzyński, gm. Sitno, par. Kock, 2 dm. , 5 mk. Maruszyna, wś, pow. nowotarski, na Pod halu nowotarskim, graniczy od wsch. z Szafla rami, od płn. z Zaskalem, Ludźmirzem i Ro goźnikiem, od zach. ze Starem Bystrem, od płd. z Międzyczerwonem, Skrzypnem i Bań ską. Płd. wsch. granicę tworzy pot. Skrzypny al. Mały Rogoźnik. Zach. kraniec wsi wznosi się 768 m. , wsch. 746 m. ; w tej stronie wznosi się góra Żar 773 m. npm. Domostwa porozrzucane w kierunku od wsch. na zach. Według lustracyi z r. 1636 było siodlarzy z zarębnikami i wójtem 22, płacili razem czyn szu złp. 299, zagrodnik 1 złp. 2, od 7 polan złp. 39, komornicy złp. 5 gr. 12, razem złp. 345 gr. 12. Według lustracyi z r. 1660 za siadła ta wieś na zagrodach nierównych, na których znajduje się chałupników 12, ci płacą czynszu rocznego złp. 202 gr. 2, ciż dają kwartalnego złp. 44, spy korcy 8, miarek 3, co czyni złp. 3 gr. 9 den. 9, oprawy łokci 25, co czyni złp. 2 gr. 2 den. 9. Każdy z chału pników daje gonty, tramy i kury, jak we wsi Bańskiej; robią do roku bydłem dni 6, pieszo tyleż. Całkowity dochód ze wsi czyni złp. 151 gr. 12. Według lustracyi z r. 1765 było w M. ról 22; podatku rozmaitego płacono złp. 2518 gr. 14 1 2 den. 4. W r. 1777 było dm. 153, mk. 786; w r. 1799 dm. 173, mk. 1107; w r. 1824 dm. 189, mk. 1156; w r. 1869 dm. 229, mk. 1225 męż. 586, kob. 639; w r. 1880 mk. 1241. Obszaru więk. posiadłości nie ma; obszar mniej. pos. zawiera roli or. 1984, łąk i ogr. 295, past. 199, lasów 132. Należy do par. łac. w Szaflarach. St. p. Nowytarg. Wła ścicielka Honorata Uznańska, Czyt. dra Sta nisława Zaręcznęgo Dodatek do fauny warstw tytońskich w Rogoźniku i Maruszynie Sprawozd. Kom. fizyogr. t. X. Br. G. Marwa, strumień wpadający do Niemna z lewej strony o 2 1 2 w. niżej Kowna, przy ujściu którego w 1853 r. poczyniono ciekawo odkrycia archeologiczne. Marwa folw. i wś GiernikiMarwa, nad Niemnem poniżej Kowna, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. 55 w. od Maryampola, 21 w. od Kowna, ma 9 dm. , 200 mk. ; w 1827 r. 3 dm. , 54 mk. Ob. Girniki. Dobra M. w 1866 r. składają się z folw. M i Wojszwidowo, nomenklatur Wasilewszczyzna, Kaczorginie i ŚtoJańsk, wsi GiernikiMarwa, GiernikiJakiemickie, Ławniany, Kordaki, Pipie, Wierszuny i Wiecie; rozl. dominialna wynosi mr. 2353 grunta or. i ogr. mr. 976, łąk mr. 475, lasu mr. 156, past. i zarośli mr. 328, nieuż. i place mr. 418. Wś Gierniki Marwa os. 65, z grun. mr. 1987; wś Gierniki Jakiemickie os. 5, z grun. mr. 217; wś Ławniany os. 9, z grun. mr. 227; wś Kordaki os. 79, grun. mr. 1801; wś Pipie os. 37, z grun. mr. 897; wś Wiecie os. 12, z grun, mr. 28; osada Wierszwy z grun. mr. 49. Br. Ch. A. Pal. Marwalde niem. , ob. Marwałd. . Marwałd, niem, Marwalde, dok. Margenwalde, wś kościelna w tak zw. Starych Prusach, pow. ostródzki, 11 ML na płn. zach. od Dąbrowna, leży na wzgórzach uralskobałtyckich, których najwyższy szczyt Kernsdorf zwany ob. Słow. geogr. i IT, ma 317 m. wysokości. Okolica jest tu górzysta, lesista; grunta są gliniaste. R. 1878 było tu 355 mk. , po większej części ewangelików, ale mówią po polsku i trudnią się głównie rolnictwem. Tutejsza agentura pocztowa odebrała 1877 r. 4300 listów, wysłała zaś 3500. Paczek bez deklarowanej wartości nadeszło 220, wysłano zaś 450, listów i paczek z deklarowaną wartością nadeszło 20 na 540 mrk. ; wysłano zaś 70 na 12, 800 mrk; mandatów pocztowych nadesłano 6 na 238 mrk. ; wykazów pocztowych nadeszło 132 z 4854 mrk. wysłano zaś 416 w kwocie 16000 mrk. ; za portorya wpłynęło do kasy 537 mrk. ; do Dąbrowna dochodzi poczta posłańcowa. M. istniał już za czasów pokoju toruńskiego. Nadkomtur Henryk y. Richtenberg nadaje Mikołajowi Sperling wś Marwałd z 40 włókami na prawie magdeb. z sądownictwem wyższem i niższem. Dan w Królewcu w sobotę przed niedzielą jucunditatis 1467. M. będąc wsią kościelną miał r. 1638 włók 60 wraz z włókami kościelnemi. Spis posiadłości pustych i osiadłych z tegoż roku pochodzący, da zarazem poznać, jakie w ogóle w owych stronach były stosunki narodowościowe 1 Kozłowski, posiadłość pusta. . 2 Wczelowski, 3 Szwejkowski, pos. pusta. 4 Lipa, pos. pusta. 5 Podraza jest sołtysem i ma 6ro dzieci 3ch synów Macieja, Adama i Michała, oraz 3 córki Kasię Cascha, Basię Baze i Anusię Annusch. 6 Kuna zbiegł. 7 Maciej Wczel. 8 Jan Schwytaj. 9 During piekarz. 10 Krysiek Król. U Więcek Wieczorek, prowizor kościoła. 12 Kowalkowski, pos. pusta. 13 Lelinowska. 4 Samulowska, pos. pusta. 15 Łukaszewska, pos. pusta. 16 Grajlakowska, pos. pusta. 17 Krysiek ziemianin ma 2 włóki. 18 Lenartowska, pos. pusta. 19 Maciej Macz. 20 Baranowska. Jędraszek nie jest chłopem, trzyma 2 włóki w miejsce wysłużonej pensyi. Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 62. którą mu winien p. Gablenz. 21 Dychtowski; w tem posiadle mieszka karczmarz, który ma 2 synów i córkę Kasię. 22 Waszutowski, pos. pusta. 23 Rataj. 24 Szaruda. 25 Kalisz. Ob. Kętrz. O ludn. pols. str. 302 304. Na zwa wsi jednak jest niem. Ks. Fr. Marwianka, wś i folw. zwany Karczma Marwianka, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. 52 w. od Maryampola, ma 42 dm. i 560 mk. Marwil, dwór, pow. kowieński, okr. polic, janowski, o 37 w. od Kowna; młyn wodny i gorzelnia 1859. Marwitz Gr. i KI. niem. , dwa folw. , pow. holądzki, st. p. Hirschfeld niem. , należą do dóbr ryc. Wiese, których właśc. jest Paweł Frankenstein. W Gr. M. było 1856 r. 106 mk. ; w Kl. M. 381 mk. Kś. Fr. Marxdorf niem. 1. ob. Markotów. 2. M. al. Marksdorf, 1327 r. Marcusdorff z wsią Garczarsky; 1396 Teppirsdorf, wś, pow. świdnicki, par. Gorkau. F. S. Marxdorf, ob. Markuszowce. Marxoewen niem. , ob. Marksewo. Mary, niem. Maahren al. Mahren, wś, pow. kwidzyński, st. p. i okr. urzędu stanu cywil. Nowa wioska Neudörfchen; par. katol. Szymwałd, ewang. Trumieje, szkoła w miejscu; ma 1756 39 mr. magd. obszaru, 95 bud, między tymi 63 dm. , 391 mk. r. 1868 7 kat. 384 ew. , płaci 92 tal. podatku gruntowego i 33 tal. od budynków. Kś. Fr, Marya, hutą, ob. Mariahütte. Marya Święta, ob. Swata Mara. Marya Aloizy, niem. MariaAlois, wś, pow. ostrzeszowski, 20 dm. , 165 mk. , 132 ew. , 33 kat. , 27 analf. Najbliższa poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. w Ostrzeszowie. Maryackie, wś, pow. radomski, ob. Górki Maryackie i Kownatki. Maryak 1. niem. Mariendorf, wś, pow. sycowski, par. ewang. Międzybórz. 2. M. , niem. Marienau, 1350 r. Mergenaw, wś, pow. olawski, nad Kraińską wodą, ma kościół paraf. katol. W pobliżu istnieć miała wś Wischau, podczas 30letniej wojny przez morową zarazę wyludniona. Por. Lichtenberg, Maryampol, m. pow. gub. suwalskiej, leży nad rz. Szeszupą, pod 54 32 5 szer. i 41 1 2 dłg. g. , odl. 56 w. od Suwałk i 324 w. od Warszawy. Drogi bite łączą M. ze stacyami kolei LandwerowoWierzbołowskiej w Wyłkowyszkach o 21 w. i Mauruciu, pierwszej stacyi za Kownem, jak również ze Suwałkami, Simnem i Władysławowem. M. leży przy szosie warsz. kowień. Miasto posiada kościół paraf. mur. , klasztor Maryanów, kościół ewang. mur. , szpital, gimnazyum klasyczne, 3 szkoły począt. ogólne i 1 żeńską, II okrąg zjazdu sę dziów pokoju i sąd pokoju III okręgu dla M. 10 Wojszwidowo Marwalde Marwałd Słownik geograficzny Marwianka Marwil Marwitz Maryampol Marwalde i Pren, urząd powiat. , urząd miejski, urząd poczt. i stacyą tel. , ogród spacerowy. W 1827 r. było tu 188 dm. i 1759 mk; w 1861 r. 272 dm. 43 mur. i 3718 mk w tem 3015 żyd. ; obecnie jest 360 dm. i 5389 mk. Dochód kasy miejskiej w 1877 r. wynosił 10, 974 rs. Zakładów przemysłowych posiada 5 browarów z prod. 13, 260 rs. , 2 dystylarnie z prod. 12, 572 rs. i 2 fabryki wyrobów miedz. z prod. 1, 292 Terytoryum miasta leży w punkcie gdzie się schodziły granice puszczy Preńskiej i Kowieńskiej. Strzelcy starościńscy wykarczowali tu kawał lasu i pobudowali swe domki. Stąd powstała osada zwana Staropole w 1739 r. Następnie zbudowano tu drewniany kościołek, do którego przyjeżdżał ksiądz aż z Pren. Gdy pożar zniszczył w 1765 r. kościół i osadę, wtedy Franciszka z Butlerów Szczukowa, starościna preńska wystawiła kościół i klasztor, w którym osadziła księży Maryanów, który to zakon utworzył Stanisław Popczyński pijar w 1674 r. Obdarzeni hojnie ziemią Maryanie, zaczęli tu sprowadzać osadników i połączywszy nową osadę z dawną wsią, nazwali ją Maryampolem Choć osada ta miała od początku organizacyą miejską, jednak dopiero Stanisław August nadał w 1792 r. przywilej lokacyjny, prawo magdeburskie i herb ś. Jerzy na koniu. M. wtedy należał do w. ks. litewskiego. Z utworzeniem królestwa kongresowego, M. stał się w 1817 r. miastem powiatowem. Do wzrostu przyczyniło się wiele osiedlenie w mieście i okolicy kolonistów niemieckich, dla których wzniesiono świątynię w 1828 r. Kościół klasztorny pierwotnie drewniany spłonął w 1809 r. , a na jego miejsce wzniesiono nowy murowany w 1819 r. Przed 1862 r. była tu 4klas. szkoła powiat. , którą przekształcono na gimnazyum klasyczne. Do gimnazyum tego uczęszczają w znacznej liczbie synowie włościan litewskich, odznaczających się dobrobytem i pracowitością. M. par. katol. , dek. maryampolski; M. par. ewangaugsb. ma dusz 3099 i trzy filiały Kalwarya, Wyłkowyszki, Sereje. Powiat maryampolski, gub. suwalskiej utworzony został w 1867 r. z części dawnego powiatu t. n. Ma on 39; 55 mil kw. obszaru. Granicę naturalną stanowi Niemen oddzielający powiat z płn. od gub. kowieńskiej. ze wsch. zaś od gub. wileńskiej, od płd. graniczy z pow. kalwaryjskim, od zach. z władysławowskim i wyłkowyskim. Część obszaru położona na lewo od drogi bitej łączącej M. z Kownem pokrytą jest rozległymi lasami. Wody leśne tej części uchodzą rzeczkami Pilwą i Jurą do Szeszupy, która od Ludwinowa płynie granicą powiatu, od Kwieciszek do Giewałtowa przerzyna zach. część powiatu, a następnie aż po za Pilwiszki stanowi granicę. We wsch. połowie lasy skupiają się głównie w części między Balwierzyszkami, Prenami i Michaliszkami. W środkowej części tego ob szaru znajduje się dziś rozległe błoto Pale stanowiące widoczne dno jeziora jest osada Pojeziory nad brzegiem. Ma ono do 6 wiorst w kierunku od płd. zach. do płn. wsch. i 2 do 3 w. szerokości; stanowiło dawniej część grupy jeziór przyległego pow. kalwaryjskiego Amalwa i Żuwinta. Brzegi błota mają 270 stóp wzniesienia, gdy na zach, w Jesiotrakach jest 385, tyleż na wsch. w Kunigiszkach, a 440 stóp na płn. w Ingowangach. Brzeg Szeszupy pod Ludwinowem ma 255 stóp a za Surginiami 225 stóp. Wody wspomnianego powyżej błota jak i całej grupy łączących się z nim jeziór, uchodzą do Szeszupy. Rzeczka Jesia biorąca swój początek niedaleko zach. brzegu błota, uchodzi do Niemna. Cały obszar powiatu stanowił jeszcze w czasach historycznych wielką puszczę rozpadającą się na kilka mniejszych obszarów leśnych, noszących nazwy od pobliskich nadniemeńskich osad. Była więc puszcza Preńska koło Pren, Dorsuniska od Dorsuniszek na praw. brzegu, Frejda od FredyFrejdy i Kamionka. Brzegiem Niemna ciągnęły się liczne święte gaje, obfite w bogatą roślinność, zdroje leczące Narawa, Birsztany i słynne z obfitości słowików Użupie pod Żytomiszkami. Tu również wznosiły się grody warowne, świątynie i osady handlowe dawnej Litwy. Brzegi Niemna w okolicach Aleksoty naprost Kowna płyną z piękności, na którą się składa wyniosłe położenie, bogata roślinność, zabytki starożytne i ożywiony ruch na samej rzece. Nieco dalej od brzegów Niemna rozpościerała się puszcza z bujną roślinnością liściastą przeważnie cisy, lipy, ze wspaniałą fauną żubry, tury, niedźwiedzie, sarny, sobole dostarczającą nielicznym mieszkańcom budnicymazury i rusini obfitego pokarmu ze zwierzyny, oprócz miodu, jagód moroszkamalina, owoców jabłek i ryb rzecznych pstrągi. W nazwach miejscowości przechowały się świadectwa bogactw tutejszej przyrody. W spusciźnie po tych bogactwach została się dobra gleba, cechująca cały obszar powiatu, z wyjątkiem naturalnie obszarów bagnistych. Mimo dość częstego czarnoziemu uprawa pszenicy, z przyczyny ostrzejszego klimatu jest dość ograniczoną. Wysiew jej w 1878 r. wynosił 3535 czetw. , podczas gdy jednocześnie wysiano 27, 773 żyta, 31, 730 owsa, 14, 799 jęczmienia, 65, 689 czetw. kartofli, 4718 innych zbóż. Ponieważ puszcze tutejsze stanowiły własność królewską i należały do kilku starostw, przeto dziś ziemia należy przeważnie do włościan, gdyż średnia własność nie mogła się rozwinąć. Jedynie tylko nad brzegami Niemna spotykamy w większej ilości gospodarstwa folwarczne i większe Maryampol Maryampol Maryampol majątki. Folwarki dawnych dóbr królewskich przeszły w ostatnich czasach na tak zwane donacye. Lasy rządowe zajmują 81, 879 mr. i stanowią leśnictwa Szlanowskie, Pilwiskie i część Maryampolskiego. Przemysł fabryczny stoi na niskim bardzo stopniu. W 1878 r. by ło tylko 28 fabryk zajmujących 91 robotn. i produkujących za 434, 703 rs. , w tej liczbie 12 gorzelni z 52 rob. z prod. 304, 808 rs. , 1 dystylarnia z prod. na 81, 280 rs, 7 browarów z prod. na 13, 540 rs. , 10 fabryk wyrobów płócien nych z prod. na 5, 600 rs. i 3 fabryk wyrobów miedzian. z prod. 1268 rs. Pozostałe są to drobne fabryki octu, miodu, świec, cegielnie. Lud wiejski trudni się wyrobem grubszych płócien. Szkół początkowych jest w powiecie 20. W osadach Preny, Pilwiszki i wsi Godlewo po dwie, po jednej zaś mają Aleksota, Balwierzyszki, Bogate, Grygaluny, Gudyny, Gudele, Igłowo, Nendzyn, Poniemoń, Pokojnie, Sapieżyszki, Szumsk, Wejwery, Wysoka Ruda. Ludność powiatu wynosi obecnie 91, 665 głów, samych niemal Litwinów, po wsiach mia nowicie. Pod względem kościelnym pow. m, stanowi dekanat t. n. , w skład którego wchodzą następujące parafie Balwierzyszki, Godlewo, Gudele, Igłowo, Pokojnie, Pilwiszki, Płutyszki, Poniemoń, Preny, Sapieżyszki, Skrawdzie, Szumsk, Wejwery, Wysoka Ruda. Pod względem sądowym stanowi okrąg III sądu pokoju dla Maryampola i Pren i cztery okręgi sądów gminnych Maryampol, Dębowa Buda, Godlewo, Preny. Pod względem administra cyjnym składa się z 1go miasta, 2ch osad miejskich i 14 gmin Aleksota, Antonowo, Balwierzyszki, Chlebiszki, Freda, Gudele, Ja worowo Kwieciszki, Michaliszki. Pilwiszki, Pogiermoń, Poniemoń, Pożajście, Szumsk, Wejwery. Br. Ch. Maryampol 1. wś i folw. , pow. błoński, gm. Żyrardów, par Wiskitki. Ma 192 mk. , 17 osad i 221 mr. ; należała do dóbr Guzów. 2. M. , kol. , pow. łęczycki, gm. Piaskowice, par. Parzęczew, odl. od Łęczycy w. 17, dm. 18, mk, 144. W 1827 r. 19 dm. , 137 mk. 3. M. , folw. nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. i par. Kościelec, odl. od Koła w. 4, dm. 2, mk. 14. Należy do dóbr Kościelec ob. . 4. M. , wś, pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów, odl. 23 w. od Kozienic. Posiada urząd gm. 42 dm. , 293 mk, 762 mr. ziemi włośc. i 5 mr. dwor. M. wchodzi w skład dóbr Grabna Wola. M, gm. ma 3999 mk. , przestrzeni 8809 mr. , w tem ziemi dwor. 2898 mr. , dm. 465, sąd gm. okr. V we wsi Brzóza o 7 w. , st. poczt. Magnuszew. W skład gm. wchodzą Cecyliówka. Dąbrówka, Emiliów, Ewinów, Głowaczów, GrabnaWola, Helenówek, Henryków, Ignacówko, Jasieńczyk, Lipa, Leżenice, Maniuchy, Maryampol, Matyldzin, Michałów, Rogożek i Żelazna Brama. 5. M. , wś włośc, pow. opoczyński, gm. Radonia, par. Wójcin, odl. 17 w. od Opoczna, ma 23 dm. , 120 mk. , 301 mr. Założona w obecnem stóleciu na gruntach wsi Mikułowice. 6. M. , pow. stopnicki, gm, i par. Stopnica. 7. M. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Rybitwy, par. Józefów. W 1827 r. par. Gościeradów, 11 dm. , 51 mk. 8. M. , kol. , pow. chełmski, gm. Żmudź, par. Kumów. 9. M. , folw. , pow. konstantynowski, gm. Witulin, par. Nosów, okr. sąd. Komarno, rozl. mr. 360; właściciel Wilhelm Wężyk. 10. M. , pow. radzyński, gm. Milanów, par. Parczew. Ma 5 dm. . 11 mk. , 100 mr. 11. M. , wś, pow. makowski, gm. Perzanowo, par. Czerwonka. W 1827 r. 15 dm. , 105 mk. Należała do dóbr Czerwonka. 12. M. , attyn. dóbr Nieszawa. Maryampol, niem. Marienfelde, wś, pow. bydgoski, 64 dm. , 397 mk. , 162 ew. , 235 kat. , 169 analf. Poczta i gośc. we Fordonie; st. kol. żel i tel. w Bydgoszczy. Maryampol 1. al. Marjampol po rus. Mariampil miasto z Maryampolem wsią, a raczej przedmieściem i z Wołczkowem, w pow. stanisławowskim, 18 kil. na płn. wsch. od Stanisławową 15 kil. na. płd. wsch. od sądu powiat. w Haliczu. pod 49 1 39 a 49 3 płn. szer. i m. 42 29 a 42 36 wsch. dług. od E. Na płn. leżą Wodniki, Łany i Tumierz, na wsch. Trościance w pow. buczackim i Dołhe w pow. tłumackim, na płd. Stryhańce w pow. tłumackim i Pobereże z Branówką, na zach. Jezupol stacya kolei Iwowskoczerniowiec kiej. Wzdłuż granicy zach. , płynie Dniestr od płn. na płd. , przyjmuje Bystrzycę, a potem skręca na płd. wsch. i załamując się na wschód, płn. wsch. i znowu płd. wsch. tworzy granicę płd. Środkiem obszaru płynie od płn. , z Łanów pot. Zabłocie, dopływ Dniestru, zwany w dalszym biegu pot. Zgniłym, a wzdłuż granicy płn. wsch. inny maty dopływ Dniestru, płynący z Tumierza, od płn. zach. , na płd. wsch. Nad dolnym biegiem potoku Zgniłego leżą zabudowania miejskie 238 m. z czworobocznym rynkiem, na płd. od nich gmina Wołczków, nad tymże potokiem, dalej na płn. folw. Świdowa, a na granicy płn. przysiołek Woronica z karczmą i młynem. Własn. większa ma roli orn. 685, łąk i ogr. 112, pastw. 335, lasu 385, własność mniej. r. o. 1685, łąk i ogr. 330, pastw. 516, lasu 8 mr. W r 1880 było 1620 mk. w M. mieście z tych 4 na obsz. dwor. a 1034 w M. wsi z tych 28 na obsz. dwor. a 915 w Wołczkowie w gm. a 15 na obsz. dwor. Wyzn. rzym. kat. było w M. 896, w W. 797, wyzn. gr. kat. w obu tych miejscowościach 783. Par. rzym. kat. w miejscu, dek. buczacki, archidyec. lwowska. Parafia była pierwotnie fundowana w Delejowie al. Dalijowie przez Jana Rolę, Maryanin Maryangóra Maryanek Maryampol Maryanka dziedzica tejże wsi w r. 1401. Po przeniesieniu do M. fundował ja na nowo w r. 1827 Jan Kajetan Jabłonowski, wojewoda ruski. Kościół murowany koło rynku, konsekrowany w r. 1825 pod wezw. św. Trójcy. Do parafii tej należą Delejów, Dubowce, Łany, Tumierz, Wodniki i Wołczków. Paraf. grecko katol. w miejscu, dek. uścieński, archidyec. lwowska. Należy do niej Wołczków. Jest tu cerkiew pod wezwaniem wzniesienia św. Krzyża. W M. jest szkoła etatowa jednokl. , urząd pocztowy, kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 443 zł. i zakład sióstr miłosierdzia św. Wincentego a Paulo fundowany przez ks. Teresę Jabłonowską w r. 1746. Pod opieką sióstr zostaje zakład dla sierot i chorych, założony również przez Jabłonowskich w celu utrzymania i leczenia ubogich chorych, tudzież utrzymania i wychowania osieroconych dziewcząt. Majątek zakładowy składa się z 47, 983 zł. w obligacyach i folwarku w Dubowcach. Przełożoną zakładu jest przełożona klasztoru. Jest także zakład ubogich założony przez Jana Kajetana Jabłonowskiego. Celem zakładu usługa przy kościele parafialnym obrz. łaciń. Majątek zakładowy składa się z obligacyi w nominalnej wartości 1300 zł. W r. 1883 było 84 zł. dochodu. Przełożonym zakładu jest miejscowy pleban rzym. kat. Dawniej był tu także klasztor OO. kapucynów, założony przez Janusza ks. Jabłonowskiego, wojewodę bracławskiego, zniesiony w XIX w. Dziś mieszczą się w tym klasztorze siostry miłosierdzia. Jabłonowscy ozdobili również miasto pięknym pałacem, niegdyś obwarowanym. W okolicy M. kwitnie uprawa tytoniu, który się wybornie udaje. Jest także krzemień przydatny na skałki, który stąd wożono do fabryki niżniowskiej, i bardzo piękny alabaster. Siarczyński, Rkp. Oss. 1825. Herb miasta przedstawia Matkę Boską z dzieciątkiem Jezus, a pod nią tarcza z herbem Jabłonowskich. W bibliotece Ossolińskich znajdują sie w wielkiej szkatule pod 1473 akta maryampolskie odnoszące się głównie do organizacyi wojskowej, prowiantowania wojska i t. p. w pamiętnym r. 1809. 2. M. , dwór, na obszarze dwor. Horodnicy, w pow. husiatyńskim. Lu. Dz. Maryampol 1. słoboda, pow. owrucki. Własność Pruszyńskiego. Smolarnia założona 1878 r. produkcya 300 rs. 2. M. , nazwa, jaką przez czas jakiś nosiło mko Borodzianka ob. w powiecie kijowskim. Maryampol, przysiołek, pow. bałcki, par. Hołowaniewskie. W r. 1868 było tu 7 dm. Maryampol al. Głusza W. , mko, pow. kowelski, o 71 w. od Kowla. R. 1870 miał 765 mk. , w tem 5 proc. izr. , 191 dm. , cerkiew, gorzelnię i cegielnię. M. został miastem w roku 1808. Maryampol 1. folw. pryw. nad rz. Migocin, pow. dzisieński, o 40 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. kat. 2. M. , folw, pryw. , pow. dzisieński, o 90 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. kat. 3. M. , folw. pryw. i dwór, nad rz. Źyżmą, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 52, od Ej szyszek 37, mk. kat. 14. 1866. 4. M. aśtyn. dóbr. Hermanowicze nowe, w pow. dziśnieńskim. 5. M. , wś, pow. wiłkomierski, gm. Zaręby, par. Rogów. Maryampol, po łotew. Marynpols, wś w pow. dyneburskim, parafii Dagda, własność bar. UexküllGuldenband, niegdyś Hylzenów. Maryanek, szczyt górski, ob. Karpaty T. III, 863, 2. Maryanek, wś włośc, pow. noworadomski, gm. Przerąb, par. Beczkowice. Ma 10 dm. , 88 mk. , 105 mr. Maryangóra, folw. szlach. , pow. oszmiański, 4 okr. adm. 52 w. od Oszmiany, 1 dm. , 35 mk. , 18 praw, 18 kat. Maryanin, folw. , pow. pleszewski, 4 dm. , 50 mk. , należy do gm. i dom. Pacanowice. Maryanin 1. pow. warszawski, gm. Jeziorna, par. Słomczyn. 2. M. , folw. , pow. częstochowski, gm. Lipie, par. Parzymiechy. Ma 4 dm. , 9 mk. , 900 mr. Maryaniszki, folw. , pow. telszewski, należy do dóbr Brewiki ob. Maryanka 1. pow. błoński, gm. Piekary, par. Lutkówka. 2. M. , pow. grójecki, gmina Komorniki, par. Turczyn. Jestto attyn. do wsi Drozdy. 3. M. , wś włośc, pow. nowomiński, gm. i par. Jakubów. Powstała na terytoryum dóbr Łaziska ob. rozdzielonych na kolonie w 1850 r. Ma 10 osad i 124 mr. obszaru. 4. M. i M. mała, pow. nowomiński, gm. i par. Mińsk. 5. M. , wś włość. , pow. rawski, gm. i par. Lubochnia. Ma 9 dm. , 71 mk. , 82 mr. 6. M. al. Staropole, folw. , pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia w. 13 i pół; dm. 1, mk. 4. 7. M. dąbrówka, pow. łódzki, gm. Dzierzązna, paraf. Zgierz, 5 dm. , 30 mk. , 18 mr. 8. M. , wś, pow. noworadomski, gm. Masłowice, paraf. Chełmo. Ma 8 dm. , 87 mk. , 75 mr. 9. M. , al. Maryanki, folw. , pow. noworadomski, gm. i par. Kruszyna, 2 dm. , 10 mk, 240 mr. Należy do dóbr Kruszyna. 10. P. , os. włość. , pow. noworadomski, gm. Gosławice, par. Radomsk, 1 dm. , 10 mk. , 6 mr. 11. M. , os. leś. , pow. będziński, gm. Żarki, 1 dm. , 3 mk. , 50 mr. 12. M folw. , pow. częstochowski, gm. i par. Rędziny. Ma 8 dm. , 5 mk. , 448 mr. 13. M. kościelecka, wś włość. i folw, pow. częstochowski, gm. Rędziny, par. Borówno. Odl. 9 w. od Częstochowy. Wieś ma 4 dm. , 25 mk, powstała na gruntach dóbr Kościelec ob. Rozl. wynosi mr. 100, a mianowicie grunta orn. i ogr. mr. 94, lasu mr. 4, nieuż. Maryampol Maryaniszki i place mr. 2; bud. mur. 2, z drzewa 1, płodozmian 7polowy. 14. M. , wś włość. , pow. opoczyński, gm. Radonia, par. Błonie. Odl 20 w. od Opoczna, ma 7 dm. , 49 mk. 119 mr. W 1827 r, 4 dm. , 22 mk. M. , 15. pow. olkuski, gm. i par. Kroczyce. M. 16. wś, pow. biłgorajski gm. Księżpol, paraf. Tarnogród. Wchodziła w skład dóbr Ordynacyi. Zamojskich. 17. M. , folw. , pow. lubelski, gm. Jastków. M. 18. , folw. , pow. krasnostawski, gm. Izbica, paraf. Tarnogóra. M. 19. folw. pow. sokołowski, gm. i par. Kosów, 1 dm. 184 mr. 20. SI. folw. , pow. lipnowski, gm. i par. Szpetal, odl. o 21 w. od Lipna, ma 1 dm. 17 mk. , 9 mr. gr. 21. M. , wś, pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Wiżajny. Odl. 26 w. od Suwałk, ma 20 dm. , 193 mk. Wchodziła w skład majoratu Kadaryszki. 22. 1. , folw. pow. kalwaryjski, gm. i par; Kalwarya. Odl. 9 w. od Kalwaryi, ma 16 dm. , 50 mk. 23. M. pow. maryampolski, ob. Freda. 24. M. al. Marynka, folw. , pow. pińczowski, gm. Gartatowice, par. Kije. Odl. 8 w. od Pińczowa. Rozl. wynosi mr. 391 a mianowicie grunta orne i ogr. mr. 350, łąk mr. 30, pastw. mr. 3, nieużyt. i place mr. 8. Bud. mur. 7, folw. teu w r. 1875 oddzielony od dóbr Gartatowice. Maryanka, ob. Łęka, pow. krobski. Maryanki 1. folw. i dwór na obszarze dwor. Mikołajowa, pow. brodzki. 2. M. , kar czma na obszarze dworskim Smarzowa, pow. brodzki. 3. M. , część Kupczyniec i folw. tamże, pow, tarnopolski. Lu. Dz. Maryanka 1 prawy dopływ Uhorskiego Tykicza, wierzchowiny Siniuchy, lewego dopływu Bohu. Wpada przed Kniażą Krynicą pod Annopolem. 2. M. , potok wpadający do. Zgniłego Taszliku. Maryanka, kol. polska, pow. mariupolski, gub. ekaterynosławskiej, dusz 100. Maryanki 1. pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Wieniec. 2. M. , kol. , pow. łęczycki, gm. Witonia, par. Strzegocin, odleg. od Łęczycy 15 w. , ma 10 dm. , 106 mk. , posiadają gruntu mr. 183. Stanowiła całość z przyległą wsią Leszno. 3. M. , folw. dóbr Kruszyna, ob. Maryanka. 4. M. , wś nad Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Wojkowice kościelne, ma 9 dm, 67 mk, 100 mr. ziemi włościańsk. 5. M. kol. i folw. , pow. radomski, gm. i par. Stromiec. Odl. 23 w. od Radomia, 8 w. od rz. Pilicy, 10 dm. , 114 mieszkańców. Rozl. mr. 390, a mianowicie grunta orne i ogrody mr. 135, łąk mr. 11, pastw. mr. 38, lasu mr. 203, nieużyt. i place m. 4. Bud. drew. 6; folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Stromiec. 6. M. , kol. , pow. radomski, ob. Jankowice. 7. M. , wś, pow, iłżecki, gm. Łaziska, par. Wielgie. Odl. 20 w. od Iłży, ma 11 dm. , 68 mk. , 48 mr. obszaru. 8. M. , wś, pow. włodawski, gm. Turno, par. Hola grec. obrz. Ma 74 dm. , 272 mk. , 1021 mr. 9. M. wś, pow. lipnowski, gm. i par. Tłuchowo, odl. o 21 w. od Lipna, ma 7 dm. 54 mk. , 184 mr. gruntu. 10. M. , wś pow. rypiński, gm. Starorypin, par. Strzygi, odl. o 4 w. od Rypina, ma 6 dm. , 65 mk. , 33 mr. gr. Wś M. stanowi jedną całość ze wsią Podole. Folw. M. należy do dóbr Rusinowo. 11. M. folw. , pow. sierpecki, gm. Żuromin, par. Lutocin, odl. o 25 w. od Sierpca, ma 3 dm. , 35 mk. , 318 mr. gr. Maryanki 1. niem. Marienhof al. Marienfelde, dobra, pow. toruński, st. p. kol. i telegr. Kowalewo, 4 kil. odl. Zawierają 311, 49 ha. roli orn. i ogr. 10, 21 łąk, 15, 30 torfowych po kładów, 7, 15 nieużyt. , 0, 51 wody, razem 344, 66 ha. , czysty dochód z gruntów 4764 mrk. Właśc. Jan Kuhlmay, cegielnia, ho dowla owiec Rambouillet; świń rasy Yorkshi re. Paraf. katol. i szkoła Wielkałąka; ew. Kowalewo; odl. od kat. kośc. paraf. pół mili. 1868 r. 89 mk, 66 kat. 23 ew. , 4 dm. , 11 bud. w ogóle. Podatek od gruntu 123 tal. od bud. 7 tal. Dawniej należało to miejsce do rychowskiego leśnictwa, ale ponieważ okolica ta podczas wojen francuskich uległa spusto szeniu, dla tego wydało miasto Toruń część tego obszaru w dzierżawę 1822 r. , i tedy to powstała ta osada Ob. Wernicke Be Schrei bung der St. Thorn str. 275. 2. M. niem. Marianken, kolonia, pow. toruński, st. p. Wą brreźno; par. kat. Ryńsk, ew. Wąbrzeźno; ma 485, 47 morgów magdeb. 16 budynków, mię dzy tymi 7 dm. , 79 mieszk. , którzy są wszy scy kat. Podatek od gruntu wynosi 17 tal. , od budynków 4 tal. Odl. od kosc. paraf. pół mili. Szkoła w Ryńsku. 3. M. niem. Marianken, al. Marienthal, wś pow. gołdapski, st. p. Gołdap, leży niedaleko żwirówki gołdapsko wystruckiej, liczyła w 1857 r. 67 mieszk. Kś. Fr. Maryanków, folw. i os. , pow. kutnowski, gm. i par, Zychlin, dm. 5, mk. 103. Ziemi ornej w połowie pszennej w połowie żytniej mr. 225, łąk i pastw. mr. 83, uwłaszczonych mr. 9. Folw. należy do dóbr Dobrzelin. Maryankowo, wś pow. lipnowski, gm, Obrowo, paraf. ewang. Ossówka, odl. o 10 w. od zarządu gmin. , ma gruntów włośc. 142 mr. , w tej liczbie 140 mr. ornej ziemi, 8 dm. , 71 mieszk. Maryanów 1. wś pow. radzymiński, gm. Małopole, par. Dąbrówka. 2. M. folw. , pow. sochaczewski, gm. i par. Szymanów. 3. M. pow. skierniewicki, gm. Słupia, par. Lipce. 4. M. , kol. , pow. gostyński, gm. Skrzany, paraf. Trębki, Ma 8 dm. 170 mk. , ziemi ornej żytniej mr. 80. 5. M. , kol. pow. gostyński, gm. Duninów, par. Gostynin. Ma 12 dm. , 74 mk. , posiadają gruntu mr. 118. Szkoła paraf. ew. Maryanka Maryanki Maryanków Maryanka Maryanów Wchodziła w skład dóbr Górki. 6. M. wś włośc, i os. pow. rawski, gm. Maryanów, par. Biała. Leży na lewo od drogi bitej z Rawy do Biały. Wś ma 9 dm. , 102 mk. , 223 mr. os. 1 dm. , 7 mk. , 42 mr. M. gm, należy do s gm. okr. IV w Biały, st. p. w Rawie. Ma obszaru 19, 416 mr. i 5577 mk. W gm. są dwie szkoły początk. , gorzelnia, 3 cegielnie i 7 młynów wodnych. M. , 7. kol. , pow. piotrkowski gm. Bełchatówek, par. Grocholice, ma 4 dm. 44 mk. 67 mr. Należała do dóbr Dobrzelów. 8. M. , kol. , pow. piotrkowski, gm. Golesze, par. Chorzęcin. 3 dm. , 42 mk. , 56 mr. 9. M. al. Taurów, pow. brzeziński, gm. Popień. 1 dm. , 16 mk. , 70 mr. 10. M. kołacki, wś i os. nad rz. Mrożycą, pow. brzeziński, gm. Mroga dolna, par. Kołacinek. W 1827 r. 20 dm. , 128 mk. , obecnie wś 20 dm. , 115 mk. , 261 mr. os. pryw. 1 dm. , 5 mk. , 7 mr. Należał do dóbr Kołacin ob. . 11. M. rogowski, wś pow. brzeziński, gm. Mroga dolna, par. Jeżów. W 1827 r. 30 dm. , 140 mk. , obecnie 32 dm. , 304 mk. , 164 mr. obszaru. 12. M. , kol. , pow. łódzki, gm. Lućmierz. Ma 5 dm. , 47 mk, 45 mr. 14. M. , kol. , pow. łódzki, gm, Radogoszcz, par. Zgierz. Ma 10 dm. 160 mk, 150 mr. Wchodziła w. skład dóbr Kały. 14. M. , kol. , pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Mikołajewice. Ma 18 dm. , 105 mk. , 244 mr. obszaru. 15. M. , kol. , pow. kaliski, gm. Marchwacz, par. Rajsko, odl. od Kalisza w. 19, dm. 16, mk. 90. 16. M. , kol. , pow. turecki, gm. Kowale pańskie, paraf. Tokary, odl. od Turka w. 7; dm. 21, mk. wraz z kol. Podarek i Siewieruszki wielkie liczy 244. 17. M. , kowalski, folw. , pow. turecki, gm. i par. Kowale pańskie, odl. od Turka w. 7; dm. 1, mk. 7. 18. M. , kol. nad strum. Brodek, pow. kolski, gm. Sompolno, par. Lubstówek, odl. od Koła w. 19; dm. 15, mk. 129. Wchodziła w skład dóbr Lubstówek. 19. M. , wś pow. kolski, ob. Kęcerzyn. 20. M. , kol, pow. sieradzki, gm. Majaczewice, par. Burzenin, odl. o 17 w. od Sieradza, powstała po wyciętym lesie Ręszew zwanym, a należącym niegdyś do dóbr Strzałki. Ma 244 mk. , 226 kat. , 18 ewang. Rozl 277 mr. , z tego 230 mr. roli ornej, 47 mr. łąk. 21. M. , wś, folw. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wojków, odl od Sieradza w. 24, folwark M. al Szczepanów. rozległy m. 179; grunta orne i ogr. m. 71, łąk m. 3, zarośli m. 92, nieuż. i place m. 13; budowli z drzewa 5; folw. ten w 1877 r. oddzielony od dóbr Grzymaczew lit. C. 22. M. , wś włość, pow. kozienicki, gm. i par. Brzóza. Odl 12 w. od Kozienic, ma 73 dm. , 472 mk. , 872 mr. W 1827 r. było tu 42 dm. , 205 mk 23. M. , wś pow. kozienicki, gm. Sarnów, par. Oleksów. Odl 26 w. od Kozienic, ma 15 dm. , 96 mk. , 430 mr. 24. M. , wś, pow. iłżecki, gm. Łaziska, paraf. Wielgie. Odl 14 w. od Iłży, ma 21 dm. , 141 mk. , 372 mr. ziemi włośc. i 2 mr. ziemi dwor. Należała do dóbr Czerwona. 25. M, folw. nad rz. Wisłą, pow. iłżecki. gm. i par. Pawłowice. Odl 37 w. od Iłży, ma 1 dm. 6 mk. , 153 mr. należy do dóbr Pawłowska Wola. Jest tu 9morgowe jezioro zwane Wiślisko. 26. M. wś, pow. opoczyński, gm Niewierszyn, paraf. Dąbrowa. Odl 24 w. od Opoczna, ma 17 dm. 124 mieszk, 375 mr. ziemi włośc. i 1 mr dwors. 27. M. , wś, pow. kielecki, gm. i par. Łopuszno. Wchodziła w skład dóbr Czartosowy ob 28. M. folw. . pow. stopnicki, gm. Zborów, par. Solec, Należy do dóbr Kików. 29. M. pow. włoszczowski, gm. i par. Secenim. 30. M. , pow. jędrzejowski, gm. Mstyczów, par. Tarnawa. 31. M. , pow. jędrzejowski, gm. Nagłowice, par. Tarnawa. 32. M. , folw. , pow. pińczowski, paraf. Dzierążnia. 33. M. , folw. , pow. miechowski, gm. i par. Tczyca. Należy do dóbr Janikowice. 34. M. , folw. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże. Odl 12 w. od Wyłkowyszek. Ma 4 dm. , 22 mk. , wchodzi w skład dóbr Giże ob. . 35. M. , kol pow. noworadomski, par. Chełmo, należy do dóbr Chełmo, 55 mk. 36. M. , folw. dóbr Starawieś, pow, węgrowski. 37. M. , przysiołek dóbr Cianowice. 38. M. , attynen. dóbr długa Kościelna, w pow. nowomińskim. Br, Ch. Maryanów 1. folw. na obszarze dwors. Szumlany W. , powiat podhajecki, 2. M. , część Kutkorza, pow. złoczowski. Maryanów, miasto nad Ladawą, według dykcyonarza Echarda, to samo zapewne co wś Maryanówka ob. w pow. mohylowskim. Maryanów 1. folw. , pow. rzeczycki, okr. polio. 2 jurewicki, o 3 w. od Prypeci, w okolicy wsi Obuchowszczyzna; miejscowość poleska, nizinna, grunta lekkie. 2. M. , mały zaścianek w płnwsch. stronie pow. borysowskiego, nad rz. Uszaczą, w okr. polic. 3 darszyckim przy drodze z Puciłowicz do Kutewszczyzny i Augustynowa al Kazimirowa, ma osadę jedną. 3. M. , nazwa druga miasteczka Andrzejewa w pow, rossieńskimMaryanowa, wś, ob. Maryanów i Golesze. Maryanowiecki folw. , pow. płoskirowski, ob. Zielona. M. R. Maryanówka, folw. , pow. lubelski, gm. i par. Niedrzwica. Maryanówka, dwór na obszarze dworskim Strzelisk starych, pow. bobrecki. Maryanówka, mała bagnista rzeczka, na płd. wschod. krańcu pow. nowogrodzkiego; zaczyna się w nizinnej okolicy miasteczka Krzywoszyna i ubiegłszy prawie 5 w. w kierunku płd. , przecina drogę wiodącą z Krzywoszyna do miasteczka Lipska, i wpada pod wsią Zalipienie do Lipnicy, tu wyprostowanej ka Maryanowa Maryanowiecki Maryanówka Maryanówka nałem, doprowadzonym do Jabłonowki, dopły wu Szczary. A. Jel. Maryanówka 1. folw. , pow. mozyrski nad Prypecią, z lewej strony, obok wsi Końkowicz, przy drodze wiodącej z Petrykowa do Skryhałowa; miejscowośó ze wszech miar bogata. 2. M. , kol. w płd. zach. stronie pow. pińskiego, gm. Uhrynicka, okr. polic. 2 Lubieszewski. Miejscowość poleska, piaszczysta. 3. M. , wś, pow. piński, 2 okr. polic, mk. 60. Własność Massalskiego, 4. M. . awuls, w powiecie rzeczyckim, nad rz. Hłyboczek, należy do dominium Dudzicze, własność Horwatów; tu się zapędza bydło na pastwisko odosobnione wśród puszcz okolicznych. 5. M. , Pogary zaśc. szlach pow. dziśnieński, 3 okr. adm. o 25 w. od Dzisny, 1 dm. 15 katol. 1866 Maryanówka 1. wś, pow. żytomirski nad granicą pow. radomyskiego. Leży nad ruczajem wpadającym do Bodiaczku z praw. brzegu, odl. o 20 w. od mczka Czerniachowa. Labradoryty spotykają się bardzo rzadko. Grunta złożone z gnejsu. 2. M. , futor w pow. ostrogskim, położony na wschód od Ostroga o 19 w. , a o 2 w. od Milatyna. Jest tu kilka chatek czynszowników. M. należała do ks. Ostrogskich, później do klucza Annopolskiego ks. Jabłonowskich, a w 1812 r. nabyta została przez właściciela największej części wsi Milatyna, Krzyżanowskiego i dziś zostaje w ręku wnuków jego. Mieszkańcy tutejsi mają obszerne fruktowe ogrody, w których utrzymują pszczoły i pełnią obowiązki gajowych, lasu należącego do Milatyna. 3. M. wś na wsch. granicy pow. żytomierskiego, na prawo od doliny rz. Trościannicy. 4. M. , część wsi Zadki, pow. radomyski, należy już do gubernii wo łyńskiej. Maryanówka l. wś, pow. berdyczowski, odl. 4 w. od Biełołówki, ma 270 mk. , 423 dzies. ziemi. 2. M. , wś nad rz. Teterowem, pow. radomyski, o 1 w. od Stawek, ma 50 mk. , 168 dzies. ziemi, należała do Piotra Zaręby. 3. M. , wś, pow. radomyski, leży przy drodze z Chabnego do Wołczkowa, o 4 w. od Stebel, ma 468 mk. 4. M. , wś nad rz. Rotką, pow. wasylkowski, odl. 4 w. od Ksawerówki. Posiada kaplicą katolicką, par. Motowidłówka i 1294 mk. , w tej liczbie 1177 prawosł. i 117 katol. Ludność cała przeważnie polskiego pochodzenia, z drobnej szlachty. M. niewątpliwie istnieje na miejscu bardzo starożytnej osady. Na jej gruntach i w okolicy Chwastowiec i Sady Winnickie znajduje się 54 mogił a między nimi głośna na Rusi mogiła Perepiatycha i druga zwana Waregską. W1845 r. Iwaniszew prof. uniw. kijow. rozkopywał Perepiatychę i znalazł w niej wielki sklepiony grób mieszczący 14 ludzkich szkieletów, bron, ozdoby, kości końskie, złote przedmioty i gliniane naczynia. Kroniki ruskie wspomi nają już w XII w. tę mogiłę, a u ludu łączy się z nią wiele podań wiążących tę mogiłę z drugą Perepiat zwaną, mieszczącą się w po bliżu na polach Chwastowa. 5. M. , wś, pow. zwinohrodzki, o 3 w. od Szpoły, w stronie wschodniej, nad strumieniem wpadającym do Taszłyku, w dolinie otoczonej wyniosłościami. W pobliżu są dwa jeziora Kupinaste i Slusarewo wysychające latem. Posiada cerkiew par. drewnianą zbudowaną w 1777 r. , 950 mk. i 704 dzie. , ziemi wykupnej. Na gruntach wsi znajduje się 13 mogił na sąsiednich wzgó rzach a jedna śród wsi ma 33 sążnie dług. , 12 szerok. i 2 wys. Przy rozkopywaniu znajdują w tych nasypach kości ludzkie i szczątki naczyń glinianych bardzo grubych. Lud po wtarza rozmaite podania odnoszące się do dwóch gór przyległych zwanych Kniaża i Ta mara. Br. Ch. Maryanówka 1. wś, pow. kamieniecki, gm. Lanckoroń, par. Orynin, w zachodniej części, obok wsi Hukowa, o kilka wiorst od granicy galicyjskiej. Mk. 742, dm. 142, ziemi włośc. 572, dwors. z Hukowem 2140 dz. Cerkiew na miejscu pod wezw. N. P. z 35 dz. ziemi czarnoziemu. Wieś ta należała do Lanckorońskich; wnuka hetmana, Agnieszka Lanckorońska wniosła ją w dom Mierzejewskich Zbrzyż, Huków, Maryanówka, Siekierzyńce i Kociubińce; Anna Salomeja Mierzejewska kaszt. zakroczymska, wniosła w dom Adama Tarły ssty brzegowskiegp i gostyńskiego. Po rozpadnięciu się fortuny Tarłów, trzymał ją jakiś czas w zastawie Franciszek Strzałkowski, a około 1820 r. przeszła pod kolokacyą. W ostatnich czasach władali Jaszowscy, Sadowscy, od których jako wiano posagowe przeszła w dom teraźniejszych właścicieli Dwernickich. 2. M. , słobódka, pow. kamieniecki, gm. Bahowiec, par. Kitajgród, przy ujściu Tarnawy do Dniestru, dm. 13, należy do Wróblowiec, własność Makowieckich. Przeprawa przez Dniestr 3 promy. 3. M, wś, powiat kamieniecki, gmina i parafia Smotrycz, 41 dm. , ziemi dwor. wraz z Hutą i Wołkotrubami 600 dzies. Należy do klucza smotryckiego, dawniej hr. Potockich, dziś Łabęckich. 4. M. , wś, pow. bracławski, gm. Rubań, par. Niemirów, od Niemirowa w. 12, na pograniczu kijowskiej gub. , mk. 360, dm. 67, ziemi włośc. 369, dwors. 419 dz. Należała do Potockich, dziś do Sosnowskich. 5. M. nad Bohem, mała wioska rząd. , pow. bracławski, gm. Monastyrska, par. Bracław. Ma 29 dm. , 160 mk. , 275 dzies. ziemi. Należała dawniej do sstwa bracławskiego. 6. M. , przys. m. Miastkówki, pow. olhopolski, gm. i par. Miastkówka, własność Jaroszyńskich, obecnie Koczubeja. 7. M. , wś, pow. lityński, gm. Ka Maryanowo 1 Maryanowo czanówka, par. Kumanów, w północnej części powiatu, mk. 396, ziemi 771 dz. Wś ta na leżała do sstwa czudynowskiego, w skład któ rego wchodziły Czudynowo, Maryanówka, Łozowa, Skarzyńce, Sołkówka, Torczyn i Uhle. Trzymał je prawem emfiteut. hr. August Iliński bez opłaty kwarty. Dochód roczny wynosił 5083, obecnie należy do rządu. 8. M. , wś, pow. mohylowski, pod. gub. nad rz. Ladawą, która tworzy tu duży staw, od M. Kopajgroda 8 w. Mk. 660, ziemi włośc. 669. Należała do niedawna cała do Stadnickich, obecnie Radowicza 470 dz. , Stadnickich 338 dz. Cerkiew pod wezw. N. P. Roz. liczy 730 par. i 36 dz. ziemi. Par. kat. do Snitkowa. Jest tu urząd gminny, do którego należą M. Wierzchówka, Mytki, Matwiejków, Słobódka, Matwiejkowiczka, Kosarzyńce, Popowce, Szepinki, Wołodiowce i Maryanówka, razem sta rostw 13, dm. 1117, ludności męskiej włośc. 4266, kobiet 4590, ziemi włośc. 9246, w tej ilości ornej 6064 dz. , wypada więc na jednego mieszkańca 1. 04 dz. W obrębie gminy innych stanów męż. 1138, kob. 1184 i ziemi do niej należącej 12995, w. tej ilości ornej 6277 dz. W obrębie więc tej gminy ziemi należącej do wszystkich właścicieli, w ogóle jest 22244 dz. , w tej ilości 12341 dz. ornej. Ludność wszystkich stanów męż. 7402, kob. 7428, ra zem 14820. Był tu obszerny piętrowy dom mieszkalny, obecnie zniszczony. 9. M. , wś, pow. hajsyński nad rzeką Kubliczem, gmina i parafia Kuna, domów 95, mieszkańców 532, ziemi włośc. 610 dz. Cerkiew Wniebo wzięcia liczy 1300 par. i 40 dz. ziemi. Należy do klucza kuniańskiego Czesława Jaroszyń skiego 7013 dz. ziemi. 10. M. , wś, pow. proskurowski, gm. CzarnyOstrów, ma 230 dusz męz. , 512 dz. ziemi włośc. należy do Przeździeckich. 11. M. , wś, pow. bałcki, gm. Lipoweńkie, paraf Hołowaniewskie, u źró deł Mokrej Dereniuchy. Roku 1868 miała 23 dm. Dr. M. Maryanówko, folw. , pow. czamkowski, 2 dm. , 27 mk. , należy do dom. i gm. Gębice. Maryanowo 1. wś i folw. , pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Ostrowąs, odl. od Konina w. 241 2, dm. 12, mk. 89, ziemi pszennej 205 mr. Folw. M. należy do dóbr Ostrowąs. 2. M. , pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Połajewo. 3. M. , folw. , pow. rypiński, 2 okr. , gm. Wąpielsk, par. Radziki, odl. o 7 1 2 w. od Rypina, 1 dm. , 38 mk. , 15 mr. gruntu. Należy do dóbr Długie. 4. M. , wś włośc, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Mała, odl. o 19 w. od Przasnysza, ma 12 dm. , 109 mk. , 300 mr. gruntu dobrego. Wchodziła w skład dóbr Krzynowłoga Mała. 5. M. wś, pow. mławski, 4 okr. , gm. Dębsk, par Szydłowo, odl. o 6 w. od Mławy, ma 3 dm. , 33 mk, 10 mr. gruntu. 6. M. , kol, pow. ostrowski, gm. Długosiodło, par. Lubiel, odl. 4 w. od rz. Narwi, ma 39 dm. , 274 mk. , ewangielików głównie, szkołę początkową. Powsta ła na gruntach dóbr Przetycz. Os. M. rozl. wynosi mr. 148 grunta orne i ogr. mr. 35, łąk mr. 107, nieuż. i place mr. 6, bud. z drze wa 5. Br. Ck Maryanowo, ob. Maryanów. Maryanowo 1. niem. Mariendorf, nad Notecią, wś, pow. czamkowski, 36 dm. , 290 mk. , 282 ew. , 8 kat. , 72 analf. Poczta, gośc, tel. , st, kol. żel. w Wieleniu o 2 kil. 2. M. , niem. Marienhof, folw. , pow. wschowski, 1 dm. , 58 mk. , należy do dom. Antonina Antonshof. 3. M. , niem. Marienhorst, wś, pow. czarnkowski, 20 dm. , 159 mk. , 20 ew. , 139 kat. , 27 anal. Poczta i gośc. we wsi. Miała 4 kil. , st. kol. żel. i tel. w Wieleniu o 10 kil. 4. M. , wś, pow. średzki, 8 dm. , 58 mk. , wszyscy kat. , 21 analf. Poczta najbliższa w Gieczu, st. kol. żel. , gośc. i tel. w Środzie. 5. M. , kol. , pow. śremski, 5 dm. , 42 mk. , wszyscy katol. , 9 analf. Trzy gospodarstwa mające razem 120 mr. rozl. przyłączone do dom. Grabianowa. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Czempinie o 9 ML, gośc. o 1 kil, 6. M. , wś, pow. międzychodzki nad Wartą, 12 dm. , 109 mk. , 63 ew. , 46 kat. , 33 analf. Poczta, gośc i tel. w Sierakowie Zirke o 2 kil. , st. kol. żel. we Wronkach o 26 kil. 7. M. , wś, pow. babimostski, 34 dm. , 222 mk. , 89 ew. , 133 kat. , 67 analf. Poczta we wsi Hansmer, gośc. w Kopanicy, st. kol. żel. i tel. w Zbąszynie Bentschen. 8. M. , wś, pow. inowrocławski, 25 dm. , 197 mk. , 25 ew. , 169 kat. , 3 żyd. , 71 analf. Poczta naj bliższa w Jerzycach, gośc. i tel. w Kruświcy, st. kol. żel. w Inowrocławiu. 9. M. , folw. , pow. śremski, 1 dm. , 12 mk. , należy do dom. Gogolewa. 10. M. , folw. , pow. poznański, 1 dm. , 23 mk. , należy do dom. Tarnowa. 11. M. , folw. , pow. obornicki, 1 dm, 12 mk. , na leży do dom. Przecławia. 12. M. , folw. , pow. szamotulski, 2 dm. , 56 mk. , należy do dom. Nowej wsi Neudorf bei Samter. 13. M. , wś, pow. krotoszyński, 7 dm. , 44 mk. , należy do gm. i wsi Paradowa. 14. M. , leśnictwo, pow. czamkowski, 1 dm. , 18 mk. , należy do dom. Nothwendig. 15. M. lub Maryanów, folw. , pow. pleszewski, 1 dm. , 28 mk. , należy do dom. Czarnuszka. 16. M. , folw. , ob. Grudzielec. 17. M. , niem. Marienhof, folw. , pow. międzyrzecki, ob. Kuligowo. M. St. Maryanowo, niem. Marianenhof al. Mariannenhof folw. , pow. złotowski, st. p. Jastrowie. Należy do dóbr ryc. Radawnicy, nazwany od imienia małżonki b. dziedzica tych dóbr Grabowskiego. Maryanowo 1. wś włośc, pow. . lidzki, l okr. adm. , o 9 w. od Lidy, 3 dm. , 33 mk. 2 Maryanówko Maryanówko Maryańskie M. , mały folw. , pow. borysowski, 3 wł. , 15 mr. rozl. , własność Grabowskich. 3. M. , dwór pryw. w pow. poniewieskim, nad Jodą, o 14 w. od Poniewieża, z kaplicą katolicką parafii Poniewież. 4. M. , folw. poleski w płd. stronie pow. słuckiego, w okolicy Deniskowicz I i Jaśkiewicz, przy wodnej strudze rozlewająi cej się w bagnach zwanych Stryż, w okr. polic. 2im kleckim. Młyn ma na stawie, miejscowość całkiem odludna, bez dróg komunikacyjnych, mająca od południa niezmierne obszary błot mszystych zwanych Jasień, Gadżin, Stryż, Żernowo, Odryno i inne. 5. M. , dwa folw. t. n. , pow. miński, jeden własność I dawna Szembetów, ma obszaru przeszło 168 mr. ; drugi własność Witkowskich od r. 1861, ma obszaru 162 mr. 6. M. , zaśc, szlach. , pow. święciański, 4 okr. adm. , o 48 w. od Święcian, 1 dm. , 9 kat. 7. M. , folw. , pow. święciański, 1 okr. polic, 1 dm. i 27 mk. kat. , odl. 6 w. od Święcian. Maryanowska Huta, wś, pow. zwiahelski, włas. Franc. Sawickiego, huta szklana. Maryaiowska, st. poczt. w pow. ananiewskim gub. chersońskiej. Maryanpol 1. zaśc szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. 2. M. , folw. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 31 w. od Wilna, 1 dm. , 27 mk. katol. Dwa wielkie stawy. 3. M. Mirsniszki, zaśc. szlach. nad jez. Wygorka, pow. święciański, 2 okr. pol. , o 35 1 2 w. od Swięcian, 1 dm. , 7 kat. 4. M. , zaśc. rząd. nad jez. Dumblis, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 39 1 2 w. od Święcian, 1 dm. , 12 katol. 5. M. , zaśc szlach. , pow. wilejski, o 66 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. 6. M. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 20 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Dołhinowa do m. Wilejki, 1 dm. , 8 mk. 7. M. , zaśc pryw. , pow. wilejski, o 78 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. łuczajska, 1 dm. , 18 mk. katol. 8. M. , folw. pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 75 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 13 mk. kat. 9. M. , folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 22 w. od Szczuczyna, 13 mk. 1866. Maryanpol, słoboda, pow. owrucki. Maryanpole, osada, pow. mozyrski, okr. polic 3 turowski, nad kotliną Prypeci, przy gościńcu wiodącym z mczka Dawidgródka do m. Turowa, o wiorst prawie 5 na północza chód od Turowa; miejscowość bogata w dary natury, lecz odludna i nizinna. Al. Jel Maryanpole, nazwa dawana niekiedy wsi Bereścianka ob. . Maryańska słoboda, kol. , pow. wieluński, gm. i par. Naramnice, odl. od Wielunia w. 12 1 2, dm. l6, mk. 43. Maryańskie pole, przedmieście m. Karniowa Szląsk austryacki. Maryańskie porzecze, wś, pow. garwoliński, gm. Wilga, par. Goźlin, ma 9 dm. , 38 mk, , 63 mr. obszaru. Maryantów 1. wś, pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice, blisko traktu z Władysławowa do Turka, o 22 w. na wsch, płd. od Konina o 8 w. od szosy poznańskiej, ma 8 dm. , 86 mk. , 121 mr. gruntu żytniego. M. powstał 1836 r. na gruntach dóbr Rusocice. 2 M. , wś nad strum. Białym, pow. słupecki, gm. i par. Trąbczyn, odl. od Słupcy w. 19, ob. Trąbczyn. Maryatel, folw. we wschodniej stronie pow. rzeczyckiego, przy gościńcu poczt. wiodącym z mka Horwala do Rzeczycy, nad rz. wpadającą nieopodal do Dniepru, w okr. polic. 4ym rzeczyckim, miejscowość lekkowzgórkowata, od zachodu lesista, grunta piękne. Ä. Jel. Marycha, Czarna, Rudawka, Sejny, dawniej Sejenka Enc. Org. XXIII, 230 rz. spławna Połujański gub. aug. 289 w gub. suwalskiej; początek w pow. suwalskim pod wsią Dębniak na płd. zach. Puńska; płynie w kierunku wschodniopołudniowym pod nazwiskiem rz. Czarnej lub Rudawki przez jezioro pod wsią Boksze, wchodzi w pow. sejneński i płynie przez Rudawkę, Sienkiewicze pod m. Sejny. Od Sejn do jez. Pomorze zwaną jest Sejny, odtąd zaś aż do ujścia Marycha. Od jez. Pomo rze płynie pod Zelwą, Borowiczami, Stanowi skiem i wpada ż praw. brzegu do Czarnej Hańczy na granicy z pow. augustowskim. Długa jako Czarna 15 w. , jako Sejny 8 w. , jako Marycha 22 w. Powyżej Sienkiewicz ja ko Czarna Rudawka, przyjmuje z lew. brze gu Zwikiele. Z praw. niedaleko ujścia Szlamicę. J. Bl. Marycne, potok górski, ob. Hostowiec. Marydól, niem. Marienthal, wś i gm. , pow. ostrzeszowski, 4 miejsc a M. , b Huta Ludwighof, c leśnictwo Kamola, d kol. Gar bacz, 40 dm. , 401 mk. , 283 ew. , 118 kat, 216 analf. Najbliższa poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w Ostrzeszowie. M. St Maryen, lewy dopływ Czeremoszu Białego ob. . Maryengródek, attyn. dóbr Saryi, pow. dryssieński. Maryenhauz, po niem. Marienhausen, po łotew. Marynauza, wś, dobra i mczko nad jez. tegoż imienia w Inflantach polskich, pow. lucyńskim, pod 57 12 płn. szer. i 45 20 wsch. dłg. geogr. , licząc od południka Ferro. Mko stanowi właściwie tylko osadę; zwraca ono na siebie uwagę zwaliskami warownego niegdyś maryenhauzeńskiego klasztoru, przerobionego w XVI stuleciu na zamek obronny. Resztki ruin znajdują się na wyspie śród wspomniane Maryanowska Huta Marycne Maryen Maryengródek Maryenhauz Maryanowska Huta Maryaiowska Maryanpol Maryańska słoboda Maryatel go powyżej jeziora. W zeszłym wszakże wieku, za czasów kaszt. Hylzena, słynnego kronikarza Inflant, zamek ten zdezelowany, jak się wyraża zacny nasz kronikarz, groźnie jeszcze z głębi wód wyzierał. Widok ruin tego zamczyska od strony jeziora, rysowany z natury w r. 1797 przez znanego badacza starożytności inflanckich, Jana Krzysztofa Brotzego, podaje książka, , Inflanty polskie, str. 130. Warowny klasztor założył w M. trzeci z rzędu arcybiskup ryski Joannes de Vechte w r. 1295, a siedemnasty arcybiskup, pobożny lecz słaby Gaspar Linde od fundamentów wzniósł go na nowo r. 1509. W lat kilkadziesiąt później klasztor ten przerobionym został na pograniczny zamek obronny w ziemiach wyłącznie arcybiskupich, nie należących wcale do zakonu krzyżackiego. Wilhelm margrabia brandenburski, ostatni na pół zlutrzony arcybiskup ryski, poszedł za przykładem mistrza krzyżackiego Gotarda Kettlera i obaj, zgodnie już, całą swą obszerną ziemię a z nią i stronę zwaną Livonia australis, oraz wszystkie jej zamki obronne oddali pod opiekę króla polskiego Zygmunta Augusta. Arcybiskupi gród M. wraz z krzyżackimi zamkami Dyneburgiem, Rzeżycą i Lucynom r. 1559 najprzód jako zastaw, za koszta wojenne, przeszedł w posiadanie rzpltej polskiej, a po wcieleniu do niej całych dawnych Inflant stał się częścią jej posiadłości. W r. 1569 oblegały go wojska rosyjskie. Osadę zamkową składali w owym czasie wyłącznie Litwini, któremi dowodzili Jan i Aleksander Połubińscy. Dzielni Litwini nietylko zmusili oblegających do ucieczki, ale pędzili za nimi aż do miasta Izborska, które szturmem wzięli, zabrali tam mnóstwo ludzi w niewolę, a pomiędzy innymi i wodza Naszczokina. Moskwa, usiłując posiąść te strony, zdobyła r. 1577 M. , zburzyła silną wówczas warownię, mieszkańcy zaś uprowadzeni zostali do niewoli. Polacy za Stefana Batorego, na mocy traktatu 1582 r. odzyskali go znowu i zaraz utworzono tu oddzielne starostwo. Przy zawarciu przymierza pomiędzy Polską a Rossyą w r. 1582 znajdowało się w zamku maryenhauskim dział 7, hakownic 8, moździerzy 2, z których jeden był nadpsuty. Zamek warowny, na nowo umocniony, stał się siedzibą sstów maryenhauskich. W r. 1598 rezydował jako ssta w nim Mikołaj Suchodolski. Wszakże już po kilkunastu leciech królewszczyzna ta, zawsze jako sstwo, przechodzi do Jana Karola Chodkiewicza, który nader rzadko tutaj przebywał. Za czasów rzpltej sstwo maryenhauskie płaciło kwarty 6456, hyberny zaś 800 złotych. Zamek ten pograniczny w wojnach szwedzkich wielokrotnie ciężko ucierpiał, a na początku XVIII stulecia w czasie wielkiej północnej wojny, zupełnie zburzonym został. Starostą maryenhauskim był w owej burzliwej epoce spokojuy szambelan czyli, jak wówczas jeszcze mawiano, podkomorzy nadworny Augusta II, Jerzy Konstanty Halsen de Eckeln, który swój chwalebny żywot zakończył w Gdańsku a pogrzebionym został w kościele słynnego klasztoru oliwskiego pod Gdańskiem, gdzie dotąd zwraca na siebie uwagę podróżnych wspaniały grobowiec, którym jeden z synów utrwalił tam jego pamięć. Odtąd M. był już prawie dziedzicznym w domu Hylsenów. Gdy w pierwszych latach panowania Augusta II wspomniany powyżej szambelan Jerzy Konstanty Halsen piszący się następnie Hylzen został ojcem drugiego syna, Jana Augusta, późniejszego naszego kronikarza, sstwo maryenhauskie dla niego zawczasu już przez rodziców przeznaczonem zostało. Młody jeszcze bardzo Jan August Hylzen otrzymał przywilej z kancelaryi królewskiej, na mocy którego nabył pewnych praw do sstwa, w razie, gdyby ojciec chciał przelać na niego swój urząd, ale od chwili wydania tego przywileju mógł już wszędzie młody Hylzen przed trybunałem i po grodach nazywać się sstą maryenhauskim. W r. 1744 król August III mianował go kasztelanem inflanckim i odtąd ten ssta maryenhauski zasiada w senacie. Zwyczajem panów polskich J. A. Hylzen pod starość wyrabiał u króla przywileje dla synów swoich na posiadanie sstwa. Nie ustępował im jeszcze władzy, ale zapewniał po sobie dziedzictwo przez tak zwane jus communicativum albo przez expektatywę. Tak ustąpił Parchowa na Pomorzu, gród Brasławski na Litwie a Maryenhauszczyznę w Inflantach. Ostatnia dostała się młodszemu jego synowi, Justynianowi Hylzenowi, który służył w szeregach wojsk rzpltej jeszcze za czasów króla elektora i miał rangę generałmajora. Dla niego ojciec aż dwa razy wyrabiał przywilej na sstwo maryenhauskie, raz za króla Augusta III a drugi raz już za Stanisława Augusta. Tenże Justynian Hylzen był posłem z księstwa inflanckiego na sejmie elekcyjnym i podpisał wybór ostatniego króla polskiego nietylko jako wojewodzie miński, , ale także jako ssta maryenhauski. Na kilka miesięcy przed śmiercią ustąpił mu rzeczywiście z M. , kronikarz Inflant, wówczas już wojewoda miński. Rezydował wszakże Justynian w tem starostwie tylko do śmierci ojca, zmarłego w Warszawie 14 lutego 1767 r. i w tymże roku w Dagdzie pogrzebionego ob. art. Dagda w niniejszym Słowniku, tom I. str. 892 i 893. Odtąd Justynian Hylzen, komandor maltański, ostatni ssta maryenhauski osiada w stolicy rozległych posiadłości ojcowskich, w pałacu dagdzieńskim, gdzie po jedynastu leciech r. 1778 umie Maryenhauz ra, jedynego tylko zostawując syna Idziego. Po śmierci tego ostatniego ssty maryenhauskiego, który prawa swoje na sstwo synowi przekazać niezdołał, Maryenhaus z całym swym obrębem, jako królewszczyzna, przeszedł do panującej już wówczas nad krajem Katarzyny II, a cesarzowa rozległy okręg maryenhauski zasłużonemu swemu dygnitarzowi Jełaginowi na prawie wieczystem oddała. Wdowa Jełagina wkrótce przelewa swe prawa na zięcia Buturlina, którego rodzina częstokroć przez czas dłuższy posiadłości maryenhauskie zamieszkiwała. Składały się one wtedy nietylko z dzisiejszej maryenhausczyzny, ale i z otaczających ją rozległych dóbr, jako to Bołowsk, Kudep, Szkiełbany, Baltynowo, Ruskuły i t. p. i w całej tej masie, obejmującej przeszło 163, 776 dziesięcin, jeszcze przed r. 1820 przez Buturlinów niejakiemu Szymonowi Horożańskiemu sprzedane zostały. Ten zaś, nie mogąc się utrzymać przy tylu rozległych dobrach, w kilka lat potem ogranicza się na posiadaniu Bołowska, Szkiełban i Baltynowa, a występuje z Ruskuł i Maryenhauzu, z których to majętności pierwsza prawem kupna przechodzi do zagranicznego szlachcica hr. Teodora Kellera, Maryenhaus zaś w r. 1824 ostatecznie nabywa Ignacy Lipski, rodem z Połockiego; po śmierci tego w okolicy wcale nieznanego nabywcy, M. , na mocy podziału, przypadł na część jego młodszego syna, późniejszego marszałka Jana Lipskiego. Ten znacznie podniósł dochody Maryenhauzu, będącego obecnie w niepodzielnem posiadaniu jego kilku córek. Dobra M. , nazywane także Maryenhauzą, liczą teraz ziemi ornej i łak 3000 dziesięcin, nieużytków i lasu 33435 dz. , a więc ogółem rozległość ich wynosi 36435 dzies. Słynne niegdyś dziewicze lasy maryenhauskie, obecnie już mocno przetrzebione, składają po większej części świerki i sosny, W niektórych jednak cząstkach lasu maryenhauskiego wszelkie gatunki drzew, jakie tylko klimat Inflant polskich do siebie przytulił, splatają dotąd gąszcz leśną. Król puszczy dąb, lipa i olcha, klon, jesion, wiąz i świerki żyją tu częstokroć w sąsiedztwie i zgodzie. W innych cząściach osina zaczyna zalegać drzewostany, jakie przed kilkunastu laty czerniały od drzew iglastych. Wszystkie części tych lasów tę mają właściwość, że w nich, napotykamy mnóstwo porozrzucanych głazów eratycznych. Obfitość wody i jeziór rybnych, z których największem jest jezioro maryenhauskie. W środku jeziora znajduje się podłużna wysepka, której rozległość nie przechodzi dwóch dziesięcin. Przecina ją w poprzek fossa, jaką niegdyś zapełniały wody jeziora. Część wschodnią wysepki zapełniają karłowate zarośle, na zachodniej zaś widnieją dotąd resztki zwalisk wspaniałej niegdyś ruiny maryenhauskiej, która przed 50 laty jeszcze w dosyć dobrym znajdować się miała stanie, lecz potem na materyał budowlany rozebraną została. Niedaleko jeziora i dworu jest pagórek, na którym odkryto przed parą laty starożytne cmentarzysko. Z. Gloger cmentarzysko to rozkopywał i znalazł tu wielką ilość ozdób bronzowych i wyrobów żelaznych, a mianowicie 15 pierścieni, 60 dzwoneczków i brzękadeł, kilkanaście bransolet, sprzążek, kilka naszyjników, kilkadziesiąt guzów, wiele łańcuszków, wisiadeł blaszkowych, mnóstwo perełek szklanych najrozmaitszej wielkości i barwy, tudzież kilkaset sztuk muszli białych, jakie dotąd służą za monetę w Indyach, Tybecie i Sudanie, przedziurawionych do nawlekania, których cały sznur znajdował się na szyi każdej pogrzebanej kobiety. Przy wojownikach leżały żelazne groty oszczepów i bardysze czyli siekiery do podpierania i walki służące. Grunta maryenhauskie przeważnie gliniaste, miejscami sapowate, nad jeziorem piaszczyste. W osadzie czyli mczku M. liczą mieszkańców przeszło 200 i dm. 28. Parafiia tutejsza katolicka dek. lucyńskiego ma 4862 dusz. Tutejszy kościół drewniany rzymskokatolicki, sięga pierwotną swoją erekcyą wieku XVII. Mamy bowiem przed sobą ciekawą relacyą biskupa inflanckiego Krzysztofa Szembeka do Papieża Klemensa XI, pisaną w r. 1714 o stanie dyecezyi inflanckiej, a dotąd jeszcze drukiem nieogłoszoną, z której wyjmujemy ustęp dotyczący wyłącznie kościoła i parafii maryenhauskiej Sexta Ecclesia Marienhausensis są słowa relacyi prope ipsos Mosohoviaeetillius partis Livoniae quae suetica dicebatur limites sita. Fundatio pro uno Sacerdote, tempore pacis posset esse utcumque sufficiens. Coadjutoribus autem omnino indiget. Nam cura animarum per viginti milliaria germanica peragi debet. Vicinissimus huic Parocho Sacerdos est ab eo dissitus quindecem milliaribus germanicis idque ab ea parte, qua non potest esse transitus, nisi sicca admodum aestate, vel rigente hyeme, viis alioquin ob frequentes paludes impermeabilibus. Ex aliis partibus Ecclesiae hujus merum Schisma et Haeresis. . Ipsa fabrica Tempelli hujus lignea, miserrima ex fundamentis de novo extruenda. Decies durante hoc bello, á Cosacis, Calmucis et latronibus spoliatum fuit hoc Tempellum, ita ut nec filum de apparatibus relictum fuisset. Adhuc modo majori ex parte commudatis utitur apparamentis. Parochiani ibi omnes pauperes, rusticelli. Domini autem Loci sive Capitaneatus illius possessores, longius plerumque dissiti, raro aut nunquam ibi residebant. Godnem uwagi w łacińskiej relacyi biskupa Szembeka do stolicy apostolskiej jest niedostępne Maryenhauz Maryi Dolina Maryi Maryi Maryikalnis Maryińsk Maryińska osada Maryipole Maryjka Maryjsk Maryewka Maryew Maryenpol położenie niektórych wsi śród lasów i moczarów M. Do jednych i obecnie dostać się można bez trudu tylko zimą, kiedy bagna zamarzną, do innych znowu po belkach ułożonych na polach. Łatwo pojąć, jak niewygodne być muszą takie ścieżki z drągów ułożonych i mostki ciągnące się nieraz pół mili. Dzikie i niebezpieczne są także drogi śród lasów tej zapadłej okolicy. Dla uniknięcia ich, często potrzeba znaczną przestrzeń nakładać, gdzie znowu o suchej porze roku, ogromne pożary w lasach porobiły spustoszenia, a burze jesienne wywrotami drzew drogę zawaliły. Przerażony powyższym czarnym obrazem Klemens XI, wpłynął przez nuncyusza na ówczesnego starostę maryenhauskiego szambelana Jerzego Hylzena, że jeszcze w r. 716 z gruntu odnowił kościół maryenhauski i odpowiednio go opatrzył. Następnie, już za czasów kasztelana inflanckiego Jana Augusta Hylzena, będącego równocześnie i sstą maryenhauskim, na miejscu dawnego w r. 1716 przez Jerzego Hylzena odnowionego kościołka, wzniesiono tu teraźniejszy wcale obszerny kościół drewniany w r. 1748, staraniem miejscowego proboszcza, księdza Januszkiewicza. Konsekrował go w r. 1805 koadiutor mohilewski biskup gadareński Jan Benisławski. Widok tego kościoła, zdjęty z natury w r. 1794, podaje Jan Krzysztof Brotze w tomie VII na karcie 171 słynnego dziesięciotomowego drukiem dotąd nieogłoszonego rękopismu p. t. Sammlung verschiedener Livländischer Monumente etc. . Ponieważ zaś obecnie i ten kościół drewniany, obszerny, a pięknemi wyposażony aparatami, już zaczyna grozić ruiną, istnieje projekt wzniesienia na jego miejscu odpowiedniej murowanej świątyni katolickiej. mogącej przetrwać wieki. G. Manteuffel. Maryenpol, nad rz. Dźwiną, b. st. poczt. w gub. witebskiej, przy trakcie z Witebska do Połocka. Maryenpole, folw. , pow. nowogrodzki, okr. polic. 2gi horodyszczański, nad rz. Sworotwą, w pobliżu dóbr Sworotwa; miejscowość ze wszech miar dogodna, niebezleśna, łąki wy borne, gleba żyzna. A. Jel. Maryental, ob. Mariental. Maryew, pow. warszawski, gmina i parafia Zaborów. Maryewka, st. poczt. w pow. mikołajewskim, gub. samarskiej. Maryi Dolina, ob. Marienthal. Maryi gaj al. Wielka bieda, niem. Marienbusch, kol. , pow. czamkowski, 17 dm. , 123 mk. , wszyscy ew. , 24 analf. Poczta i gośc. w Biernatowie o 5 kil. , st. kol. żel. i tel. w Wiele niu o 15 kil. M. St. MaryiGóra al. Marina horka, st. libaworo meńskiej dr. żel. o 59 w. od Mińska, ze stacyą i ekspedycyą poczt. i zarazem dobra ziemskie i niższa szkoła rolnicza wraz z wzorową fermą. Szkoła ta powstała ze składek prywatnych szlachty i włościan. W r. 1877 pierwotny kapitał składkowy wynosił 80, 000 rs. Główny cel tego zakładu kształcenie niższych i średnich oficyalistów gospodarczych, tudzież ogrodników, pszczolarzy i rzemieślników wiejskich. Zakład ten rozwija się z dniem każdym i wróży pożytek dla miejscowości. MaryiGóra należy do dom. Nowosiołki. Niegdyś własność znanej w woj. mińskiem rodziny Burzyńskich, później Ratyńskich, z kolei Krupskich; w r. 1863 zasekwestrowana, stała się własnością ministra Makowa, którego zwłoki po dokonanem samobójstwie 1883 r. tu pogrzebano w wielkiej cerkwi świeżo wzniesionej. Miejsce to oddawna było czczone przez lud okoliczny w obrazie N. P. i pamiętne skandalicznym procesem pod koniec w. XVIII, kiedy ówcześni dziedzice R. ze sławnych Dudzicz, nocną porą skradli obraz N. P. i zamieścili go w Maryi Górze, w celu odciągnięcia pątniczego ludu dla zysków propinaoyjnych. Gorsząca ta sprawa zakończyła się wyrokiem sądowym, na mocy którego obraz powrócono kościołowi dudzickiemu. W dawnej cerkiewce pounickiej groby fundatorów Ratyńskich. Dobra należą do dominium Podbłoń, razem mają obszaru przeszło 54 włóki w glebie dobrej. A. Jel. Maryi Gwiazda, ob. Marienstern. Maryi Raj, ob. Kartuza, t. III, str. 884. Maryikalnis al. Góra Maryi, attyn. należąca do dóbr Balwierzyszki, pow. maryampolski. Jest to wyniosłość wysoka 120 stóp nad poziom okolicy. U stóp tej góry od wsch. płynie rz. Niemen, zaś na płd. leży mko Balwierzyszki. Ze szczytu roztacza się krajobraz ożywiony licznemi wioskami, lasami i kręto wijącym się Niemnem. Tu stoi statua N. Maryi P. dłuta Henryka Stattlera, sprowadzona z Warszawy i tu ustawiona w 1871 r. kosztem właścicielki Balwierzyszek pani Józefy z hr. Tyszkiewiczów Wodzińskiej. Statua z podstawą waży 188 pudów. Z tej góry spływa do Niemna kilka obfitych źródeł wody mineralnej. Maryińsk, ob. Maryjsk. Maryińska osada, w gub. kazańskiej, 1359 w. od Potersburga, o 175 od miasta guber. odlogła, 3061 mk. st. poczt. , przystań statków parowych. Maryipole, ob. Marypol. Maryjka, wś, pow. taraszczański, nad strumieniem b. n. , odl. 3 w. od Olszanki, ma 337 mk. , 1393 dz. ziemi, w tem 412 ziemi włośc. Jest tu kaplica prawosł. należąca do cerkwi paraf. w Olszance. Wieś własnością Stanisława Tańskiego. Maryjsk al. Maryińsk, Maryńskoje, kol. , pow. łowicki, gm. Bąków, par. Łowicz. Nowo utwo Maryenpole Maryental Maryenpol Maryniańce Marylin Marylka Marylów Marylówka Marym Marymont Marymów Marynauza Maryńce Maryngródek Marynice Marynicze Marynin Marylasek rzona osada na gruntach poduchownych we wsi Niedźwiada. Nosi nazwę od imienia żony komisarza włościańskiego, który ziemię tę rozdawał pomiędzy żołnierzy dymisyonowanych, odl. od Łowicza 7 w. W 1881 r. dm. 33 a ziemi włościan 470 mr. , osad 14. R. Oczyk. Marylasek, niem. Marienwalde, wś, pow. międzychodzki, 21 dm. , 149 mk. , 146 ew. , 3 kat. , 10 analf. Poczta, gośc. najbliższe w Przytoczni, tel. w Skwierzynie, stacya kol. żel. w Landsbergu i we Wronkach. M. St. Marylin, attyn. dóbr Łyniów, w pow. włodawskim. Marylin 1. dobra w pow. mozyrskim, od r. 1873 własność kupca Szaposznikowa razem z folwarkiem Tadeuszewo 765 wł. ; dwa młyny wodne. 2. M. , ob. Newda. Marylka, os. , pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Niedzborz, odległa o 14 w. od Ciechanowa, posiada cegielnię, 2 dm. , 15 mk. 2 mr. gruntu. Marylów, folw. dóbr Kołup ob. , w pow. dyneburskim. Marylówka Kujawska, folw. pow. kamie niecki, folw. gospodarczy nowo założony na gruntach wsi Kujawy ob. z obszernym ogro dem. Należy do gm. Kujawy, par. Skazińce, urząd polic. Kupin; do 1000 dz. ziemi dwors. , własność Juliusza Tołkacza. Dr. M. Marym dok. , pole na Warmii, pow. licbarski, wspomniane w przywileju z 18 marca 1347 r. Cod. dipl. Warm. II, 95. Marymont, posiadłość rząd. , pow. warszawski, gm. Młociny, par. Wawrzyszew. Leży w stronie płn. zach, od Warszawy w pobliżu Wisły, przy drodze z Warszawy do Bielan. Sród lasu królewskiego, który otaczał pierwotnie Warszawę i stanowił miejsce łowów dla książąt mazowieckich, a którego to lasu ostatnie szczątki przechowały się na Bielanach, wystawiła sobie Marya Kazimiera Sobieska pałacyk na wzgórzu i nazwała po francusku Marienmont. Jan III przebywał tu dla polowania. Według tradycyi tu prowadził poseł austryacki Wilczek układy z królem o pomoc przeciw Turkom w 1683 r. Tu także w 1691 r. rozstrzygała się sprawa ponownej wojny przeciw Turcyi, do której nakłaniała Austrya przez posła hr. de Thun, a odwodziła Francya. Po śmierci Jana III, król August II nabył ten pałacyk w 1720 r. od Konstantego Sobieskiego i świetnie urządził. Od 1724 r. przepędzał tu letnie miesiące i urządzał wspaniałe zabawy. August III założył tu zwierzyniec w którym polował bardzo chętnie. Za Stanisława Augusta elektorowie sascy jako właściciele wydzierżawiali M. prywatnym osobom. Dzierżawcą był naprzód Tomasz Wroughton poseł angielski, który dozwalał wstępu publiczności do parku, po nim zaś trzymał M. Franciszek Rzewuski marszałek nadworny, wielki magnat i marnotrawca, który przyozdobiwszy siedzibę z wielkim przepychem, zamknął ją dla publi czności, a sam wkrótce opuścił kraj. Rząd pruski odkupił M. od rodziny saskiej wraz z innemi posiadłościami i osadził tu leśniczego. Za królestwa kongresowego wybrano M. na pomieszczenie Instytutu agronomieznego, któ ry otwarto 1818 r. Dla uposażenia instytutu oddano mu sąsiednie wsie Wawrzyszew, Ru dę, Bielany, Buraków, z których utworzono klucz marymoncki. W 1824 r. otworzono tu Instytut weterynaryi. Szkoła agronomiczna otrzymywała nowe ustawy w 1841 i 1858 r. ; kursa dwuletnie rozszerzono na trzyletnie. Re forma zakładów naukowych królestwa 1862 r. położyła koniec zakładowi, który przekształ cono na Instytut politechniczny i pomieszczo no w Puławach. Jeszcze za Augusta II przy byli z Saksonii młynarze założyli pod Marymontem ulepszone młyny, na których poczęli wyrabiać głośną przez długi czas z delikatno ści mąkę marymoncką zwaną. Dotąd je szcze na Wołyniu i Ukrainie młyny pierwo tnie na wzór marymonckich stawiane, noszą miano marymontów. W młynach tych Sta nisław August znalazł schronienie, gdy por wany przez konfederatów w 1776 r. zdołał odzyskać swobodę. W 1830 r. założono w M. fabrykę perkali, jedyną podówczas w kraju. Według F. Sobieszcz. w Enc. Orgel. . Historyą zakładów naukowych w M. istniejących napisał Erlicki. Prócz tego opisywali je Flatt i Jordan. Br. Ch. Marymów, wś, pow. chełmski, gm. Brzeziny, par. Milejów. Maryna, wś, pow. suwalski, gm. Kuków, par. Głęboki rów, odl. 8 w. od Suwałk, ma 22 dm. , 134 mk. Marynauza, ob. Maryenhauz. Maryńce, wś, pow. lepelski, na granicy gub. smol. , nad rz. Owsieją. Maryngródek, folw. dóbr Sarya, pow. drysieński. Maryniańce, wś, pow. wiłkomierski, par Widziszki, gm. Towiany o 3 w. . Marynice, wzgórze 232 m. wysokie, pod 42 2 30 dług. wsch. i 49 58 szer. płn. , w płd. zach. stronie Sokołowa, pow. Kamionka Strumiłłowa. Marynicze al. Marenicze, Mareniczeny, Maryniczeny, wś paraf. , w pow. wyżnickim, na prawym wsch. brzegu Czeremoszu, na granicy Bukowiny z Galicyą, naprzeciwko Chorocowy, galic. wsi, na płn. od Uścia Putylli; liczy mk, 721 r. 1880. Ma parafią gr. nieun. ; należy do st. p. w Uściu Putylli. Własność G. Aywasa i hr. Gordiona Gudenusa. Br. G. Marynin 1. folw. , pow. błoński, gm. Helenów, par. Brwinów ob. 2. M. , os. włośc. , Marylasek Marynka Maryniszki pow. noworadomski, gm. Radziechowice, par. Lgota, 1 dm. , 7 mk. , 4 mr. 3. M. , kol. , pow. chełmski, gm. Rejowiec, par. Pawłów, ma 227 mr. obszaru. 4. M. , pow. chełmski, gm. i par. Pawłów. 5. M. , majdan, pow. krasnostawski, ob. Hruszów. 6. M. , fol. , pow. bialski, gm. Sidorki, pow. Biała, 2 dm. , 11 mk. , 470 mr. 7. M. , folw. , pow. radzyński, gm. Biała, par. Radzyń, 3 dm. , 14 mk. , 450 mr. 8. M. , folw. , pow. konstantynowski, gm. Łysów. Należy do dóbr Patków Ruski. 9. M. , folw. nad rz. Sonią, pow. ciechanowski, gm. Opinogóra, par. Ciechanów, odl. o 5 w. od Ciechanowa, ma 1 dm. , 13 mk. , 90 mr. gruntu dobrego, 1 nieuż. 10. M. , wś, pow. pułtuski, gm. i par. Zegrze, posiada szkołę początkową. Maryniu, 1. folw, pow. bydgoski, 1 dm. , 10 mk. , należy do dom, Samsieczna. 2. M. , folw. , pow. krotoszyński, 2 dm. , 40 mk. , nale ży do gm. i dom. Raszkowa. M. St Maryniu, folw. utworzony r. 1840 do 1842 na karczunkach lasu należącego do Woli Zarszyckiej, a w małej części także Wólki Niedźwieckiej, zapisany w katastrze jako Wólka Niedźwiecka, przy której jest położony, jest attynencyą ordynacyi łańcuckiej, klucza le żajskiego hr. Alfreda Potockiego. Obszar wy nosi w ogóle 809 mr. Z tych uprawiają wło ścianie jako dzierżawcy 167 mr. , zarząd fol warku 458 m. , 122 zajmują łąki. 40 past. a 22 mr. stawy i nieużytki. Gleba jest piaszczysta, miejscami nieprzepuszczalna. Około zabudo wań gospodarczych murowanych i gontem krytych przepływa potok Trzebonia, dopływ Sanu z lewego brzegu; na płn. zaś i płd. roz ciągają się duże sosnowe lasy. Oprócz 10ciu budynków gospodarczych, między którymi jest gorzelnia gospodarcza na 35 hektolitrów zacieru, stajnia opasowa na 60 sztuk wołów i gumno, jest także wiatrak. Przy wzorowej uprawie osiągnięto w r. 1884 następujący produkt siana 1800, potrawu 600, koniczu 1300 centn. wied. ; żyta 500, pszenicy 43, jęcz mienia 148, owsa 174, hreczki 30 a łubinu 70 kóp. Roczna produkcya kartofli wynosi 3 do 4000 korcy. Nazwę temu folwarkowi nadał na cześć Maryi z książąt Sanguszków hr. Potockiej ówczesny plenipotent dóbr łańcuckich. Oko lica jest równiną śród lasów. M. graniczy na płd. z Wólką Niedźwiecką. Mm, Maryniu, wś i dwór, pow. drysieński, dziedzictwo Szczyttów. Marynin, ob. Hubków, pow. rówieński t. III, 199. Maryniszki, ob. Giełmie. Marynka 1. wś, pow. kalwaryjski, gm, Balkuny, par. Mirosław, odl. 40 w. od Kalwaryi, ma 7 dm. , 34 mk. 2. M. , folw. , pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. 36 w. od Maryampola, ma 4 dm. , 131 mk. Należy do dóbr Leonowo; rozl. mr. 766 grunta or. i ogr. mr. 475, łąk mr. 116, past. , mr. 20, lasu mr. 102, zarośli mr. 31, nieuż. i place mr. 22, bud. mur. 4, z drzewa 13, płodozmian 8polowy; są pokłady torfu. 3. M. al. Graużyszki, ob. 4. M. al. Starepole, os. , pow. wieluński, gm. Skrzynno. Marynka, os. , pow. wągrowiecki, 1 dm. , 9 mk. ; należy do gm. i dom. Wiatrowa. Marynka al. Marynki, część Lachowic podróżnych, pow. żydaczowski. Marynki 1 folw. , pow. błoński, gm. i par. Grodzisk. Należy do dóbr Kozerki ob. . 2. M. . fol. , pow. grójecki, należy do dóbr Grzegorzewice. 3. M. , kol. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. i par. Tum, odl. od Łęczy cy w. 4, dm. 14, mk. 141. 4. M. , folw. pow. łęczycki, gm. Poddębice, par. Kałów, odl. 21 w. od Łęczycy, rozl. mr. 188 grunta orne i ogr. 183, łąk mr. 2, nieuż, i place mr. 3, bud. z drzewa 4, jest wiatrak, pokłady torfu. Folw. ten w r. 1876 oddzielony od dóbr Tumusino. 5. M. , kol. nad jez. Korzecnickiem, pow. kol ski, gm. Izbica par. Modzerowo, odl. od Koła w. 18, dm. 16, mk. 139, ziemi 85 mr. 6. M. , folw. , pow. kozienicki, gm. Grabów nad Pilicą, par. Wrociszew. Należy do dóbr Grzegorzewice, w pow. grójeckim. 7. M. , folw. , pow. sandomierski, gm. i par. Obrazów, odl. 12 w. od Sandomierza, rozl. wynosi mr. 159 grunta or. i ogr. mr. 145, łąk mr. 10, nieuż. i place mr. 4, bud. z drzewa 5; folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Bilcza. 8. M. , folw. , pow. lubelski. Należy do dóbr Gałęzowska Wola. 9. M. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. i par. Garbów ob. . 10. M, folw. pow. kon stantynowski, gm. Łysów, par. Ruskow, odl. 28 w. od Konstantynowa, a 6 w. od Buga, rozl. mr. 236 grunta or. i ogr. mr. 164, łąk mr. 16, lasu mr. 41, zarośli mr. 8, nieuż. i pla ce mr. 7, bud. mur. 2, z drzewa 5; folw. ten w r 1877 oddzielony od dóbr Puczyce. Ob. Czuchów. 11. M. , folw. , pow. sierpecki, gm. Żuromin, par. Poniatowo, odl. 20 w. od Sierpca, rozl. mr. 280 grunta or. i ogr. mr. 180 past. m. 92, nieuż. i place mr. 8, bud. mur. 1, z drzewa 4; folw. ten w r. 1878 oddzielony od dóbr Poniatowo. . Br. Ch. Marynki, niem. Marinki, folw. pow. chełmiński, st. p. Żygląd, szkoła i par. kat. Trzebcz par. ew. Chełmno, ma 6 bud. , 3 dm. , 52 mk kat. , należy do Ślaskich na Trzebczu. Marynki 1. folw. we wsch. płd. stronie pow. mozyrskiego, okr. polic. Skryhatowski, o 4 wiorsty na płd. od m. Jelska, miejscowość odosobniona poleska, równa. 2. M. , zaść. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 28 w. od Dzisny, 2 dm. 10 kat. 3. M. , folw. dóbr Justynianowa w dryssieńskiem. Marynkowska góra, wzgórze obszerne, na Marynin Marynin Marynkowska góra Marynki Marysin Marynopol Marynówka Marynowo północ od Krościenka wyźniego, w pow. kro śnieńskim, nad pr. brz, Wisłoku, pod 39 29 20 wsch dłg, g. F. , a 49 41 10 sz. g. Wzniesienie 330 m. Miejsce znaku tryangulacyjnego. Br. B. Maryno, folw. , pow. będziński, ob. Sulików. Marynopol al. Marnopole, wś, pow. janowski, gm. i par. Gościeradów ob. . Marynówka, folw. , pow. zamojski, gmina Zwierzyniec. Leży przy trakcie z Zwierzyń ca do Frampola i Biłgoraja pod lasami w fa listej okolicy, należy do dóbr ordynacyi Za mojskich Zwierzyniec, od którego odległość wiorst 2. P. Ż. Marynowo, wś, pow. sejneński, gm. Krasnopol, par. Sejny. Odl. 2 w. od Sejn, ma 10 dm. , 64 mk. Marynowo niem. , Marienau. Marynowy, niem. Marienau, duża wś kościelna parafialna, na żuławach między Wisłą a Nogatem, pow. malborski, st. p. Nowodwór niem. Tiegenhof. W skład tej wsi wchodzą także dwa wybudowania Świętepole z 8u gburskiemi posiadłościami i cegielnią Muehlenfeld. Marynowy zawierają 30 chełm. posiadłości i 28 zagród, razem 137 włók i 9 morgów. Mk. było w 1869 r. 864, 411 ew. , 347 kat. i 106 menonitów, dm. mieszk. 76. Prócz kat. kościoła jest tu i ewang. także paraf. Kat. kościół marynowski tytułu św. Anny jest patronatu królewskiego. Bo tutejszej parafii przyłączona jest filia Tuga niem. Tiege; gdzie jest mały kościołek świętego Jakóba Liczba komunikantów w całej paraf wynosiła 1879 r. 365 dusz. Odl. od Malborka wynosi 2 mile. Najstarszy przywilej datuje z 1321 r. Za czasów krzyżackich około r. 1400 płaciły M. od włóki 1 i pół grzywny czyli 7 i pół tal. czynszu, co świadczy o wielkim dobrobycie mieszkańców, którzy nadto byli wolnymi od robót przy wielkiej tamie. Karczmarz marynowski płacił zakonowi 1 i pół grzywny i 30 kur. Gdy już w XVI wieku protestantyzm i na żuławach szerzyć się zaczął, przeszedł tutejszy proboszcz Maces pewnie Maciej na lut. wiarę, a od 574 r. powoływano dotąd już regularnie ew. proboszczów Ob. Gesch. des Kreises Marienburg von Eckerdt. 1868 str. 19, 25, 30, 36 i 97. Więksi posiedziciele są tu 1 Jan Penner 2 Piotr Enss; 3 Wilhelm Kling; 4 Reinhold Lietz I; 5 Reinhold Lietz II; 6 Jan Penner. Do tutejszej parafii katol, należy filia Tuga i Ruckenau; 1868 r. liczyła cała paraf. 667 dusz. Do ew. paraf. przyłączona jest jeszcze tylko wś Ruckenau; 1868 r. było w całej par. 584 dusz. Kś. Fr. Maryńsk, ob. Pisarówka. Maryńskoje, ob. Maryińsk. Maryntols, ob. Mariental. Maryopol, wś, pow. kutnowski, gm. Dąbrowice, par. katol. do Dąbrowic, ewang. do Chodzcza dm. 6, mk. 57, ziemi śred. żytniej m. 140. W 1837 r. os. rząd. , 7 dm. 47 mieszk. Wchodziła w skład dóbr Kłodawa ob. Marypol al. Maryipole, folw. , pow. miński, o 2 w. na płd. od miast. Samochwałowicz. Dawne dziedzictwo Uniechowskich, należało do dom. Rusinowicze albo Seksnerowicze ob. Po podziale w 1875 r. M. dostał się Józefowi U. , który go pięknie zagospodarował Lasu włók 2, obszar cały około włók 12, grunta i łąki wyborne, par. katolicka kojdanowska, fil. wiazyńska. A. Jel. Marysewska mała, os. w Mikuliczynie, pow. nadworniański. Marysie, zaść. pryw. , pow. dzisieński, o 83 wiorst od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. katol. Marysin 1. pow. radzymiński, gm. Strachówka, par. Jadów. 2. M. , kol, pow. koniński, gm. Wysokie, par. Kramsk, o 22 w. na wsch. od Konina, o 2 w. od rz. Warty. Ma 3 dm. , 20 mk. , 96 mr. ziemi. Grunt szczerkowaty, podlega raz lub dwa razy do roku zalewom rzeki; wylew jesienny sprawia znaczne szkody. Mieszkańcy prócz rolnictwa, trudnią się jeszcze i flisactwem. M. powstał 1854 r. na gruntach dóbr Wysokie. 3. M. , folw. , pow. łódzki, ob. Łagiewniki T. V, 572 2. 4. M. , folw. , pow. radomski, gm. Przytyk, odl. 26 w. od Radomia. Ma 1 dm. , 51 mk. , 430 mr. obszaru. Należy do dóbr Goszczewice. 5. M. , folw. , pow. lubelski, gm. i par. Bychawa. Odl. 27 w, od Lublina. Rozl. m. 326, grunta orne i ogr. m. 236, łąk mr. 8, pastw. m. 10, lasu m. 66, nieuż. i place m. 7. Bud. mur. 1, z drzewa 2, jest cegielnia, folw. ten w r. 1875 oddzielony od dóbr Gałęzów; 6. M. , folw. , pow. lubelski, gm. Jastków. 7. M. , kol. , pow. chełmski, gm. i par. Swierze, ob. Hniszów. 8. M. , folw. , pow. lubartowski, gm. i par. Syrniki. 9. M. , folw. , pow. krasnostawski, gm. . Fajsławice. 10. M. , folw. , pow. tomaszowski, gm. Kotlice, par. Tyszowce. Należy do dóbr Perespa. 11. M. , folw. , pow. hrubieszowski, należy do dóbr Mircze. 12. M. , folw. , pow. siedlecki, gm. i par. Żeliszew. Odl. 22 w. od Siedlec, o 4 w. od st. dr. żel. Teresp. Kotuń. Rozl. m. 420, grunta om. i ogr. m. 158, łąk m. 54, pastw. m. 19, lasu mr. 183, nieuż. i place m. 6. Płodozmian 8polowy. Bud. z drzewa 7, folw. ten w r. 1879 oddzielony od dóbr Żeliszew. Br. Ch. A. Marysin, folw. koło Kuropatnik, pow. brzeżański. Marysin 1. folw. , pow. nowogrodzki, okr. polic. l. Niehniewicki, należy do dom. Szczorse, ob. Chreptowiczów, jest tu staranne gospodarstwo rolne; zabudowania z muru wzniesione, gleba pszenna wyborna, miejscowość Marynowy Maryńsk Maryńskoje Maryntols Maryopol Marypol Marysewska mała Marysie Maryno Marysławów Marzeczki Marzankowice Marywil Marytówka Maryszewska Marysinowo falista, wcale bezleśna. 2. M. , folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 8 w. od Szczuczyna, 77 mk. 1866. 3. M. , al. Marusin, folw. , pow. słucki, w okolicy wsi Kucewszczyzna. Marysinowo, jezioro w pow. poniewieskim, na wsch. od mka Dyle. Maryśka, wś, pow. mławski, gm. Ratowo par. Unieck, odl. o 29 w. od Mławy, ma 4 dm. , 50 mk. , 389 mr. gr. dobr. 51 nieuż. ob. Giełczyn. Marysławów, kol. , pow. łęczycki, gmina i par. Dalików, odl, od Łęczycy w. 17 i pół; dm. 6, mk. 54. Maryszczanka, część Wolicy Derewlańskiej, pow. Kamionka Strumiłłowa. Maryszewska, mała i wielka, dwa poprze czne grzbiety górskie, w Karpatach wschodzich, w dziale czarnohorskim, między pas mem Kostryczą od wsch. , a Czarnohorą od za chodu. , ponad źródliskami Prutu; wzniesienie ich różne. M. małej od 1298 do 1451 m. , wielkiej zaś 1564 m. npm. Wśród lasów, po krywających ich grzbiety legły obszerne po lany i hale z zabudowaniami halskimi, zwła szcza na M. małej, tworzącymi attynencyą gm. Worochty, w pow. nadworniańskim, tuż nad jego granicą z pow, kosowskim, a obsza rem gm Żabiego. Br. G. Marytówka, grupa chat w Chełmie, w pow. myślenickim. Br. G. Marywil 1. kol. , pow. łowicki, gm. i par. Bielawy, odl. od Łowicza, w. 22 od Bielaw 2. W 1881 r. dm. 38, ziemi mr. 527, osad 40. W 1864 r. ziemi 526 mr. , a nieużyt. m. 24, osad 40. Ludności 246. 2 M. , folwark, powiat konecki, gm. i paraf. Szydłowiec, odległ. 42 w. od Szydłowca; ma 3 dm. , 19 mk. 200 mr. obszaru, należy do majoratu Sadek, własn. Rz. R. St. von Mengdena. 3. M. , folw. pow. maryampolski, ob. Józefowo 43. 4. M. al. Marwil, os. i folw. , pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo. Odl. 46 w. od Maryampola, os. ma 2 dm. , 11 mk. , folw. 4 dm. 66 mk. , ob. Freda dolna. 5. M. , folw. , pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Olwita. Odl. 12 w. od Władysławowa, 1 dm. 7 mk. Wraz z folw. Nowy al. Augustów, ma rozl. m. 494, grunta orne i ogr. m. 404, łąk m. 67, pastw. m. 7, nieuż. i place m. 16. Bud. mur. 3 z drzewa 6, płodozmian 9polowy, są pokłady torfu; folw. ten w r. 1878 oddzielony od dóbr Szykszniewo. 6. M. , folw. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Wisztyniec. Odl. 34 w. od Wyłkowyszek, ma 3 dm. , 16 mk. Br. Ch. Marywil, niem. Marienwill, folw. , pow. starogardzki, st. p. Pelplin pół. mili odl. Leży na wzgórzu w pięknej okolicy; z jednej strony wije się wśród łąk i pól wartka Węgiermuca z drugiej strony zamyka horyzont bór dębowy i iglasty, służący już od lat uczniom bisk. progimnazyum pelplińskiego za ulubione miej sce majówek dorocznych. M. jest od dawna własnością Kalksteinów i zawdzięcza swój po czątek jednemu z ich pradziadów Jerzemu K. podkomorzemu chełmińskiemu, który w XVIII wieku kształcił się w szkole wojskowej przez króla Leszczyńskiego fundowanej. Wróciw szy do kraju, wybudował tu folw. i nazwał go na cześć swej ciotki Maryanny z Kalksteinów Pawłowskiej Marie ville co spolszczono na Marywil. Paraf. i szkoła kat. Klonówka 1 4 mili odl. Według szematyzmu dyec. z 1867 r. było tu 35 kat. mk. Kś. Fr. Marywil 1. dwór, pow. kowieński, paraf. Skorule, okr. polic. Janów o 5 w. , st. dr. żel. Janów o 3 w. Do M. należą zaścianki Czudy, Narbuty, Szylsk, Wiłejkiszki. Rozl. 30 i kilka włók. Gleba lekka. Własność Władysława Szwojnickiego. 2. M. , ob. Huta rohaczowska, T. III, str. 234. Marzankowice, kol. , ob. Ornontowice. Man Stare al. Marzy Stare, 1686, niem. Alt Marsau, wś, pow. świecki, nad Mątawą, st. p. Grupa, paraf. kat. Świecie; kościół filialny w Sartowicach. szkoła Nowe Marze, par. ew. Grupa. M. mają 928, 43 m. obszaru 30 bud. między tymi 16 dm. , 150 mk. , 6 kat. , 143 ew. , ale szematyzm dyecezyalny podaje liczbę kat. na 33. Podatek od gruntów wynosi 77 tal. , od budynków 14 tal. M. były dawniej majątkiem szlacheckim na polskiem prawie. Po bitwie pod Grunwaldem tak osada ta była zniszczoną, że ją zakon krzyżacki zwolnić mu siał od służby. R. 1453 d. 12 sierp. donosi komtur świecki wielkiemu mistrzowi, że Szerliński pewnie Szarlej, Jan Ostrowski i Jan v. Marsaw którzy się właśnie u niego znaj dują w 4000 jazdy związkowi chcą przyjść w pomoc przeciw zakonowi. Ob. Wegner, Kreis Schwetz, str. 152 i 416 417. Według taryfy poborowej na symplę wyrachowanej z r. 1717 płaciły Stare M. 5 zł. i 13 i pół denarów. 2. M. Nowe, al. Marzy Nowe, niem. Neu Marsau, wś, pow. świecki, st. p. Grupa, par. kat. Świecie, ew. Grupa, szkoła w miej scu. Obszaru jest tu 2037, 17 m. magdeb. , 50 budyn. , między tymi 34 dm. , 226 mk. , 3 kat. , 212 ew. , szematysmus dyec. z r. 1867 podaje liczbę kat. na 34 dusz podatek od gruntu wy nosi 152 tal. , od budynków 18 tal. Według taryfy na symplę wyrachowanej z 1717 r. pła ciły Nowe M. 4 zł. 29 groszy i 9 denarów. N. Marze leżą w klinie, który tworzą dwie odno gi Mątawy ob. . Kś. Fr. Marzeczki, folw. pow. opatowski, gmina i par. Słupią nowa, od Opatowa 23 w. , 1 dm. Należy do majoratu Baszowice, własność Elżbiety Giuliani. Marzcie, wś włośc. nad potok. Kabarszta, Maryszczanka Marzinowen Marzęcin Marzęcino Marzękowice Marzicze pow. wileński, 2 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 9 dm. , 110 kat. Marzelewo, leśnictwo, pow. wrzesiński, 2 dm. , 34 mk. , nal. do dom. Opieszyna. Marzenczitz niem. , ob. Marzęcice. Marzenek, wś włośc, pow. łaski, gm. Zapolice, par. Marzenin. Ma 13 dm. , 79 mk. , 109 morg. Marzenin, wś i folw. nad rz. Grabią, pow. łaski, gm. Pruszków, par. Marzenin, leży przy drodze bitej do Widawy, odl. 7 w. od Łasku. Posiada kościół paraf. mur. z XIV w. Ob. Łaski Lib. Ben. I, 467, 481. Wś ma 15 dm. , 232 mk. , 152 mr. ; folw. 6 dm. , 39 mk. , 588 mr. ; os. poduch. włośc. 2 dm. , 11 mk. 38 mr. ; os. prob, 2 dm. , 6 mk. , 6 mr. Folw. M. rozl. mr. 589 grunta or. i ogr. mr. 269, łąk mr. 79, pastw. mr. 123, lasu mr. 39, zarośli mr. 43, nieuż. i place mr. 35, bud. mur. 4, z drzewa 10. Wś M. os. 23, z grun. mr. 152. M. par. dekanat łaski, 2300 dusz. Br. Ch. Marzenin, Marzenino, wieś i gm. , pow. wrzesiński, 40 dm. , 361 mk. , 13 ew. , 348 kat. , 6 analf, 231 wątpliwych; we wsi folw. mający 664 mr. rozl. ; własność Walerego Dembińskiego. Poczta, tel. i st. kol. żel. we Wrześni o 8 kil. , st. kol. żel. w Czerniejewie o 7 kil. , gość. o pół kil. M. był własnością kapituły gnieźnieńskiej, która tu niewiadomo kiedy wzniosła kościół. Istniał już w XIV w. Ob. Łaski Lib. Ben. I, 27, 28. Obecny kościół mur. został konsekrowany 1848 r. Par. należy do dek. gnieźn. ś. Trójcy i ma 1691 dusz. MarzeńskaWola, wś i folw. nad rz. Grabią, pow. łaski, gm. Pruszków, par. Marzenin. Wś ma 8 dm. , 149 mk. , 42 mr. ; folw. 6 dm. , 38 mk. , 430 mr. Marzęcice, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Pajęczno, par. Makowiska. Ma 17 dm. , 190 mk. W 1827 r. 15 dm. , 123 mk. ; rozl. mr. 498 gr. orne i ogr. mr. 196, łąk mr. 16, lasu mr. 207, zarośli mr. 67, nieuż. i place mr. 12. Wś M. os. 24, z grun. mr. 165. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 527. Marzęcice, niem. Marzenczitz, dok. Mosanczendorf wś, pow. lubawski, st. p. . par. katol. i ewang. Nowe Miasto. Obszaru ma 2246, 43 mr. magd. , budynków było 1867 r. 74, mię dzy tymi 42 dm. , 279 mk. , 273 kat. , 6 ew. Podatek od gruntu wynosił 32 tal. , od bu dynków 19 tal. , odl. od Nowego Miasta pół mili. W. mistrz Michał Küchmeister 1414 1422 zamienił mieszkańcom prawo polskie na chełmińskie. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 114, 115. Kś. Fr. Marzęcin wś, pow. stopnicki, gm. Busk, par. Bogucice. W 1827 r. 24 dm. , 142 mk. W XV w. własność rodziny h. Jelita; jest folwark i łany kmiece Dług. II, 415. Rozl. Słownik geograficzny, Tom VI. Zeszyt 163. mr. 460 gr. orne i ogr. mr. 362, łąk mr. 29, pastw. mr. 60, nieuż. i place mr. 9, bud. mur. 3, z drzewa 10; są pokłady gipsu. Wś M. os. 34, z grun. mr. 107. Marzęcino, niem. Marenischine, wś, pow. mielicki, par. Strabórek. Marzękowice, ob. Bujaków. Marzicze dok. , ob. Maurzyce. Marzinowen niem. , ob. Marcinowo. Marzinowolla niem. , ob. Marcinowa Wola. Marzniczki, os. włośc. pow. opoczyński, gm. i par. Przysucha, odl. 25 w. od Opoczna, ma 3 dm. , 15 mk. , 75 mr. Marznikowa, ob. Merzdorf, pow. ziębicki. Marzonkowitz niem. , pow. pszczyński, ob. Marzankowice. Marzucie al. Nowawola, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Łankieliszki, odl. 13 w. od Wyłkowyszek ma 28 dm, 366 mk. Marzuły, wś włośc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 1 dm. , 24 kat. Marzupany, wś rząd. , nad jez. Błotko i Góry, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 18 w. od Święcian, 6 dm. , 49 katol. Marzysz, wś i folw. nad Czarną Nidą, pow. kielecki, gm. Szczecno, par. Lisów. Leży przy odnodze Łysogór, dochodzącej tu do 1260 stóp wzniesienia. Są tu pokłady marmuru ciemnego; młyn z tartakiem. W 1827 r. wś poduchowna, 45 dm. , 274 mk. M. nosił pierwotnie nazwę Opan Oppan. Mirogniew syn Michała darował tę wieś klasztorowi wąchockiemu. W XV w. było tu pięć łanów kmiecych, sołtystwo 2 łany, folwark, młyn, karczma i zagrodnicy. Dług. III, 411. Masalany, wś, pow. grodzieński, 3 okr. adm. , o 20 w. Łunny, o 42 od Grodna, ma zarząd gm. bohorodyckiej. Była tu kapl. katol. parafii Wielkie Ejsymonty. Masaliszki, wś i zaśc szl. nad rz. Strawą, pow. trocki, 4 okr. polic, 70 w. od Trok. Wś ma 16 dm. , 119 mk. katol. ; zaśc szlach. , 2 dm. , 13 mk. katol. ; młyn wodny. Par. katol. Merecz. Dobra M. składały się w 1850 r. z 4ch wsi i folw. i miały 1958 dz. obszaru. Własność Łukaszewicza. Masalsk, m. pow. gub. kałuskiej, po obu brzegach rz. Możajki, odl. 864 w. od Petersburga, a 106 od Kaługi, 2129 mk. , których głównem zatrudnieniem jest handel zbożem posiada bank miejski, szkołę pow. , 4 cerkwie i 3 fabryki skór. St. poczt. Pow. masalski ma 3890 w. kw. i 131, 000 mk. Masalszczyzna 1. zaśc, pow. dzisieński, 3 okr. polic, o 61 w. od Dzisny, 1 dm. , 8 mk, 2. M. , zaśc, pow. święciański, 1 okr. polic mk. kat. 14, dm. 3, odl. od Święcian J 8 w, Masałai, wś w wsch. stronie pow. bory11 Marzelewo Marzeńska Marzenin Marzenczitz Marzelewo Marzęcice Masałai Marzonkowitz Marzuły Marzucie Marzupany Masalany Masaliszki Masalsk Marznikowa Masalszczyzna Marzniczki Marzinowolla Masienie Masany Masarka Maschelwitz Maschingrund Masdulino Mase Masehen Masenów Masergut Masewicze Masewko Masewo Masiady Masiak Masiany Masiawskie Masiewicze Masany sowskiego, na samej granicy pow. oszmiańskiego, w gm. naczskiej, nad rz. Lipinką, do pływem Bobru, ma os. 5, miejscowość poleska mało ludna. A. Je1. Masany, pierwotna nazwa wsi Snietynki, w pow. wasylkowskim. Masarka, rzeczka, pow. częstochowski, gm. Huta Stara, pod kolonią Bór. Maschelwitz niem. , ob. Malschwitz, Maschingrund niem. , folw. , pow. szczycieński, st. p. Szczytno, należy do dóbr Lesiny. Maschkowitz niem. , r. 1358 Maschowitz, kol. , pow. nissański, należy do wsi Baucke, w 1375 r. Buckaw, ma 11 ogrodziarzy i 16 komorników, 72 mpr. ziemi. Masdulino, zaśc. rząd. , pow. wilejski, 3ci okr. adm. , gm. Miadziel, 2 dm. , 60 mk. Mase al. Misa, rz. , dopływ Ekawy, przyjmuje Falkę i Cennę. Masehen niem. 1. wś, pow. węgoborski, st. p. Rozengart, obejmuje 1512 mr. i 164 pr. kw. obszaru, mianowicie 1380 mr. roli or. , łąk i past. , 92 mr. 85 pr. kw. boru, 39 mr. 159 pr. kw. nieuż. , dróg, roli nauczycielskiej i proboszczowskiej. W 1859 r. 215 mk. , szkoła w miej scu; do niej uczęszczają także dzieci z dóbr Masehnen zwanych i z Gryzławek; dzieci szkol nych było 75. odl. od Węgoborka wynosi 3 mile, do Leca także 3, do Królewca 13 1 4. 2. M. niem. , dobra ryc, pow. węgoborski, st. p. Rozengart, 4 kil. odl, , zawierają 257 ha. roli or. i ogr. , 78 łąk, 50 boru, 8 nieuż. , 23 wody, razem 416 ha. Własn. Jerzego Rastell; szkoła we wsi tejże nazwy. W 1859 r. 110 mk. , czysty dochód z grun. 3074 mrk. W. M. Konrad v. Wallenrod nadaje r. 1392 Jakubowi Chrystyanowi 40 włók na prawie chełm. , nadmie niając, że sprawy z Prusakami należą do sądu komtura lub wójta. Dan w Bartach w poniedz. przed N. M. Gromn. r. 1392. R. 1496 nadaje w. mistrz Jan t. Tiefen tamże 20 włók Jerzej mu Projkowi i Fryder. Holsase. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prus. str. 527. Kś. Fr. Masenów, niem. Marsenau, wś i gm. , pow. I odolanowski, 2 miejsc. a M. wś; b Młynik, i młyn, 65 dm; w r. 1881 było 606 mk. , w r. I zaś 1871 było 538 mk. , 16 ew. , 522 kat. , 197 analf. Poczta w Rososzycy o 5 kil. ; gośc. o 2 kil. , st. kol. żel, tel. w Ostrowie o 18 kil. Masergut niem. , dobra, pow. oleckowski, st. p. Orłowo 339 mr. rozl. . 9 mk. 1857. Maserwitz niem. , 1358 r. Masoruicz, wś, pow. nowotarski na Szląsku, par. Obsendorf, blisko stacyi dr. żel. Maltsch. Masewicze, Massewicze, wś, pow. piński, gm. Stawek. Masewko, niem. Kl. Massow, pow. lęborski na Pomorzu Masewo, niem. Massow, miasto na Pomorzu, pow. Naugard, prawie w środku między pięciu miastami, mianowicie Golinowem, Naugardem, Dabrzewem, Freienwalde i Starogrodem, od każdego z nich o jakie 20 kil. odległe. Oko licę miasta tworzą rozległe równiny z dobrą ziemią; żyzne pola odmieniają się z łąkami i pastwiskami; 2671 mk. przeważnie ewang. , którzy się trudnią rolnictwem i hodowlą by dła. Podczas trzydziestoletniej wojny miasto dużo ucierpiało, a r. 1625 i 1638 wielu miesz czan padło ofiarą morowego powietrza. Ko ściół N. Maryi Panny pochodzi z XIII wieku. Jest tu także szpital pod tyt. ś. Jerzego i za kład dla preparandów, towarz. pożyczkowe, sąd i inne władzo miejskie; nadto stacya poczt, trzeciej klasy. Poczty osobowe idą do Golinowa i do Starogrodu; poczta posłańcowa do chodzi do Schönwalde. Kś. Fr, Masewo, niem. Massow, dobra, pow. lębor ski. R. 1334 nadaje te dobra Jordan, komptur gdański 11 czerwca Jeskowi v. Cletschow i je go siostrze, którzy je kupili od rycerzy belgardzkich, Jeromini Domislaus i Sulislaus. Swiadkowie Geroslaus Taditz, rycerz, Jesko Swinczin, włódarz lodyrius, Jan nasz tłumacz, Tilko, nasz notaryusz ob. Cramer Gesch. des Lande Lauenburg und Bütow, 1858, str. 226. Kś. Fr. Masiady, mczko pryw. nad rz. Bartawą w pow. telszewskim, o 48 w, od Telsz. Paraf. kościół katol. ś. Michała Arch. , wzniesiony z muru przez mieszkańców 1560 r. ; na cmentarzu od 1845 r. ich staraniem zbudowana kaplica drewniana. Paraf. katol. dek. szkudowskiego dusz 5000. Kaplica w Areli i Szatraszynach. Mko ma 361 mk. , gmina 2837 mk. Masiak, wś i folw. , pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Mała, odl. 20 w. od Przasnysza, ma 11 dm. , 121 mk. , 729 mr. gruntu dobrego, . 3 nieuż. Masiany 1. wś włośc. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 20 w. od Wilna, 5 dm. , 40 katol. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 21 mieszk. katol. Masiawskie, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. 23 w. od Władysławowa, ma 4 dm. ,. 35 mk. W 1827 r. os. rząd. 4 dul. , 33 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. Masie 1. okol. szlach. , pow. trocki, 3 okr. adm. , 50 w. od Trok, 4 dm. , 15 mk. kat. 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. krupiewska, o 12 w. od mka Krupic, śród lasów, niegdyś staro ścińska. Ma 22 dusz, 230 dzies. ziemi gle by trzeciorzędnej. W pobliżu pokłady wa pniaku. J. Godl. Masienie, wś, pow. prużański, o 53 w. od Prużan, z zarządem gminy złożonej z 1633 dusz. Masiewicze, wś, pow. piński, okr. polic. Masiewki łohiszyński, nieopodal rzeczułki wpadającej do Jasiołdy i gościńca wiodącego z Pińska do Porzecza; osad 24, lud trudni się rolnictwem i flisactwem; miejscowość nieco falista, grunta lekkie. A. Jel. Masiewki, dwie wsie, pow. dzisieński, gm. przebrodzka, dusz 8 i 9. Masiewo, wś, pow. prużański, okr. polic. narewski, gm. M. , o 16 w. od Narewki, o 45 od Prużany, o 130 od Grodna. Masiliszki, folw. szlach. nad rz. Strawką, pow. trocki, 4 okr. adm. , 70 w. od Trok, 1 dm. , 54 mk. kat. Gorzelnia. Masin nad rz. Ładą, folw. do dóbr Abra mów należący, pow. zamojski, gm. Goraj, par. Radzięcin, leży na urodzajnych wzgórzach gliniastych, odl. 5 w. od Góraja. Ma 3 dm. , 465 mr. ziemi roli orn, 377, łąk 26, lasu 41, wody 2, nieuż. i pod bud. 17 mr. R. P. Masiów, os. leśna w puszczy białowieskiej, posiadała w końcu XVIII w. wielką potażarnią. Masiowa Jasionka, ob. Jasionka M. Masiowce, wś rząd. , pow. latyczowski, nad rz. Bohem, przy dawnym trakcie proskurowsko latyczowskim, gm. Bachmatowce par. Międzybóż; 138 dm. , 637 mk. , 1987 dzies. ziemi, 2 młyny. Była tu st. poczt. i kolonie wojskowe. Należały M. do klucza międzyboskiego, Czartoryskiemu skonfiskowanego. Lr. M. Masiowce, wś, pow. dzisieński, gm. czereska; dusz 27. Masiowe, wzgórze na lew. brz. Oporu, pod 41 2 wsch. dłg. 48 49 40 płn. szer. , w płn. wsch. stronie Tarnawki, pow. stryjski. Szczyt 845 m. npm. Masiówka, potok, nastaje w płn. zach. na rożniku obszaru Szczepanowa, w pow. podhajeckim, z połączenia strug napływających z obszaru gm. Krzywego, w pow. brzeżańskim; płynie na płd. wsch. , przepływa wś Szczepa nów, gdzie pędzi młyn, zrasza płd. zach. na rożnik gm. Kalnego, w pow. brzeżańskim, na stępnie wschodni obszar gm. Telacza pow. podhajecki, Mużyłowa, i w Nowosiółce ucho dzi do Koropca z praw. brz. Długość biegu 10 kil. i pół. Br. O. Masiowczyzna, folw. pryw. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 18 w. od Lidy, 1 dm. , 15 mk 1866. Masiukowszczyzna, wś i folw. , pow. miński, nieopodal dr. żel. libaworomeńskiej, po między Mińskiem i st. Ratonaka, nieopodal rz. Świsłoczy, w glebie dobrej. Wś ma osad 11, folw. od 1869 r. , własność urzędnika Ciechanowicza, w nagrodę nadany. A. Jel. Masiuny, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. polic, od Oszmiany o 52 w. , od Dziewieniszek 12 w. Ma 6 dm. , 67 mk. katol. Masiupy, część Sieniawki, pow. cieszanowski. Maskaliszki, zaśc szlach. , pow. wileński, 3 okr. , o 29 w. od Wilna, 2 dm. , 24 katol. Maskawa, rzeka, dopływ Warty z praw. brzegu, ma źródło w pow. średzkim, na północ od wsi Tulce, płynie naprzód w kierunku płd. zach. aż po za Żerniki, następnie wpłynąwszy w pow. śremski, zmienia kierunek ku płdn. i wschodowi, dotykając wzgórzy szczodrzykowskich, zraszając wsie Robakowo, Dachowe, Szczodrzykowo, pod Kromolicami wpływa zno wu do pow. średzkiego i przepływa pod wsią Januszewem. O pół mili od Środy, blisko wsi Włostowa, przyjmuje mały strumień Szpora, idący do miasta Środy. W kierunku płn. wschodnim dopływa do wsi Nietrzanowa, skąd zakreśla łuk i zamienia kierunek na zachodniopołudniowy, przepływa przez las murzynowski, zrasza wieś Wyszakowo, łączy się z stru mykiem bezimiennym idącym do Śniecisk i oblewa wieś Czarnotki. Po za Olędrami czarnockiemi dopływa do Maskawy rzeczka Szywra płynąca od Winnogóry i Murzynowa Leśnego; M. zaś pod wsią Kępą Małą wpada do Warty. Długość całego biegu wynosi około 6 mil. M. St. Maskertzin niem. , ob. Musternick, Maskisze, wś włośc, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o 42 w. , od Wasiliszek 7 w. , dm. 14, mk. 9 prawosł. i 117 katol. Maskotyn, potok górski, nastaje na płd. obszarze gm. Hryniawy, w pow. kosowskim, w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskim, ze źródeł leśnych na płd. stoku grzbietu, łączącego szczyty Lissowaty 1525 m. i Hostyn 1583 m. ; płynie na płdn. wsch. parowem leśnym, uchodząc do Czeremoszu Białego z lew. brz. Długość biegu 6 kil. Br. G. Maskowa Wielka, potok górski, bierze po czątek na płd. zach. krańcu wsi Kosmacza, w pow. bohorodczańskim, z pod lasu Łazarywskiego, pokrywającego płn. wsch. stoczystość Kosmackiej góry 782 m. , płynie między do mostwami tej wsi, na płn. wsch. , następnie zrasza obszar Rosólny, gdzie z praw. brz. zle wa swe wody do Sadzawki. Od zach. nad doliną potoku rozpościera się wzgórze Masko wa 455 m. , a od wsch. lesiste pagóry Brze zina 451 m. i Chyba, oddzielające ją od do liny pot. Matyjówki ob. . Długość biegu 5 kil. i pół. Br. G. Maskówka, nazwa chat w obr. gm. Rzyk, w pow. wadowickim. Maskryten, wymienione w dok. z r. 1323 dobra, pow. sztumski Cod. dipl. Warm. I, 367. Maślaki, wś i Maślane holendry, folw. , pow. słupecki, gm. Wilczagóra, par. ewang. Konin, odl. od Słupcy w. 27; dm. 12, mk. 80. Masiewki Masiuny Masiukowszczyzna Masiowczyzna Masiówka Masiowe Masiowce Masiów Masiliszki Masiewo Maskryten Maskówka Maskotyn Maskisze Maskertzin Maskawa Maskaliszki Masiupy Masłoniewizna Masłoń Masłomiąca Maślaki Masłomęcz Masłochy Masłaj Maslow Maslic Maslec Posiada kościół ewangielicki filialny, cmentarz i szkołę. Wś M. wchodziła w skład dóbr Kopydłowo ob. , folw. Maślane Holendry należy do Dębowca. Maślaki, nazwa kilku chat rozrzuconych pod Czarnym lasem na płd. od wsi Szerzyn, pow. jasielski. Maślaki, wś, pow. korecki, o 35 w. od Horek, z zarządem gminy obejmującej 1142 dusz. Maślana góra, pow. elblągski pod wsią Trencz, 632 stóp, ob. t. II. str. 338. Maślana góra, szczyt w odnodze Beskidów wschodnich, między rzekami Białą i Ropą, 779 m. wys. ob. Karpaty, t. III, 863 2. Maślanczyzna, pasieka na obszarze dwors. Perepilnik, pow. złoczowski. Maślanka, dwór, pow. rossieński, par. botocka, własność Masłowskiego. Maślanków, os. w Dachnowie, pow. cieszanowski. Maślatówka, nazwa chat włościańskich w Rabie niżniej, w pow. limanowskim. Maslec dok. , ob. Masselwitz. Maślenniki, wś włośc, pow. święciański, odl. 17 w. od Święcian. Ma 10 dm. , 131 mk. katol. i 6 żyd. Maslic dok. , ob. Masselwitz, Maślikowce, nad rz. Gawiją, okol. szlach. i zaśc. rząd. pow. oszmiański, 3 okr. adm. , o 43 w. od Oszmiany, o 18 w. od Dziewieniszek, 5 dm. , 25 mk. katol. A. T. Maślisze, przys. na płn. od Grębowa, pow. tarnobrzeski. Maśliszki 1. wś i folw. , pow. święciański, ma 4 dm. , 28 mk. 2. M. , wś, pow. święciański, 1 okr. polic, ma 5 dm. , 25 mieszk. katol. i 19 starowierców. Maślona góra, wznosi się na granicy gmin Bystrej i Szymbarka, w pow. gorlickim, a gm. Gródka w pow. grybowskim, pod 38 43 38 wsch. dłg. g. F. , a 49 38 40 płn. sz. g. ; na płd. wsch. od niej wznosi się szczyt lesisty, Jelenią górą zwany, 686 m. wys. Pokrywają M. g, lasy, od płn. Czarny Las, od płd. zach. Wielki Las. Z płn. wsch. stoczystości spły wają wody do Bystrej, dopływu Ropy; z płd. zach. stoku do pot. Gródka, dopływu Białej dunajcowej; od płd. wreszcie opada M. g. do doliny rz. Ropy, na tym to stoku legły chaty szymbarskie tworzące część Szymbarka, a Szklarkami zwane. Wznies. M. g. 747 m. npm. Miejsce znaku triangul. Br. G. Maślonka, młyn nad rzeką Ołobokiem, pow. odolanowski, 1 dm. , 15 mk. , należy do dom. Psary. Maślonka, grupa domów we wsi Łomnicy, w pow. sądeckim t. V, 694 1. Maslow dok. , ob. Massel Maślówka, las we wsch. stronie Podma nasterza, pow. bobrecki. Szczyt 385 m. Maśluchy, jezioro przy wsi t. n. , w pow. włodawskim, ma 57 mr. obszaru, leży w zlewie Wieprza. Maśluchy, wś, pow. włodawski, gm. Uścimów, par. Ostrów. Ma 22 dm. , 236 mk. , 630 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 22 dm. , 167 mk. Maślukowo, wś, pow. lepelski, 4 okr. sąd. , na granicy pow, dzisieńskiego, o 9 w. od Dzi sny, o 75 od Lepla; ziemi dworskiej 300 dzies. Własność Rypińskich. M. K. Maślukowszczyzna, wś, należała do dóbr Kulicze ob. w pow. lepelskim. Masłaj, podaniowa u ludu nazwa miejscowości we wsi Borki, w pow. kijowskim, przy ujściu Irpenia do Dniepru. O 1 1 2 w. od tej wsi, w uroczysku Chełmy znajdują się ślady dawnego grodziska, gdzie wedle podania miał stać gród Masłaj mający 60 cerkwi. Masłochy, nazwa chat w Włosienicy, wsi położonej w pow. bielskim. Br. G. Masłomęcz, wś i folw. , pow. hrubieszow ski, gm. Mieniany, par. Hrubieszów, odl. 10 w. od Hrubieszowa, o 6 w. od rz. Bugu. W 1827 r. 57 dm. , 345 mk. ; obecnie jest tu cerkiew pounicka filialna i szkoła począt. Folw. Masłomęcz z wsiami M. i Czerniczynek rozl. mr. 1130. grunta or. i ogr. mr. 685, łąk mr. 154, past. mr. 18, lasu mr. 226, nieuż. i place mr. 47, bud. mur. 1, z drzewa 43, jest wiatrak. Wś M. os. 69, z grun. mr. 791; wś Czerniczynek os. 22, z grun. mr. 250. Br. Ch. Masłomiąca, wś, pow. miechowski, gm. Michałowice, par. Więcławice, odl. 10 w. od Krakowa, o 25 w. od Miechowa. W XV w. dziedzicami są dwaj Toporczykowie. Wś ma 10 łanów kmiecych, 3 folw. zagrodników, 4 karczmy Dług. II, 50. Obecnie ma 52 dm. , 379 mk. , 290 mr, ziemi włośc, 535 mr. dwors. , kopalnia gipsu i młyn, stawy pięknie zarybione. W 1827 r. było tu 28 dm. , 181 mk. Folw. i wś M. z przyległ. Tarczówek, Klinówka i Zerwana; rozl. mr. 534 gr. or. i ogr. mr. 334, łąk mr. 16, past. mr. 32, lasu mr. 131, nieuż, i place mr, 21, bud. mur. 9, z drzewa 7, są pokłady gipsu. Wś M. os. 51, z grun. mr. 303. Masłoń, os. młyn. , pow. będziński, gm. i par. Żarki. 1 dm. , 92 mr. Należy do folw. Masłońskie. Masłonica, rz. w pow. będzińskim, poczyna się na granicy z pow. olkuskim, pod Ogrodzieńcem, płynie ku zach. przez Kuźnicę Masłońską i pod młynem Kudziela niedaleko Turzy, wpada z lew. brzegu do Czarnej Przemszy, Długa 8 w. Właściwie stanowi początek tej ostatniej. Por. Łabęckiego Górn. I, 494 i 497. Masłoniewizna, os. włośc. , pow. będziński, gm. Choroń, ma 2 dm. , 12 mk. , 60 mr. Masłonka, grupa chat w Piwnicznej w powiecie nowosądeckim. Masłonka Masłonica Masłówka Masłonków Masłońska Kuźnica Masłońskie Masłów Masłowce Masłowice Masłowicze Masłowiczki Masłowiec Masłowizna Masłonków, grupa chat w Milówce, wsi położonej w pow. żywieckim. Br. G. Masłońska Kuźnica, wś, ob. Kuźnica Masłońska, Masłońskie al. Masłoński piec, wś i folw. nad rz. Wartą, pow. będziński, gm. Żarki, par. Przybyszów, ma 26 dm. , 236 mk. , ziemi włośc. 284 mr. dworsk. , 240 mr. Istniał tu wielki piec; jest też papiernia z prod. na 4800 rs. Masłów, wś, pow. kielecki, gm. Dąbrowa, par. Kielce, leży o milę od Kielc przy drodze bitej kielecko radomskiej. Posiada szkołę początkową i urząd gm. W 1827 r. należała do dóbr rząd. górniczych ekonomii Kielce; miała 47 dm. , 819 mk. Masłów, zaśc, pow. wilejski, o 29 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. prawosł. Masłowa, wś nad rz. Gniły Tołmacz, pow. czehryński, odl. 6 w. od Lipianki. Leży śród bezleśnego stepu; gleba urodzajna. W 1808 r. było tu 77 dm. , 717 mk. ; obecnie 789 mk. i 2600 dzies. ziemi. Cerkiew paraf. drewniana, wzniesiona na miejsce dawnej w 1791 r. W 1803 r. generał Wysocki sprzedał M. majorowi Nieczajewowi. Masłowce, góra 835 m. wys. pod 41 4 wsch. dłg. a 49 13 płn. szer. , w płd. wsch. stronie Schodnicy, pow. drohobycki. Wody płyną na płd. do Pereprostyny dopływ Stryja. Masłowice 1. wś, folw. , pow. wieluński, gm. Starzenice, par. Ruda, odl. od Wielunia 6 w. , od rz. Warty 7 w. Posiada gorzelnią i młyn wodny; , wś dm. 61, mk. 477; folw. dm. 7. W. 1827 r. było tu 38 dm. i 389 mk. Wś tę wspomina Lib. Ben. Łaskiego t. II, 111. Dobra M. składają się z folw. M. , Stawek i Małyszyn; wsi M. , Małyszyn, Borowiec i Stawki, rozl. mr. 2040 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 360, łąk mr. 156, past. mr. 10, lasu mr. 883, nieuż. i place mr. 63, razem mr. 1422, bud. mur. 13, z drzewa 16, płodozmian 9polo wy; folw. Stawek gr. orne i ogr. mr. 278, . łąk mr. 41, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 324, bud. z drzewa 3, płodozmian 9polowy; folw. Małyszyn gr. orne i ogr. mr. 261, łąk mr. 21, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 294, bud. mur. 5, z drzewa 4, płodozmian 7polowy. Wś M. os. 72, z grun. mr. 392; wś Małyszyn os. 10, z gr. mr. 128; wś Borowiec os. 12 z grun. mr. 74; wś Stawki os. 26, z grun. mr. 231. 2. M. , wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Masłowice, par. Chełmo, odl. 4 w. od rz. Pilicy, 14 w. od Gorzkowic, st. dr. żel. warsz. wied. i 21 w. od Radomska, leży na prawo od drogi z Gorzkowic do Przedborza. Posiada urząd gm. , młyn wodny, 36 dm. , 495 mk. , pokłady torfu. Wś tę wspomina Lib. Ben. Łaskiego t. II, 200 206. Folw. M. z nomenklaturą Będzin, wsiami M. , Krery i kol. Krery rozl mr. 1736 gr. orne i ogr. mr. 544, łąk mr. 184, past. mr. 11, lasu mr. 966, nieuż. i place mr. 31, bud. mur. 5, z drzewa 30, płodozmian 10polowy, Wś M. os. 39, z grun. mr. 347; wś Krery os. 8, z grun. mr. 93; kol. Krery os. 38, z grun. mr. 448. M. gm. należy do sądu gm. okr. VII w Chełmie, st. p. w Przedborzu; obszar gm. 18649 mr. i 8000 mk. W gm. jest 5 szkół począt. , 3 gorzelnie, huta szklana, tartak parowy i 4 młyny wodne. Br. Ch. Masłowice, niem. Gr. Massowitz, wś, pow. bytowski, st. p. Kramarzyny Kremerbruch, tworzy osóbny okręg urzędu stanu cywilnego, który r. 1880 liczył 1589 mk. ; r. 1882 ur. się 65 dzieci, umarło 33 osób, zawarto 14 ślubów. Par, kat. Niezabyszewo Damsdorf. Masłowicze 1. zaśc. szl. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 76 w. od Wilejki, 1 dm. , 8 mk. 4 prawosł. , 4 katol. . 2. M. , wś i fol. , pow. miński, o 3 w. na płn. zach. od starożytnego Sołomerecza, przy dopływie Wiaczy, w miej scowości pięknej. Wś po uwłaszczeniu miała osad włócznych 7; folw. od r. 1831 własność Walickich, ma obszaru przeszło 258 w. ; gleba dobra, łąki piękne. A. Jel. Masłowiczki, niem. Kl. Massowitz, wś, pow. bytowski, st. p. Kramarzyny, okr. urzędu stanu cywilnego Masłowice, par. kat. Niezabyszewo. Masłowiec, os. młyn. , pow. opatowski, gra. i par. Łagów, od Opatowa 26 w. , młyn wodny, 2 dm. , 12 mk. , 38 mr. ziemi. Masłowiec, góra lesista, wznosząca się na granicy gm. Schodnicy w pow. drohobyckim i Urycza w pow. stryjskim, pod 41 3 51 wsch. dłg. g. F. a 49 13 płn, sz. g. Po stro nie płn. M. nastaje potok Schodnica, po stronie płd. zach. potok Pereprostyna, a od płd. potok Urycz, wszystkie trzy prawe dopływy Stryja. Stok płd. M. zwie się Dupławcem. Wzniesie nie 835 m. npm. Br. G. Masłowizna, os. do dóbr ryc. Niewierz należąca, pow. brodnicki, st. p. Brodnica, 6 bud. , 3 dm. , 17 mk. kat. 1867. Masłówka, wś, pow. dzisieński, gm. Mikołajów, 13 dusz. Masłówka, wś, nad rz. Rossawą, pow. kaniowski, pięknie i szeroko zabudowana, leży na lewym brzegu Rossawy, w jednej z żyźniejszych okolic powiatu. Otaczają dokoła ją stepowe rozłogi. To miejsce nazywało się dawniej Masłowymstawem ob. mappę Beauplana. Z imieniem Masłowegostawu wiąże się kilka wspomnień z dawnej kozaczyzny i jej zaburzeń. Poskromiciel kozaków u Niedźwiedzich łóz Stan. Koniecpolski, hetman w. kor. , w odwrotnej swojej drodze d. 12 listop. 1625 r. przeprawiwszy się przez Roś u Konończy i powyznaczawszy stanowiska dla wojsk rzpltej na Ukrainie, z pułkiem tylko własnym puścił się dalej, i d. 14 tegoż miesiąca stanął w Masłowymstawie, gdzie nie Masłonków bawem po jego stąd odjeździe, w obecności Adama Kisiela, podkom. czernich. i Stanisł. Potockiego, wojewodzica bracł. i pułkownika, kozacy radę złożyli czerniecką, podczas której wykonali przysięgę, iż przyjmą przepisane im przez hetmana porządki. Zb. pam. Niemc. VII, i Dyar. Okols. str. 66. Ale kozacy podówczas byli już w stanie ciągłego prawie buntu i w 1637 i 1638 r. znowu nowe wybuchły rozruchy, które atoli i tą razą były krwawo i surowo, pod Kumejkami i Starcem stłumione. Toć zwycięzki Mikołaj Potocki, hetman polny kor. zmusił też kozaków naonczas, aby przed komisarzami, którzy zjadą się na dzień 4 grudnia do Masłowegostawu, zaprzysięgli, że przyjmą ordynacyą nad wojskiem zaporoskiem świeżo na przeszłym sejmie uchwaloną, tudzież że armatę, buławę, buńczuk i sztandary oddadzą. Jakoż na ów dzień naznaczony, komisya rzeczona zjechała do M. i kozacy też nadciągnęli. Sprawcami tej komisyi byli Mikołaj Potocki, wojew. bracł. i hetman polny kor. ; Piotr Potocki, wojewodzic bracł. , Maks. Brzozowski podst. kijow. , Ludwik Olizar, Eliasz Czetwertyński, Jan Żółtowski, Jerzy Łowczycki, Roman Zaborowski, Wincenty Przerębski, Stefan Czarniecki, Jan Skowiecki i Jacek Szemberg. Zaczęła się więc komisya od wykonania najpierw przez kozaków przysięgi na ordynacyą sejmową i złożenia przez tychże armaty i znaków wojskowych w ręce Piotra Komorowskiego, a następnie, w moc także ustawy sejmowej rozpoczął się obiór ze szlachty pułkowników, a z kozaków assaułów, setników i atamanów. Na pułkownika czerkaskiego obrano zatem Jana Giżyckiego, na perejasławskiego Stan. Ołdakowskiego, na kaniowskiego Ambr. Siekierzyńskiego, na korsuńskiego Kiryka Czyża, na białocerkiewskiego Stan. Kalińskiego, i na czehryńskiego Jana Zakrzewskiego. Co do setników zaś, pomiędzy wielu innymi został obrany setnikiem czehryńskim Bohdan Chmielnicki, Okolski Kontyn. dyar. , str. 91. Jednakże wybór miejsca dla odbycia tej komisyi u MasłowegoStawu, nad Rossawą, nie zdaje się być przypadkowym tylko, i bodaj czy nie był obmyślanym w duchu pokoleniowej tradycyi kozackiej, która wielki tutejszy ustęp stepowy, rozpostarty pomiędzy ramionami Rosi i Rossawy, zdawna przeznaczała na miejsce zwyczajne, na punkt zborny, dla wszelkich, będących w zwyczaju u kozaków, , rad czernieckich, zbrojnych popisów i schadzek, zgiełkliwych, bo oprócz że dostatek wody i pastwiska czynił tę równinę najdogodniejszą dla takich zebrań, ale niemniej i dla tego, że w tych oto stronach, pomiędzy Kaniowem i Korsuniem, uwił był sobie przeważnie gniazdo element kozacki; niby tu sam gąszcz jego i patoka była, jak się obrazowo ówcześni wyrażali kozacy. Toć następnie i Bohdan Chmielnicki, po pamiętnej w 1651 r. pod Beresteczkiem klęsce, nie gdzieindziej, tylko nad Rossawą, jako w uświęconem zwyczajem miejscu, na nowe swe siły zbierał przeciwko Polakom. Sam. Twardowskiego Wojna domowa z Kozaki, str. 451. Ale i później w 1673 r. hetman Doroszenko, na tychże samych równinach nadrossawskich, w tym punkcie zwyczajowo zbornym, 30, 000 kozaków popisał; sam jednak na tym popisie nie był, obawiając się hałaśliwego rojowiska kozackiego, bo, jak się wyraża list ówczesny, in maxima quantitate, takowa u ludzi kozackich nie dobra bywa. Spom. ojczyste II, str. 238 9. Masłowy staw czyli późniejsza Masłówka, stanowiła cząstkę dóbr sstwa kaniowskiego. Po hosticum atoli, Stanisław Szczeniowski, ssta trechtymirowski, wytoczył był pretensye do M. jako zdawna nie do sstwa, ale do dóbr prywatnych Chodorowa należącej lustracya ssarostwa kaniowsk. 1765, ale nie wylegitymował się dostatecznie z roszczonego prawa i następnie dobra te wraz z Kaniowem przeszły na własność ks. Stanisława Poniatowskiego, a od tego do hr. Olizarów i hr. Przeździeckich. Roku zaś 1854 kupił tę żyzną i piękną włość od hr. Przeździeckich Władysław Prozor, syn Karola, ostatniego oboźnego litew. Obecnie liczy się tu ludności obojej płci 1900 głów; w 1741 było tu 20 dymów, w 1790 r. 110 dymów i 901 mk. rachowano. Cerkiew tutejsza jest pod wez. ś. Mikołaja, na miejscu dawnej w 1746 postawiona. Za Janowską karczmą, na wzgórzu, po lewej stronie drogi wiodącej do Kozina, jest mogiła która ma rów wewnętrzny, mogący pomieścić kilkudziesięciu ludzi; za rowem w środku jest plac równający się swym szczytem z wysoką mogiłą, a może w dawnym czasie był wyższym; na nim mógł stać jeździec na koniu dla straży i postrzegania nieprzyjaciela. Po trzech stronach umocnienia widać na kilka sążni dług. usypane potrójne wały. Przy wychodzie z bramy tego nasypu, jest ślad ogniska, którego dowodzi poczyna, czyli spieczona ziemia, jak zwyczajnie w piecu. Szaniec, o którym mowa, panuje nad traktem, który od karczmy się biorąc doliną, prowadzi do Kijowa. Usypy te nie mogą z pewnością uchodzić za roboty ziemne z czasu pobytu w Masłowymstawie Bohdana Chmielnickiego i. 1651, bo noszą na sobie cechę daleko starszą i podobną do tej, jaka piętnuje inne w tej okolicy usypy, tak w bliskim Kozinie, jak w Berkozówce, Tahańczy, Pilawie, Browachach, Moskulenkach i w Salowym futorze się znajdujące. Por. Kozin w dodatku do litery K. Zważywszy jednak, że kozacy częstokroć, przy okazyi; umacniali się około starych stanowisk i szańców Zbiór pam. Masłówka Masów Masłówka Masłówka Massow Masowicze Masłowo Niemo. VI, str. 153, to może i Chmielnicki w 1651 użył był tych dawnych ziemnych robót i dorywcze z nich i obronne dla siebie urządził był stanowisko. Edward Rulikowski. Masłówka 1. wś, pow. bracławski, gm. i par. Niemirów, ma 42 dm. , 450 mk. z Dubowczykiem, 566 dusz ziemi włośc. Należy do klucza niemirowskiego. 2. M. , przys. do Szarogrodu, leży przy ujściu rz. Kiełbaśny do Moraszki, pow. mohylowski, 30 dm. Dr. M. Ma słowo 1. wś i folw. , pow. szremski folw. ma 400 mr. rozl; 38 dm. , 292 mk. , 74 ew. , 218 kat. , 101 analf. Poczta i tel. w Dol sku o 4 kil. ; gośc. o 2 kil. , st. kol. żel. w No wem Mieście o 24 kil. 2. M. , niem. Massel, gm. , wś i folw. , pow. krobski, 2 miejsc. a M. , wś; b Buchwerder, leśn. królewskie; folw. ma 502 mr. rozl. , 30 dm. , 229 mk. , 209 ew. , 20 kat. , 13 analf. Poczta, tel. i st. kol. w Rawi czu o 2 kil. , gośc. na miejscu. M. St. Masłowo, wś rząd. , nad jez. t. n. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 20 w. od Trok, 5 dm. , 50 mk. katol. Masłowo, ob. Massel. Masłowszczyzna, wś i os. , pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. 49 w. od Sejn, ma 13 dm. , 128 mk. Należała do dóbr Gudzieniszki. Masłowszczyzna 1. folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , 13 w. od Oszmiany, 1 dm. , 14 kat. 2. M. , zaśc, pow. dziśnieński, 3 okr. polic. , o 10 w. od Dzisny, 3 dm. , 26 mk. 3. M. dwór, pow. kowieński, okr. polic. ejragolski, nad Dubisą, o 60 w. od Kowna, 21 mk. , młyn wodny 1859. 4. M. , wś i dwór, pow. rossieński, par. betygolska. Leży na lew. brzegu Dubissy, na wzgórzu między Paszkajciami a Betygołą. Własność Zacharewiczów. Młyn wodny. Masłowy staw, ob. Czehryn i Jasnohorodka, t. III, 492. Maśnik, os. nad rz. Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Połaniec, od Sandomierza 47 w. , 1 dm. , 5 mk; , 1 mr. Masny, młyn i tartak na obszarze dworskim Straszewic, pow. staromiejski. Masony, wś, pow. oszmiański, 2 okr. polic, 62 w. od Oszmiany, 6 dm. , 40 mk. 33 prawosł. , 7 katol. . Masoruicz dok. , ob. Maserwitz. Masovia łac. , ob. Mazowsze. Masów, niem. Massow, ob. Cioszczyn. Masowicze, wś w zach. stronie pow. ihu meńskiego, w gm. pereżyrskiej, w okr. polic. uździeńskim, nad rz. Świsłoczą z praw. strony, przy gościńcu dawnym pocztowym mińskoihumeńskim, obok wsi Sieniła, ma osad pełno nadziałowych 9, grunta i łąki wyborne, miej scowość nieco falista. A. Jel. Masowiczyn, wzgórze na płd. od Werenczanki, w pow. Kocmańskim, pod 43 24 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 31 42 płn. sz. g. , wznosi się do wys. 258 m. npm. Miejsce zna ku trian. Br. G. Massakwietyszki, ob. Massykwietyszki. Massaliszki, okr. wiejski, pow. trocki, gm. Niedzingi, zawiera w obrębie swym wsie Massaliszki, Pogilcze, Łankorojście, Montwiliszki, Hucewicze. Massalście, wś, pow. rzeżycki, należy do dóbr Warklany; zaludniona wyłącznie przez włościan pochodzenia polskiego w liczbie około stu osób płci obojej. Massanken niem. , ob. Mazanki. Massawnen niem 1. wś, pow. frydlądzki, st. p. Szępopel. 1856 r. 40 mk. 2. M. niem. , dobra ryc. , pow. frydlądzki, st. p. Szępopel, 6 kil. odl. Obejmują 785, 35 ha. , mianowicie 547, 50 roli or. i ogr. , 52 łąk, 20, 50 past. , 156, 35 boru, 9 ha. nieuż. Czysty dochód z gruntów 4981 mrk. Własność Aleksandra Gamp. W miejscu jest gorzelnia parowa, cegielnia na 200, 000 sztuk cegły i wiatrak; podatek od gruntu i budynków wynosi przeszło 225 mrk. , dla tego dobra te liczą się do dużych posiadłości. 1856 r. 193 mk. Kś. Fr. Masseilen niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Stonischken, 64 mk. 1857. Massel niem. , 1364 r. Maslow, wś, pow. trzebnicki, par. Zirkwitz; ma kościół paraf. ewang. z r. 1592 i słynne wzgórze zwane Toeppelberg, w którem wiele urn odkopano. Z pod wzgórza wytryska obfite źródło zimnej wody. W okolicy dużo cmentarzysk. Starożytnicy szląscy uważają M. za Massilią dawnych Lygiów. Do wsi M. należy folw. Neurode. Massel niem. , ob. Masłowo, Massel, w pow. oleśnickim, niedaleko Trzebnicy. Znaleziono cmentarzysko przedhistoryczne. Masselwitz niem. , 1193 r. Maslec, 1316 Masselize, 1327 Maslic, 1360 Mazzlicz, wś nad Odrą, pow. wrocławski, par. ś Mikołaja i Bożego Ciała we Wrocławiu; fabryki. Massenau niem. , ob. Masenów. Massewicze, wś, pow. piński, 1 okr. polic. 91 mk. , własność Pusłowskiego. Kś. M. Massilia staroż. , ob. Massel. MasslischHammer, wś, pow. trzebnicki, kuźnica blachy miedzianej. W pobliżu Polnisch Hammer fabryka wełny sosnowej. Massów, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Irena, pow. Bobrowniki. W 1827 r. 16 dm. , 112 mk. ; obecnie majorat rządowy. Massow Gross al. Masewo i M. Klein al. Masewko, pow. lęborski ua Pomorzu, słynna uprawa kilkuset odmian ziemniaków. Massow niem. , ob. Masów. Massowe, terra M. , wspominana w dok. z r. 1269 okolica na Pomorzu. Masłowszczyzna Masowiczyn Masłowy staw Maśnik Masony Massowe Massów Masslisch Massilia Massewicze Massenau Massawnen Massanken Massalście Massaliszki Masoruicz Massakwietyszki Masovia Massykwietyszki Massowitz niem. , ob. Masłowice i Masłowiczki. Massowo, folw. w pow. wyrzyskim, ob. Liszkowo. Massutschen niem. , ob. Masutschen. Massykwietyszki al. Massakwietyszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. 6 w. od Wyłkowyszek, ma 9 dra. , 114 mk. W 1827 r. wś rząd. 10 dm. , 79 mk. j Folw. M. powstał z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 459, grun. or. i ogr. mr. 331, łąk mr. 106, past. mr. 12, nieuż. i place mr. 10, bud. mur. 1, z drzewa 20, płodozmian 5polowy; są pokła dy torfu. A. Pal. Massyłowicze, wś, pow. słonimski, na płn. od Krasnegostawu. Massyn dok. , ob. Moszyna. Mastałtowicze 1. folw. szlach. nad pot. Obejce, pow. trocki. 3 okr. polic, 51 w. od Trok, 1 dm. , 5 mk. kat. 2. M. , młyn nad pot. Obejce, pow. trocki, 3 okr. polic. 51 w. od Trok, 2 dm. , 13 mk. katol. Mastbot, wś, pow. mitawski, należała do ekonomii KronWurzau. Masten niem. , ob. Maszty. Mastis, jez. tuż pod miastem Telsze; wypływa zeń ruczaj Durbinas. Mastki, wś nad rz. Czerniewką, pow. łowicki, gm. Jeziorko, par, Złakow, odl. o 12 w. od Łowicza, leży na lewo od drogi z Łowicza do Kiernozi, posiada szkołę począt. W 1827 r. wś rząd. , 36 dm. , 217 mk. ; obecnie 245 mk. , 39 dm. i 1001 mr. obszaru. Lib. Ben. Łaskiego zwie tę wś Mastky t. II, 243, 259, 511, 551. Mastkówka, grupa chat w Olszówce, pow. limanowski. Mastnówka, os. karczm. , nad strumykiem bez nazwy, pow. dzisieński, o 36 w. od Dzisny, 1 okr. polic. 1 dm. , 4 mk. prawosł. Mastupis, strumień w pow. telszewskim, wpada od wsch. do jez. Mastys pod Telszami. Mastupis, ob. Potekla. Masty Maszty, wś, pow. jańsborski, st. p. Johannisburg. Mastys, jez. w pow. telszewskim, pod górą na której się wznoszą Telsze, 3 1 2 w. dł. , 1 2 do 1 1 2 w. szer. W epoce przedchrześciańskiej uchodziło za święte. Masuchen niem. , ob. Mazuchy. Masuchowken niem. , ob. Mazuchówka. Masuhren niem. , ob. Mazury. MasuhrenJacob niem. al. JacobMasuh ren, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda; 174 mr. rozl. , 29 mk. 1856. MasuhrenMatz niem. al. MatzMasuhren, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, 177 mr. rozl. ; 112 mk. 1856. Musieli tu być polscy koloniści niegdyś. Masurenbruch niem. , ob. Mazurskie bagna. Masurhoefchen niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. Nordenbork; 1856 r. 21 mk. Masurmuehle niem. , ob. Mazur, młyn. Masutschen niem. al. Massutschen, wś, pow. darkiemski, st. p. Kleszczewo, 1856 r. 81 mk. , w tem 4 gburów. Masykwietyszki, ob. Massykwietyszki. Masza, zaśc. szl. nad jez. Niecześć, pow, trocki, 3 okr. polic, 30 w. od Trok. 1 dm. , 7 katol. Maszarfalwa węg. , ob. Niegrejew. Maszau niem. , ob. Maszewo. Maszcze, wś, pow. rowieński; w 1753 r. Sanguszko Lubomirskiemu sprzedał, Manszczenki, wś nad Dnieprem, dziś Chreszczatyk zwana, pow. czerkaski, odl. 10 w. od Tubolca; naprzeciwko M. na przeciwnym brze gu Dniepru leży mko Bubnów i wś Prochorówkaw gub. chersońskiej. M. leżą w uroczyszczu zwanem Sieliszcze; jest tu jezioro uważane za święte. Według podania Tatarzy kiedyś zbu rzyli ludne i bogate M. i cerkiew złupili. Obecną cerkiew z 1792 r. postawiono na miej scu dawnej. W 1740 r. było w M. 14 dm. ; obecnie do 400 mk. Br. CA. Maszczykowa, os. młyn. , pow. będziński, gm. Żarki, par. Przybynów, 1 dm. , 6 mk. , 30 mr. Maszellen niem. al. MatzMaschuth, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Jugnaten; 1856 r. 90 mk. , wiatrak. Maszelwethen niem. al. Tracken, folw, , pow. ragnecki, o 3 5 kil. od Ragnety, należy do dużych dóbr Tussainen. Maszen niem. al. JurgeDargen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma, 1856 r. 116 mk Maszenice, folw. , pow. inowrocławski, 6 dm. , 112 mk. , należy do dom. Głębokie. Maszerki 1. wś, pow. dzisieński, o 34 w. od Dzisny, 1 okr. polic, 5 dm. , 57 mk. 2. M. , os. karcz. , pow. dzisieński, o 23 w. od Dzisny, 1 okr. pol. , 1 dm. , 6 mk. żydów. Maszew, wś i folw. , pow. turecki, gm. Ostrów warcki, par. Jeziorsko, odl. od Turka 21 w. , od rz. Warty 2 w. Wś dm. 7 ob. Jeziorsko; folw. dm. 5, mk. 77. W 1827 r. było tu 16 dm. , 159 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 407 9. Folw. i wś M. rozl mr. 839 gr. orne i ogr. mr. 568, łąk mr. 13, past. mr. 236, nieuż. i place mr. 22, bud. mur. 4, z drzewa 7, płodozmian 5 i 6 polowy. Wś M. os. 21 z grun. mr. 22. Maszewo Wielkie i Małe, kol. , pow. płocki, . gm. i par. Brwilno, nad rz. Brzeźnicą w pobliżu Wisły. Mają 751 mk. , 71 os. , 85 dm. , z tych 5 mur. , powierzchni mr. 589 mr. 567 mr. ziemi ornej, 2 domy modlitwy jeden luterański, a drugi braci Morawskich, szkółka ewang. , browar, 2 olejarnie, wiatrak, 3 skle Massutschen Massowo Massowitz Maszelwethen Maszenice Maszerki Maszew Maszcze Maszau Maszarfalwa Masykwietyszki Masutschen Masurmuehle Masurhoefchen Masurenbruch Masuhren Masuchowken Masuchen Mastys Masty Mastupis Mastnówka Mastkówka Mastki Mastis Masten Mastbot Mastałtowicze Massyn Massyłowicze Massowitz Maszczykowa Maszen Maszniken Maszłuchy Maszkowska Wola Maszewo Maszewo Maszkowice Maszkowica Maszkowce Maszków Maszkienice Maszkiany py, szynk i karczma. Prócz tego do M. Wiel kiego należą dwie osady rząd. os. karcz. i os. młyn. wraz z młynem wodnym. Wś włośc. M. wraz z wsią Winiary nad Wisłą położona, ma 299 mk, , 33 os. włość. , 35 dm. , powierzchni 730 mr, 723 mr. gruntu orn. , We wsi znaj duje się karczma należąca do majoratu Biała. W 1827 r. M. wś rząd. miała 18 dm. , 119 mk. a M. kol. rząd. , 69 dm. , 545 mk. Os. M. po wstała z uwłaszczonych gruntów, rozl. mr. 91 grunta or. i ogr. mr. 88, past. mr. 2, nieuż. i place mr. , bud. z drzewa 7. Br. CL Maszewo, niem. Massau i Maschau, leśnictwo i pustkowie, pow. wejherowski, st. p. Chylonia, ob. Chylońskie pustki. Mi saki, wś i folw. , pow. lubelski, gm. i par. Wojciechów. W 1827 r. 33 dm. , 232 mk. , obecnie 42 dm. , 383 mk. i 1107 mr. ziemi włośc. Należy do dóbr Wojciechów. Tu się urodził Muczkowski, badacz dziejów uniwersytetu Jagiellońskiego. Maszkiany, wś włośc. nad jez. Wajonis, pow. święciański, 2 okr. pol. o 16 w. od Święcian, 4 dm. , 40 mk. kat. Maszkienice, , wś w pow. brzeskim, leżąca w równinie 209 m. npm. nad Złockim pot. uchodzącym z praw. brz. do Uszwicy, 3 kil. linii pow. od st. kol. żel. arcyks. Karola Lu dwika. Równinę zamyka w oddaleniu od płn. duży las sosnowy, a od wsch. bukowy. Liczy 1015 mk. rz. kat. przydzielonych do par. w Jadownikach podgórnych. Jest tutaj szkoła lu dowa 1klas. i kasa pożyczk. gm. z kapitałem 296 zł. w. a. Oddalenie od Brzeska wynosi 7, 5 kil. Pos. więk. dawniej hr. Wita Żeleń skiego, teraz Marfiewicza wynosi obszaru 140 roli, 12 łąk ogr. i past. i 19 mr. lasu; pos. mn. 765 roli, 112 łąk, 35 past. i 8 mr. lasu. M. graniczą na płn. ze Sterkowcem, na wsch. z Biadolinami i Perłą, na płd. z Wolą Dębiń ską a na zach. z Brzegowcem. Mac Maszków, wś nad rz. Dłubnią, pow. mie chowski, gm. i par. Iwanowice, leży w dolinie rz. Dłubni, posiada tartak i młyn, odl. 10 w. od Krakowa, o 22 w. od Miechowa. W 1827 r. wieś duch. , 26 dm. , 153 mk. M. był darowa ny przez Bolesława Wstydliwego klasztorowi ś. Andrzeja w Krakowie. W XV w. nie było tu łanów kmiecych, tylko 4ch zagrodników, karczma, młyn na strumieniu Minodze l folw. Ze wszystkich gruntów, prócz folw. , dziesięci na szła dla prebendy marchockiej w Krako wie. Dług. III, 333. Folw. M. rozl mr. 337 gr. orne i ogr. mr. 242, łąk mr. 7, pastw. mr. 67, zarośli mr. 2, nieuż. i place mr. 19, bud. mur. 3, z drzewa 16, jest młyn wodny, pokła dy kamienia wapiennego i budulcowego. Folw. ten poduchowny został przez rząd sprzedany za 23, 840 rs. Br. Ch. Maszkowce, wś, pow. słonimski, na wsch. od drogi ze Słonima do Wiązowca. Maszkowica, las, pow. uszycki, gm. Kosikowce, par. Sokule, należy do wsi Kosikowiec, własn. Bolesława Regulskiego. X. M. O. Maszkowice z Ernstdorfem, wś w pow. nowosądeckim, 2. 2 kil. od urzędu poczt. w Łącku. , leży na lew. brzegu Dunajca, wzdłuż uchodzącego do tej rzeki potoku i przy drodze ze Starego Sącza do Krościenka. Od Łącka prowadzi do tej wsi wąska skalista droga, przebywszy ją jednak wchodzi się na wysoką, bo 517 m. npm. , położoną równinę, którą wieś zajmuje, a która ma żyzne grunta wydające najwięcej grochu i prosa. Pierwotnie ojcowizna i gniazdo Zyndrama Maszkowskiego, sławnego wojownika z czasów Władysława Jagiełły, odznaczającego się talentem wodza pod Grunwaldem 1410 i Koronowem przeciw krzyżakom, była za Długosza Lib. benef. II, 522 własnością klasztoru sądeckiego i miała 17 łanów kmiecych prócz roli dworskiej praedium militare. Później wieś podupadła i była uważaną za przysiołek Łącka Morawski Sąd. II, 74 i 360; po zajęciu zaś dóbr klasztornych za Józefa II została rozszerzoną przez kolonią niemiecką Ernstdorf, a następnie sprzedaną. Obecnie jest własnością Sew. hr. Drohojewskiego. Liczy 750 mk. rz. kat. i ma kasę pożycz. gm. z kapit. 2923 zł. w. a. Obszar więk. pos. ma obszaru 66 roli, 5 łąk, 26 past. i 117 mr. lasu; pos. mn. 853 roli, 132 łąk, 436 past. i 371 mr. lasu. Ernstdorf nazywają także Wyrąbiskami, Gawronówką i Gorzkowem, leży na wsch. od wsi. M. graniczą na płn. z Czarnym potokiem, na zach. z Łąckiem a na wsch. z Jazowskiem. Maszkowice, wś i folw. , pow. łęczycki, gm. Leśmierz, par. Modlna, odl. od Łęczycy w. 13. Wś ma dm. 30. mk. 136; folw. dm. 5, mk. 50. W 1827 r. 20 dm. , 173 mk. Wspomina M. Lib. ben. Łaskiego t. II, 413, 14. Maszkowska Wola, ob. Maćkówka. Maszłuchy, ob. Maśluchy, Masina, wś i folw. pow. sochaczewski, gm. Seroki, par. Pawłowice. W 1827 r. 10 dm. , 79 mk. Maszniken niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Lesdehnen, 1856 r. 161 mk. Maszobel, zaśc. szl. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 57 w, od Wilna, 2 dm. , 23 mk. katol. Maszów Średni, wś i folw. , M. Mały i M. Szlachta, folw. , powiat krasnostawski, gm. Rudnik, par. Płonka, odl. 14 w. od Krasnegostawu a 10 w. od rz. Wieprza. W 1827 r. wś rząd. 38 dm. , 307 mk. Folw. M. Średni z nomenklaturą Wyszpolszczyzna, wsiami M. Sredni, Majdan Łuczyński i Majdan Urszulin rozl. mr. 603 gr. orne i ogr. mr. 418, łąk mr. 47, past. mr. 67, lasu mr. 50, nieuż. i place mr. 11, bud. mur. 1, z drzewa 10. Wś M. Śre Maszów Maszobel Maszówka Maszów Maszrimmen Masztajcie Masztarki Maszty Maszuki Maszurmathen Maszuth Maszuthen Maszutkina Maszwillen Maszwitz Maszyce Maszycze Maszyrowa Matachin Matahów Matahowiec Matajcie Matakinie dni os. 15, z grun. mr. 113; wś Majdan Łuczyński os. 8, z grun. mr. 90; wś Majdan Ur szulin os. 7, z grun. mr. 80. Folw. M. lit. C. z wsiami M. Mały i Majdan Borowski rozl. mr. 249 gr. orne i ogr. mr. 171, łąk mr. 23, past. mr. 8, lasu mr. 43, nieuż. i place mr. 4, bud. z drzewa 12. Wś M. Mały os. 3, z grun. mr. 20; wś Majdan Borowski os. 11, z grun. mr. 93. Fol. M. lit. B. z wsią Majdan Kobylański rozl. mr. 441 gr. orne i ogr. mr. 308, łąk mr. 20, lasu mr. 90, zarośli mr. 20, nieuż. i place mr. 3. Wś Majdan Kobylański os. 15, z grun. mr. 214. A, Fal. i Br. Ch. Maszów, wś, pow. radomyski, leży na wyniosłym brzegu doliny Prypeci, odl. 3 w. od Krasna; ma 345 mk. Była tu niegdyś cerkiew paraf. , dziś przeniesiona bliżej rzeki na obszar wsi Krasno. Maszówka, potok, powstaje w obsz. gm. Wisłoka wielkiego, w pow. sanockim, na połudn. zach. stoku działu górskiego, Bukowicą zwanego; płynie na południe z początku przez las, potem przez łąki wisłockie, dolinką, nad którą od wsch. wznosi się lesisty Koziniec 642 m. , a od zach. Kiczórka 621 m. i zle wa swe wody z pr. brz. do Osławicy, prawego dopływu Wisłoka. Długość biegu wynosi 3 kil. i pół. Nad źródłami tego potoku wznosi się szczyt Żebracze 678 m. . Ujście leży na 499 m. npm. Br. G. Maszrimmen niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Joneiten; 21 włók ziemi, szkoła, 121 mk. 1856. Masztajcie, wś i folw. , pow. władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki. Odl. 40 w. od Władysławowa, ma 17 dm. , 224 mieszk. , w 1827 r. 13 dm. , 158 mk. Folw. M. należy do dóbr Giełgudyszki dolne ob. Masztalerze, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopol. Odl. 39 w. od Kalwaryi, ma 30 dm. 377 mk. , w 1927 r. wś rząd. , 18 dm. , 146 mk. ob. Krakopol. Br. Ch. Masztarki 1. wś nad rz. Gulidówką, pow. dzisieński, o 64 w. od Dzisny, 2 okr. polic, 4 dm. , 35 mk. kat. 2. M. ; wś, pow. dzisieński, gm. Postawy, dusz 10, własność Dłużniewskich. Maszty, niem, Masten al. Mast, wś, pow. jańsborski, st. p. Jańsbork. W 1856 r. 104 mk. Zygfryd Flach v. Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje Maciejowi Rogali i Marcinowi 10 włók pod Kumielskiem i Liskami na prawie magd. Dan w Piszu r. 1471. ob. Kętrz. O ludności pols. w Prusiech, str. 433. Maszuki, ob. Moszuki Maszurmathen niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Willkischken; 1856 r. 108 mk. MaszuthMatz niem. , ob. Maszelln. Maszuthen niem. , ob. Masutchen. Maszutkina, wś, pow. suwalski, gm. Kadaryszki. Odl 32 w. od. Suwałk, ma 14 dm. , 270 mk. Maszwillen niem. , wś, pow. ragnecki, stacya pocz. Szillen; 1120 mr. rozl. , 153 mk. 1856. Maszwitz niem. , część wsi Plohe, pow. strzeliński. Maszyce, wś, pow. olkuski, gm. Cianowice, par. Smardzowice. W malowniczej okolicy w pobliżu Ojcowa i Korzkwi. W 1827 r. 9 dm. , 73 mk, , obecnie 222 mk. , z tych 28 umie czytać i pisać. Należała do dóbr Korzkiew. Na gruntach wsi M. znajduje się ja skinia w miejscowości Lisiejamy, badana przez G. Ossowskiego Wszechświat 1883 r. 45. F. Sul Maszycze, okolica w pow. słuckim, o 10 w. na płd. od Słucka, ma os. 65, w miejsco wości równej, w glebie dobrej. Al Jel, Maszynki, os. szlach. , pow. wiłkomierski, par. Truszkańska. Maszyrowa, kol, pow. bałcki, par. Krzywe jezioro. R. 1868 miała 75 dm. Matachin, szczyt w paśmie górskim Żełemiance, na wsch granicy, gm. Tuchli, w pow. stryjskim, pod 41 14 5 wsch. dług. g. F. , a 48 55 10 płn. sz. g. Od wschodu spły wają wody do Brzazy, a od płd. zach. do Sechły. Na płn. zach. wznosi się szczyt Kindrat 1158 m. , na płd. Daszkowiec 1128 m. , a na płn. Ubicz 879 m. . Wznies. M. wynosi 1220 m. Br. G. Matahów, al. Matachow, mylnie Małahów, pasmo górskie, lesiste, będące płn. zach. prze dłużeniem Ihrowiszcza ob. , wychodzące ze szczytu Wysokiej 1808 m i ciągnące się na przestrzeni 7 kil. aż do doliny rzeki Łomnicy. Od płn. wsch. płynie równolegle do jego grzbietu pot. Kuźmieniec ob. , zabierając z płn. wsch. stoczystości jego liczne strugi. Południowo zachodni stok, lesisty zwie się Matahiwczykiem mylnie Małahiwczyk i wysyła swe wody wprost do Łomnicy; między nimi największy pot. Jałe ob. Wśród tego lasu wystrzela skalisty czubek bezimienny, 1422 m. wysoki. W grzbiecie M. szczyt bezimien ny 1672 m. Br. G. Matahowiec, góra na płn. wsch. od Tuch li, w pow. stryjskim, pod 41 9 25 wsch. dług. g. F. , a 48 55 płn. sz. g. , nad prawym brzegiem Oporu; u płd. stóp płynie potok Sechła. Wzn. 729 m. Br. G. Matajcie 1. dwór pryw. , pow. szawelski, o 52 w. od Szawel. 2. M. , dwór, pow. rossieński, par. girdyska, własność Gobiaty. 3. M. , wś, pow. rossieński, par. szwekszniańska. 4. M. , wś. , pow. rossieński, par. wewirżańska. 5. M. , ob. Dyrwiany. Matakinie, zaść. rząd. , nad pot. Podubin Maszów ki, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 40 w. od Wilna, 5 dm. 22 mk. kat. Malaków, ob. Mstów. Matalujnie, dawna dzierżawa królewska, w daw. pow. wileńskim. Ob. T. V, str. 338. Matałańce, wś włość. nad jeziorem, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 60 w. od Wilna, 5 dm. , 65 mk. kat. Motały, wś, pow. węgrowski, gm. Łochów, par. Kamionna. W 1827 r. 13 dm. , 64 mk. Obecnie 16 dm. , 226 mk. , 282 mr. Matare, rzeczka podgórska, spływa z płd. stoku grzbietu górskiego Obczyny Feredena, 1229 m. , w obsz. gm. Sadowy, w pow. kimpaluńskim, przepływa łąki Sadowskie i na zach. krańcu tejże wsi uchodzi do Sadowy z lewego brz. Od zach. wznosi się nad doliną tej rzeczki góra Patuli 957 m. , a od wsch. Runculetu 1059 m. . Długość biegu wynosi 3 kil. Mataszki 1 zaść. pryw. nad rz. Dobryłówką, pow. dzisieński, o 48 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 3 dm. , 25 mk. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Zaleś, dusz 36. Mataszowce, ob. Matyaszowe, Mataszówka, wś, pow. kijowski, o 20 w. od Wasylkowa, o 18 w. od Trypola. Gorzelnia parowa, własność L. Modzelewskiego, 13 robotn. , 15025 wiader spirytusu 1881. Matawa, część Zarzecza, powiat nadwórniański. Matcze, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm, Horodło. Posiada cerkiew par. pounicką i szkołę początkową. W 1827 r. było tu 65 dm. , 440 mk. Była to posiadłość duchowna, mająca 1400 mr. obszaru; po przejściu na własność rządu sprzedana w 1881 r. za 66, 000 rs. Matczyce, wś włość. , pow. wilejski, o 15 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 6 dm. , 38 mk. prawosł. Matczyn, wś i folw. , pow. lubelski, gm. Bełżyce, par. Matczyn. Posiada kościół par. drewniany z XVII w. dom schronienia dla starców i kalek. W 1827 r. było tu 22 dm. 115 mk. Kościół tutejszy erygował 1605 r. Krzysztof Ziemacki dziedzic. W 1664 r. dziedzic Pszonka Andrzej wystarał się o urządzenie parafii. Obecny drewniany, odnowiony w 1854 r. M. par. dek. lubelski 928 dusz. Dobra M. składają się z folw. M. , Wojcieszyn i Jadwinin z wsią Matczyn. Rozległe m. 1145; folw. M. grunta or. i ogr. mr. 351, łąk m. 40, lasu m. 207, nieuż. i place m. 18, razem m. 607, bud. z drzewa 18, płodozmian 9 i 12 polowy; folw. Wojcieszyn, grunta orn. i ogr. 377, łąk m. 1, nieuż. i place mr. 6, razem m. 384, bud. z drzewa 7, płodozmian 9o polowy; folw. Jadwinin grunta orne i ogr. m. 152, nieuż. i place m. 2, razem m. 152, bud. z drzewa 4. Płodozmian 10polowy. Wieś M. osad 17 z gruntem mr. 157. Br. Ch. Matczyne niem. Muttersee jezioro w pow. suskim o 1 milę od Susza. Nad Jeziorem leży wś Grazymowo. MateVagas, ob. Matyowce, Matejkany, wś włość. nad rz. Wersoką, i folw. prywatny, pow. lidzki 5 okr. pol. , od Lidy o w. 38, od Ejszyszek 2 w. , 5 dm. , 36 mk. kat. Matejki, wś nad Bugiem, z prawego brzegu, pow. sokołowski, gm. i par. Sterdyń. Leży o 1 w. na płd. od Błałobrzeg, w lesistej i podmokłej nizinie. W 1827 r. było tu 5 dm. , 33 mk. Obecnie 9 dm. , 66 mk. Według pomiaru z 1844 r. było tu ziemi orn. 133 mr. , łąk 56 mr. , ogr, 246 pręt. , pastw. 61 mr. , lasu sosn. 17 mr. , lasu brzoz, i olsz. 26 mr. , zarośli 56 mr. , bagien 151 pr. , wody 2 mr. 160 pr. , drogi i nieuż. 13 mr. 35 pr. , piasków 15 mr. , pod budynkami 109 pr. Razem 383 mr. , 177 pr. Folw. M. rozl. mr. 199; grunta orne mr. 4, łąk mr. 41, pastw. mr. 4, lasu mr. 115, zarośli mr. 12, nieużyt. i place m. 23; bud. z drzewa 2; folw. ten w r. 1873 oddzielony od dóbr Łazów Matejki 1. zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. 14 w. od Trok, 1 dm. , 13 mk. kat. 2. M. , wś, pow. rossieński, paraf. kielmeńska. Matejkowo, ob. Matwijkow. . Matejóc, ob. Maciejowce, Matejów rus. , ob. Madejów. Matejuny, os. szlach. , pow. wiłkomierski, par. Traszkuny. Matelsko, ob. Medelzen. Mateniówka pow. rzeszowski. Ob. Lubenia. Mater niem. , leśnictwo, pow. szczycieński, st. p. Szymany. Fr. Materka, os. , pow. olkuski, gm. i paraf, Sławków, Materka, zaśc. rząd nad rz. Niemen, pow. trocki, 4 okr. adm. , 84 w. od Trok, 2 dm. , 5 mk. 3 praw. 2 kat. Materki, pot. , ob. Elidzie, Matern 1. wś rząd. , hasenpocki, par. Grobin. 2. M. , folw, , pow. goldyngeński, należy do dóbr Edwalen ob. Materna, al. Maternia, niem. Maliern al. Matern, dobra z koś. par. , pow. gdański, o l 1 2 mili odl, st. p. Oliwa, 6 kil. odl. Obszar tych dóbr wynosi 566 3 ha. , mianowicie zajmują ogr. i rola orn. 454, 36, łąki 19, 57, pastw. 23, 44, bór 43, 4, nieuż. 25, 53, czysty dochód z gruntu szacują na 3491 mrk. Prócz wymienionych co dopiero dóbr należy do M. jeszcze karczma Goldkrug, probostwo, 1 gbur. i 2 zagrody. Mk. było w 1869 r. 181, katol. 166, ew. 15, dm. mieszk. 16. Paraf. ew. jest Gdańsk w skład tutejszej parafa kat. wchodzą następ. wioski M. 181 dusz, Bysewo 380, Czaple 148, Goldkrug czyli Karczem Matare Mataszki Mataszowce Mataszówka Matawa Mataków Matałańce Matcze Matczyce Matczyne Mate Matejkany Matejkowo Matejóc Matejów Matejuny Matelsko Mateniówka Materka Materki Matern Matalujnie ki 33, Klukowo 426, Kokoszki 170, Wysoki Kiełpin 131, M. Kiełpin 96; Matęblowo 9, Jasień al. Nynkowy 204, Smęgorzyn 95, Banino 157, Barniewice 21. Ob. szematyzm dyec. z r. 1867. Liczba dusz wynosiła 2074, liczba komunikantów 244. Do tutejszej szkoły katol. uczęszczało 63 dzieci, między których są już wliczone dzieci z Kokoszek i M. Kiełpina; druga kat. szkoła jest w Klukowie z 95 dzieci. Prócz tego zwiedzało 15 kat. dz. ew. szk. w Sidlicach, 13 w Sulminie, 10 w Leźnie. Przy kośc. w M. jest oddawna bractwo trzeźwości. Że M. jest prastarą osadą, świadczy znalezione tam cmentarzysko, w południowej stronie wsi o 1 1 2 kil. Na niewielkich dwóch wzgórzach piaszczystych, oddzielonych płytkim wąwozem, na prawo od drogi wiodącej do Kiełpinka, natrafiono przypadkowo na groby skrzynkowe, z których miejscowy proboszcz kś. Herthl ocalił i przechował jedną urnę, pokrywę od drugiej urny i zausznice z drutu bronzowego. Gdy Godfryd Ossowski r. 1877 badał to cmentarzysko, znalazł tam jeszcze dwa groby skrzynkowe. W jednym z nich było urn ośm, a w drugim siedm. Z pomiędzy tych urn jedenaście było twarzowych. Wszystkie przedmioty, tam znalezione, znajdują się z muzeum towarz. nauk. w Toruniu. M. była dawniej własnością cystersów oliwskich, którym ją był darował ks. pomorski Sulisław zaraz przy założeniu klasztoru 1170 r. Tak donosi Borek w Echo sepulcralis. II, str. 207. W dok. erekcyjnym M. nie jest jednak wymieniona, być może, że się ukrywa pod jedną z tam zachodzacych wiosek, a kś. Kujot sądzi, że nią jest wieś Choyno, wymieniona w przywileju z 1283 r, bo ta osada leżała 1342 na terytoryum Kokoszek, wsi w pobliżu Materny leżącej. Ob. Perblach Pom. Urk. Buch. str. 312 w przypisku. Patron kościoła św. Maternus dał jej dzisiejszą nazwę. Wizyt. bisk. Rozdrażewskiego 1581 1600 z 1582 r. donosi, że w M. był kościół Bożego Ciała, cały murowany z kamieni i cmentarz ogrodzony, proboszcza nie było tam podówczas, bo opat oliwski patron kościoła, biskupowi żadnego nie prezentował od 15 lat i przysyłał jednak co niedziela braciszka do odpraw. nabożeństwa. Do probostwa należały 4 włóki; Ob. str. 18. Na innem miejscu donosi taż sama wizytacya str. 172 że gdy wizytator biskupi, ks. kanonik Wolicki 1583 r. znów dotąd przybył, właśnie w dzień św. ap. Mateusza, zastał jako proboszcza o. Bernarda, z zakonu Premonstratensów; sołtysem był Szymon Schwedt. Do kościoła należał dom, za który płacono rocznie 3 grzywny czynszu; wsi paraf. było 20; mieszkali jednak w nich i lutrzy; mesznego pobierał proboszcz 3 1 2 łasztów. Podczas wojnyj gdańskiej za Batorego został tutejszy kościoł całkiem zrabowany. Patronem kościoła był św. Maternus, od którego ta wieś wzięła później swą nazwę. Z wizytacyi bisk. Madalińskiego, 1681 1691, spisanej w 1686 i 1687 r. , dowiadujemy się nadto, że w M. był kościół murowany św. Walentego; ściany były bielone, w kośc. stał jeden ołtarz, po prawej stronie była zakrystya także murowana; na dachu z dachówki stała mała wieżyczka, deszczułkami kryta bez dzwonu. Do probostwa należały 4 włóki; za dom z ogrodem pobierała kasa kościelna rocznie 12 flor. Do parafii były podówczas następ. wsie przyłączone Maternia, Klukowo, Kokoszki, Czaple, Smogorzyn, Bysowo, Banino, Wysoki Kiełpin, Mały Kiełpin, Nenkowy, Leszno i Bassenhaff; z nich pobierał probosz meszne; ale i luteranie mieszkali już w tych wsiach. Zabudowania proboszczowskie znalazł wizytator w dobrym stanie, tak samo szkołę wraz z ogrodem. Na pensyą nauczyciela składali się parafialnie, każdy, gbur dostarczał 1 4 korca żyta, a ze skarbony kościelnej pobierał nauczyciel jeszcze 2 flor. rocznie. Ob. str. 56 57. Z Echo sepulchralis przez proboszcza Borckar. 1775 napisanego, zasługują jeszcze na wzmiankę następ. szczegóły Do paraf. tutejszej należały tedy Kokoszki, Materna, Smęgorzyn, Kiełpinko, Banino, Nenkowy, Kiełpino Większe, Czaple, Bysewo, Szyperya Wolecka, Klukowo, Jakubowo i Karczemki. Z administratorów paraf. wylioza Borck następ. 1627 r. Michał Danus, 1716 r. O. Bernard Łaszewski, później opat w Andrzejewie, 1729 r. O. Jan z klasztoru oliwskiego; 1732 r. kś. Edmund Schlesiger z Oliwy, 1735 r. Jan Roheweder, przeor potem oliwski; 1738 r. znów Edmund Schlesiger, 1749 r. O. Bernard Mateblewski, z Warmii, z Olsztyna pochodzący; 1750 r. O. Izydor Tokarzewski, doktór św. teologii, potem opat pelpliński ob. str. 206 210. Gdy 1772 r. nastąpiła sekularyzacya dóbr duchownych przez rząd pruski, uległa i M. konfiskacie. Kompetencyą, wynoszącą 50 pr. dochodu, obliczono tedy na 137 tal. 62 gr. 15 fen. tę rząd zobowiązał się wyplacać opatowi; W 1807 r. odstąpił rząd te dobra miastu Gdańsku, które je później puściło w wieczystą dzierżawę. Ob. Kretschmer Gesch. der Kloster in Pomerellen, Danzig 1847, str. 142. O obrazie św. Walentego w Materni, tak pisze kś. Fankidejski Kiedy w XVI w. panowała u nas reformacya, nikt nic nie wiedział o czci ku. św. Walentemu w M. Kościół tutejszy, przez długi czas zaniedbany, nosił tytuł Bożego Ciała, za patrona miał świętego Materna. Dopiero w następnym XVII stuleciu, kiedy znowu u nas się rozbudziło katolickie życie, cześć św. Walentego stała się głośną w Ma Materne Matshaus ternie. Odtąd także i o obrazie tego sławnego patrona donoszą kościelne akta, że powszech nie czczony był jako łaskawy. Odpust św. Walentego odbywał się z wielkim udziałem wiernych w sam dzień 14 lutego. O terazniejszym stanie rzeczy donosi ks. probosz Herthl; Obraz stary św. W. , malowany na drzewie istnieje jeszcze w ołtarzu, ale nikt już nie wie, żeby był łaskawy. Przez wiele lat nawet osobnego odpustu św. Walentego tu nie było, aż dopiero przed 12 laty postarano się o tako wy ze Rzymu. Lud teraz dość licznie przycho dzi na odpusty, do komunii św. przystępuję zwykle około 200 osób. Wotów srebrnych przy obrazie żadnych nie ma. Ob. Cudowne obrazy i miejsca w dyec. chełmińskiej, str. 235 236. Kś. Fr. Materne, ob. Materny. Maternhof, niem. dobra ryc, do których należą także pertynencye we wsi Jungferndorf, pow. królewiecki, st. p. i kol. żel. Kró lewiec o 9, 5 kil. odl. Mają obszaru 219, 90 ha. ; i to 123, 90 roli orn. i ogr. 74, 10 łąk; 18, 80 pastw. , 3 nieuż. Czysty dochód z gruntów 4608 mrk. Właśc. jest kupiec O. Tinschmann. M. liczy się do dużych posiadłości, gdyż po datek od gruntu i budynków wynosi więcej jak 225 mrk. Kś. Fr. Maternhoefen niem. dobra rycer. pow. świętosiekierski, st. p. Brunsberg, o 5, 5 kil. odl. Mają obszaru 179 ha; mianowicie 139 roorn. i ogr. , 15 łąk, 4 pastw, 17 boru, 4 nieuż; czysty dochód z gruntu wynosi 2736 mrk. Własność spadkobierców Mossnera. M. leży 3 4 mili od kol. żel. tczewskokrólewieckiej; 1856 r. 50 mk. Kś. Fr. Maternówka, kilka chat pod lasem, na zachód od wsi Lubeni, pow. rzeszowski. Materny, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów. Odl. 9 w. od Władysławowa, mają 18 dm. , 200 mk. W 1827 r. wś rząd. 14 dm. 117 mk. Maternowszczyzna, folw. i zaść, pow. nowogrodzki, w okolicy pomiędzy Stołowiczami i Horodyszczem, w glebie dobrej. AL Jel. Materschobensee niem. ob. Sasek Duży, pow. szczycieński. Fr. Materska, ob. Maciurska. Mateszańce, wś nad rz. Niemnem, pow. trocki, 3 okr. pol, 72 w. od Trok, 18 dm. 87 mk. kat. Mateuszek niem. , dobra, pow. szczycień ski, st. p. Szymonka, o 4 kil. odl. Zawierają 123, 83 ha. roli orn. i ogr. 127, 66 łąk; 25, 53 torfisk, 76, 60 pastw. 15, 32 boru, 7 66 nieuż. , razem 376, 60; czysty dochód z gruntów około 2500 mrk. 1856 r. 49 mk. Kś. Fr. Mateuszki al. Białygrąd ob. , pow. szczycieński, okr. urzędu stanu cywilnego Puzary Wilhelmsthal. Mateuszówka, pow. makowski, gm. Sypniewo, par. Nowawieś. Mateuszówka 1. część Dobropola i folw. , pow. buczacki. 2 M. , gajówka na obszarze dwors. Horodyszcza, pow. tarnopolski. Matęblewo, niem. Matenblewo, leśnic. rząd. , pow. gdański, st. p. Langfuhr, par. Oliwa, szkoła Brentowo, obejmuje 4228 mr. Mathaeocz węg. , ob. Maciejowce. Mathelsdorf niem. , oh. Machalowce. Mathesdorf niem. , wś kolon. , pow. bytomski, par. kat. Zabrze, poczta Gliwice. W 1845 r. 20 dm. , 130 mk. katol. Mathesthal niem. , mylnie Mathesdorf zwaną, wś kolon. , pow. rybnicki, o 1 5 8 mili od Rybnika poczta Sohrau, par. Woszczyce, 10 dm. Matheussek niem. , ob. Mateuszek. Mathiashof niem. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Korsze; 55 mk. 1856. Mathildenhoehe, folw. , pow. wyrzyski, 3 dm. , 43 mk. należy do dom. Wyrza. Mathildenhof, folw. , pow. krotoszyński, 1 dm. , 33 mk. ; należy do księs. krotoszyńskiego. Mathildenhof 1. niem. , dobra, pow. licbarski, st. p. Rogoźno. 2. M. niem. , wybudowanie, pow. łecki, st. p. Ełk. 3. M. niem. , dobra, pow. reszelski, st. p. Bergenthal. 1856 r. 19 mk. 4. M. niem. , dobra, pow. braniewski, st. p. Braniewo. 5. M. niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Kiszpork, 60 mk. 1856. 5. M. niem. , ob. Krzywki, pow. suski. Mathildenmuehle, młyn, pow. wyrzyski, ob. Broniewo. Mathisdorf dok. , ob. Maciejów i Matzdorf Matholischken niem. al. Nathalwethen, wś pow. piłkalski, st. pocz. Schillehnen, 42 mk. 1856. Matshaus, ob. Matyaszowce. Mathia. .. .. nazwy tak się rozpoczynające ob. pod Matya. Matiekhowitz dok. , ob. Maciejkowice. Matieyowkiers dok. , ob. Maciowakierz. . Matiiwci rus. , ob. Matyjowce. Matiszowa, wś w hr. szaryskiem Węg. , niedaleko rz. Popradu, kościół paraf. gr. kat. , lasy, 606 mr. Matiuki 1. wś, pow. dzisieński, gm. czereska, dusz 34. 2. M. , dwie wsie, pow. dzisieński, gm. miorska, dusz 27 i 3. Matiusze, wś nad rz. Rastawicą, pow. wasylkowski, odl. 4 w. od Truszek a 5 w. od Szamajówki. Ma 1701 mk. 1600 prawosł. , 88 katol. , 13 żyd. , cerkiew drewnianą ś. Michała istniejącą już zdawna. Według wizyt cerkie wnych z 1740 r. już wtedy była uważaną za dawno istniejącą; wieś sama miała wtedy 20 dm. i 200 mk. Br. Ch. Matka, góra, ob. EmmoMäggi. Matkąjcie, dobra, pow. szawelski, par, sza Mathildenhoehe Mathiashof Matheussek Mathesthal Mathesdorf Mathelsdorf Mathaeocz Matęblewo Mateuszówka Mateuszki Mathildenhof Mathildenmuehle Mathisdorf Matholischken Matiekhowitz Matieyowkiers Matiiwci Matiszowa Matiuki Matiusze Matka Matkąjcie Materne Mateuszek Mateszańce Materska Materschobensee Maternowszczyzna Maternówka Maternhoefen Maternhof Materne Matlak Matlaki Matlawa Matłak Matławka Matnówka Matonka Matora Matoszki Matowszczyzna Matra wlańskm, 11 włók ziemi, niegdyś Cytowiczów, dziś Milwidowej. J. G. Matków po rus. Matkiw z Machnatem i Iwaszkowcami, wś w pow. turczańskim, 30 kil. na płd. płd. wsch. od Turki, 20 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Boryni, 5 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt w Wysocku wyżnem. Na zach. leżą Krywka i Husne niźne, na płn. zach. i płn. Wysocko wyżne, na wsch. Krasne, Smorze wyżne i Karlsdorf dwie ostatnie miej scowości w pow. stryjskim, na płd. Węgry. Wzdłuż granicy węgierskiej ciągnie się Be skid ze szczytem Płaj, 836 m. wys. Środkiem obszaru płynie Stryj. Wchodzi tu z Karlsdorfu i płynie zrazu na płn. zach. , potem na płn. , w płn. stronie obszaru skręca na zach. , potem na płn. , w końcu znowu na zach. i wchodzi do Wysocka wyżnego. Z obu boków zasilają go liczne strugi. Z tych wymieniamy od praw. brz. Krzemieniankę, Rudawiec, Kraśniankę płynącą od płn. wsch. z Krasnego, na płd. zach. a potem na zach. , i zasiloną w obrębie wsi od praw. brz. pot. Mochnatem, nastającym w płn. stronie obszaru, a płynącym na płd. Na lew. brz. Stryja leżą w płd. stronie przy gra nicy węgierskiej Iwaszkowce ob. t. III, str. 323, a w stronie płn. Matków z przysiołkami Bagno po rus. Bahno, Brzeg po rus. Berih, Michałówka po rus. Michaliwka i Wierzch po rus. Werch. Na praw. brz. Stryja zajmu je stronę płn. wsch. Mochnate z przysiołkami Horisznej Koneć, Poriczyna, Zakutyna i z dwo rem Podkiczera. Na praw. brz. Stryja wzno szą się od płd. ku płn. Prutucz werch 1000 m. , Zdjary, Pohar, Berdocko 792 m. , znak triang. , na lew. brz. . Serakiczera 922 m. , Brdo 846 m. , Kaminia 778 m. . Własn. więk. ma roli or. 1507, łąk i ogr. 43, past. 56, lasu 2545 mr, . wł. mn. roli or. 2932, łąk i ogr. 655, past. 1045 mr. W r. 1880 było mieszkań ców w M. 836 4 obrz. rz. kat. reszta gr. kat. w Iwaszkowcach mk. 256 obrz. gr. kat. , w Mochnatem 538 w gm. , 8 na obsz, dwor. 2 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rz. kat. dla wszystkich miejscowości w Turce, gr. kat. dla M. i Iwaszkowiec w Krywce, dla Mochnatego w Krasnem. Cerkwie są we wszystkich 3ch miejscowościach; w M. szkoła ludowa nie etatowa. Cerkiew w Mochnatem wystawiono w r. 1870 do 1878, malarz Szymon Gliński ozdobił ją pięknem malowidłem, poświęcił zaś dziekan Roman Pasiczyński. Ludność wszyst kich tych osad należy do górskiego rodu Bojków. Lu. Dz. Matkowce, Mat kowce zapewne Maćkowce, wś, pow. płoskirowski. Mieszkają tu osadnicy mazurscy. Matkowszczyzna 1. folw. na obsz. dwor. Turzego, pow. staromiejski. 2. M. , część Ladzkiego koło Tyśmienicy, pow. tłumacki. Matlak al. Plewnina na m. hydr. , rz. ma jąca początek w pow. kolneńskim pod wsią Romany; płynie ku wsch. przez wsie Wilamowo, Glinki, wchodzi w pow. szczuczyński, płynie przez Słucz, Radziłowo, i zaraz poniżej te go mczka wpada z praw. brz. do Wissy. Dłu ga 12 wiorst. Pod Radziłowem przyjmuje z praw. brzegu Kubrzankę. J. Bliz. Matlaki, część Wysocka wyżnego, pow. turczański. Matlawa, część m. pow. Dobromila, Matłak al, Matłak, wś nad rz. Krywulką, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. 21 w. od Suwałk. Ma 15 dm. , 97 mk. Matławka, wś i folw. nad rz. Leponą, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wierzbołów, odl. 23 w. od Wyłkowyszek. Leży na samej granicy od Prus. W 1827 r. wś rząd. 13 dm. , 110 mk. ; obecnie wś ma 19 dm. , 168 mk. ; folw. 4 dm. , 74 mk. Starostwo niegrodowe matlawskie al. Uzbole, leżało w wojew. trockiem, pow. kowieńskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1771 zaliczały się do niego dobra Matławka, zwane także Uzbole i wsie Romejki i Kurpiki. W r. 1771 posiadał je Podlecki, podstoli łomżyński, opłacając z niego kwarty złp. 374 gr. 26, a hyberny złp. 190. Br. Ch. Matnówka, pot. nastaje w obr. gm. Soboniowic, w pow. wielickim; płynie na północny wsch. przez obszar Soboniowic i Barycza, tutaj wygina się na płn. , tworzy w dalszym swym biegu granicę wsch. Kosocic, a wypłynąwszy na obszar Rząki, podąża w kierunku płn. wsch. i na obszarze Bierzanowa zlewa swe wody do Srawy, prawego dopływu Wisły. Długość biegu 6 1 2 kil. Br. G. Matonka, wś, pow. dzisieński, gm. łucka, dusz 40. Matora, jez. w pow. lidzkim, na granicy gub. grodzieńskiej, śród obszernych lasów, roz ległe 120 1 2 dzies. Brzegi błotniste, w niewielu miejscach tylko dostępne. W. S. Matusika, folw. nad rz. Możą, dopływem lewym Bobra, w płd. wsch. stronie pow. borysowskiego, okr. polic. 1szy chołopienicki, przy drożynie wiodącej ze wsi Możan do No wej Słobody; miejscowość odludna, nizinna, poleska. A. Jel. Matoszki, wś, pow. dzisieński, gm. Zaleś, dusz 36. Matów, nad pot. Kurbów, przyległość Humnisk, w pow. trębowelskim, leży na granicy gub. wołyńskiej. Matowszczyzna, zaśc. szl. , pow. oszmiański, 1 okr. pol. , o 14 w. od Oszmiany, 1 dm. , 13 mk. kat. Matra, pasmo gór Karpackich na Węgrzech, na zach. od Jager Erlau, między górami Karanckiemi a Pikowemi, równoległe do Tatr, bardzo ciekawy łańcuch trachitowy, spadający Matków Matkowce Matkowszczyzna Matków Matuzówka Matwicha Mattlauken Mattsdorf Mattugowen Matujzy Matukiszki Matulen Matulewo Matuliszki Matułowa Matusiańce Matusiów młyn Matusów Matusówka Matusy Matuszkowiec Matuszyszki Matrenki Mattenblewo Matr ga Matrenki bezpośrednio na wielką równinę węgierską i dla tego pod względem wysokości przeceniany. Najwyższy szczyt Daszko Adlerberg ma 910 m. wysokości i blisko 100 m. głęboki wygasły krater. Wstrząśnienia ziemi nie są tu rzadkością Ob. Karpaty, t. III, 8562. Matrenki, wś, pow, mozyrski, o milę na płd. od Mozyrza, w gm. michałkowskiej, 34 os. , położenie faliste i lesiste. A. Jel. Matręga, niem. MatrenyaMühle, młyn, pow. bukowski, 4 dm, 36 mk. , należy do olędrów Sępolno. Matschkau niem. , ob. Macki Mattenblewo niem. , ob. Matęblewo, Mattendorf niem. , ob. Matyjojce. Matteningken niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Didlacken. 1856 r. 225 mk. Kś. Fr. MatterSee niem. , jez. ob. Sasek Mały. Mattern niem. , ob. Materna. Matterningken niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. p. Krupiszki, obszar wynosi 547 mr. 1856 r. 72 mk. Kś. F. Matternischken niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Pillupönen. 1856 r. 92 mk. Mattheisvorwerk niem. , ob. Maciej, Mattischkehmen 1. niem. , karczma, pow. gąbiński, st. poczt. Trakieny. 2. M niem. , dobra, pow. gąbiński, st. p. Trakieny, o 7 kil. odl, obszar wynosi 478, 50 ha. , między tymi zajmują łąki 37, 60, rola or. i ogr. 421, 50, past. 6, 90, nieuż. 9, wody 3, 50 ha. , czysty dochód z gruntów 5902 mrk. Właścicielem jest skarb; w miejscu jest cegielnia parowa. 1856 r. 188 mk. Ks. Fr. Mattischken niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. p. Ragneta, ma obszaru 809 mr. 1856 r. 83 mk. Mattkuln, wś, pow. tukumski w Kurlandyi, par. Zabeln. Należą Karkeln i Tojatten. Mattlauken niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. stołupiański, st. p. Pillupönen. 1856 r. 59 mk. Mattsdorf niem. , ob. Maciejowce. Mattugowen al. Balamutowen niem. , ob. Bałamutowo. Matujzy, wś włośc. nad rz. Wersoką, pow. lidzki, 5 okr. polic, od Lidy o 51 w. , od Ejszyszek 15, dm. 18, mk. kat. 81, star. 9. Matuki 1. zaśc, pow. wileński, 2 okr. , o 54 w. od Wilna, 3 dm. , 20 mk. 2. M. , wś włośc, nad jez. Sacyajcis, ma 5 dm. . 37 mk. katol. Matukiszki, zaśc. szl. nad jez. Naruciany, pow. trocki, 1 okr. pol. , 15 w. od Trok, 2 dm. , 15 mk. katol. Matule, wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. 25 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 68 mk. Ob. Giełgudyszki Dolne. Matulen dok. , ob. Mothalen. Matulewo al. Francyanowo, zaśc. , pow. dzisieński, 3 okr. pol. , o 37 w, od Dzisny, 2 dm. , 24 mk. katol. Matuliszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. 4 w. od Wyłkowyszek, ma 10 dm. , 97 mk. Matuliszki al. Matulischekk, pow. selburski w Kurlandyi, par. Ueberlanz, dobra pryw. Należy do nich Georgenhof. Własność Juliusza Siwickiego. Matułowa, wś w gub. witebskiej. Matusiańce, wś włośc, pow. święciański, 2 okr. polic. o 10 w. od Święcian, 5 dm. , 29 mk. katol. Matusiów młyn, na obsz. dwor. Daszawy, pow. stryjski. Matusów, wś nad rz. Taszłyk, pow. czerkaski. Leży w płd. zach, części, na granicy pow. zwinogrodzkiego, odl. o 10 w. od st. p. w Szpole, o 60 w. od Czerkas. Ma 3432 mk. w tem 2998 prawosł. i 435 żyd. . Dwie cerkwie murowana wzniesiona 1816 r. na miejsce dawnej drewnianej i drewniana z 1762 r. która do 1818 r. była parafialną dla M. M jest centrem znacznego klucza dóbr, które od ks. Potemkina nabył w 1811 generał Wysocki, a od niego Orłów. Dobra te miały 20, 494 dzies. W ostatnich czasach uległy rozdrobnieniu. Na polach M. znajduje się wiele mogił. Br, CK Matusówka, wś, pow. czerkaski, o 12 w. od Szpoły, o 12 od Ćwietkowa, o 60 od Czerkas. Cukrownia, własność ks. Olgi Łopuchinowej, założona 1844 r. , ma jednę bateryą dyfuzorów i 10 kotłów parowych o sile 340 koni; r. 1880 przerobiła 81, 600 berk. buraków na 57, 000 pud. mączki cukr. Robotników 300. Matusy, ob. BudyMatusy, pow. włocławski t. I, 443. Matusy, zaśc, , pow. miński, okr. polic kojdanowski, par. kojdanowska, nad rzeczką, lewym dopływem Usy, tuż przy kolei żelaznej smoleńskobrzeskiej, ma osad 4, grunta dobre, Matuszkowiec, ob. Olbrachcice. Matuszyszki, wś, pow. szawelski, gm. okmiańska, dusz 2, ziemi 63 dz. gleby 4rzędnej. Matuzówka, grupa chat włościan. , w Ol szówce, w pow. limanowskim, Br. G. Matwicha al. Matwieicha, wś nad strumieniem Torczycą, pow. taraszczański. Leży pomiędzy Wołodarką i Torczycą w odl. 8 w. od obu. Część wsi leżąca na praw. brzegu Torczycy zwie się Lichaczycha i stanowi osobną posiadłość Leonarda Ułaszyna mającą 1365 dzies. ziemi i 165 mk. W M. na drugim brzegu jest 625 mk. 18 kat. i 13 żyd. i 1368 dz. ziemi. Własność Wandy Czarnowskiej. M. wchodziła dawniej w skład dóbr tetyjowskich a Lichaczycha należała do Białocerkiewszczyzny. Na polaclh M. jest kilka starożytnych mogił; jedna z nich zwana Carewa rozkopywa Mattendorf Matteningken Matter Mattern Matterningken Matternischken Mattheisvorwerk Mattischkehmen Mattischken Mattkuln Matwijków Matwiejew kurgan na w 1845 r. Znaleziono grób ale bez szkieletów, tylko ze szczątkami całopalenia. Cerkiew tutejsza drewniana, zbudowana 1784 r. Matwiejew kurgan, st. pocz. w mijuskim okręgu, ziemi wojska dońskiego, w bliskości st. kol. żel. kurskocharkowsko azowskiej t. n. Matwiejewo, st. p. w pow. kołogrywskim, gub. kostromskiej. Matwiejki w dok. Matyjki, wś, pow. łucki, gm. Czorniska, nad rz. Kormin, w płn. wsch. stronie od Czernysza a na płd. od Czartoryjska ob. Archiw. J. Z. Rusi cz. VI, t. I, dodatki 284 7. Matwiejkowce, ob. Matwiejkowce. Matwiejowce Matwijowce, wś, pow. krzemieniecki nad rz. Horynką, na zach. od Jami pola ob. Pamiat. Kij. Arch Kom. , t. IV cz. 2, 201 i Arch. J. Z. Rusi, cz. VI, t. I. . Matwiejowicze, wieś, pow. owrucki we wsch. płn. stronie od Wielednik niedaleko drogi z Owrucza do Sławeczna. Arch. J. Z. Rusi, cz. IV, t. I, 58. Matwiejówka al. Matwijówka, część wsi Leśkowa, w pow. lipowieckim. Matwiejówka, pow. piński, majorat Afanasjewa, 571 dzies. Matwije, część Wólki Mazowieckiej, pow. Rawa Ruska. Matwijewszczyza, pow. żytomierski, uroczyszcze przy wsi Suszki. Matwijewo, Hodyczewko, uroczysko, ob. Dymir t. II, 250. Matwijki, wś, pow. owrucki, na lew. brz. Użu, poniżej ujścia Noryni. Matwijków al. Matwiejków, wś w płn. wsch. części pow. mohylowskiego, u źródeł rz. Muraszki, gm. Tereszki; 141 dm. , 660 mk. , 1363 dz. ziemi włośc. ze Słobodą, 2490 dz. dwors. , 39 cerkiewnej. Cerkiew pod wez. ś. Michała, 1365 parafian. Należał M. do ststwa barskiego, 1616 r. w posesyi był Prokopa i Elżbiety z Jeżowskich Strzyżewskich, za pra wem dożywotniem, z czynszem, daninami etc. stawami dwoma, młynem, folwarkiem, z któ rego krescencya niewielka dla tego, że na sa mym szlaku. .. summa prowentu tej wsi fi. 125, kwarty z tego fl. 25. Zródła dziejowe. R. 1636 posesorka Elżbieta Jeżowska, z opłatą 171 fl. R. 1770 Tadeusz i Salomea z Trembińskich Dzieduszyccy; kwarta 1414 fl. Dziś M. do Sulatyckich należy. Dr. M. Matwijkowce al. Matwiejkowce, wś, pow. proskurowski, nad strugą Pisia, dopływem Trościańca, gm. par. i okr. polic. Felsztyn, o 30 w. od Proskurowa, o 18 od Jarmoliniec, o 8 w. od Felsztyna; 193 dm. , 860 mk. , 523 dz. ziemi włośc. Należała do klucza gródeckiego Mniszchów, dziś tu Swiderskich 268 dz. , Huczańskiego dawniej Gadomskiego i Jackowskiego 82 dz. , Nebelskich 2 części 315, Jaworskich 23 dz. Włościanie trudnią się wyrabianiem z sitowia szuwar plecionek, kobiałek, koszyków. Cerkiew w miejscu. Matwijkowce al Matwiejkowce, wś, pow. krzemieniecki, o 23 w. od Krzemieńca, własność spadkobierców hr. Leduchowskiego. Gorzelnia założona 1847 r. , parowa, 8 robotn. , 10923 wiader spirytusu 1881. Matwijkowska słoboda, wś nad Muraszką, pow. mohylowski; 64 dm. , 400 mk. Por. Matwijków. Matwijówka, część wsi Liczkowiec, pow, husiatyński. Matwijówka al. Matwiejówka, wś w pow. czehryńskim, w płd. części lasu motronieńskiego. W 1807 r. było tu 109 dm. i 857 mk. Obecnie 877 mk. Cerkiew drew. z 1774 r. ma 36 dzies. ziemi. Wieś ta należała pierwotnie do Lubomirskich, ostatecznie do Grabowskich, którzy wraz ze wsią Birki posiadali 3945 dzies Matwiszki, zaść. włość. , nad jez. Aszerynis, pow. święciański, 2 okr. , o 49 w. od Święcian; 3 dm. , 23 mk. kat. Matyasfalu, Matzasóc, ob. Matyaszowce, Matyasowo, folw. , pow. oszmiański, 3 okr. pol. , odl. 63 w. od Oszmiany. Należy do Mi lewskiego. A. T. Matyasy 1 wś włość. pow. dzisieński, o 60 w. od Dzisny, 2 okr. adm. ; 6 dm, , 48 mk. prawosł. 1866. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Plisa; dusz 33. 3. M. , wś, pow. dzisieński, gm. łastowicka; dusz 50. 4. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Wierzchnie; dusz 32. Matyasze, część Dobrotworu, pow. Kamionka Strumiłłowa. Matyaszów, wś nad rz. Wisłą, pow. sandomirski, gm. Tursko, par. Niekrasów. Odl. 34 w. od Sandomierza, ma 37 dm. , 208 mk. , 289 mr. ziemi dworsk. i 320 mr. włość. Obszar folw, należy do dóbr hr. Artura Potockiego. Matyaszowa wola, wś w pow. liskim nad Włosianką albo Boreźnicą, potokiem uchodzą cym z lewego brzegu do Sanu, w górskiej do linie ścieśnionej od zachodu wzgórzami dochodzącemi do 611 m. npm. Ta wioska odległa od Liska o 15 kil. ma 262 mieszk. gr. katol. przyłączonych do paraf. w Beresku. Posiad. więk. Fel. Bala ma obszaru 207 m. roli, 22 m. łąk, 62 m. pastw. , 45 m. lasu, pos. mn. 388 m. roli, 41 m. łąk, 87 m. pastw. i 87 m. lasu; graniczy na zach. z Żernicą wyższą, na wsch. z Myszkowem, na południe z Bereźnicą wyż szą, a na północ z Bereskiem. Mac. Matyaszowce, niem. Matzau, Matzhaus, węgier. Matyásfalu, wś, w hr. spiskiem Węgry, w pow. magórzańskim, w dystrykcie starowiejskim, nad rz. Kowniną, dopływem pobliskiego Dunajca, leży na płd. od Starej wsi, na wsch. od Kacwina i Frankowej W. na Matwijewszczyza Matwijewo Matwijki Matwijkowce Matwijkowska słoboda Matwiejewo Matwiejki Matwiejkowce Matwijówka Matwiszki Matwiejowce Matwiejew kurgan Matyaszowce Matyaszowa wola Matyaszów Matyasze Matyasy Matyasowo Matyasfalu Matwiejowicze Matwiejówka Matwije płn. od Hanuszowiec i Gibela, na zach. od Hafki, I w okolicy górskiej i uroczej. Na zach. granicy wznoszą czubki magórzańskie Harden niżni 751 m. , Harden wyżni i Frankowa hora 873 m. . Między tą granicą a rz. Kowniną są wyniosłości Rawuszka 724 m. i Suchy Łaz; w wschodniej zaś połaci obszaru mamy Keznar 768 m. Od płd. ku północy doliną Pod Obłazkiem zwaną, płynie rz. Kownina, która od zachodu zasila się na obszarze M. wodami potoku Kolconowa, a od wsch. Gibelskiego potoku. Wzniesienie wsi 556 m. npm. Liczy dm. 167, mk. 917; obszar M. wynosi 3042. katastr. sążni kwadr. r. 1880. Posiada sta rodawny kościół paraf. p. w. św. Piotra i Paw ła apostołów. Rok erekcyi niewiadomy. Me tryki pochodzą z 1646 r. Według szem. dyec. spiskiej z 1878 r. było tu dusz rz. kat. 768, nieun. 125, żydów 57, razem 940; do obszaru M. należy młyn Do Łopaty z 8 mk. , i karcz ma Sucha z 5 mk. żyd. ; razem wszystkich mk. na obszarze M. 953. Do parafii należy wieś Gibel. Ogółem liczy parafia dusz rzym. kat. 976, nieun. 150, żyd. 66, razem 1192. St. p. Stara wieś. Należy do sądu pow. i urzędu podatk. w Kieżmarku. Br. G. Matyaszowce wyżnie. węg. FelsöMatya sóc, i M. niżnie, węg. AlsóM. , także Mataszowce, dwie osady słowackie, tworzące jednę gmi nę, w hr. liptowskiem Węgry, w pow. mikulaskim, w dystrykcie środkowo liptowskim, u płd. stóp Tatr orawskoliptowskich, na wschód od Kwaczan, na płd. od Benuszowiec, na zach. od Małego Bobrowca. Zachodnią granicę tworzy potok Suchy, dopływ Kwaczanki. Wś ma dm. 59, mk. 172, obszaru zaś 993 katastr. sążni kwadr. 1880. W M. niżnich jest kościół parafialny rz. kat. p. w. św. Władysława króla. Pierwotnie była tu kapelania, którą 1809 przemieniono na parafią. Od tego roku poczynają się metryki. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było dusz rzym. kat. 193, ewan. 14, nieun. 45, żydów 10, ra zem 262. Ogółem zaś w obu M. było według tego duchownego szematyzmu 1878 r. duszrz. kat. 318, ewang. 22, nieun, 45, żydów 18, razem 403. Liczba ta nie zgadza się z liczbą mk. podaną powyżej, a wyciągniętą z urzędo wego źródła OrtsLexicon der Laender der ungar. Krone. 1882. M. należą do sądu pow. i urzędu podatk. w Sielnicy. Br. G. Matyaszówka, wś i os. pow. bialski, gm. Międzyleś, par. Zabłoć. Wś ma 54 dm. , 384 mk. , 920 mr. Os. 1 dm. , 5 mk. , 110 mr. Wchodziła w skład dóbr kodeńskich. Matyaszówka, wś, pow. kijowski, nad rz. Krasną, o 6 wiorst od Hermanówki, ziemi 1910 dzies. pszennej, mk. 400, chat 50. Należała dawniej do stwa Białocerkiewskiego, lecz już przy końcu zeszłego wieku stanowiła Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 63. prywatną własność Kazimierza Milewskiego. Dziś własność jenerała Głazenap. Matyaszyszki, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze. Odl. 33 w. od Władysławowa, ma 9 dm. , 73 mk. Matyca, potoczek, powstaje ze zlewu kilku źródlanych strug, spływających z lasu Balińcami zwanego, rozpościerającego się po zach. stronie gm. Hołoska, przy granicy z gm. , Kondratowem, w pow. Turka; potok płynie w kie runku płd. wsch. do wsi Hołoska, gdzie się łączy z potokiem Rybnikiem. Br. G. Matyewicze, węg. Matycze, wś w hr. uźhorodzkiem, 222 mk. Matygi, folw. , pow. nowoaleksaudryjski, gm. i par. Gołąb. Należy do majoratu Dęblin, al. Iwanowskie sioło, nadanego ks. Paszkiewiczowi. Matyjki, ob. Matwiejki. Matyjojce, niem. Mattendorf wś serbska na dolnych Łużycach, pow. chociebuski. A. J. P. Matyjowce al. Matyowce, Matiowce, po rus. Matijwci wś, pow. kołomyjski, O kil. na płd. wsch. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Kołomyi. Na płn. leżą Kornicz i Zahajpol, a wsch. Załucze, na płd. Tracz część Załucza, na zach. Trościanka i Pererów. Płn. część obszaru przepływa Prut od zach. na wsch. , dzieląc się na 3 ramiona. Na płn. od niego płynie dopływ Prutu, Olchowiec zwany w górnym biegu Cieniawą, od płn. zach. z Pererowa, na płd. wsch. do Załucza. Na płd. od Prutu płynie Berezówka ob. od płd. zach. , z Trościanki, na płn. wsch. do Za łucza. Wody z płd. kończyny zabiera potok Kirczynów. Zabudowania wiejskie leżą na praw. i na lew. brzegu Prutu. Płn. część wsi przerzyna kolej żelazna i gościniec wiodące z Kołomyi do Śniatyna. Własn. więk. ma roli or. 364, łąk i ogr. 83, past 85, lasu 234 mr. ; wł. mn. roli or. 563, łąk i ogr. 381, past. 156 mr. W r. 1880 było 664 mk. w gm. , 30 na obsz. dwor. 42 reszta gr. kat. Par. rzym. kat. w Kołomyi, gr. kat. dla jednej części wsi w Pererowie, dla drugiej za Prutem położonej. w Załuczu. We wsi jest cerkiew i kasa po życzk. gm. z kapitałem 508 zł. w. a. Za cza sów polskich należała wieś do dóbr koronnych do ststwa kołomyjskiego w ziemi halickiej. W lustracyi z r. 1764 rkp. w Bibl. Ossol. 1892, str. 53 czytamy W M. poddanych ad praesens in 48. Intraty rocznej zł. 1285 gr. 18 den. 12. Do tej sumy wchodzi rata arendy karczemnej, na rok 330 zł. wynoszą ca. Po zaborze Glalicyi oddano wieś spadko biercom Antoniego hr. Bilskiego, Jako czę ściowy ekwiwalent za Utorop. Lu. Dz. Matyjówka, ob. Górce, t. II, 700. Matyjówka, pot. podgórski, nastaje w zach. stronie obszaru gm. Dźwiniacza, w pow. boho12 Matyaszówka Matyaszowce wyżnie Matyski Matysówka Matyszcze Matyszki Matz Matzau Matzaten Matzblieden Matzdorf Matziken Matzkahlen Matzkau Matzkowetz Matznaryszki Matylda rodczańskim, nieopodal źródeł pot. Dźwiniacza, w lesie Matyjowcu. Płynie na płn. wsch. , tworzy na niemałej przestrzeni granicę między Dźwiniaczem a Rosólną, następnie zrasza łąki śródleśne Chlebówki i poniżej kościoła w Chlebówce zlewa się do Zasadzawki, dopływu Bystrzycy sołotwińskiej. Długość biegu 8 kil. Matylda, niem. Mathildegrube, kopalnia węgla kamiennego, pow. bytomski, par. Królewska Huta, leży na gruncie dóbr Świątochłowice. Matyldów 1. wś i M. Mały, kol. , pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno. Jest tu szkoła początkowa i olejarnia z produk. na 2650 rs. 2. M. , wś włośc, pow. gostyński, gm. Łąck, par. Dobrzyków, ma 25 dm. , 237 mk. , 315 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Ciechomice. Matyldzin, wś, pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów, odl. 23 w. od Kozienic. Ma 7 dm. , 55 mk. , 120 mr. włościań, i 1 mr. dworska. Matylin, zaśc. rząd. nad rzeczką t. n. , pow. wilejski, o 32 w. od m. Wilejki, 2 okr. polic. przy b. drodze pocztowej bałaszewskiej, 1 dm. , 14 mk. prawosł. Matyniew, wś włośc, pow. konecki, gm. i par. Miedzierza, odl. 14 w. od Końskich, ma 27 dm. , 174 mk. , 269 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Lipa. Matyojce, ob. Matyjojce, Matyowce, po węg. MateVogas, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół fil. gr. kat. 139 mk. Matyski, wś, pow. dzisieński, gm. prozoroska, dusz 27. Należy do dóbr Rodzewszczyzna Szyszki. Matysówka, wś w pow. rzeszowskim, leży nad dopływem Strugu wpadającego z praw. brz. do Wisłoka, 333 m. npm. Pagórki i lasy otaczają wś od płd. i wsch. tę wieś, która na płn. graniczy z Nowemi Budami i Słociną, na zach. z Zalesiem a na wsch. z Chmielnikiem, Z 643 mk. jest 122 gr. kat. należących do par. w Zalesiu, 500 rz. kat. przydzielonych do par. w Słocinie a 21 izrael. Odległość od Rzeszowa wynosi 7 kil. Mac. Matysówka, pot. , wypływa z lasu w płd. wsch. stronie gm. Matysówki, w pow. rzeszow skim; płynie pomiędzy domostwami M. , poczem na granicy płn. zach. gm. M. zwraca się na zach. , przepływa wś Zalesie i na obszarze gm. Białej, przyjąwszy z lew. brz. strugę od Bia łej płynącą, uchodzi do Strugu z praw. brzegu. Długość biegu 6 kil. Br, O. Matyszcze, jez. na lew. brz. rz. Dzisny, do której zlewa swe wody. Matyszki, wś i dwór Juszkiewicza, pow. rossieński, par. pogromoncka. Matz, niemiecki przydomek, znachodzący się przy licznych nazwach osad, zwłaszcza na Litwie pruskiej położonych, znaczy tyle co Maciej, po niem. Matthias, czego jest tylko streszczeniem. Kś. Fr. Matzau, ob, Matyaszowce, Matzaten niem. , ws na Litwie pruskiej, pow. kłajpedzki, st. p. Prökuls; zawiera 410 mr. 1856 r. 104 mk. Matzblieden niem. , ob. Gliemiatzen, 1856 r. 75 mk. Matzdorf niem. , 1386 Mathisdorff, część 1369 Droskotin, wś i dobra, pow. lwowski na Szląsku, par. Wünschendorf, ma piękny pałac, wspaniały park, kaplicę, ruiny zamku. Za mek ob. J. G. Thomas Histor. Nachrichten von der Herrschaft M. sięga 1424 r. , kiedy dziedzicem M. był Heinze von Mesenau albo Mezenaw. F. S. Matzdorf, ob. Maciejowce, MatzGinnuth niem. , ob. GinnuthMatz, MatzGirkallen niem. , ob. GirkallenMatz, obejmuje 911 mr. 1856 r. 79 mk. Matzgirren niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. nizinowski, st. p. Kallningken, 530 mr. , 74 mk. r. 1858. MatzGudell niem. , ob. GudellMatz, st. poczt. Wiessen. MatzHans Miiller niem. , ob HansMüller Matz, 386 mr. , 51 mk. r. 1856. MatzHans Sauden niem. , ob. HansSan denMatz, 1856 r. 74 mk. Matziken niem. , majątek chełmiński na Litwie pruskiej, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma o 3 kil. odl. Obszaru ma 303 22 ha. i to 111, 50 roli or. i ogr. , 3216 łąk, 94, 56 pastw. , 57 boru, 6, 47 nieuż. , 1, 53 ha. wody; czysty dochód z gruntów wynosi 903 mrk. Właśc. jest dr. Seydel w Królewcu, w miejscu jest browar, 1856 r. 73 mk. MatzJon Wirkutt niem. , ob. JonWir kuttMatz r. 1856 było 152 mk. . Matzkahlen niem. , dobra, pow. króle wiecki, st. p. Quednau 5, 5 kil. odl. , mają ob szaru 78 ha, , mianowicie 56, 9 roli orn. i ogr. , 8, 9 łąk, 8, 8 pastw, 3, 2 nieuż. , 0, 2 wody; czy sty dochód z gruntów wynosi 1071 mrk. , 1856 r. 30 mk. Kś. Fr. Matzkau niem. , ob. Maćki Matzkowetz niem. , ob. Maćkowiec. Matzkutschen niem. wś na Litwie pruskiej, pow. stołupiański, stac. p. Pillupoenen. 1856 r. 130 mk. MatzMantrum niem. , ob. MantrumMatz. Matznaryszki, pow. węgoborski, na pol, prus. Mazurach; w niemiec. spisach urzędowych nie ma tej osady. Bartłomiej z Wilkas w pow. oleckowskim kupuje w 1597 r. 4 włóki nadwyżki tamże za 200 grzywien, przyłączając jo do swoich włók sołeckich. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Pr. str. 543. MatzNaudo Baltrum niem. , ob. Jacken 759 mr. rozl. , 43 mk. w 1856 r. . MatzNausseden niem. , ob. Hans Sauden Matz 74 mk. w 1846. Matylda Matyldów Matyldzin Matylin Matyniew Matyojce Matyowce Mauergraben Mauer Maurachshof Matznorkehmen niem. wś pow. gołdapski, st. p. Dubeninki; ma 45 włók i 157 mk. 1856 r. Matzpesten al. Galten niem. , wś na Litwie pruskiej pow. kłajpedzki, st. p. Dawillen obejmuje 666 mr. 1856 r. 44 mk. MatzPraetz Kadies al. Tumstallies niem. wś na Litwie prus. , pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen. MatzPraetz Rudies al. Kuppern niem. wś pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen. 1856 r. 37 mk. MatzSchmidt al. Pilatischken, niem. wś pow. kłajpedzki, st. p. Dawillen; ma 571 mr. i 49 mk. 1856. Matztaenden al. Kodiahnen al. Wabbeln, niem. wybudowanie, liczy 249 mr. i 20 mk. 1856 r. pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. MatzStubbern, niem. wś pow. tylżycki, st. p. Coadjuthen. 169 mk. 1856 r. MatzSubell al. Wilken, niem. wś, pow. szyłokarczemski, st. pocz. Jugnaten; 32 mk. 1856 r. Matzyken al. Schakinnen, niem. wś pow. kłajpedzki, st. p. Plicki; liczy 627 m. , 102 mk. 1856 r. Kś. Fr. Matzutkehmen al. Mazutkehmen, niem. wś pow. gąbiński, st. p. Walterkehmen; ma 349 mk. 1856 i młyn z 4 gankami. Matzwallen al. Matzwolla niem. ob. Maciejowa wola. Matzweissen niem. ob. Maczwoyse. Matzwoehlen niem. , dobra, pow. kłaj pedzki, st. p. Carlsberg; 123 mr. rozl. , 15 mk. 1856. Kś. Fr. Matzwolla niem. , ob. Maciejowa Wola. Mauche niem. , ob. Mochy. Maucherheidel, leśnictwo, pow. babimostski; 1 dm. , 13 mk. ; należy do dom. Kaszczor ob. . Mauda, wś, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny. Odl. 27 w. od Suwałk; ma 10 dm. , 77 mieszk. Mauden niem. , ob. Majdy, Mauditen niem. al. Mauditien, wś na Sambii, wymieniona w dok. z r. 1302, gdzie Sygfryd, bisk. sambijski, nadaje ją katedrze królewieckiej Cod. dipl. Warm. I, 218. MauenKl. 1. niem. , dobra ryc, pow. welawski, st. p. Alembork, o 10 kil. odl; liczą 558 ha. obszaru, a wprawdzie roli orn. i ogr. 318, łąk 44, pastw. 132, boru 53, nieuż. 10, czysty dochód z gruntów wynosi 3960 mrk. , 90 mk. r. 1856. 2. M. Kl. , niem. cegielnia, pow. welawski, st. p. Alembork. Kś. Fr. Mauenfeld, niem. al. AdeligDombrowken, Dąbrówka, wś, pow. gierdawski, st. p. Kl. Gnie, 243 mk. r. 1856. Ob. Dombrowken. Mauenfelde, niem. las, pow. gierdawski, st. p. Kl. Gnie; zawiera 0, 35 ha. roli orn. i ogr. , 6 łąk, 48, 14 boru, 0, 70 nieuż. , razem 54 56 ha. ; czysty dochód 208 mrk. Kś. Fr. Mauenwalde, niem. dobra ryc, pow. gierdawski, st. p. Georgenfelde o 6, 5 kil. odl. Obszaru mają 281, 72 ha, i to roli orn. i ogr. 215, 57, łąk 9, 42, pastw. 4, 92, boru 43, 15, nieuż. 7, 83, wody 0, 83, czysty dochód z gruntu 2237 mrk. W 1856 r. 99 mk. Kś. Fr. Mauer, jezioro pod m. Angerburg, źródło rz. Angramy, o 336 stóp powyżej ujścia Pregli. Ob. Jańsborski kanał, Mauer niem. , 1371 r. Mouwer, wś, pow. lwowski na Szląsku, par. Laehnhaus; nad rz. Bobrą. Mauer niem. , ob. Kielce i Pniewo. Mauergraben, niem. , rzeka, pow. labiawski, wypływa przy wiosce Schoenwiese z Pregoły, płynie potem w płn. zach. kierunku aż do Augstagirren; tu zwraca się nagle na za chód i uchodzi pod Paddeim do Dejmy, a z nią do zatoki kurońskiej. Kś. Fr, MauerSee niem. , ob. Mamry, Mauersin, niem. dobra, pow. człuchowski, st, p. Stolzenfelde, par. katol. i ew. Człuchowo, 1 milę odl. , szkoła Kałdowo. Obszaru obejmują 1962, 93 mr. magd. , 10 bud. , między tymi 5 dm. , 52 mk. , 31 ew. , 21 katol. Maukel niem. , os. leśna, pow, licbarski, st. p. Liewenberg. Maukendorf niem. , ob. Mutczów. Maulen 1. niem. , wś, pow. królewiecki, st. p. Królewiec, ma 728 mr. i 100 mk. r. 1856. Ob. Seide. 2. M. , niem. , rozległe do bra ryc, pow. królewiecki, st. p. Królewiec, 7, 5 kil. odl. , liczą 569 ha. roli orn. i ogr. , 95, 7 łąk, 82, 10 pastw. , 34, 80 boru, 18, 70 nieuż. , 1, 60 wody, razem 801, 90 ha. , które przyno szą czystego zysku 11434 mrk. Własn. hr. DohnaWaldburg i hr. Dohna Schlobitten; w miejscu jest cegielnia; 1856 r. 167 mk. R. 1513 posiadał te dobra Fabian t. Lehndorff al. V. Maulen, po nim syn jego Melchior. Ob. Angerburger Kreis t. Schmidt, str. 57. 3. M. , niem. , młyn tamże. 4. M. , niem. , folw. tamże. 5. M. niem. , dwie wsie, pow. braniewski, st. p. Braniewo a Gross, 40 mk. ; b Klein, 49 mk. 1856. Kś. Fr. Maulenhofen dok. z r. 1656, pow. bra niewski, obszar wynosił 9 włók, na których siedziało dwóch wolnych Freie. Czyt. Zeitschs. f. d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 191. Kś. Fr. Maulfritzen niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Libsztat; 53 mk. 1856. Maurachshof niem. , os. , pow. licbarski, st. p. Licbark. Mauratschatschen niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Szyrwinty; 100 mk. 1856. Maurin, jez, , pow. morąski; nad niem leży Matznorkehmen Mauenwalde Mauenfelde Mauenfeld Mauen Mauditen Mauden Mauda Maucherheidel Mauche Matzwolla Matzwoehlen Matzwallen Matzutkehmen Matzyken Matztaenden Matz Matzpesten Matznorkehmen Mauratschatschen Maulfritzen Maulenhofen Maulen Maukendorf Maukel Mauersin Maurycyn Marucice m. Morąg. Czyt. Scriptores rerum pruss. t. I str. 214, 612. Maurucie, Mauryce al. Mawrucie, wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery, par. Godlewo; odl. , 64 w. od Wierzbołowa, 35 w. od Maryampola a 18 w. od Kowna. Jest tu stacya dr. żel. warsz. petersb. na odnodze z Wilna do Wierzbołowa. W 1827 r. było tu 12 dm. , 97 mk. , obecnie 35 dm. . 266 mk. . Maurutschatscheu niem. , ob. Mauratschatchen. Mauryca, wś, pow. łaski, gm. i par. Łask, ma 26 dm. , 187 mk. , ziemi włośc. 278 mr. Mauryce, ob. Maurucie. Maurycego, wyspa na jeziorze Usmaiten w Kurlandyi, nazwana tak od Maurycego Saskiego, który tu w 1727 r. oszańcował się z 300 ludźmi przeciw wojskom rosyjskim. Mauryców 1. pow. sochaczewski, gm. i par. Szymanów. 2. M. al. Maurycyn, kol. , pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Mikołajewice, ma 14 dm. , 93 mk. , 362 mr. Maurycówka, folw. koło Lipia, obszar dworski Narol, pow. cieszanowski. Maurycy, kopalnia węgla kamiennego pod Niwką w pow. będzińskim, wydaje rocznie około 8500 korcy grubych a 2500 drobnych węgli. Maurycyn, ob. Mauryców. Maurzyce, wś, pow. łowicki, gm. Bąków, par. Zduny; odl. 6 w. od Łowicza, 3 w. od Zdun. Leży przy drodze bitej łowickokali skiej. W 1827 r. było tu 37 dm. , 239 mk. i wieś była rządową. Obecnie jest 48 dm. , 51 osad, 315 mk. katol, 1518 mr. ziemi włośc, w tem 92 mr. nieuż. W Lib. Ben. Łaskiego wieś ta nosi nazwę Marzicze, Marczyce, Marzice t. II, 505. R. Oczyk. Maus, ob. Ładymaus, Mausboden, ob. Josefsberg. Mausch, ob. Ostrów, MauschSee niem. , jez. , pow. kartuski, blisko gran. pow. słupskiego, ciągnie się z płd. na płn. wsch. i w płd. części dzieli się na dwie odnogi. Nad niem leżą wsie Kłoda, Grabowo i osady Friedrichshof. Kś. Fr. Mauschel al. MichelDargen, al. Mussathen niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. poczt. Kolletzischken; 89 mk. 1856. MauschellenGoerge niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Karlsberg; 410 mr. ziemi, 60 mk. 1856. Mauschern niem. , wś, pow. labiewski, st. p. Lauknen; 51 mk. 1856. Mauschwitz 1. niem. , ob. Myszowice, pow. niemodliński. 2. M. niem. , ob. Mucznica łuż. . MausdorfGr. 1. niem. dok. 1378 Grosse Mawsdorff, 1395 Grosse Musdorff, wś włośc. ze st. poczt. , pow. elbląski; zawiera 1016, 02 ha. czyli 60 włók i 13 mr. , 35 dm. , 490 mk. , 290 koni, 192 sztuk bydła rogatego, 34 owiec, po datek od gruntu wynosi 893 tal. 9 sbr. , od budynków 57 tal. 5 sbr. 1869 r. ; tow. rol nicze na Żuławy Malborskie. 2. M. Kl. , niem. , wś włośc, pow, elbląski, liczy 503, 48 ha. , 31 dm. , 288 mk. , 153 koni, 167 sztuk by dła rogatego, podatek od gruntu wynosi 542 tal. 19 sbr. , od budynków 31 tal. 26 sbr. 1869 r. , st. p. Tiegenhof pol. Nowodwór. Wsie te powstały na terytoryum m. Elbląga r. 1332. W tym bowiem roku nadaje rada miasta Janowi zwanemu Mus, część teryto ryum miejskiego, dla założenia tam dwóch wsi, sic, quod granicies ipsarum villarum incipere debent a granicie illorum de vurstenow, qui pewnie quae dicuntur szalmen Schalmung, t. j. wykarczowanie et erit latitudo XXXV funes continentes et longitudo a granicie de vurstenow usque ad graniciem Tydemanni de dulmen supra pautam; od każdej włóki mają osadnicy dawać 1 1 2 grzywny czynszu po 7 latach wolnych. Zakupne ma wynosić 6 de narów od włóki, quae pecunia dicitur vormite. Zastrzegamy sobie jednak prawo urzą dzenia tamże karczem. Tylko sołtys może w każdej wsi jednę karczmę postawić, za co nam będzie płacił od każdej karczmy 2 grzy wny i 60 kur na Boże Narodzenie. Przypiski w dokumencie wykazują jeszcze, że w Gr. M. musdorp było 48 włók bez trzech morgów, z których proboszcz miał 2 wolne włóki, a soł tys 4, od drugich winni właściciele płacić 5 wiardunków od włóki na św. Marcina. Od czynszu tego dostawać będzie domina de dulmen 3 1 2 grzywny i 1 wiardunek, tak że mia stu pozostaną 3 grzywny i 3 1 2 szkudów rocz nie W Kl. M. in parvo musdorp liczono 25 włók; z których sołtys posiadał 3 włóki; od reszty 23 włók będą płacili 5 wiardunków od włóki na św. Marcin, a od jednej włóki Bux hufe 2 grzywny, tyleż od karczmy. Ob. Cod. dipl. Warm. I, str. 427 429. R. 1337 sprzedaje Henryk sołtys w Friedenwalde, t. j. Mausdorf, wraz z małżonką, wdowie po Ja nie Mus, Gerkoni Raptori ac Hermano Bogener, mieszczanom elbląskim swoje 4 wolne i drugie 4 czynszowe włóki, które im już były zastawione. Kś. Fr. Mausdorferweiden Kl. , wś włośc, st. p. Nowodwór, ma obszaru 133, 57 ha. , 16 dm. , 104 mk. , podatek od gruntów wynosi 151 tal. 20 sbr. , od budynków 14 tal. 26 sbr. Wś ta została założoną r. 1715. Magistrat elbląski nadał tedy osadnikom 4 włóki, za co mu za płacili 100 tal. od włóki; czynsz roczny miał wynosić 15 tal. od włóki. Kś. Fr. MauserimIlgauden al. Kibelksten niem. ob. ; 536 mr. rozl, 59 mk. 1856. Maurucie Maurutschatscheu Mauryca Mauryce Maurycego Mauryców Maurycówka Maurycy Maurzyce Maus Mausboden Mausch Mauschel Mauschellen Mauschern Mauschwitz Mausdorferweiden Kl Mauser Mawys Mausern, wś w Prusach wschodnich, ob. Kurońskie niziny. Mausz, niem. MauschSee, wielkie jezioro w pow. kartuskim. Mautschke niem. , młyn do wsi Vieskau, pow. głupczycki. Mautschnitz, ob. Mucznica. Mawern al. Mavern niem. , os. na Warmii, pow. licbarski, st. p. Arnsdorf, 210 mk. 1856 r. i 960 mr. obszaru. Według Kętrz. . O ludn. pol, w Prusiech, str. 548 były dobra Mavern r. 1486 w posiadaniu Jana Czoła z Czechowic Jahn Czolle v. Czechowitz. R. 1366 d. 28 wrześ. potwierdza bisk. warm. Jan, że widział przywilej poprzednika swego Hermana, wystawiony dla wsi M. Wówczas wieś ta obejmowała 22 włók; potem wykazało się, że tam jeszcze było 6 1 2 włók nadwyżki, tak, że obecnie wieś ta ma 28 1 2 włók. Te nadajemy teraźniejszemu sołtysowi Henrykowi Wegener do obsadzenia; jemu zaś samemu nadajemy 3 1 2 włóki wolnych, pobierać ma także połowę czynszu od karczmy; kary od mniejszych sądów i 3 część kar od większych. Będzie miał dalej prawo łowienia ryb w jez. Bowgen dla własnej potrzeby; gdyby łowił ryby na sprzedaż, traci prawo rybołóstwa. Od każdej włóki będzie nam płacił 2 korce żyta na św. Marcin, a proboszczowi od każdego pługu 1 korzec żyta i tyleż owsa. Od drugich włók będą mieszkańcy płacili 1 2 grzywny mediam marcam denariorum na Boże Narodzenie. Graniciae dictae villae sunt primo incipiendo a villa Petirswald circa fontem scaturientem usque ad villam Krummeyn jacentem circa lacum Kytz procedendo, et abhinc usque ad granicas Sadluke procedendo et ab illa villa et granicis eundo, donec ad granicas villae Freymarkt, quae procedent iterato granicas villae Petirswalde, ubi ab inicio sunt inceptae. Datum in Castro nostro Heilsberg. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 411. R. 1375 d. 11 list. nadaje bisk. warm. Henryk III wsi tej 5 włók boru; za czynsz wynoszący 8 szkudów i 2 kury od włóki ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 548. Lustracya z r. 1656 donosi, że wś ta miała podówczas 28 1 2 włók, 7 gburów, 1 sołtysa; czynsz wynosił 44 1 2 korcy owsa, 50 kur, 12 gęsi i 39 flor. 1 gr. 12 fen. Ob. Zeitschrift für die Gesch. Ermlands 1880, str. 236. Kś. Fr. Mawle, wś, pow. wiłkomierski, par. Pagóry, własność Szadziewicza. Mawrucie, ob. Maurucie. Mawryczyn. Tak się nazywa płn. część wsi Cześniki w pow. tomaszowskim. W erekcyi wsi Cześniki są wzmianki, że obok wsi Cześnik istniało mko zwane Mawryczyn. Jakoż i dziś jest tu 9 chałup, które lud zowie Miasteczkiem. Przy kopaniu trafiają fundamenta murowane. Tu właśnie jest cerkiew b. unicka, od r. 1872 murowana. X. S. S. Mawsdorff dok. , ob. Mausdorf. Mawys, jez. przy wsi Nossberg, niedaleko Dobrego miasta na Warmii; zachodzi w dok. z r. 1362. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 343. Kś. Fr. Max. .. , ob. Maks. .. . Max al. Maxen niem. , dobra szlach. , pow. kartuski, st. p. Szymbark, par. kat. Stężyca, około 2 mil od Kartuz. O grobach skrzyn kowych tu się znajdujących wspomina p. Helm w referacie swym na posiedzeniu stowarzy szenia antropologicznego w Gdańsku 9 czer. 1874 r. Miejsce cmentarzyska nie jest Jednak podane. Ob. Ossowski Objaśn. do mapy archeol. Prus Zach. , str. 54. Kś Fr. Maxhausen. niem. wybudowanie, do wsi Grabowa ob. należące, pow. starogardzki, st. p. Bobowo. Maxhof niem. , wybudowanie, pow. łecki, st. p. Wydniny. Maxhof, folw. dóbr Lubowice ob. . Maxkeim 1. niem. , dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn, 9 kil. odl. Obejmują 266, 46 ha. roli orn. i ogr. , 57, 83 łąk, 2, 55 pastw. , 4, 49 boru, 7, 80 nieuż. , razem 339, 13 ha. , przynoszących 5831 mrk. czystego dochodu; 124 mk. r. 1856. 2. M. Kl. niem. , dobra ryc, pow. iławski, st. p. Iława, 9 kil. odl. Mają obszaru 230, 16 ha. , mianowicie 123, 74 ha. roli orn. i ogr. , 29, 98 łąk, 68 pastw. , 3, 3 boru, 3, 85 nieuż. , 1, 29 wody; czysty dochód z gruntu wynosi 1385 mrk. Maxthal, leśnictwo, pow. krotoszyński, ob. Maksymilianowo. Maxwalde, niem. , dobra szlach. , pow. cheł miński, st. p. Wąbrzeźno, 4 kil. odl. , liczy 140, 18 ha. roli orn. i ogr. , 5, 68 łąk, 5, 98 pastw. , 0 46 nieuż, , 0, 21 wody, razem 152, 51 ha. , przynoszących 1103 mrk. czystego do chodu W miejscu jest młyn parowy, mączkarnia i cegielnia. 1865 r. 10 mk. ew. , 3 bu dynki, 1 dm. mieszk. ; podatek od gruntu wy nosi 35 tal. , par. katol. i ew. Wąbrzeźno; szko ła Łabędź. M. jest nową osadą, założoną do piero r. 1860, która nazwę wzięła od najstar szego syna teraźniejszej posiedzicielki Otylii Vogel. Kś. Fr. Maxymiec, niem. Maximetz, przys. Jabłonicy, w pow. wyżnickim. Maybaum niem. , ob. Maibaum. Maycken niem. , ob. Meyken. Maydahnen niem. , ob. Majdany. Mayenthal niem. , dawniej Olszewski młyn, os. , pow. złotowski, st, p. Sępolno, par. katol. i szkoła Wałdowo; 4 bud. , 1 dom, 3 kat. , 15 ewang. Mayerhoefen, ob. Majerka. MaygunischkenAlt 1. niem. , wś, pow Maygunischken Mayerhoefen Mayenthal Maydahnen Maycken Maybaum Maxymiec Maxwalde Maxthal Maxhof Maxhausen Max Mawsdorff Mawryczyn Mawrucie Mawle Mawern Mautschnitz Mautschke Mausz Mausern Maykoszyc Mazaniec Mazańcowice Mazanajestie Mazałowszczyzna Mazalskie Maywaldau Maynenberg Maynan Maynaberg Mazankowice Maz gąbiński, st. p. Walterkehmen, 219 mk. r. 1856. Jedna część obszaru należy do dóbr Ernstberg niem. , których właśc. jest Wil helm v. Krause, bankier w Berlinie. 2. M. Neu al. Sipplieshof niem. , wybudowanie, pow. gąbiński, st. p. Gąbin. 3. M. Neu al. Hoffmannshof, al. Bittersfelde, niem. , wś, pow. gą biński, st. p. Walterkehmen, 111 mieszk. , r. 1856. Kś. Fr. Maykoszyc mylnie u Knie, ob. Mąkoszyce, pow. brzeski Maynaberg niem. , ob. Majnagórze. Maynan dok. , ob. Mengen. Maynenberg niem. , ob. Majnagórze. Maywaldau niem. , 1387 r. Meyenwalde, wś, pow. szunowski, ma dwa kościoły paraf. , ewang. i katol Mazalskie, błoto w pow. boreckim gub. mohilewskiej, wzdłuż rz. Buki, 25 w. dł. , 5 w. szer Mazałowszczyzna, wś, pow. mścisławski gub. mohylewskiej, leży w pobliżu miasta powiat. , posiada prawosławny monastyr Archiw. J. Z. Rusi, t. I, 282. R. 1678 dziedziczka Suchodolska założyła tu klasztor bazylianek Mazanajestie al. Mazanestie, wś w pow. suczawskim, po północnej stronie drogi wiodącej z Suczawy do Gurahnmory, leży na płd. od Dragojestie, na zach. od Łukaczestie, na płd. wsch. od Korlaty, a na płn. od Bajaszestie; od Suczawy na płd. zach. 18 kil. odległa. Mk. 549 w r. 1880. W miejscu cerkiew greckonieunicka. Własność klasztoru mołd. w Slatynie. Ma st. poczt. Br. G Mazańcowice, ob. Mazankowice. Mazaniec 1. pustk. , pow. wieluński, gm. Radoszyce, par. Siemkowice, odl. od Wielunia w. 23; dm. 6 ob. Lipnik, t. V, 274. 2. M. , pow. olkuski, gm. Rabsztyn, par. Olkusz Mazanki al. Marzanki, niem. Massanken dok. Mosantz, Monszanz, Monssantz, wś, pow. grudziądzki, st. p. Radzyń. Obejmuje 1129, 56 mr, magd. obszaru; 1868 r. było tu 26 bud. , między tymi 8 dm. , 87 mk. 51 ew. , 36 katol. paraf. katol. i ew. Radzyn; w miejscu jest tylko szkoła ew. , do której uczęszczają i dzieci katol. Podatek od gruntów wynosił 116 tal. , od budynków 13 tal. Okrąg urzędu stanu cywilnego Jarantowice. Z przywileju miasta Radzyna ob. Voigt Cod. dipl. I, 183 wynika, że M. istniały już r. 1285 jako wieś o 12 włókach, które w. m. Konrad v. Thierberg w owym roką przyłączył do Radzyna, wynagradzając w ten sposób mieszczan za ogrody, przez które przeprowadzono fosę i za nową drogę, którą miasto musiało założyć. W r. 1410 zostały M. całkiem spalone, ale wnet na nowo odbudowane. Według rejestrów czynszowych z r. 1446, płacił sołtys w M. 2 1 2 Maz grzywny czynszu za włóki wprost do zamku radzyńskiego. R. 1472 d. 22 grud. zatwier dza król Kazimierz, że cała ta wieś, obejmują ca 14 1 2 włók obszaru, wraz z wszelkimi uży tkami należy do Radzyna. Według taryfy poborowej z r. 1682 płaciły M. 16 gr. Roku 1746 nabyły panny benedyktynki w Gru dziądzu M. prawem zastawnem od miasta Ra dzyna; panna ksieni zapłaciła za nie 2000 zł. i wydała gburom na czynsz, z którego 30 zł. obracano na lampę przed obrazem M. B. Ró żańcowej. Ob. kś. Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 220 221. R. 1772, w którym nastąpiła okupacya pruska, liczyły M. 63 mk. i 11 dm. z drzewa pod dachem słomianym; na leżały znów do Radzyna i były wydane w wieczystą dzierżawę. R. 1778 d. 6 maja nadało miasto dotychczasowym 7 czynszownikom 14 włók, 4 mr. i 100 pręt. kwadr. na własność; zakupne wynosiło 500 tal. , a rocz ny czynsz 12 tal. i 60 gr. od włóki; za to przy sługiwało im prawo wolnego pastwiska w la sku miejskim. Bukowskim zwanym i mogli warzyć trunki w czasie żniwa, powinni jednak dostarczyć miastu 8 czterokonnych podwód. Nazwy owych czynszowników są Baehr, Foth, Felski, Templin, Zillmann, Mallon i Drawert; z początku mieli jeden za wszystkich i wszyscy za jednego być odpowiedzialni, ale r. 1830 zniesiono ten warunek. Przy ponownem wymierzeniu r. 1834 przedsięwziętem wykazało się, że cała wieś obejmowała 31 włók 7 mr. i 43 pręt. kwadr. , czyli 937 mr. i 43 pręt. kwadr. na pruską miarę. O tutej szych stosunkach szkolnych dowiadujemy się jeszcze z sprawozdania burmistrza radzyńskie go z r. 1784 datowanego, że w M. istniała ewang. szkoła dla chłopców, którą zawiadował Piotr Duerks. Dochodu pobierał za to 5 tal. rocznie i 15 gr. miesięcznie za każdego ucznia, których było 16. Różne akcydencya przy nosiły mu jeszcze 1 tal. gotówki, 7 korcy żyta, 3 1 2 korca jęczmienia, 14 bochenków chle ba, 7 funtów masła i 7 fur drzewa. Ob. Froehlich Gesch. des Graudenzer Kreises, str. 222 223. Kś. Fr. Mazankowice al. Mazańcowice, niem. Matzdorf, wś, pow. bielski na Szląsku austr. Posiada kościół paraf. , zamek, szkołę ludową, szkołę prywatną, 1522 mk. i 1427 mr. obszaru Mazanów, wś i folw. nad rz. Stróżą, pow. nowoaleksandryjski puławski, gm. Rybitwy, par. Prawno, odl. 45 w. od Puław, 7 w. od Józefowa, a 5 w. od Wisły. Posiada iwa młyny wodne ulepszonej konstrukcyi. W r. 1827 było tu 37 dm. , 219 mk. , obecnie 28 dm. , 160 mk. Dobra M. należały dawniej do klucza Józefowskiego, Potockich. W końcu XVIII w. przez Niesiołowskich oddzielone Maykoszyc Mazanówka Mazepińce Mazarówka Mazanówka przeszły do Chociszewskieh, później były własnością Cukra z Lublina, który korzystając z wody, jako naturalnego motoru, urządził w M. fryszerki żelaza, następnie po jego upadłości nabył dobra M. przemysłowiec warszawski Albert Klejf, ten odprzedał młyn i dwie kolonie braciom Janeczko, a dobra sprzedał w 1876 r. Kazimierze Złotnickiej, od tej zaś nabyła M. w 1879 r. dzisiejsza ich właścicielka Emilia Bojarska za 66000 rs. Istnia ły tu dwie fryszerki żelaza z produkcyą roczną na 10000 centn. , walcownia i pudlingarnia z prod. do 35000 centn. , tokarnia i gwoździarnia wyrabiające do 4000 centn. gwoździ. Gdy zakłady te upadły, przerobiono pozostałe budynki na papiernią, która istniała do 1883 r. i wyrabiała różne gatunki papieru, tektury i bibułkę na papierosy. Niepowodzenia, brak odpowiedniej wody, zły stan komunikacyi i pęknięcie kotła parowego w 1883 r. , który to wypadek zrujnował budowlę, spowodowały zwinięcie fabryki ze stratą na niej około stu tysięcy rubli. Poprzedni właściciele dóbr Józefowskich i M. Potoccy, byli protektorami założonego przez nich w XVII w. klasztoru oo. bernardynów w Józefowie. Erekcya tegoż klasztoru, początkowo przez Andrzeja Potockiego kasztelana krakowskiego d. 17 kwiet. 1691 r. nadana, a następnie przez syna jego, właściwego założyciela Józefowa, Józefa Potockiego wojew. kijowskiego w zamku halickim 1693 r. przyznana, w aktach grodzkich lubelskich 1727 r. oblatowana, obciążyła dobra M. następującymi ciężarami wniesionymi do księgi hypotecznej. Według tych nadań należało się corocznie oo. bernardynom Józefowskim żyta miary polczyńskiej korcy 60, pszenicy pięknej kor. 20, pszenicy słodowej kor. 15, jęczmienia kor. 50, tatarki na krupy kor. 25, grochu kor. 15, jagieł kor. 4, owsa kor. 60, siemienia konopnego albo rzepaku na olej kor. 4, siemienia lnianego korzec 1, wina do mszy śtej antał jeden, wosku kamieni 4, łoju kam. 7, ryb solonych beczkę 1, wieprzy karmnych 4, soli Rumówki beczek 4, albo soli Ruskiej beczek 12, masła fasek 4, serów kóp cztery, kapusty beczek 2, jarzyny różnej korcy 12 miodu praśnego ruskiego półbeczków 2, śledzi beczek 4, lnianego płótna półsetków 4, paczosnego płótna półsetkow 2, konopnego płótna półsetków 4 i zgrzebnego płótna półsetków 2, a nadto gotowizną po 300 złp. na habity i po 200 złp. na mięso i korzenie, wreszcie prawo wolnego miewa we wszystkich młynach i wolnego wrębu w lasach. Wszystkie te obowiązki po skasowaniu klasztoru bernardynów w Józefowie w 1864 r. przeszły na własność skarbu i o spłatę takowych służebności, obecnie właścicielka M. toczy układy ze skarbem. Dobra M. składają się z folw. M. , wsi M. , Chruślanki, Prawno, Graniczno, Piel grzymka i Miłaszówka. Rozl. mr. 2634 grunta orne i ogr. mr. 613, łąk mr. 97, pastw. mr. 57, wody mr. 109, lasu mr. 1719, nieuż. i pla ce mr. 39, bud. mur. 6, z drzewa 49 ubezpie czonych na rs. 47260. Wś M. os, 40, z grun. mr. 403; wś Chruślanki os. 36, z grun. mr. 360; wś Prawno os. 37. z grun, mr. 332; wś Graniczno os. 12, z grun. mr. 36; wś Piel grzymka os. 9, z grun. mr. 157; wś Miłaszówka os. 26, z grun. mr. 341. R. P. Mazanówka, wś i folw. lit. B. i D. , pow. bialski, gm. Międzyleś, par. Huszcza, odl. 14 w. od Kodnia a 30 w. od Siedlec. W 1827 r. 33 dm. , 206 mk. , obecnie 40 dm. , 254 mk. , 1671 mr. obszaru. Folw. i wieś Mazanówka lit. B. rozl. mr. 167. grunta orne i ogr. mr. 74, łąk mr. 32, pastw. mr. 10, lasu mr. 32, zarośli mr. 16, nieuż. i place mr. 4, bud. z drze wa 5. Wś M. os. 22, z grun. mr. 301. Folw. M. lit. D. rozl. mr. 177 grunta orne i ogr. mr. 82, łąk mr. 27, pastw. mr. 12, lasu mr. 24, za rośli mr. 18, nieuż, i place mr. 6, bud. z drzewa 9. A. Pal. Mazany, część Kamionki Wołoskiej. Mazarówka al. Henrykówka, folw. i część obszaru dwors. Rasztowiec, pow. skałacki. Mazepińce, wś nad rz. Kamionką, pow. wasylkowski; leżą na lewym brzegu rz. Kamionki dawniej Kamienicą zwanej, dopływu Rosi, liczą ze stykającą się z niemi wsią Drozdami, mieszkańców obojej płci 2093. Włościanie posiadają ziemi, na mocy wykupnego aktu, 2315 dziesięcin, za sumę 95700 rs. Obszar dworski należy do dóbr Białocerkiewskich. Równiny otwarte rozpościerają się tu dokoła, i tylko nad korytem rz. Kamionki, gęsto i szeregiem rozsiadły się wioski, jako to Mazepińce, Drozdy, Sydory, Ustymówka, Kowalówka, Poliniczyńce, Czerwona, Bernawka i Trylesy. Gleba czarnoziemna. W XVI w. miejscowość ta wchodziła w skład pustyń białocerkiewskich, słabo zaludnionych. Przed tak zwanem wyniatjem Mendligireja 1482 okolica ta musiała być zaludnioną, jak o tem zaświadczały liczne spustoszałych wiosek ślady, czyli uroczyska jeszcze w XVI w. istniejące, i w dokumentach wspominane, Jako to Rut Stary, Rut Nowy, Tohanów, Oczków, Nowosielica, Kosztomirów etc. W ostatnich dziesiątkach XVI w. znowu w tych miejscach życie zaczęło się krzewić. Oto w 1572 r. ziemianin kijowski Michał Mazepa od Zygmunta Augusta, mającego szafunek ziemi narodowej, drogą zasługi, otrzymał pustkę bezimienną nad rz. Kamienicą dziś Kamionką. Król dał temuż Mazepie osobny na to przywilej, który brzmiał następnie Iż według konstytucyi Sejmu przeszłego Lubelskiego, w ziemi kijowskiej, miejsca puste, ludźmi nieosiadłe, dla osadzenia ludźmi tych tam pustyń, wieczności, lenna i dożywocia od Nas rozdawane być mają; My tedy na pewnych Panów Rad Naszych przyczynę, służby i godność szlachetnego Michajła Mazepę, ziemianina Naszego ziemi kijowskiej, zalecających, daliśmy mu, jakoż i tym listem Naszym dajemy w ziemi kijowskiej ziemię pustą, ludźmi nieosiadłą, leżącą około rzeki Kamienicy, począwszy od mostu, na który idzie wielki gościniec, aż do uroczyszcza Poczuchowa, ze wszystkimi należytościami i pożytki, do tej ziemi przysługującemi, tak, jako ta ziemia zdawna w sobie jest o czym i Rewizorowie Nasi tamtejsi ziemi kijowskiej Nam pewną sprawę dali, iż ta ziemia pusto leży, a pożytku i służby z niej Nam Hospodara żadnej niemasz, którą ziemię wyżej pomienioną, za tym listem Naszym, ma on sam, żona, dzieci, i potomki ich męzkiego stanu, tę ziemię wyżej pomienioną trzymać i wszelakich pożytków z niej używać, ludźmi osadzywać, i jako najlepiej rozumiejąc, tam sobie wszelakie pożytki przybawiać i rozszerzać wiecznymi czasy, przez przenagabania i przekazy każdego człowieka; służąc Nam Hospodara i Rzeczypospolitej a tego służbę Naszą ziemską wojenną, po temu jako inni ziemianie powiatu kijowskiego służą, i na tośmy mu dali ten Nasz list, do którego na świadectwo i pieczęć koronną przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Warszawie d. 15 Junii r. 1572, a panowania Naszego 24. Relacya W. Walentego Dębickiego z Dębina, kanclerza korony polskiej; u tego przywileju pieczęć koronna wielka przyciśniona, a podpis ręki W. Im. P. kanclerza korony polskiej w te słowa Walenty Dębicki. Mazepowie koledyńscy pieczętowali się herbem Kurcz Krasicki Zb. wiadom. t. I, str. 482 i uważali się za odnogę kniaziowskiego rodu Kurczów, ale luboć biła w ich żyłach krew dawnych miejscowych kniaziów, rodowitosć ich niegdyś, być może, kwitnąca, przy ciągłych walkach w tym kraju z tatarami, i wyzucie się przez to samo z dobrego bytu, w niwecz zdrobniała, i z pszenicy w mak się obróciła jak się w on czas wyrażano. Atoli szeroka i pusta darowizna, jaką otrzymał Michał Mazepa była już w one czasy mniej więcej ubezpieczoną; albowiem leżała w dość bliskim promieniu od Białejcerkwi, gdzie około 1550 r. ks. Fryderyk Broński, wojew. kijowski zbudował był obronny zamek dla straży i osłony granic od Tatar. Ale to nieprzeszkadzało, że i nad Kamienicą, za staraniem tegoż Mazepy, wyrosła niebawem też maluczka zamczyna, jak i również zarodek późniejszej wioski Mazepiniec tak nazwany futor na Kamienicy. Ale oprócz tej posiadłości nad Kamienicą tenże Michał Mazepa, już za panowania Henryka Walezyusza w 1574 r. otrzymał był przywilej na wieś Pasieczne około Lubo mierza czyli późniejszych Stawiszcz z arch. Aksaków Notaty tranzakcyi z metryki kor. fol. 54. Pod rokiem zsś 1616 występuj ja ko posiadacz futoru nad Kamienicą Mikołaj Mazepa Koledyński ob. Lustr. sstwa białocerk. 1616. Trzymał on ten futor na prawie lennem, i służbę wojenną powinien był z niego odbywać tamże. Zdaje się, że synem tego Mikołaja M. był Adam M. , który, jak to do wiadujemy się z pewnego dokumentu, za za bicie okrutne Jana Zieleńskiego, był skazany na karę infamii i wywołania z państw koron nych i w. ks. litew. Ale ponieważ tenże Adam M. wdowę i dzieci po zabitym Zieleńskim uspokoił, to jest zapłacił im za głowę zabitego, otrzymał przeto glejt na 6 miesięcy, podczas których powinien się był postarać o zniesienie infamii, na nim przez dekret sądu trybunalskiego ciążącej. Arch. J. Z. R. , część 3, t. I, o Kozakach. Toć widać, że musiał owe zniesienie pozyskać, ile że w 1659 r. król Jan Kazimierz, w czasie gdy hetm. Jan Wyhowski z Ukrainą poddał się rzplitej, potwier dził temuż Adamowi M. osobnym przywilejem posiadanie wsi Mazepiniec, jak też małżonce jego i potomstwu płci męskiej i białogłowskiej, z lennego prawa na dziedziczne zamieniając. Oto jest ten przywilej Zawsze zwykliśmy tych zasługi, którym dobrze czynić mamy, wprzód na szale uwagi i rozsądku Naszego królewskiego a kładąc i stąd dopiero wiel kość onych uważać, a to czynimy dla tego, abyśmy znamienitym każdego w ojczyznie Naszej zasługom, równe z dobroczynności Na szej opatrywali nagrody, I teraz, gdy się zapatrujemy na zasługi ur. Adama Mazepę, dawnego i dobrego Nam w różnych okazyach zasłużonego szlachcica i żołnierza, ku Nam i ojczyźnie Naszej zawsze skłonnego, wiernego w wielu ekspedycyach wojennych, doświad czonego męstwem i odwagą swoją na dobrą sobie sławę zarabiającego; tudzież i na zalece nie W. Jana Wyhowskiego, wojew. kijow. Generalnego Wojsk W. Księstwa Ruskiego i Zaporowskiego Hetmana Naszego, więc i to osobliwie uważając, że syna swego Jana, przy boku Naszym, na usłudze Naszej Rzeczypo spolitej, zostawując, z którego, że ojczyzna czasu swego odniesie pociechę i ozdobę, z oby czajów jego dochodzimy, ochotnie się do tego skłaniamy, abyśmy Mu, małżonce i potomstwu Jego, obojej płci, wieś zdawna Kamienicę nad rzeką Kamienicą leżącą, a teraz Mazepińce, nazwaną które przodkowie jego za przywi lejem ś. p. Zygmunta Augusta, antecessora i wuja Naszego kosztem swoim osiedlili w wo jewództwie kijowskiem, a w trakcie białocerkiewskim będącą, z lennego prawa, pod którym dotąd pomienioną wieś Mazepiń Mazepińce ce była, w dziedzictwo, na wieczne i nieśmiertelne czasy inkorporując; zaraz one, do prawa szlacheckiego, dziedzicznego, ze wszystkiemi przynależytościami, obrócić i przenieść umyśliliśmy; jakoż tym przywilejem Naszym obracamy i przenaszamy, które dobra wsi pomienionej ur. Adam Mazepa, małżonka i sukcessorowie jego, jako już własne swoje dziedzictwo ze wszystkimi zdawna należącymi do tej pomienionej wsi własnościami, okolicznościami, pożytkami, począwszy od Mostyszcza aż do Poczujek, trzymać, mieć, używać, na potomne wieki, zamieniać, darować i sprzedać, według swego zdania bezpiecznie może i mogą, ażeby wieczna pamiątka prawa i daniny pomienionej wsi, przedtym Kamienicy, a teraz Mazepińce nazwanej, do wszelakiej zostawała potomności. Przywilej ten graciose konferowany do akt grodzkich włodzimirskich podał do obiaty Jan Mazepa, podczaszy czernichowski 1669 r. d. 14 maja z Arch. Komis. archeogr. w Kijowie. Widać, że tenże Adam Mazepa nie przestawał i potem czynnie przysługiwać się królowi, kiedy tenże po śmierci Sołtyka mianuje go d. 9 marca 1662 r. podczaszym czernichowskim sygillaty a w 1663 znowu exemptem wyjmuje go z pod wszystkich sądów. Exempta zaś takie, jak wiadomo, dawały się tylko wrazie gdy kto służbę publiczną pełnił, lub gdy dla niej musiał się wydalać z kraju. Atoli tenże Adam Mazepa w 1665 r. już nie żył, albowiem w tym też roku bierze, po nim podczaszowstwo czernichowskie, syn jego, Jan Mazepa ten sam, który jak to widzieliśmy w wyżej położonym przywileju przy boku królewskim zostawał. Ten Jan Mazepa, syn Adama, pokojowy królewski, byłże by to późniejszy hetman Zadnieprza Bartoszewicz wahał się stanowczo rozstrzygnąć tę kwestyą ob. T. Święckiego Hist. pam. t. I, str. 365, tymczasem sam hetman Mazepa oświadczał małorossyjskiemu prykazowi, że ojciec jego był rodem z Ukrainy, że on sam rodził się w Mazepińcach, i że go w młodości ojciec jego wyprawił na dwór króla Jana Kazimierza, gdzie też był pokojowym Kostomarow Mazepa. str. 10 51 i 118. Jednakże zachodzi tu dość trudna do wyjaśnienia okoliczność. Jakkolwiek przypuszczenie że ów Jan z królewskiego przywileju, syn Adama, był istotnie późniejszym hetmanem, zdaje się być pewnem, skądże atoli i dla czego, pytamy, Iwan Mazepa, hetman Zadnieprza, stale się pisał Stefanowiczem, a nie Adamowiczem. To pytanie chyba by można wytłómaczyć i rozwiązać tem tylko, że w ceremoniałach sakramentu chrztu była różność w kościołach greckim i łacińskim; i tak z tej przyczyny też Świdrygiełło ochrzczony Bolesławem, gdy dla miłości żony rusinki przyjął obrządek cerkwi prawosławnej, został Lwem Długosz Hist. Polon. fol. 611; a toż samo Witold, który był Jerzym ochrzczony, a gdy przeszedł na obrządek łaciński, został Aleksandrem Latop. Kijow. i Lit. zachowany w głównem arch. spraw zagran. M. S. pod 37, fol. 476 verso. Za unii zaś były to wypadki bardzo częste i powszednie. Ks. Dobrogost Jabłonowski, nazwany Kozak ob. Pam. Micowskiego, Bibl. Warsz. 1855, zesz. marcowy str. 402, przyjąwszy unią, wziął imię Mikołaja. Ale kancelarya koronna i litewska, nie mogływchodzić w takie drobnostki, i Mikołaj Jabłonowski, byłby najpewniej w jej oczach został Dobrogostem albo Bonawenturą; tak samo Stefana Mazepę po staremu Adamem pisała, a że syn jego hetmaniąc kozaczyźnie prawosławnej, na otczestwo wziął imię ojca greckiego rytuału, to nawet i nie mogło być inaczej. Oto jest całe słowo zagadki. Znane są powszechnie koleje życia Iwana Mazepy, hetmana kozaczyzny. Tu nam tylko zaznaczyć przyjdzie, że go z Polski, gdzie od młodości przebywał, nie miłosna przygoda, jak podaje Pasek, na Ukrainę sprowadziła, ale zjechał on tu w ważnem poselstwie, bo za zleceniem wręczenia od króla buławy hetmanowi nowoobranemu Pawłowi Teterze. Osiedlił się zaś on był już stale na Ukrainie, gdy przy końcu tegoż roku Jan Kazimierz idąc na wyprawę zadnieprską, zatrzymał się był w Białejcerkwi Kostomarow Mazepa, str. 14. Zastał w Mazepińcach jeszcze starego ojca przy życiu. Ale nadeszła tak zwana ruina. Kozackie i tatarskie gospodarzenie ogniem i mieczem po kraju, dato się we znaki i Mazepińcom, i te tak jak inne miejscowości, spustoszone doszczętnie zniknęły. Nie było więc po co dosiadywaó w zniszczonej poojczystej zagrodzie i gdy Ukraina odtąd zaczęła być uważaną, jako mętna woda, do połowu sposobna, dla chciwych władzy warchołów, toć, i Mazepa zostaje partyzantem Doroszenka, i nareszcie po hetmanie Samujłowiczu ogłoszony hetmanem Zadnieprza, szlakami i zabiegami wyrasta na mocno historyczną osobistość. Mamy jednak ślad, że pomimo bogactw i wielości dóbr, jakie za hetmaństwa swego posiadł na Zadnieprzu, Mazepa nie przestawał wszakże interesować się swoją dawną ojczystą posiadłością, i nawet znosił się ze szwagrem swoim Janem Wojnarowskim sędzią z. kijow. , aby ten ludzi w spustoszałych Mazepińcach osadzał Kost. Mazepa, str. 60. Jakoż mieszkała w tej wsi jakiś czas, siostra Mazepy Wojnarowska, ale ta w końcu rozstawszy się z mężem, umarła w klasztorze, przy matce swej ihumeni Maryi Magdalenie z domu Mokijowskiej, w Kijowie. Wieliczko, str. 340. Hetman Mazepa, jak wiadomo umarł w Benderze 1710 r. d. 18 marca, za zdrajcę Mazepińce Mazewo Mazepińce wywołany toć niezliczone jego skarby bo gactwa i dobra zostały skonfiskowano na Zadnieprzu, a przy Mazepińcach nawet jego je dyny i ulubiony synowiec Andrzej Wojna rowski nie ostał się, bo i on umarł na wygna niu w Jakutsku. Mazepińce też jako już niczyje, pochłonęło ststwo białocerkiewskie. R. 1765 liczono w tej wiosce 22 chałup lustracya. W dzisiejszych Mazepińcach kilka zabytków zachowało się po Mazepach. W pewnym od stępie ode wsi, na polu, po dziś istnieje tak zwany horodok Mazepy w którym, jako w miejscu warownem z pewnością mieścił się dwór, czyli miejsce pobytu dziedziców; nieco dalej, jest uroczysko noszące nazwę piwnicy Mazepy, a nieopodal za rzeką, naprzeciwko wsi, śród stepu sterczy kurhan Mazepy, Oprócz tego, jest tak zwany szlak Mazepin który prowadzi z Mazepiniec do wsi Połohów i dalej. Edward Rulikowski. Mazepińce 1. w dok. Mazipiłka, wś nad rz. Ikopot, pow. starokonstantynowski. Roku 1753 ks. ks. Ostrogski darował Kazimierzowi Ilińskiemu. Ob. Archiw. J. Z. Rusi cz. VI, j t. I 290. 2. M. , wś, pow. lityński, u źródeł rz. Salnicy, o 60 w. od Lityna, na pograniczu Wołynia, gm. Kaczanówka, par. Ułanów, 52 dm. , 200 mk. , 317 dz. ziemi włośc. 1133 dz. z Ignatówkąj dwors. , corkiew drewniana, gorzelnia. M. należały do ststwa salnickiego, następnie do hr. Morko w, dziś do Szopurowej. Mazew, wś i fol, , pow. łęczycki, gm. i par. Mazew, odl. 18 w. od Kutna, 14 w. od Łęczycy, a 10 w. od Krośniewic. Posiada kościół paraf. mur. , szkołę począt. , urząd gm. , 72 dm. , 730 mk. w tej liczbie U ew. i 8 żyd. . Ogólny obszar wynosi 1464 mr. , z tego do wsi należy 814 mr. a do folw. 442 mr. , nowo uwłaszczeni mają 40 mr. a do wiatraka należy 2 mr. , probostwo z cmentarzem i kościołem 8 mr. , szkoła 2 mr. , past. wspólne 138 mr. i pod drogami, rowami i t. p. 13 mr. Wś ta pierwotnie zwana Mazowo, Mazów, należała do dóbr arcybisk. gnieźn. i stanowiła osadę bartników mazurskich. W XIV w. arcybiskup Jarosław Skotnicki wcielił ją do uposażenia kustodyi łęczyckiej. Wtedy już istniał tu kościół fundowany i uposażony przez arcybisk. gnieźn. Jagiełło wracając z wyprawy krzyżackiej pod Grunwaldem, obozował tu z wojskiem, co przyczyniło kustoszowi ówczesnemu Kiełczonowi z Bzowa wielkie szkody w inwentarzu i zapasach zboża. Nagradzając to król nadał wsi w 1416 r. przywilej miejski i przeniósł z prawa polskiego na magdeburskie Cod. dipl. Pol. VI 382. Z przywileju tego nie skorzystano i M. pozostał wsią. Według opisu w Lib. Ben. Łaskiego t. II, 463 M. w 1520 r. jest wsią; przy kościele siedzi proboszcz Andrzej rodem z Mazowa, prezentowany przez Zygmunta z Kamieńca kustosza łęczyckiego. We wsi jest szkoła i dwie karczmy a także wójtostwo. Dziesięcinę kmiecie płacą kustoszowi łęczyckiemu; proboszcz zaś ma skromne uposażenie dwa łany roli, łąkę i po 20 gr. z każdej karczmy, tudzież dziesięcinę z sołtystwa i łanów kmiecych we wsi Romartowie. W 1718 r. arcyb. Szembek probostwo w M. oddał na uposażenie seminaryum w Gnieźnie, zostającego pod zarządem missyonarzy, którym powierzył pieczę nad parafią. W 1741 r. wystawili misyonarze nowy kościół drewniany. W 1797 r. rząd pruski zabrał grunta probostwa około 2 1 2 włók i wyznaczył za to 120 zł. kompetencyi rocznej. Ponieważ to nie wystarczało, przeto M. nie miało proboszcza aż do 1816 r. w którym misyonarze zrzekli się probostwa. Skutkiem zniesienia parafii w Sławoszewie w 1812 r. przyłączono do M. 15 wsi. Po spaleniu się kościoła w 1821 r. wzniesiono obecny mur. w 1830 r. kosztem parafian; w 1877 r. został zrestaurowany. Fol. M. przez lat 30 od 1846 r. zostawał w dzierżawie Wacł. Aleks. Maciejowskiego, który historyą tej wsi skreślił w osobnej monografii Bibl. Warsz. 1857 r. . Obecnie jest donacyą generała Frydryksa. M. par. dek. łęczycki. M. gmina należy do sądu gm. okr. I w Grabowie ma 13, 413 mr. obszaru i 3957 mk. 1866 r. . W skład gm. wchodzi 23 wsi włośc, 26 folw. i 3 kolonie. Br. Ch. Mazewo 1. i Mazewko, wś, pow. pułtuski, gm. Gołębie, par. Nasielsk, leży przy linii dr. żel. nadwiśl. , o 4 w. od Nasielska ku Gąsocinowi. W 1827 r. było tu 13 dm. , 75 mk. 2. M. , wś, pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Niedźwiadna, odl. 4 w. od Szczuczyna, a 14 od Grajewa. W 1827 r. część rząd. miała 4 dm. , 24 mk. , a część pryw. 8 dm. , 51 mk. M. należało do dóbr Czarnówek. Mazgajówki, mała os. , pow. kolbuszowski, graniczy na wsch. z lasem Paryny, na płn. z Nartom Nowym, na zach. z Wolą Raniszowską, na płd. z Zielonem. Mac. Maziarka, Maziarki al, Maziarnia, są to osady założone po lasach do pędzenia smoły. Nazwa ta występuje na obszarze dawnej Rusi. Maziarka 1. os. włośc. , pow. opatowski, gm. Ruda Kościelna, par. Ćmielów. odl. 19 w. od Opatowa, 1 dm. , 3 mk. , 15 mr. 2. M. Krasienińska, osada, pow. lubartowski, gm. Samoklęski. Maziarka, wś, pow. Ostrogski, o 10 w. na płd. od Ostroga, należy do klucza wilejskiego, dziedzictwa ks. Jabłonowskich, położona w lesie; nazwę ma stąd, że w okolicznych sosnowych lasach, był piec w którym pędzono smołę, a robotnicy przy tym piecu pobudowali domki i w nich osiedli około 1838 r. Ma tylko 6 dm. Mieszkańcy trudnią się pędzeniem smoły. Mazepińce Maziarka Mazgajówki Mazew Maziarki, część Chlewczan, pow. Rawa Ruska. Maziarnia 1. os. leśna, pow. janowski, gm. i par. Zaklików, należy do dóbr zaklikowskich i łączy się z nowopowstałemi na wyciętej części lasu koloniami, noszącemi ogólną nazwę Baraki. R, 1877 miała 3 dm. , 19 mk. 2. M. , os. , pow. hrubieszowski, gm. Horodło. 3. M. Świeciechowska, folw. , pow. janowski, gm. Świeciechów. 4. M. , folw. , pow. chełmski, gm. i par. Wojsławice. Fabryka terpentyny i smoły. 5 M. , os. w dobrach Wólka Leszczańska, pow. chełmski. 6. M. , wś, pow. biłgorajski, gm. i par. Huta Krzeszowska. Należy do dóbr ordynacyi Zamojskich. W 1827 r. były tu dwie oddzielne wsie mające razem 45 dm. i 257 mk. Maziarnia1. karczma na obszarze dwors. Grzymałówki; 2. M. , karczma na obsz. dwor. Kustynia; 3. M. , gajówka na obsz. dwors. Romanówki w pow. brodzkim. 4. M. grupa domów w Łowczy. 5. M. grupa domów w Hucie rożanieckiej. 6. M. grupa domów w Baszni w części wsi zwanej Borową górą. 7. SI. grupa domów w Łukawcu, w pow. cieszanowskim. 8. M. leśniczówka na obsz. dwor. Drohomyśla w pow. jaworowskim. 9. M. al. Podrudne grupa domów w Dobrotworze. 10. M. poszczególne domy w Majdanie starym. 11. M. poszczególne domy w Niemiłowie, pow. Kamionka Strumiłowa. 12. M. karczma na obsz. dwors. Werchraty, pow. Rawa ruska. 13. M. Berbecka, gajówka koło wsi Sokole, pow. Kamionka Strumiłowa. 14. M. Berbekowa, poszczególne domy w Połonicznej, pow. Kamionka Strumiłowa, 15. M. Gogołowa al. gogołowska grupa domów w Sokolem, pow. Kamionka Strumiłowa. 16. M. Kamieniecka, grupa domów w Jasienicy ruskiej, pow. Kamionka Strumiłowa. 17. M. Karańska, grupa domów w Nieznanowie, pow. Kamionka Strumiłowa. 18. M. Spaska grupa dm. w Spasie, pow. Kamionka Strumiłowa. 19. M. Wawrzkowa, część Grabowej z leśniczówką i fabryką terpentyny, pow. Kamionka Strumiłowa, Są tu torfy. 20. M. Słup także Słup maziarny i Maziarnia, wś pow. niski, leży na prawym brzegu Łęgu, który płynie śród olbrzymich sosnowych borów, tworzących płd. część puszczy sandomirskiej. Nad tą rzeką wyrąbano już w bardzo dawnych czasach większe obszary, które zaludnili osadnicy mazurscy. Znaczniejszy obszar niepokryty lasem obsiadły tutaj gminy na południu Bojanów, Korabina i Laski, w środku Stany i Maziarnia, a na północy Przyszów szlachecki i kameralny. Wieś jest 12 kil. odległa od Niska, należy do par. rzym. kat. w Jeżowom i liczy 688 mk. rzym. kat. Pos. więk. hr. Eugen. Kińskiego ma obszaru 53 mr. roli, 37 mr. łąk 57 mr. pastw. i 6290 mr. lasu; pos. mn. 827 mr. roli, 122 mr. łąk. , 103 mr. pastw, i 4 mr. lasu. Gleba jest piaszczysta, miejscami nieprzepuszczalna, tworząca moczary. Położenie astronomiczne 39 41 wschodniej długości od Ferro, 50 27 północnej szerokości. M. S. graniczy na południe ze Stanami, na północ z częścią Przyszowa Kameralnego, Kołodzie jem i z Występami. 21. M. przys. do Krzątki, w pow. kolbuszowskim jest małą osadą 4, 5 kil. na płn. od tej wsi śród sosnowego lasu położoną. 22. M. do Wilczej woli, , w pow. kolbuszowskim, jest nazwa lasu na wschód od tej wsi położonego; Kumersberg nieoznacza miejsca przysiółka na mapie admin. Galicyi ark. 2 a na Spezialkarte Galiz. Z. 4 Col. 26 za obszarem lasu tego nazw. jest oznaczona jako należność do Wilczej woli kilka chat pod 39 39 wsch. dług. i 50 20 30 szerokości. 23. M. , przys. do Niska, wymienia Orzecho wski w Skorowidzu, niema jednak takiej miej scowości, ani na mapie Kumersberga ani Specyalnej Galicyi. Mac. Maziarze 1. wś pow. iłżecki, gm. Błaziny, par. Iłża. Odl. 9 w. od Iłży, ma 42 dm. , 241 mk. , 363 mr. ziemi włośc. i 31 mr. ziemi na leżącej do towarzystwa starachowieckich za kładów górniczych. 1827 r. wś rząd. , 31 dm. 268 mk. 2. M. , kol. , pow. iłżecki, gm. Wierzchowiska, par. Krępa kościelna. Odl. 23 w. od Iłży. Ma 300 m. obszaru, 24 mk. i 13 dm. 3. M. , wś, pow. biłgorajski gm. i par. Łu kowa. Należy do dóbr ordynacyi Zamoj skich. Br. Ch. Maziły, wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Tomaszów, o 2 mile od Tomaszowa, przy samym pasie granicznym galicyjskim, gdzie jest dom straży granicznej. Ma 48 dm. , 667 mr. gruntu ornego, 363 mk. , grunt piaszczysty, śród lasów. Włościanie rolnicy pozakładali starannie sady owocowe. Przed r. 1864 M. należały do dóbr Ordynacyi Zamojskiej. Maziulewszczyzna, folw. szl. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 56 w. od Dzisny, 1 dm. , 4 mk. kat. Mazlak, Melzak, Mezlak u Połujańskiego I, 350, rz. , ob. Bronowka. J. Bl. Mażnica, ob. Karolów, pow. noworadomski. Mazniewo 1. wś, pow. dzisieński, o 61 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 14 dm. i 161 mieszk. prawosł. 2. M. wś, pow. dzisieński, o 19 w. od. Dzisny, 1 okr. adm. , 7 dm. , 41 mieszk. prawosł 3. M. , pow. dzisieński, gm. Jazno; dusz 19. Maźnik, rz. , wpada do rz. Olszanki, w pow. zwinigrodzkim. E. R. Mazniki, wś nad rz. Rowkiem, pow. latyczowski, gm Michałpol, par, Zinków. Ma 161 dm. , 1064 mk. , ziemi włośc. 1196 dzies. dwors. 1308 dz. , 2 młyny. Cerkiew, do któ Maziarki Maziarki Maziarnia Maziły Maziulewszczyzna Mazlak Mazniewo Mazniki Mazowszany Mazowsze Mazolin Mazoray Mazów Mazowiecka Mazowiecki bór Mazowiecki Mazowieckie rej należy 59 dz. ziemi; gorzelnia, poczta, sąd w Zinkowie, okr. poi w Michałpolu. M. należały do klucza zinkowskiego Odrowążów, Kostków, Sieniawskich i Czartoryskich. Była to scheda Maryi z Czartoryskich ks. Wirtemberskiej, obecnie własność Ludomira Skibniewskiego. Mazolin, dwór, pow, rossieński, par. botocka, własn. Minkiewicza. . Mazoray dok. , ob. Mosurau. Mazów 1. folw. i karczma na obsz. dwors. Łahodowa. 2. M. , folw. na obsz. dwors. Słowity, pow. przemyślański. 3. M. , błota w pow. przemyślańskim, ob. Krsywice. Mazowiecka gub. królestwa polskiego, utworzoną została w 1840 r. z dawniejszego wojew. t. n. , lecz w kilka lat potem zniesiona przy wprowadzeniu nowego podziału kraju na pięć gub. , który to podział trwał do 1866 r. Mazowiecka wólka, wś, ob. Wólka Mazomecka. Mazowiecki bór, las, w pow. kolbuszowskim, ob. Lipnica 6. Mazowiecki powiat, ob. Wysokie Mazowieckie. Mazowieckie wojew. ob. Mazowsze. Mazowszany wś i Mazowszańska huta, wś, pow. radomski, gm. Gębarzew, par. Radom. Odl. 6 w. od Radomia. M, liczą 18 dm. , 139 mk. M. huta zaś 24 dm. , 158 mk. W XV w. dziedzicem był Jan Kazimir h. Zgraja. Wieś płaciła dziesięcinę dziekanowi kieleckiemu. Folw. nie było tylko łany kmiece, karczma i zagrodnicy Dług. I, 446 i II 514. Folw. M. z wsiami. M. i Huta Mazowszańska. mr. 393 gr. or. i ogr. mr. 202; łąk mr. 26, pastw. mr. 74; lasu mr. 82, nieuż. i place mr. 9; bud. mur. 1, z drzewa 7. Wś M. os. 19 z grun. mr. 76; wieś Huta Mazowszańska, os. 22, z grun. mr. . 359. Br. Ch. Mazowsze. I. Nazwisko Mazowsza najprościej da się wywieść od źródłosłowu maz, do którego końcówka owsze przyłączyła się, złożona z ow sze Trzaskowski Nauka o pierwiastkach jęz. pols. 1865, str. 34, 81, gdzie sz 95 występuje bardzo słusznie jako wskazówka stopnia wyższego, obfitości elementu męskiego mąż, muż, por. Mensch, mas, maris, manusha. Chodakowski Czarnocki Listy Bibl. Warsz. 1866 w lipnowskiem wskazywał wieś Mazowsze za źródłosłów nazwy. W liczbie nazw starożytnych, formie Maz owsze i Maz ur por. co do końcówki kost ur, koc ur i t. d. odpowiadają z geografii Ptolemeusza II, 12 Lugowie t. j. Lęchowie Omani mieszkający pod Buguntami Butoni Strabona, którzy od Odry do Wisły sadyby zajęli. Tacyt wymienił ich także w liczbie Ligijów, pod nazwą Manimów Germania roz. 43. . Wywód Naruszewicza Mazurów od Masagetów uznał już Lelewel za błędny, podobnie jak są błędne zestawienia. Bielowskiego i Lelewela Mazurów z Mazejami w Panonii Strabo VII, 314. Szafarzyk Staroż. Słow. przeł. Bonkowski II, str. 497 n. 61 zwraca uwagę na język kramarzy w twerskiej gubernii, pod Toropcem, zwany mazowskim albo masowskim, w którym mas znaczy tyle co człowiek, szewel scheffel wies, wezel węzeł, wiązka siana, loch lach chłop, wieśniak i t. p. Nie podejmujemy się rozstrzygnąć kwestyi, skąd. się wzięli ci Mazurzy. Może takim zaborem, jak nad Rosią Nestor pod r. 6539; Mon. Biel. I, str. 698; por. Stecki Wołyń I; Pamiętnik Kielecki z 1871; Parę słów o Krakowiakach E. S. S. tu się dostali. Wywód Kętrzyńskiego o Mazurach 1872, str. 7 od mazuras, po litewsku człowiek krępy znaczącego, nie przekonywa, bo może być właśnie wziętym z polskiego technicyzmem etnograficznym przerobionym synonimicznie w celu oznaczenia wzrostu właściwego Mazurom. Oskar Kolberg Mazowsze I, str. 37 n. zacytowawszy mój artykuł z Encykl. Mniej. o Mazurach, wraca do podobieństwa Naruszewicza do Masagetów i Bielowskiego do Mezów pono błędnie. II. Granice i podział Mazowsza zmieniały się z biegiem czasu, jak to można zauważyć z uposażeń najdawniejszych biskupa płockiego. Tak ks. mazowiecki Bolesław Konradowicz 1229 potwierdza bisk. Piotra w posiadaniu zamku Świeca i odeń zależnych wsi Gorzno i t. d. Kod. Maz. str. 3 5, jako oczywiście leżących w obrębie Mazowsza podległego jego władzy. Tymczasem 1348 toż Gorzno, już jako zamek, leży w ziemi dobrzyńskiej, wydzielonej z kompleksu M. Rzyszcz. Cod. Pol. I, str. 198; por. II, 722, powiat Księte, a co najciekawsza w liczbie wsi tych z 1229 wymienione jest Mazowsze, wedle teoryi Chodakowskiego, centralny imionodawczy punkt prowincyi por. 1379 Rzyszcz. II, 326. Bieżuń nad Wkrą 1406 leżał w pow. płockim, a 1519 jest już w pow. bielskim. Błonie z kościołem fundacyi Konrada II a oddanym augustyanom z Czerwińska dostało Miedzeszyno w pow. warszaw. 1289 r. Kod. Maz. str. 30; 1630 leżała ta wieś w woj. rawskiem; 1660 w pow. warszawskim wojew. mazowieckiego. Słońsk wedle Kromera, na pograniczu Mazowsza, 1765 w dobrzyńskiem; 1771, 1774, 1789 w wojew. inowrocławskiem Star. Pol. . W czasach historycznych M. rozpadło się na liczne księstwa, z których Dobrzyń, Kujawy, Łęczyca, Sieradz odrębne zupełnie miały losy i do M. nie liczyły się. Zrazu były w M. dwie główne dzielnice, które wytworzyły się z państwa Ziemowita I, obejmującego Płock, Czersk, Ciechanów, Wyszogród, Wiznę, Pułtusk, a Mazolin Mazowsze zlały się znowu po zgonie Konrada II 1294 jednego jego synaPo drugim synu Bolesławie II, Trójden wziął Czersk, Wacław Płock, Wyszogród i Gostynin, Ziemowit Wiznę. Po Trojdenie wydzieliło się chwilowo księstwo warszawskie, zlane znowu z Czerskiem i Rawą. Ten kompleks rozdarł się na dwie dzielnice czerskoliwsko ciechanowską i płockorawsko wiską, a te jeszcze bardziej się drobiły. Po wcieleniu M. do korony powstaje wojew. rawskie koronne z wojewodą i 3ma kasztelanami rawskim, sochaczewskim i gostyńskim; wojew. płockie z Płockiem, Bielskiem, Raciążem, Sierpcem, Szreńskiem, Mławą i Płońskiem, Radzanowem z wojewodą i 3ma kasztelanami płockim, raciąskim, sierpskim. Księstwo mazowieckie z miastami Warszawa, Czersk, Wyszegrad, Zakroczym, Ciechanów, Czerwińrfc, Rożan, Pułtowsk Pułtusk, Warka, Błonie, Tarczyn, Grodziec Grójec, Przasnysz, Łomża ma wojewodę mazowiecki generalny i 5ciu kasztelanów warszawski, czerski, wyszogrodzki, zakroczymski, ciechanowski; prócz tego ziemia liwska Liw, Węgrów, Wizna, Nur, Kamieniec z 2ma kasztelanami bieckim i wiszneńskim wedle Gwagnina 1578. Porządek rady koronnej z 1569 r. zna 3 wojewodów płocki, mazowiecki, rawski i w liczbie kasztelanów 3ch większych płocki, czerski, rawski, 10ciu mniejszych sochaczewski, warszawski, gostyński, wiski, raciąski, sierpski, wyszogrodzki, zaktoczymski, ciechanowski, liwski. Dla ojca pani Grabowskiej, potajemnie królowi Poniatowskiemu zaślubionej, Teodora Szydłowskiego 1768 r. utworzono kasztelanią mazowiecką z powodu, że Księstwo M. z 10 ziem i wielu powiatów złożone, od imienia województwa swego nie ma kasztelana. Okręgi sądowe dają też materyał administracyjny, dla tego je tu podajemy. Wieca i roki odbywały się w Płocku, wieca dla wszystkiego wdztwa 1565, roki dla płockiego w Płocku, 1581 w Płocku, Raciążu i Płońsku, dla Zawkrza w Szreńsku, dla mazowieckiego wdztwa w każdej ziemi, z pewną odmianą dla ziem wiskiej, ciechanowskiej, łomżyńskiej, zambrowskiej i nurskiej; dalej były roki regulowane 1565 rawskie, sochaczewskie i gostyńskie w Gostyninie i Gąbinie. Roki z. czerskiej odbywane były w Czersku, Grójcu, Warce ks. Czerska, 1567 przybyły w Garwolinie i odbywano je kolejno tygodniami, co skasowano 764, wszystkie roki skupiając w Czersku, a 1775 dla powiatów czerskiego i garwolińskiego stanowiąc sądy w Czersku, a dla grójeckiego i wareckiego w Warce. Błońskie 1578, 1589 i 1611 kombinowano z sądami w Warszawie i Tarczynie. W 1764 r. sądy te ziemi warszawskiej złączono w Warszawie. Soki z. ciechanowskiej 1578, 1581, 1593, 1616 odbywały się w Sąohocinie, Ciechanowie i Przasnyszu. Łomżyńskie ziemskie odbywały się 1589 w Łomży, wrazie niedojścia wolno było zwoływać drugie 1593, nie tylko dla powiatów łomżyńskiego, kolińskiego, ostrołęckiego ale 1633 i zambrowskiego; od 1775 6 wspólne sądy były w Łomży. Rożańskie kombinowano z makowskiemi 1581 i 1588; Były roki w Liwie 1578, Nurze, Ostrowi i Kamieńczyku 1589, nurskie 1775 przeniesiono do Ostrowia, Sochaczewskie stanowione 1565, łączono 1778 z kadencyą w, Mszczonowie. Przechodząc do obrazu kolejnego ziem mazowieckich, zaczynamy od granic w ogóle. Mazowsze graniczy na zach. z ziemią dobrzyńską. Tu pogranicze w ten sposób mniej więcej da się wyznaczyć. U samej Wisły leży wieś Murzynowo w ziemi dobrzyńskiej 1329 r. wymieniona, a koło ujść Skrwy Rzyszcz. II, str. 658. Powyżej ku płn. , na zachodnim brzegu Skrwy leżą wsie Żyrniki i Gorzechowo, w 1349 wieś i las dobrzyńskie I, str. 200, Tłuchów nad Skrwą 1364 I, 226, 1375 Sudragi II, str. 750. Rokitnica, Swiedziebno, Janowo, Księte 1356 leżą w ziemi dobrzyńskiej u granicy pruskiej na zach. Rzyszcz. II, 722 a Lubowidz 1345 w płockiem, 1521 pow. szreńskim Star. Pol. I 384; Kod. Maz. str. 56 57. Żuromin wdztwo płockie, zawskrzyńska ziemia 1767, Gawarecki str. 282 leży w płockiem czyli na Mazowszu. Od wsch. granicę mamy w traktacie z Litwą 1358 r. Kod. Maz. str. 72, w którym Goniądz i wiski powiat zaliczone do M. a kresy biegą z Kamionnego brodu przez Rajgród, rz. Metę, Biebrzę, Targowisko, Uście wielkiej strugi, Małą Suchołdę, Sprząślę, Popielowe Siedlisko, Newstyncze uście. Co do ziemi płockiej kasztelan Witgo płocki znany jest 1241 Kod. Wlkp. 229 i 1242 Rzyszcz. II, str. 597, 1250 piastował ten urząd Abraham Kod. Maz. str. 15, 1288 nie 1278 jak mylnie Kod. Wlkp. 477 i Rzysz. Hwalisław. W 1250 r. jest kasztelan Raciąża płockiego Jakób Kod. Maz. , Obejmowała miasta Płock, Bielsk, Raciąż, Sierpc znany 1375, Płońsk wymieniany i w tytule ks. panujących, Bieżuń 1406, Lubowidz w pow. szreńskim 1521. Szreńsk miał kasztelana 1458 Kod. Maz. . Kasztelania wyszogrodzka w 1349 r. miała następną granicę od płockiej ziemi Kod. Maz. str. 59 60 poczynając od ujść Mołtawy do Wisły, i za jej biegiem zaliczając miejscowości leżące na prawo do Wyszogrodu a na lewo do Płocka aż do źródeł Mołtawy u wsi Czerzniewo. Powyżej Słonkowa do W. , Przedpełcz do P. ; Miedzewo i Szarzyno do W. , Źdżary do P. ; Góra Łanka Lankoni do W. , w niej część sędziego i braci do P. , Kierz i Dobrsk a do W. , Gralewo do P. , wszystkie Puchały do W. , Sarbsko z Kozolinem i Mazowsze wszystkie Pąsze por. Kapica Herbarz wyd. Glogera 398 do P. ; Drozdowo i Świrćsko do W. , także Brudne misy do W. , Mążeszyce do P. ; z Mążeszyc drogą publiczną do Lipy i potem między Strzegowem i Uneszyrzem Unezyr dziś Unierzysz nad Wkrą, zamek mazowiecki budowany przed 1233 r. Rzyszcz. Cod. Pol. II, str. 11 w W. , Strzegowo w P. ; dalej korytem Wkry przeszedłszy do drogi publicznej, Koskowo do W. dalej Pokryte wody do P. , a Sułkowo do W. Wciąż tąż drogą postępując, spotyka się Dąbek do W. , Kosiny do P. ; Wyszyny do W. , Otocznica do P. , tąż drogą idąc, Wieczwnice do W, , Kuklino do P. Prócz tego po drugiej stronie Wisły do tejże kasztelanii wyszogrodzkiej należały jeszcze 1474 por. str. 261 Młodzieszyn z puszczą, Kamień, Przesławice, Kaniowo, Swarocino te dwie znane 1349, nieznane 1474, Rębowo, Wilczkowo, Orszymowo, Wiszowo dopiero 1474. Kasztelana wyszogrodzkiego spotykamy 1239 r. przy Bolesławie mazowieckim. Ziemia gostyńska 1462 r. Kod. Maz. 23 2 3 obejmowała miasta Gostyn in, Gąbin i Osmoły ze wsiami Korzeń, Mysłowna, Rataje, Kozice, Międzydrzewio, dziś Niedrzewie, Golanow, Strzelce, Muchnica połowa, Skorzewa połowa, Niezdraków, Długołęka, Skrzany, Topolno Lipienickie, Krobisze dziś Krubin, Starep Staropol, Czyżewo, Sanniki, Siedlec, Brzezie, wś Osmolin, Rozlazłowo, W 1319 jest Zbrosław podkomorzy gostyński, co wskazuje na uprzednie istnienie ziemi, przed tą datą. 1345 jest Paweł kasztelan gostyński. W 1372 wspomniane jest territorium gostyńskie. W 1368 r. Stefan gostyńskim i ciechanowskim ststą jest. Ziemia sochaczewska 1451 Kod. Maz. str. 215 obejmowała miasta Sochaczew, Mszczonów, Bolimów, Wiskitki, Białe miasto Biała i wsie Czerwonka, Czerwona niwa, Stare Wiskitki, Kozłowice, Jabłonowo, Guzowo, Oryszewo. Kaski, Zator, Miedniewice, Miedniewska wola, Bolimów wś, Bolimowska Wola, Korabiewice i Żukowo. Kasztelan sochaczewski Rfalanka znany 1221 Rzyszcz. I. Ziemowit III syna Trojdena 1359 r. w księstwie M. wyróżnił księstwo S. i w nim podaje powiat łowicki Kod. Wlkp. 1404. Ziemia czerska 1289 obejmuje powiat warszawski, potem czerski 1382, warecki, grójecki, bątkowski parafie Goszczyn i Promna ostatni raz 1435 r. ks. Czerska. W 1280 ma kasztelana w Rokicinach, 1295 w Czersku i w Biały, 1297 w Nasielsku, 1303 w Sochaczewie 1254 kasztelani Wizny, Ciechanowa, Wyszogroda, Zakroczymia. Ziemia wiska 1351 z zakroczymską i płocką uważana za jądro M. , obejmowała Wiznę, Wąsosz, Radziłłów, Szczuczyn. W 1250 znany jest Gerhard kasztelan wiski. Ziemia warszawska 1436 obejmowała Warszawę starą i nową, Łomżę, Nowygród, Błonie, Kamieniec V. Kamieńczyk Kod. Maz. str. 186 7, lustracya 1564. W 1289 wieś Miedzieszyno Młodzieszyn nadana proboszczom błońskim, leży w pow. warszawskim, a 1313 i 1321 jest Wojciech zwany Kuźma kaszt. warszawski. W 1345 jest Panko zwany Lotana, kasztelan nowogrodzki Nova Curia i Aleksy kasztelan kamieniecki. W 1417 i 1421 jest sędzia łomżyński, 1476 wojski, a 1472 podkomorzy łomżyński. Powiat łomżyński albo ziemia wymieniona 1414 i 1447 r. Z powiatami ostrowskim, ostrołęckim, zambrowskim i kolińskim Kolno tworzy ziemię łomżyńską 1593 1633 Vol. Leg. . Sędzia zambrowski znany jest 146. 2 Kod. Maz. , wszakże 1476 Zambrów leży w pow. łomżyńskim Kapica, , Herbarz, str. 48. Powiat ostrołęcki znany 1393 Kod. Maz. Kapica. Ziemia ciechanowska występuje w podziale 1379 r. , W 1390 jest districtus podobnie jak 1402. Prócz Ciechanowa należał tu Sąchocin 1385, Przasnysz 1476, Rostków, Chorzele, Janowo miasto 1421. W 1254 jest Racibor kasztelan ciechanowski. Tu leżał klucz bisk. płockich Juniec 1484. W 1421 Maków nad Orzycem przeniesiony na prawo chełmińskie, miał sędziego i był 1465 i 1616 w ziemi ciechanowskiej a przez Augusta III i Poniatowskiego 1733 1795 w osobnej ziemi rożańskiej nad Narwią. Starosta makowski znany już 1476, przed włączeniem tedy do korony. Ziemia zakroczymska wymieniona jest 1351 r. Do niej należy Zakroczym, Nasielsk, Serociec Serock; do Zakroczymia należał Maków 1465, Nowe miasto nad Soną 1616, Pułtusk 1779 pomieszczony w ziemi zakroczymskiej w dyplomacie, geografowie każden inaczej go podają. W 1254 jest Wojciech kasztelan zakroczymski, co najlepiej błąd Staroż. Polski wykazuje, która twierdzi, że dopiero w XVI w. nastał ten urząd po przyłączeniu do korony. Ziemia rawska wymieniona 1348 jako powiat ziemi M. Kod. Wlkp. 1278 a 1374 K. W. 169 jako ziemia narówni z ziemią płocką, wyszogrodzką, zakroczymską, warszawską, sochaczewską, gostyńską jako własność Ziemowita ks. Czerska i Rawy, ma 1313 1317 Przedsława kasztelana, 1345 sędziego i podskarbiego, 1359 sędziego rawskosochaczewskiego, 1374 chorążego, podczaszego i podłowczego oraz notaryusza zamku rawskiego, a 1368 i 1379 podkomorzego także rawskosochaczewskiego. Prócz Rawy należą tu Biała nad rz. t. n. w ziemi raws. 1521, Popyen 1540, gdy Mielencyn do warszaw. , Mogilnica. Ziemia zawskrzyńska za Wkrą liczyła 3 powiaty osiedzborski, mławski i szreński, znana 1367 Cod. Pol. II, 741, 751, 798. Władysław syn Ziemowita IV 1455, tytułował się pierwszy Mazowsze księciem M. panem różnych ziem i zawskrzyńskiej. W 1764 r. suscepta w Szreńsku płocka Vol. Leg. . W 1768 by uniknąć niedogodności sądów w Płocku o 15 mil odległym, utworzono uchwałą sejmową dla tej ziemi gród w Szreńsku z podstarościm, rejentem i pisarzem Star. Polska. Roki sądy jednakże zawskrzyńskie już 1565 nakazano odbywać w Szreńsku Vol. Leg. , zmieniając ich terminy 1581. Cc do jej urzędników to kasztelana dotąd nieznaleźliśmy, ale są 1391 chorąży zawskrzyński, 1425 sędzia, starosta 1462 Kod. Maz. . III. Etnografia i stosunki społeczne. Mazowsze zasługuje na uwagę ze względu uzdolnień kolonizacyjnych ludności, które to plemię zapędzały na Ruś Czerwoną, w ziemię bialską, więc w sadyby dawnych Jadźwingów, na Podole. Wszędzie jednakże swoje plemienne cechy, a chociażby nazwę zachowywali Mazurzy. Do dziś dnia między Rabą a lewym brzegiem Sanu ludność miejscowa nosi nazwę Mazurów, z których część pod nazwą Grębowiaków Lisowiaków al. Borowców siedzi między Wisłą, dolnym Sanem po Mielec i Leżajsk. Tatomir Geografija Galic. 1876 str. 59 We wsi Woli 1445 r. odróżniano zagrodników Mikołaja Niemca, Macieja Mazura Helcel II, 3222 Mamy zaś ślady, że 1373 w Sanockiem nad Sanem, z daru kś. Wład. Opolskiego, a wówczas pana Rusi lwowskiej i Wielunia, otrzymał wieś Jabłonicę Przybysław syn Fala z ziemi łęczyckiej AGZ. VII str. 15 16 W rok później 1374 Benko z Kuchar dostaje od tegoż księcia Żabokruki i Braniec we lwowskiem str. 16. Tego Benka z Żabokruk znamy 1384, 1408 AGZ V str. 25, IX 15 16, por. AGZ. II IV po którym Piotr Czebrowski 1054 r. dzierży Żabokruki a Frączko 1456 r. Dziewiętniki. W Paprockim znani są Kucharscy h. Godziemba w ciechanowskim, ,, tegoż domu drudzy w Rusi Herby str. 691. Benko ten zatem krom wątpienia jest Godziembą z ciechanowskiego. Z nim prawie stale spotykamy Jaśka Mazowitę z Makowic i Jaryczowa AGZ III r. 1389 1405 AGZ IV 17 1402, V, 25 1389 albo Mikołaja Mazowitę AGZ. VII 42 1398. Może być Mikołaj Mazowszanin 1402 Helcel II, 892 Jacka z Miłoszyc też Mazowitę AGZ III r. 1407 Już przezwiska charakteryzuje dostatecznie, że tu mamy przed sobą kolonistę z Mazowsza. Zwał się ten Jaśko też Mazowskim. Niewiadomo czy to to samo co Mazowiecki ród dobrzyński h. Dołęga znany 1441 Paprocki 402 Słynny łapka rabuś z pierwszej połowy XV w. Mikołaj Siostrzeniec Kornicz ssta Będzina i Przedboru r. 1443 zdaje się pochodzić z Karnic w Sochaczewskiem por. recenzyją E. S. S. na artykuł p. t. t. Prohazki w Szkicach hist. z XV wieku podaną w Ateneum 1885 roku Może z M. też idzie Zaśkobiołek z Czulic tamże 978. Gloger w Ziemi bielskiej Bibl. Warszaw. 1873 r. wykazuje masę wspólnych nazw na Podlasiu i w ziemiach Łomżyńskiej, Wiskiej, Ciechanowskiej. System kolonizacyi takiej okazuje się na Sikorach, których założyciel 1421 r. Maciej Sikora, z mławskiego czy lipnowskiego miał 6 synów, i ci z ojcowskiej wsi Sikory wyszedłszy, tworzą sześó innych osad, zwanych też Sikorami z dodatkiem Pawłowięta, Tomkowięta, Bartkowięta Bartyczki, Janowięta, Wojciechowięta. Cały spis takich osad, pączkujących z jednej głównej, po której dziedziczą główną nazwą, a odróżniających się patronimikiem, wyliczył dalej tenże badacz. Te osady zamieszkałe są przez samą szlachtę jednoherbową i tworzą tak zwane zaścianki. Bywały one dość liczne. Tak p. z trzech Grodzkich Stare 1493, Nowe i Szczepanowięta 1569 stanęło w grodzie brańskim 28 dziedzicznej szlachty, 1775 r. było ich 52. W. 12 osadach o wspólnej nazwie Łapy było 1775 r. 189 właścicieli, a z tego 186 samych Łapińskich. W Kostrach Pułaziach, ojczyznie słynnych Pułaskich 1775 r. było 19 właścicieli, a w K. Podsędkowiętach 13 11 było 1476 r. kod, Maz. 273 Chylińscy z pod Makowa w Zakroczymskiem 1465 r. osiedli w puszczy brzostowskiej w ziemi wiskiej Kapica Herbarz str. 51 W 1476 r. coś podobnego jest z Dadźbogami zdaje się kod. Mazow. str. 271 we wsi W. Dąbrówce w pow. liwskim. Typ zaścianka zbiorowego przedstawia wieś Kałuszyn, którą zajmują Dobrzonowicze, Żebrowscy, Klukowscy, Chroszczyccy, Sulkowscy str. 272. Na Rusi czerwonej np. Rawa ruska, założona przez książąt Mazowsza i Bełza zarazem, świadczy o kolonizacyi mazurskiej. Giżyccy z M. , mało niewszystek powiat sanocki osadzili Pisali się z Humnisk Paprocki, Herby str. 294. Szarzeńscy z płockiego, przez ślub z Zimnowodzką, osiedlili się u Lwowa. Z tego rodu idzie poeta Semp str. 323. Jakaccy mieszkali na M. i Rusi str. 357 podobnie Pudłowscy str 391, Kakowscy 392. Na Podolu do dziś dnia został ślad kolonizacyi mazowieckiej, w dyalogu rymowym Wasil i Małanka, wystawianym w wilię nowego roku, w którym występuje mazur ze swoim akcentem Bibl. Warsz. 1868 III 298 301. U Kurpiów Tadeusz Wojciechowski Chrobacya I str. 271, istnieje podanie świadczące, że dwie puszcze ostrołęcka Zagajnica między rz. Zbojną, Turoszem i Omolwią lustr. 1616 i nowogrodzka Puszcza zielona była rodzajem późniejszej Ukrainy naddnieprowej, i Kurpie sami opowiadają o sobie, że są potomkami rozmaitych rodzin polskich, których los lub własna swawola poniżyła, i któ rzy byli zmuszeni ukrywać się w tych stronach jako wygnańcy. Fonetyczną właściwością M. jest mazurzenie albo zacinanie z mazowiecka, które jest zmianą przyciskowych sz, cz, rz, dż na zwyczajne syczące i zębowe s, c, z, dz. Odwrotna przemiana, właściwa osobom z niższego stanu, silącym się o wytworną wymowę, jest sadzenie. Musiały być i pewne odrębności etymologiczne na M. świadczy bowiem o tem wiersz kś. Grochowskiego Stanisława Na cenzurę albo na wiersze polskie Kaspra Danowskiego P. L. .. pełna niezwyczajnej w Polsce mowy następnym ustępem. Gdzieś wzdy wyrwał tę mowę nieuczek przeczysty, Lga, Rig, Osen i puchnie i script ciemnoglisty. Więc Polanin takuchno albo zmutylował. Wierzę, żeś dla takich słów Mazowsze splądrował. Ale i Mazurowie bracia naszy mili, Tak sprośnie, jak ty piszesz, nigdy nie mówili. Dalej Grochowski tamże str. 324 ed. Turow Wiersze mówi, że autor krytykowany powtarzał o szpoceniu pisma Słupskiego, i zaleca dodać następne wyrazy, na dowód, że wpolszGzyznie mazurskiej biegły Si, Me, Tutka, Pęk, Sieno, Jebłho, Jegły. Z tych ostatnich przykładów trzeba wyznać widać, że staromazurski zdawał się przeprowadzać ściślej słabnięcie samogłosek a, o między dwie, ma, po lub przed spółgłoskami miękkiemi, . niż inne dyalekty. Siano, Jabłko, Jagły Zabytki prawne u Lelewela, kś. czerska wskazują także istnienie specyalnych wyrażeń jak np. wardężyn por. Sumner Maine The Early History of Institutions 1875 r. str. 135 136, airedesa stopień szlachecki u dawnych irów, wedle Brehonlaw. Por. boaire dosłownie krowi szlachcic, i ruski litewski bojar, celtyckie braccae, rosyjskie brżuki, które mogą być też spadkiem nietylko wspólnoaryjskim, ale i historycznym, po Celtach, którzy zajmowali północne Włochy por. Bologna Bawaryą Boioaria, Czechy Boioheim, Karpaty Bojiki, Pieniny Poenini, tyn dunum. Przyrost ludności, wywołujący emigracyą, wywoływał też i parcelacyą gruntu. Dla tego też z jednej strony czytamy w księdze czerskiej o miernikach czyli geometrach już 1421 r. 1322, 1422 1615 I pewno dla potrzeb miejscowych rojący się na M. miernicy, podsunęli Grzebskiemu autorowi Geometryi 1566 r. uwagę, bo w Polszcze trudno się miernika dopytać, jam tylko o jednym słyszał na Podgórzu, ale i ten już był umarł. Przetoż, kiedy w Litwie chciano mierzyć imienia, do M. po miernika posłano Popis publiczny uczniów na Żoliborzu 1819 r. str. 37. Przykład cytowany z Górnickiego, jakoby o nadużyciu w mierzeniu sznurem przez izbę ciągniętym, po przez dziury w ścianach zrobione tamże str. 36 n. 54 i Czacki O prawach lit. i pol. I str. 221 może być nietyle objawem złej woli takich geometrów, ile zabytkiem dawnych praw granicznych, wedle których granica szła przez piec Grimm Grenzalter thümer r. 1845; por. Naturmythen v. Rochholz, Lipsk 1862 str. 23, 25 i stosowanych pewno w Małopolsce, kędy dzielono dwory na poły Helcel II 4101, 3222 Drugim skutkiem parcelacyi jest skłonność do procesów i obfitość adwokatów. Dowody tego znajdujemy w księdze sądowej czerskiej, skąd podaliśmy sylwetkę adwokata Barana z Falęcin Staropolska Palestra krytyka E. S. S. odczytu Kraushaura pod t. t. w Przegl. bibl. Arche. robiącego najprzód sieci na jelenie łowieckie a potem matnie adwokackie na ludzi. W XV w. znajdujemy takich prokuratorów z M. w krakowskiem także, jest np. 1404 r. Stanisław z Bogusławic na Mazowszu prokurator Klemensa z Moskorzewa podkanclerzego Helcel II 1070. Związki rodzinne a raczej rodowe na Mazowszu noszą specyalną nazwę gniazdo progenies, członek rodu ma tytuł gniezdnik albo jednej dzielnicy. ks. Czerska 341, 590 w wieku XV. Od tego należy odróżnić wyrażenie zupani i zupcz Kod. Mazow. str. 98 Genit. Pl. od supa t. j. urząd Rzyszcz. U 21 tłomaczone przez honorati, i na Mazowszu Kod. Mazow. str. 111 r. 1391, a z którem zbiega się w znaczeniu wyraz czestniki honorati Kod. Mazow. str. 221 znany i w księdze czerskiej str. XLI n. i rok 1518 źle jednak wyjaśniony tamże przez uczastników Wyraz czestników pochodzi od cześć honor, i w wypisie z 1516 r. także oznacza ludzi czestnych honoratiorum, następnie urzędników. W pewnych więc razach, można czestnik uważać za synonim nobilis, w aktach wielkopolskich asymilowany do probi et honesti. W aktach mazowieckich jus nobile tłomaczą slachetne prawo ks. Czerska 1724, wskazując tem związek etymologiczny wyrazów szlachetny i szlachcic. Szlachcic na M. wedle statutu z 1390 r. por. ks, Czer. 744, 862 traci prawa swego stanu osiadając na nieswojej ziemi, i z powrotem na swoją odzyskuje swe prawa szlacheckie. Tylko co do nawiązki opłaty za zabójstwo wynoszącej 40 grzywien nie 60 jak w Koronie i za kradzież 30 grz. Kod. Maz. str. 77 r. 1363 różnią się prawa szlacheckie na M. od koronnych. Podział szlachty na nobilis i miles władyka w różnicy tytułów i nawiązki 48 kop i 20 kop wyrażający się Dunin str. 75 polegał, jak w Małopolsce na posiadaniu herbu lub jego braku. Dunin odróżnia błędnie władykę od skartabela tamże bo właśnie scartabelat nawet językowo od Squiroo władyka u Helcia II 2369, 2688 powstał z władyctwa i jest giermkostwem polskiem. Mylnie też pisze wstęp do ks. Czerskiej str. LXXXIX Mazowsze Mazowsze że pozwy były ustne, lecz wchodził już zwyczaj pozwów na piśmie. Właśnie bowiem szlachta posiadała przywilej, ze pozywano ją na piśmie por. Niwa r. 1875 str. 323 327 E. śwież. Niewydany dokument Łokietka. gdy nieosiadłych pozywano gołym służebnikiem por. Helcel II 3362, 3734, 4316. Do tego prawa szlachty odnosi się skarga Głowaczowy, wdowy po wojewodzie, iż ją pozwano nie wedle jej prawa tylko przez woźnego ks. Czers. 1031, 1045; dla tego Cztan jako szlachcic żądał pozwu na piśmie ks. Czer. LXXXIX. Że dowody powinny być na pargaminie jak wnioskowano z faktu r. 1471 tamże, zwyczaj to może i małopolski Helcel II 3275 cielęcina skrobana Przyczem jednak wypada dodać, że istniały i pozwy pargaminowe i papierowe w Małopolsce, i papierowy służył tylko na jeden rok Helcel II, 3493. Zarówno autor wstępu do ks. Czers. jako i K. Dunin Dawne prawo mazowieckie nie wyjaśnili kwestyi może czysto mazowieckie, że 1421 r. istniała dziewiąta część spadku ks. Czerska 1219 co warto porównać z szczegółem nadania Mogilnu w całem Mazowszu 1165 r. przez Bolesława IV Kędzierzawego dziewiątej części wszystkich dochodów Bielow. Monum I. str. 360. Szczególnością właściwą Mazowsza, jest energia i samodzielność kobiet Dunin dz. cyt. str. 112 113; por. Liske Cudzoziemcy w Polsce I str. 74, rękojemstwo włościan, czyli wolność ich ruszania się za poręczaniem dłuższe niż gdzieindziej, choć na M. najprzód 1478 świeckie 1453 biskupie kartele ekstradycyjne na hultajów t. j. kmiecizbiegów pojawiły się. Nazwa obelnik dawana kmieciom na M. ks. Czer. 1063 r. 1418 jest wspólną z Małopolską. Źródłosłów jest obpole opole. W Jedlni prawo obelne, i obelnik kś. Gacki Jedlnia zamiast opolne wyjaśnia formę mazowiecką obelnik. Odpowiedni wyraz łaciński i polski jest commetaneus obapolny Kod. Wielkopol. AGZ V str. 40 Dowód solidarności opolnej, 1303 r. podał Dunin d. cyt. str. 200 Za szczególność mazowiecką niemożna też uważać Ruchy albo Ruciczy, t. j. kary za zabójstwo kobiety Dunin 112 bo ją zna Małopolska może rache Helcel II 2832, 3334; Rzyszcz. Cod. dypl. Pol. ; ale za to żenienie się rycerza z kmiecianką prawo z 1390 r. bez ujmy klejnotu szlacheckiego jest godne uwagi, obok faktu, że chłopi bywają sądem polubownym między panami ks. Czer. 1056 u Dunina str. 68 n. 1 co ze względu na wzmiankę parochia znaną z statutu Kaźmierza W. zdaje się być echem czasów opolowych, kiedy opole obejmowało nobiles i simplices. Nieprzeszkadzało to czynić sobie wzajem zarzutów o mierzenie kwartą i łokciem ks. Czer. 1385 r. 1421. Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 63. IV. Historya Mazowsza jeszcze ciemniejsze ma początki niż Małopolska. Chociaż imię jego ludu znane jest, jak widziemy, w I i II w. po Chrystusie, żadnych przecie czynów historycy greccy i rzymscy niezapisali. Pierwszym faktem dziejów M. jest powstanie opisane przez Gallusa komesa t. j. dostojnika z dworu Mieszka II Lamberta, Mieczsława Mojsława, który będąc jego cześnikiem i wazalem, po jego zgonie, 1034 wymową swoją jak drugi Krakus skłonił lud swój rodzimy z Mazowsza, do okrzyknięcia siebie księciem i co jedno znaczyło chorążym tej dzielnicy. Naonczas, w skutek zbiegostwa ludności z Poznania i Gniezna, pewno i z innych ziem lechickich za Wisłę do Mazowsza, kraina ta tak wzmogła się w mieszkańców, że rolnikom pól, bydłu pastwisk, a ludziom mieszkań zabrakło. To natchnęło Mieczsława odwagą opierania się synowi Mieszka II, KaźmierzowiKarolowi, skoro ten silny prawem następstwa, chciał tego księcia elekcyjnego do uległości sobie przywieść. Tradycya późniejsza dochowała wspomnienie, że ten Mieczsław czyli Matzo pokonawszy sąsiednich Ulmerugów w Prusiech, corocznie pewną liczbę młodzieńców od nich brał, tytułem daniny zapewne do wojska, por. Szafarzyk dz. cyt. II, str. 454 5. Dopiero z pomocą Gotów uwolnili się Ulmerugi od tej daniny. Wiadomem jest, że wedle Nestora w 1041 r. Jarosław ruski gocki wojował z Mazowszanami, dopłynąwszy Bugiem łodziami do ich ziemi, a potem wydawszy siostrę za KaźmierzaKarola, 1047 r. zwyciężył Mazowszan, zabił ich księcia Mojsława i upokorzył ich Kaźmierzowi. Cała więc powieść o Ulmerugach i pomocy gockiej wyjaśni się pomocą ruską Jarosława, oraz stosunkami Mojsława z Pomorzanami, którzy po pokonaniu wedle Gallusa 30 szyków Mazowszan przez 3 szyki Kaźmierza, przyszli w pomoc Mazowszanom. Pokonał i Pomorzan cztery legiony, Kazimierz z półtora legionem swoich. Ci Pomorzanie, to jest pewno Zemzil dux Pomeraniorum w 1046 r. godzący się w Merseburgu z Kaźmierzem An. Altahens. majores w Pertza Monnm Germaniae XX str. 802. Na 1046 r. wypadałoby poprawić datę zwyciężenia Mojsława według Nestora, albo też przy sprzeczności podań krajowych i ruskich, wyłącznie swoim ziomkom tryumf przypisujących, może trzeba 1046 r. przyjąć jako datę rozerwania sojuszu Pomorzan Ulmerugów z Mazowszem, poczem nastąpiłby rozgrom Mojsława w dacie podanej przez Nestora. Mon. Biel. I, str. 416 418 str. 702 3 Na nowo słychać o Mazowszu za synów Kaźmierza I; mianowicie Władysław Herman w swojem Mazowszu chętniej mieszkał, synowi Zbigniewowi M. po swej śmier13 ci przekazywał str. 434 ks. II, roz. 8 i ze stolicą Płockiem; tenże Zbigniew ledwo niezagarnął Mazowsza, jeszcze za życia ojca str. 439. Herman umarł w Płocku i tam został poc owany, w kościele płockim str. 443 1102 r. W jednym ze swych napadów przed r 1124, Pomorzanie kości książąt i Hermana, wedle opowieści Krzywoustego, wydobyli, i po drogach rozsuli, a z głów zęby powybijali. Mon. Biel. II str. 63. Po śmierci ojca, Zbigniew objął Gniezno, Kalisz, Spicimir, i samo Mazowsze Gallus II, roz. 21 i 37, 38 a po utracie przezeń całej dzielnicy roz. 41 wskutek podstępnych zamachów na dzielnicę Krzywoustego, Mazowsze dostało się w zarząd dotychczasowego rządcy Wrocławia, komesa Magnusa II roz. 49. Gdy z podniety Zbigniewa rozpoczęta przez Henryka V wojna z Polską III, 2 skończyła się na niczem, a i pomoc Czechów go zawiodła roz. 23, 25, udał się w pokorę do brata i dostał Mazowsze w lenno. Niebawem jednak pycha uniosła Zbigniewa do przybrania insygnii suzerena, a pono nawet i do namawiania różnych osób, by zamordowały Krzywoustego. Rozgniewany Krzywousty oślepił brata i wygnał Mon. Biel. I, str. 480 i II, str. 328 podobno 1110. 1129 1131 pokutował Krzywousty, a duchowni w miarę kajania się, przy uroczystościach kościelnych, lub poświęceniach kościołów, umniejszali mu pokuty z mocy kanonów. Nareszcie z polecenia papieskiego zadośćuczyniwszy bratu, Zbigniewowi, zyskał odpust i pogodził się z bratem. Ze zgonem Krzywoustego 1138 r. , M. z Kujawami utworzyło odrębną dzielnicę będącą uposażeniem Bolesława Kędzierzawego 1138 1173. W czasie walk towarzyszących wygnaniu Władysława II, ustąpiono Wiznę z 3 zamkami Rusinom, sprzymierzeńcom Władysława. Lestko 1186 syn Kędzierzawego objął rządy nad Mazowszem i Kujawami Monum Bielow. II str. 375, 799, 835. ślad tych rządów Lestka, Kędzierzawica mamy w akcie z 1185, ze stycznia Rzysz. II str. 5 6 którym obdarza kościół Panny Maryi w Włocławku zamkiem w Słońsku, kaplicą w Gniewkowie, wsiami Kowale, Kurow, Inowłodź. W 1186 r. już w Płocku sądzi Kazimierz II, jako zwierzchnik w otoczeniu ksiażąt principes to jest dwu biskupów, płockiego Wita i kujawskiego Stefana, oraz Syrona komesa i Mikołaja krakowskiego, , prymasa Rzysz. I str. 12 Żyro ów znany już 1161 r. był za małoletniego Lestka, wielkorządcą i opiekunem jego dzielnicy Mon. Biel. II 390, 397, 530 z polecenia Kaźmierza II, i wówczas 1186 przybierał tytuł Deigratia z Bożej łaski Hube oraz wojewody Mazowsza Okol. Orbis po, lonus III 110 111. A rządów tych pamiątka dochowała się jeszcze 1222 r. , Rzyszcz. III str. 26 28 przyczem dowiadujemy się, że w godności rządcy następcą Żyrona był syn jego Otto. Wnukiem był Getko 1256, str. 77 Wszakże nastąpił rozdział Mazowsza od Kujaw. Zabiegi Mieszka III by uzyskać zapis chorego Lestka dla swego syna Mieszka, oraz ustąpienie Kujaw Bielow. II, str. 406 7, 443 musiały przyjść do skutku, choć ze zmianą osób obdarowanych Mon. Biel. IV, 12, bo do śmierci swej w bitwie pod Mozgawą 1195 r. Bolesław syn Mieszka Starego rządził Kujawami z wojewodą Henrykiem Mon. Biel. II, str. 835, Kod. Wielk. 125, 211. Później sam Mieszko III objął na siebie Kujawy 1201. Nierychło dopiero odziedziczył je Konrad syn Kazimierza II i oddał w zarząd wojew. Krystyna tamże i Mon. Biel. II, 802, 836. Po gwałtownej śmierci tego Krystyna w 1217 zrazu oślepionego, a potem dopiero zdławionego z rozkazu Konrada I, miało M. , płynące dotąd miodem i mlekiem, zamiast miodu piołun i kwaśne mleko oglądać. Wedle innych źródeł miał on ludy zamorskie, Prusaków i innych wrogów M. pokonać tak, że i wrócił spokój M. i podbici lennikami zostali. Oskarżenie a potem śmierć sprowadzili nań oskarżyciele rywale Mon. Biel. IV, str. 752. Długosz pod r. 1217 wypisując te szczegóły, za powód kaźni daje obawę Konrada, by niestat się Krystyn groźnym jemu i synom jego. Z drugiego zaś źródła, w liczbie podszczuwających na Krystyna wymienia Jana błędnie zwanego Czaplą, bo jestto błędne odczytanie słowa capelanus. A powodem niechęci księcia, były niby wymówki Krystyna za życie niegodne Konrada, niegdy jego ucznia. W 1245 1263 znaleziono Krystyna głowę z włosami szafranowemi, jaśniutkiemi. Pochowano z głową biskupa Wernera Mon. Biel. II, str. 753. W 1239 r. został powieszony rzekomy sprawca kaźni Krystyna, ksiądz Jan. Powodem tej kary Mon. Biel. II, str. 560 miał być za długi pobyt kś. Jana ze swym uczniem Kazimierzem, a synem Konrada w Wrocławiu u jego narzeczonej, córki Henryka II Pobożnego. Kod. Wielk. 226, Theiner, Monum. Poloniae, 74. Darowizna Łowicza, mająca wedle kroniki wielkopolskiej i Długosza pod r. 1240 być okupem za ów grzech Konrada, danym arcybiskupom gnieźnieńskim, jest fałszywie do tego faktu zastosowaną. Bo już 1136 r. K. W. 7 Łowicz z dziesięcinami, wsiami i ich mieszkańcami, z łowami, bobrami, i sądownictwem świeckiem ma tylko odpowiadać przed biskupem, t. j. za pierwotnej organizacyi kościelnej za Mieszka I Lamberta 992 przed biskupem polskim. W 1136 r. zaś, posiadłość ta jest już wliczoną w poczet majątków arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dwa te najgłośniejsze fa Mazowsze kty z życia Konrada przedstawiwszy we właściwem świetle wedle źródeł, przechodzimy do trzeciego, t. j. do wpływów żony jego na rządy księcia. Wedle Długosza, ta żona, Agazya, miała się znęcać nad ciałem, już powieszonego i umęczonego kś. Jana, którego uwięzić miał trzeci syn Konrada, Ziemowit. Wyklęcia Agazyi w buli znanej niema, lubo Długosz o tej karze jej za ów czyn wspomina. Niema też nic w dawniejszej kronice wielkopolskiej o tym udziale Agazyi w sprawie kś. Jana, jakkolwiek Konrad przyczynę śmierci kś. Jana zwala na porady przewrotnych, co może odnosić się i do Agazyi. Prawdopodobieństwo wzmaga się z faktem zabrania wsi Chełmce z porady złych ludzi a to przez wzgląd na żonę biskupowi włocławskiemu Rzyszcz. II, str. 591, por. Kod. W. 211 z 1238 r. ; por. Rzyszcz. II, str. 11 13 z r. 1233 przez tegoż ks. Konrada. Agazya ta jest córką Świętosława kś. ruskiego, którego z 4 innymi, wódz Leszka Białego, po zwycięstwie 1205 r. nad Romanem odniesionem, przez Leszka i Konrada, powiesił z rozkazu tegoż Leszka Mon. Biel. III, str. 353. Być może, ze na jej ślubie z Konradem, niepozwolił arcybiskup Henryk odprawić mszy biskupowi płockiemu Theiner I, str. 8, 17. Imię jej i 3 synów wraz z Konradowem figuruje na darowiźnie ziemi chełmińskiej krzyżakom w Kruszwicy przed mostami w lipcu 1230 r. Theiner I, str. 19 20, 40, z warunkiem pomocy w razie napaści od Prusaków i innych ludów pogańskich, przez Konrada uczynionej. Ten stosunek do Krzyżaków jest czwartym faktem rządów Konrada. Łączy się to z kwestyą napadów, jakie czynili Pomorzanie i Prusacy zdawien dawna na M. w ogóle. W kronice Gallusa, opisującej czasy Bolesława III aż do wygnania Władysława II pełno wzmianek o tych najazdach. Wszakże odpierał je Krzywousty sam, posługując się na M. procesyami np. biskupa Szymona dla podniecenia ducha ludności pierwiastkiem religijnym, co istotnie nawet dziewczęta mazurskie skłaniało do zbierania pomorczyków, jeńców, zamiast łomu. Myśl nawrócenia najezdników podjęta przez śś. Wojciecha 997 i Brunona 1009 i przerwania w ten sposób ich najazdów, została wznowioną przez cystersa z Łekna Gotfryda 1207 a potem od 1210 już arcybiskup gnieźnieński Henryk ma zlecony dozór nad apostołami i neofitami aż do czasu utworzenia osobnej dla ostatnich dyecezyi Szczególniej czynnym był nowy apostoł Krystyn, cysters z Oliwy. W 1215 już dwaj neofici pruscy Swabuno i Warpod podarowali nowemu biskupowi dwie ziemie Lonzanią i Lubawią. Od 1216 zaczynają się nowe najazdy tak, że Honoryusz III uwalnia arcybiskupa od krucyaty do ziemi S. dla choroby, i pozwala użyć miejscowych krzyżowców do obrony swej archidyecezyi, co rozszerzył potem i na biskupa pruskiego, owego Krystyna, w r. 1217. Mimo zabiegów Krystyna, by zebrać krzyżowców i śród obcych, krucyata odwlekła się do 1222, zwłaszcza, że Konrad 1218 i Leszek Biały 1221 zachorował Theiner I, 62, Rzyszcz. II, str. 7. W 1222 r. Leszek z bratem rodzonym Konradem i z Henrykiem Brodatym ks. Wrocławia, w otoczeniu biskupów niemal wszystkich i dostojników świeckich, wyprawę odbyli. W jej ciągu został Krystyn obdarowany przez Konrada w Łowiczu zamkiem chełmińskim na miejsce pobytu i wsie różne, ziemię chełmińską niewiadomo który z krzyżowców miał posiąść każden miał dochodami dzielić się z Krystynom, prócz Henryka, mającego dopiero ułożyć się co do tego z biskupem Dogiel IV, 11; Theiner I, 29. Teraz i biskup płocki Gedeon cedował swe posiadłości i dochody w chełmińskiem na Krystyna, którego jeszcze później Konrad i prywatni uposażyli. W 1224 nowo najazdy nastąpiły, opactwo cystersów zniszczono. Wówczas podobno 1224 1228 został utworzony zakon braci rycerskich Chrystusa mających wojować w Prusiech trybem inflanckim. Od miejsca pobytu zwano ich Dobrzyńskimi. Gdy i tych pomoc nieokazała sie skuteczną, wezwano krzyżaków 1226 za poradą Henryka szląskiego, wedle źródeł wielkopolskich, a w ciągu wypraw Konrada na Kraków wedle dokumentów 1228. Dano wówczas ziemię chełmińską w lenno krzyżakom, później dodano Nieszawę, a 1230 w Inowrocławiu zrzekł się Krystyn swych posiadłości w chełmińskiem na rzecz zakonu, z wyjątkiem dziesięciny i dwustu włók ziemi i 5 zagród. W zamian krzyżacy mają bronić jego i jego posiadłości, i oddawać mu honory zwierzchnicze. W 1230 nastąpiło nadanie ziemi chełmińskiej zakonowi raz warunkowe, a potem drugie sfałszowane podobno, na własność. Tym sposobem w zanadrzu M. osiadł zakon, obcy krwią, żądny tylko władzy, który nawet jak widać 1238 r. , nie bronił Krystyna, pozwolił go poganom wziąć do niewoli, niewykupił, lecz owszem na jego ziemie, zamek Sanctir z tymi poganami napadł tymczasem Theiner I, 73. Dawniejsi obrońcy M. dobrzyńscy rycerze, jeszcze 1230 r. siedzący też między Koprzywnicą i Chełmnicą Kod. Maz. 6, str. 4 1237 zwani jako niegdy dobrzyńscy uzyskali od Konrada zamek Drohiczyn i całą krainę sięgającą od środka rzek Bug i Nur aż do granic ruskich Hasselbach Cod. Pomer. I, str. 556, gdyż tu nowy nieprzyjaciel wyrastał w osobie Litwinów. Piątym faktem rządów Konrada jest ubieganie się jego o rządy Mazowsze Mazowsze Krakowa. Leszek, jak powszechnie źródła donoszą, został zabity przez Władysława Ottonicza 24 listopada 1227 r. Mon. Biel. II, str. 938 z udziałem Pomorzan i panów polskich Połnoje sobr. rusk. ljet. II, str, 503, na zjeździe w Gąsawie śród całego kleru wyższego polskiego Rzyszcz. II, 31. Być bardzo może, że zjazd gąsawski był dalszym ciągiem synodu w Buczkowie, który odbywał się 8 maja 1227 r. Hasselbach C. Pom. I, 161, str. 377. Po zjazdach z swoją bratową Grzymisławą, nic o Krakowie widać niedecydujących, Konrad ruszył z wojskiem na Małopolskę, w której osiadł na zasadzie umów z zabitym i z klerem Władysław Laskonogi 1228 1230. Zdaje się, że skutkiem tej wyprawy jest zabór Krakowa 1231 i Sandomierza w 1230 przez Konrada Rzyszcz. II, str. 9, 9, Kod. Maz. 7, 8; K. W. 134 a w związku jest wyprawa jego z synami Romana Halickiego 1205 na Kalisz, w celu odebrania go dla Ottonicza Laskonogiemu Połn. sobr. rusk. liet. II, 503. Miasto to jednak niebawem przeszło w ręce Henryka Brodatego. Odtąd tworzy się federacya terytoryalno rodzinna w linii Konrada, której głową jest on sam 1247, to tytułując się tylko księciem Mazowsza 1231 K. W. 132, 134, 1237, 1239 Kod. Maz. , str. 9, 10 to Kujaw 1232 K. W. 140, to Mazowsza i Kujaw 1232 Kod. Maz. , str. 6, 1236 Rzyszcz. Cod. Pol. II, str. 15, to Łęczycy 1234, 1239 i 1247 K. W. 172, 226, 267, Rzyszcz. II, str. 14, 20, I, 50; K. W. 267, to Krakowa i Łęczycy 1241 3 Rzyszcz. II, str. 39, 44, 46, 594; K. W. 234, Bart. III, 38, 42, to samego Krakowa K. W. 229 z r. 1241, to Mazowsza i Krakowa M. M. Ae. III, str. 31. Raz tylko 1231 zatytułował się księciem Krakowa, Mazowsza, Sandomierza i Łęczycy Kod. Maz. , str. 4, 5. Zdaje się, że pod jego zwierzchnictwem zostawali jego synowie Bolesław książę Sandomierza już 1230 Rzyszcz. II, str. 9 10 aż do roku 1232 Rzyszcz II, str. 30, jak to wskazał już Naruszewicz a po nim Smolka. Jeszcze 1237 r. ten Bolesław przywiesił pieczęć księcia Mazowsza i Sandomierza, choć się tylko tytułuje mazowieckim Rzyszcz. I, str. 41 42. W r. 1233 zwie się ks. Sieradza Rzyszcz. I, str. 37 38. Później znowu mazowieckim 1239, 1241, 1246, 1247 Kod. Maz. , poczem umarł a Ziemowit brat jego objął Mazowsze czerskie. Kazimierz Kujawy i Łęczycę prawie stale trzymał jeszcze za życia ojca aż do śmierci 1268. Rządy Konrada w Chrobacyi przerywali to książęta szląscy, to sam Bolesław Leszkowic, i myśl o skojarzeniu napowrót w swym ręku obu dzielnic ojcowskich była tylko czczem marzeniem tego księcia Mazowsza. Zdaje się, że przewagę swoją zawdzięczali książęta szląscy i pochodzeniu od najstarszego syna Krzywoustego i bohaterskiej śmierci Henryka II Pobożnego, w boju z Tatarami pod Lignicą, gdy udział Konrada skończył się na daniu przytułku Danielowi Romanowiczowi, przyszłemu królowi Rusi drohickiej, a zbiegowi przed Tatarami. Poła. sobr. rusk. liet. . Ze zgonem Konrada, losy dzielnic chwilowo skojarzonych pod jego rządami rozchodzą się. Najprzód co do Mazowsza, to Ziemowit I stale nosi tytuł dodatkowy czerskiego i prócz wojewody Mazowsza z której to godności przechodzono na kasztelana płockiego, Kod. Mazow. , str. 15 ma kasztelanów Płocka, Wizny znana 1145, Ciechanowa, Zakroczymia, Wyszogrodu str. 18, rok 1254, wyrokuje w okręgu zamku pułtuskiego 1250 co wskazuje granice terytoryalne w przybliżeniu. Więziony przez brata Kazimierza z żoną 1254 1255, w 1259 w przymierzu z Bolesławami Wielko i MałoPolski, i Romanem królewiczem ruskim synem Daniela spustoszył Łęczyckie i objął w posiadanie zamek tamże przez sprzymierzeńców zbudowany. To skłoniło Kazimierza do układów. W 1260 r. Litwini pod wodzą Mendoga spustoszyli Płock, a 1262 napadli na Jazdów pod Warszawą, zabili Ziemowita wydanego przez przekupionego jego sekretarza Goszcza, a Konrada syna Z. wzięli do niewoli Mon. Biel. II, str. 573, 574, 585, 586, 588, III, str. 862. Opiekę nad wdową i synami Konradem i Bolesławem objął Bolesław Wielkopolski, który odbudował zamek płocki, jedyną obronę M. od pogan i dał go rodzinie. Konrad, za którego tyle okupu Litwini żądali, żeby całe księstwo nań nies tarczyło, cudownie się uwolnił, bez grosza okupu Kod. Maz. , str. 26 27, i to upamiętnił darowizną wsi Rafałowo katedrze płockiej 1285. W dziejach ogólnopolskich znany jako współzawodnik Leszka Czarnego do Krakowa i posiadacz nawet Lublina. Z pomocą Rusi i Litwy miał zdobyć Gostyń, a w zatargach z Leszkiem Czarnym, zwyciężył jego wojew. sieradzkiego Macieja. Zmarł 1294 bezdzietnie. Ma już przy sobie kasztelana z Rokicin. Brat jego Bolesław II chwilowy pan Krakowa 1288, pod Krzywiczem pomagał Władysławowi Łokietkowi księciu Sieradza więc po 1288 przeciw Henrykowi ks. Głogowa K. W. 477, mylna data 1278 nadał arcybiskupom prawo bicia monety w Łowiczu 1286 i 1288 r. 565, por. 791. Nosił tytuły pana płockiego 1286, w 1295 pana Wizny i Czerska Kod. Maz. , str. 32, 1297 ks. Mazowsza i Czerska K. W. 765, 766 a 1298 pana czerskiego. Miał być w związkach z Litwą, gdy 1299 pustoszyła Łęczycę i zabiła brata Łokietka Kazimierza, a mistrz pruski Mejnhard za te związki zniszczył mu zamek Wiznę. W 1286 Władysław Łokietek zdobył Płock zapewne śród ubijatyk o dzielnice i Kraków. Bolesław ten 1313. Z trzech jego synów, Trojden był księciem czerskim Kod. Maz. str. 38, Wacław płockim str. 40, 41 a Ziemowit czerskim. Z tych najgorzej się popisał Wacław, który został 1329 hołdownikiem Jana króla Czech str. 47 48 ze swemi zamkami w Płocku, Wyszogrodzie i Gostyninie. Syn tego Wacława, Bolesław III ks. Mazowsza i pan Płocka, także był hołdownikiem Karola syna Janowego króla Czech a następnie cesarza. Bez względu na to, Kazimierz W. po jego śmierci, 1350 zajął wakujące księstwo płockie, t. j. ziemię płocką, wiską i zakroczymską, obiecując 1351 najbliższych krewnych zmarłego, synów Trojdena czerskiego uwolnić od lennictwa czeskiego z ziemi płockiej, lub w razie przeciwnym zwrócić ją im, oni zaś Sochaczowskie oddadzą królowi, dane obecnie alodyalnie. Po śmierci Kazimierza W. bez synów, Trojdenowicze obejmą Płock, Wiznę, Zakroczym i Sochaczew niezależnie. Wdowa po Bolku w oprawie dożywotnio będzie siedzieć, a po jej śmierci Płock, Zakroczym, Płońsk, Wyszogród wrócą do króla, a Gostyńskie do Trojdenowiczów. Prawa dawne Kazimierz W. zachowuje ziemiom płockiej, wiskiej i zakroczymskiej Kod. Maz. str. 62 64. Dopiero w 1353 za odstąpione Jawor i Świdnicę na Szląsku, Ludwik uzyskał od Czech niezależność lenną Płocka str. 66. Z synów Trojdena ks. Czerska tytułujących się ks. Mazowsza a panami Czerska i Rawy, suto tak obdarzonych 1351 przez Kazimierza W. , Kazimierz lennik z ziemi warszawskiej z okręgiem i zamkami Ciechanów, Sochaczew, Wiskitki, Nowygród nad Pyszą i Nowydwór nad Narwią i ich okręgami wprędce umarł, a Kazimierz W. 1355 nadał jego brata Ziemowita III temi lennami, do dawnych ziem i zamków Czersk, Rawę, Gostynin i Liw przyłączając. W razie swej śmierci bez syna, spadek po ś. p. Wańkowej z zapisu syna jej i Wańki Bolesława, t. j. Płock z ziemią, Wyszogród i Płońsk zamki z ziemiami, Kazimierz W. daje feodalnie Ziemowitowi, nadto ziemię wyszogrodzką ku Gostyniowi, sobie zatrzymując drugi brzeg Wisły str. 69 70. W 1359 Kazimierz W. po swej śmierci bezwzględnie zapisał Płock alodyalnie Ziemowitowi z dodatkiem Zapilcza, t. j. ziemi między Radomierzą i Pilczą str. 75. Tym sposobem Ziemowit ten III tytułuje się księciem Mazowsza a panem Czerska, Rawy, Sochaczewa i Gostynina 1359 str. 76 a 1379 rozdzielił swoje państwo tak między synów str. 92 Jan dostał Czersk, Warszawę, Liw, Zakroczym, Wyszogród, z wsiami Kamion, Przesławice i Młodzieszyn, Ciechanów. .. . Ostrołękę, Nowogród; Ziemowit II zaś Płock, Gostyń, Sochaczew, Rawę, Płońsk, Wiznę po Narew i Siennicę. Gdy Ziemowit zastawił Wiznę krzyżakom, Jan 1382 zastrzegł sobie w razie wykupu granicę ojcowską między Wiską ziemią a swoją kasztelanią nowogrodzką str. 97. Śród zatargów po zgonie Ludwika o snadek Polski, Ziemowit IV zajął Kujawy 1383 4 str. 99, 100, 102 i okrzyknięty królem w Sieradzu, byłby gdyby nie wylew Wisły został i mężem Jadwigi. Skończyły się te zamiary na ślubie z Aleksandrą siostrą Jagiełły, której dał na oprawę Rawę i Sochaczów 1388 str. 106, oraz na donacyi Bełza, Lubaczowa, Buska, Grabowca, Horodła, Sewłosza, Łopacina w Rusi 1396 i 1397 str. 117 120. Zwróciwszy 1385 r. , 1398 wziął Kujawy zastawem od Jagiełły Rzyszcz. II, 765, 809. W 1401 r. oddał swemu bratu Januszowi ziemię wiską z pow. goniądzkim str. 138 140 wykupione przez tegoż Janusza od krzyżaków, którego posiadłości zwiększyło nadanie Drohiczyna, Mielnika, Suraża i Bielska 1391 przez Jagiełłę str. 112 113 a którego stolicą stała się Warszawa 1429. Synowie Ziemowita IV, Ziemowit V, Kazimierz, Trojden 1427 i Władysław 1455, 1427 r. zawarli umowę dodatkową co do nadań królewskich i powiatu krzeszowskiego str. 172, podzieliwszy się tak spadkiem po ojcu, że Władysław wziął Płock i Wiznę, Płońsk i zawskrzyńske Daniłł. I, str. 252 n. 3 Mławę oraz Bełz. Ziemowit Y objął Rawę, Sochaczew, Gostyń, Mszczonów i na Rusi Żydaczów bezdzietnie 1446. Kazimierz występuje 1424 u Zawiszy Czarnego i 1429 przy nadaniu prawa chełmskiego Mławie, wspólnie z braćmi Gawarecki Przywileje, str. 126, a ożeniony z wojewodzianką międzyrzecką, umarł bezdzietny jako książę Bełża 1446 r. Choć 1431 z Polakami trzej bracia wyruszyli pod Łuck walczyć z Świdrygiełłą swym wujem podówczas w. ks. Litwy, a nieprawym zaborcą Podola Daniłłowicz Skarbiec 1562 weszli z pomagającym mu zakonem w przymierze 1608, por. 1613, 1614, a to celem restauracyi Świdrygiełły, pozbawionego Litwy 1432 na rzecz Zygmunta. Ponieważ na umowy z wujem pojechał sam Ziemowit, pokłócił się o to z nim Władysław nie Włodzimierz 1661 tak, ze ledwo ich zgodzono, ale postanowili się 1433 r. podzielić ziemiami w ten sposób, że Władysław weźmie ziemie z tej strony na płn. Wisły położone i podda się krzyżakom, którym gwoli będą Płocczanie utrudniać polskiej armii przejście Wisły 1663. Niebawem Władysław jawnie oświadczył się z chęcią przystania do Świdrygiełły, byleby zwrócił ziemie zapisane mu Mazowsze Mazowsze przez Witolda. Choć do zgody już nie przyszło, i Władysław połączył się z Zygmuntem, za to panowie mazowieccy ofiarowali swe usługi Świdrygielle N. 1664, którego zabiegi atoli skończyły się klęską zupełną. W 1437 zapewniono Zygmunta uroczyście, że książęta mazowieccy a zwłaszcza Kazimierz wierny jeszcze opuści swego wuja. W 1435 Bolesław IV wnuk Janusza a ks. warszawski odprzedał Wiznę Władysławowi Kod. Maz. str. 132 3, a na to zajął Drohiczyn i inne odebrane przez Witolda a teraz dane sobie 1440 przez Zygmunta w. ks. Litwy Dług. XII, 622 za którego syna Michała oddał swą siostrę Ofkę. W 1444 r. Kazimierz Jagiellończyk w. ks. Litwy o ten Drohiczyn ubiegał się Dług. XII, 711 3, to też Bolesław przyjął do siebie Michała Zygmuntowicza, rywala Kazimierza na Litwie, ale ze Władysław nie poparł Bolesława, nie przyszło do rozgromu Litwy, owszem Bolesław stracił i Drohiczyn i Węgrów sobie przyznane. Wówczas Władysław, nie spodziewając się synów, nagle zapisał całe księstwo Płock, Rawę, Sochaczew, Gostynin, Wiznę, Raciąż, Zawkrze, Płońsk, Bełż, Lubaczew, Busk, Horodło, Sewłosz i Łopacin str. 208 9 temu Bolesławowi IV, który za przykładem bisk. płockiego Pawła z Giżyc późniejszego opiekuna synów Władysława i panów świeckich polskich, został obrany też królem polskim choć na chwilę po śmierci Warneńczyka. Był to jednak przelotny rozbłysk chwały dla Mazowsza, i pozorne na papierze skupienie w jednem ręku, umożliwiające rozwój potęgi. Dzielnica Władysława rozpadła się między dwu jego synów Ziemowita VI 1462 i Władysława II f 1462 a Bolesława IV 1454 między 4ch Konrada, Kazimierza, Bolesława V i Janusza II. Zaczęło się też zaraz powolne wcielanie Mazowsza do korony. W 1462 r. Władysławicze otruci zostali przez Gotarda z Rybna kasztelana sochaczewskiego, zagrożonego przez nich zaborem Rybna Długosz. To też zaraz rawskie i gostyńskie wcielił Kazimierz Jagiellończyk do Polski, a Bełż oddał jako tenutę królewską, dotychczasowemu stście, zaś wyrokiem sądowym po długich sporach, odebrał 1468 dalszym krewnym jako Konradowi synowi Bolesława IV Płock, ziemię zawskrzyńską, płońską, wiską, sochaczewskę M. M. Ae. II, Kod. Maz. . Kazimierz obrany 1471 bisk. płockim, za 6000 zł. węg. oddał Konradowi ziemię wyszogrodzką 1474 r. , ale śmiercią wywołał spory między tym Konradem a Bolesławem V o spadek po sobie, zakończone dopiero 1482. Spory Konrada z Janem Giżyckim zakończył Jan Olbracht 1490 r. , a gdy umarł Bolesław V 1488, dał temuż Konradowi dożywociem Czersk, Warszawę, Wyszogród, Zakroczym, Ciechanów, Łomżę, Nowogród 1496 Kod. Maz. . Atoli Aleksander Jagiellończyk wcielił ziemię płocką, zawskrzyńską i wiską, i porównał ją z koroną 1502, 1504, 1505 a synom Konrada, 1504 lennem już tylko nadał Warszawę, Wyszogród, Zakroczym, Ciechanów, Łomżę i Nowogród. W 1516 wcielono ziemię drohicką. Po zgonie ostatnich ks. M. Janusza i Stanisława 1525 r. wcielono M. do korony, zostawiając do czasu namiestnika i pewne wyłączności zwane eksceptami mazowieckiemi. Była chwila kiedy Anna ks. mazowiecka miała posagiem wnieść M. Zygmuntowi I. Zwyciężyła Bona Sforcya, herbu Wąż. Już po przyłączeniu, wywarło M. znaczny wpływ na dzieje rzpltej, gdyż dla celów religijnopolitycznych, by obrać katolika, miejsce pierwszej elekcyi przeniesiono pod Warszawę, kędy też w osierdziu katolicyzmu od Zygmunta III osiedlili się na stałe, z Krakowa, królowie polscy. Sitarze przegłosowali na rzecz pana Gawińskiego, Rdesta i innych pretendentów, a potem monarchicznoteokratyczny głos Skargi, księdza kaznodziei i jezuity z Grójca mazowieckiego zaważył równie potężnie w literaturze. Krasiński Jan w swej Polsce tłom. z 1852, str. 129 130 wskazawszy że w M. zbiegaj ą się rzeki 3 prowincyj Wisła Polski, Narew Litwy, Bug Rusi, i że dla dogodnego nad Wisłą położenia, odbywają się sejmy walne określił centralną geograficzną konieczność M. dla rzpltej. V. Kościół w Mazowszu, wedle podań kroniki wielkopolskiej zorganizowany miał być w dyecezyą przez Bolesława I Mon. Biel. II, str. 482, czego powieść spółcześnika Dytmara nie potwierdza. Bulla papieża Inocentego II z 1133 r. 4 czerwca Haselbach Cod. Pomer. I, str. 26, 12; Kod. Wlkp. 6 wymienia w liczbie sufraganii magdeburskich Masowią. Późniejszy Cencius wyliczając 1192 r. pobory papieskie z dyecezyj polskich wymienia osobno z płockiej 4 grzywny złota płatne przez króla do Rzymu, a z mazowieckiej biskup ma płacić ćwierć grzywny, t. j. fertona Muratori Antiquitat. Ital. V, str. 875 u Narusz. Hist. Nar. pol. ed. lipska IV, str. 246 nota. Swiadczyłoby to nawet o istnieniu dwu, nie tylko jednej dyecezyi na M. w XII w. Że dyecezyą płocka była ustanowioną do nawracania Prusaków i Jadźwingów, jak kujawska dla Pomorza i lubuska dla Lutyków, jest hypotezą prof. Małeckiego Przewod. nauk. i liter. 1875, str. 310, 313, 314 nieusprawiedliwioną przez cel i naturę dyecezyi, przedewszystkiem dla swej stolicy i jej okręgu zakładanej. Katedra miała być poświęconą w Płocku 1144 r. Mon. Biel. III, str. 118 co objaśnia się faktem jej zniszczenia przez Pomorzan 1126 7 r. z grobami książąt miejscowych. Ten też rok 1144 przynosi nam nazwisko biskupa płockiego Aleksandra, fundatora kościoła w Czerwińsku, który też występuje 1145 oraz 1155 na uposażeniu Mogilneńskiego kościoła przez Bolesława IV Kędzierzawego K. W. 11, por. 12 i 3. Jemu też przypisane odbudowanie i skończenie z gruntu kościoła P. Maryi katedralnego Mon. Biel. II, str. 335 zapewne 1144 r. Umarł 1156 str. 798. Poprzednikiem Aleksandra będzie biskup Szymon, współcześnik komesa Magnusa Mon. Biel. 1, str. 459 rządcy Mazowsza, może w 1119 por. str. 457 458 i II 774 a żyjący za dedykacyi pierwszej księgi kroniki Gallusa. W 1161 r. przy poświęceniu kościoła w Łęczycy występuje Werner biskup mazowiecki M. M. Ae. III str. 19 n. 5, który 1165 posłując do Fryderyka I, przywiózł relikwie śś. Henryka i Zygmunta do Płocka, a 1172 został zabity przez Bolestę kasztelana wiskiego Mon. Biel. IV 751. Po śmierci Wernera, objął dyecezyą Lupus, obecny na zjeździe łęczyckim Kazimierza przed 1171 2 zaś po nim Wit, żyjący 1187 r. Rzyszcz. 1, str. 14 a obecny 1191 r. przy poświęceniu kolegiaty w Sandomierzu M. M. Ae. III, str. 5 6. Tak wskazawszy umyślnie pierwszych niewątpliwych biskupów płockich, zapisujemy o wielkich zatargach przed 1218 r. jakie wynikły między biskupem płockim a arcybisk. Henrykiem. Między innemi zarzucał arcybiskup gnieźnieński tolerowanie księży żonatych, nawet dwużennych. Mamy wówczas przykład dziedziczenia dziekanii płockiej syna po ojcu może Guntera, potem biskupa płockiego. Piotr, obrany 1244 na biskupa po Andrzeju, jest synem księdza żonatego przed nakazem celibatu 1220 r. . Klemens dziekan płocki 1317 i 1322, a 1325 proboszcz katedralny, zmarły jako biskup płocki 1357 r. , w r. 1338 ma zięcia pana Mroczka. Biskup płocki Henryk od 1392 ożenił się z Ryngałłą siostrą Witolda i przez nią otruty. Por. Przyczynki do dziejów medycyny w Polsce II, str. 3, 4, 8, 9. W 1218 karcono bisk. płockiego za pociąganie duchownych przed sąd świecki. Co do dziesięcin jeszcze w początkach XIII w. płacono je skórkami kun i wiewiórek. W 1231 Konrad I nadał zupełną swobodę kościołowi płockiemu a 1239 ludność w jego dobrach wyjął z pod jurysdykcyi świeckiej, a poddał sądownictwu bisk. płockiego, co potwierdzono 1241, 1257, 1402, 1464, 1537, 1550, 1618. Już za Konrada do biskupa należały zamki Pułtusk, Kock pod Lublinem, Brok nad Bugiem, Breńsk, Święcko, Czarnów, Gorzno. Biskup płocki nosił tytuł księcia pułtuskiego, a sufragan jego biskupa lacedomońskiego. Proboszcz katedralny płocki Arnold 1404 wspomina o powiecie sieluńskim, od którego jego następcy w XVI w. przybierają tytuł książąt. Wykonywują tam takie prawa zwierzchnicze jak biskupi krakowscy w księstwie siewierskiem. W r. 1443 z archidyakonatu płockiego, biskup Ścibor oddzielił archidyakonat pułtuski, którego granica szła od granicy pruskiej przez Janów, Krzynowłogę dwoistą, Dzierzgowo, Wągrę, Przasnysz, Maków, Nowe miasto, Janów, Czarnino, Pomiechów i Pomiechówek wzdłuż Narwi do Wisły tak, że strona prawa tej linii należała do płockiego, a lewa do pułtuskiego archidyakonatu. Powodem do takiego zwiększenia dozoru nad wiernymi był ile się zdaje husytyzm. Burzenie się sołtysów, pochodzenia szlacheckiego, w dobrach kościelnych, na które skarżą się. biskupi płoccy 1418 i 1439 Kod. Maz. taką pewno ma doniosłość. Za sprzyjanie husytom biskupi Ciołek z płockiego i krewny Jego Stanisław Pawłowski byli uważani za herezyarchów 1427 Cod. epist. Vitoldi a 1448 tylu namnożyło się heretyków, że za niewyświęcanie ich obrządku kleryków, spustoszyli dobra biskupa płockiego Giżyckiego M. M. Ae. B i palce obcinają katolickim księżom. Na Mazowszu też zostało wydane surowe prawo przeciw heretykom 1525 r. przez ostatniego z książąt udzielnych, Janusza, zrazu tylko do M. i przeważnie do Warszawy stosowane, a później rozszerzone dalej, które zakazywało czytać dzieł Lutra po łacinie i niemiecku, pod karą śmierci i konfiskaty mienia. Friese wymienia za luteranina Jerzego Bornbacha burmistrza w Warszawie 1544, którego synowie już byli katolikami. Jerzy Niemsta z Krzczencic 1581 r. daremnie chciał zbór dla akatolików wznieść, ale szlachta kazała go zburzyć. Lutrów napłynęło do Warszawy po r. 1607, kiedy sejm nakazał w Warszawie i Łomży wyrabiać dużo broni, a rzemieślnikow brakło i zwołano niemców Kś. Bukowski Historya refor. w Polsce. Leszno miasteczko zbudowane 1648 zajęli wyłącznie akatolicy, 1659 r. stanął zbór kalwiński w Węgrowie, którego filią był warszawski. W 1767 r. stanął pierwszy zbór ewangelicki w Warszawie w obrębie dworca posła duńskiego Saphorina. W ogóle, jeżeli Mazurowie zasłużyli sobie z czasów pogańskich na przydomek z pod ciemnej gwiazdy, ślepy Mazur jak w Niemczech ślepy Hess za swoją wytrwałość w dawnej wierze, to podobnej że dowody złożyli w czasie reformacyi, trzymając się gorliwie katolicyzmu. Kpiono z wiary, którą Maciek z Prus w butach przynosił. Wyprawy krucyatowe za Bolesława Krzywoustego, biskupa Szymona i komesa Magnusa po M. odbywane, w celu odparcia Pomorzan; wyprawa Kazimierza II z biskupem płockim na czele na Jadźwingów, i podobna działalność Kazimierza ks. kujawsko łęczyckiego na Jadźwingii i Galindyi, Mazowsze świadczą równie o wczesnej gorliwości apostolskiej Mazurów. Małżeństwo Bolesława Trojdenowicza z księżniczką Rusi Czerwonej naddniestrzańskiej, a później posiadanie Bełża darowanego Ziemowitowi IV, otworzyło jeszcze dalsze horyzonty propagandzie katolickiej Mazurów. Bolesław Trojdenowicz przypłacił ją życiem, otruty 1340 przez swych bojarów ruskich. Z czasów rządów M. w Bełżu, mamy właśnie akt 1394 niedrukowany ex libro fundationum XXIII, str. 352 Ziemowita IV ks. Płocka pana Wizny, w którym mamy ślad fundacyi kościoła rzymskiego na miejscu kościoła obrządku greckiegobizantyńskiego. Prócz biskupa płockiego, na Mazowsze sięgała i jurysdykcya biskupa poznańskiego, aczkolwiek przecięta z płn; na płd. przez dyecezyą kujawską. Jak archidyakon dobrzyński przy biskupie płockim figurujący bardzo często w aktach, obręb Mazowsza północnego, skupiony w ręku dyeceźnika płockiego charakteryzuje, tak urząd archidyakona czerskiego, do XV w. przy osobie bisk. poznańskiego, wyraża zawisłość Mazowsza południowego od Poznania. Po przeniesieniu kolegiaty z Czerska do Warszawy 1406 już np. 1472 spotykamy się z archidyakonem warszawskim. Dopiero wiek XVIII widzi tytuły przechodnie biskupów warszawskich brane przez poznańskich. Biskupstwo warszawskie powstało po podziale rzeczypospolitej. VI. Zamki w Mazowszu nie są tak gęste jak w Małopolsce. Jeżeli jednak włączymy tu dzielnicę Kujaw, w części Sieradza i Łęczycy, prawie stale chodzącą z Mazowszem, to spotykamy się tu z zasadami, których tylko skutki widzieliśmy w Małopolsce, tu zaś poznajemy zasady prawne. Mianowicie szczególniej co do Mazowsza i Kujaw mamy akty nadające wyraźnie i imiennie przywilej budowania zamków osobom prywatnym w swych dobrach. Dla Mazowsza mamy późny dokument z 1506 r. w którym czytamy, że szlachcic Mikołaj Polyak z Potrykoz wybudowawszy u siebie fortalicium sive opugnaculum, jeszcze uzyskał prawo zbudowania bramy, sposobem zamków, czyli tak zwany wswoth most zwodzony, wszakże bez zamiarów szkodliwych krajowi Kod. Maz. str. 333 4. Prawo to, służące i dawane świeckim, na Kujawach ma wcześniejsze ilustracye. W 1329 Władysław ks. dobrzyńsko łęczycki pozwolił zamki locanda castra zakładać rodzinie Ogonów Cauda we wsiach ich Lubin, Wola, Dąbrówka, Murzynowo Rzyszcz. II 659. 1356 r. Wojciech z Pakości wojew. kujawski uzyskał od Kazimierza W. prawo budowania zamków Rzyszcz. II, str. 721. Także w ziemi dobrzyńskiej a powiecie księskim Piotr z Brusiny w Swiedziebny, Rokitnicy, Janowie, Księtem, dostał od Kazimierza W. prawo zbudowania sobie castrum seu fortalicium str. 723. To prawo świeckich do budowania zamków w swych dobrach, o wiele łagodzi przywilej kleru mazowieckiego 1231 i 1232, polegający na uwolnieniu od budowy zamków książęcych, a pozwoleniu budowy zamków osieków i innych obwarowań w zrujnowanych miastach i dobrach kościoła Kod. Maz. str. 5 6. Z tego tytułu wspólnych a nawet wyższych nad świeckie praw duchownych, nie może dziwić ani oburzać por. Krytyka E. S. S. na rozprawę Wł. Smoleńskiego Szlachta mazowiecka w poddaństwie prob. płockich, w Bibl. Warsz. 1878 fortalicium Schelun przed 1598 r. w dobrach probostwa katedralnego w Sieluniu Gawarecki Przywileje i t. d. udzielone miastom województwa płockiego 1828 str. 297. Z tych przykładów możemy na pewno wnioskować o istnieniu panów zamkowych kasztelanów, baronów, władnących własną fortecą, jako pan dziedziczny, prawie niezależny, na M. W Fordoniu Władysław Jagiełło 1424 obiecał mieszczanom zbudować most na Szyroku z warownym przyczołkiem, który mieli utrzymywać w porządku i reperować Rzyszcz. II, 832. Jestto ogólną wskazówką, w jakim stosunku zostaje zamek królewski do każdej miejscowości. Do takich zamków należą wyliczone w akcie Bolesława IV Kędzierzawego ks. Mazowsza z Kujaw, 1155 Mon. Biel. VI 360 3 Grudziąż, Zakroczym, Serock nad Bugiem, Rypin, Sochaczew, Sierpsk, Nowy Raciąż, Osielsk, Szreńsk, Ciechanów, Nasielsk, Wyszogród, Płock, Dobrzyń, Włocławek, Przypust, Płońsk. W 1229 biskup płocki ma zamki Świece, Gorzno Kod. Maz. str. 3, 1233 Pułtusk, Brok, Swięcko, Karniew str. 337 338. Warszawa ma dokumenta niby Konrada I, brata Leszka Białego, z tą datą u Paprockiego Herby 405 co powtarzają Baliński Star. Pol. I 409, 397 n. , oraz Oskar Kolberg Mazowsze część I, 1884 str. 8, bez zwrócenia uwagi, że Konrad nosi tytuł księcia Mazowsza, pana i dziedzica Płocka, Czerska, Rawy i t. d. , nieużywany nigdy przez Konrada I, do którego czasów data 1224 dokument z wzmianką Warszawy zdaje się odnosić. Te tytuły służą synom Bolesława IV w akcie z 1464 r. Kod. Maz. str. 10 11. Do tychteż czasów należy tytuł praefectus curiae, użyty w akcie niby z 1224. Drugi dokument z 1241 Paprocki, str. 386 jak się okazuje z metryk koronnych, datowany jest w Czersku Rzyszcz. Ii, str. 26 n. 11. Trzeci dokument wbrew Balińskiemu Star, Pol. I, str. 397 n. 1 mówi dopiero 1252 o Warszewie jako wsi płacącej dziesięcinę do Góry Kalwaryi Kod. Wkp. 599. W 1253 jest włodarz płocki Jakób Kod. Maz. 12, 17, Mazowsze Mazowsze W 1350 Kazimierz ks. warszawski mówi już, o zamku w tem mieście Kod. Wkp. 1300 którego potem budowlą książęta mazowieccy, Zygmunt August, Zygmunt III i i. się zajmowali. Wójt Bartłomiej znany 1334 Kod. Maz. str. 49. W 1475 mamy ststę Wszebora ze Smolaka str. 263. Płock 1237 z pozwolenia Piotra bisk. płockiego zyskał miasto na placu między kościołami Wisława P. Maryi i ś. Dominika po drogę do Czerwińska wiodącą koło grobów, do dwu studni Wisława i żydowskiej i do drogi koło dominikanów. W tem mieście rządzi sołtys Kod. Maz. str. 8 9 jeszcze 1314 str. 39. Zamek jest wspomniany wyraźnie 1322 str. 45 a także 1350 str. 61. Mur i wieże zyskało od Kazimierza W. 1353 r. ; ssta Dadźbog 1363 str. 77. W 1355 wspomniano zamki Ciechanów, Sochaczew, Wiskitki, Nowygród nad Pyszą i Nowydwór nad Narwią, Wyszogród, Płońsk str. 69. Zamek w Rawie wspomniany 1374 str. 84; K. W. 1697. Przybko jest sstą tamże Kod. Maz. str. 130. Czerski zamek znany 1350 K. W. 1301. Ruina dzisiejsza zamkowa datuje z budowli Zygmuntowej, gdyż 1545 ślad jest o rozwalaniu dawnych budowli Księga Czerska str. LXXVII n. 1. Od 1441 są sstowie czerscy, pierwszym ma być Wawrzyniec z Sobień str. XCI. Zamek w Pułtusku istnieje już 1232, a ssta tamże Piotr z Żdżar 1456 Kod. Maz. str. 7, 223 224. Były też zamki jeszcze w XVII Święcicki w Bieżuniu, w XVI w Bodzanowie Gwagnin, zamek drewniany w Wiznie 1616 spustoszony był. Zamek Nasielski istniał 1232, 1257 Kod. Maz. str. 6; Gawarecki Przywileje i t. d. udzielone miastom wdztwa płockiego str. 141. Ciechanów miał w swym zamku posiadać kurzą nogę jak Kraków T. Lub. Trzy rozdziały str. 83 co stoi w związku z wyrażeniem litewskiem na kurzej nóżce niebezpiecznie, chwiejnie i chatką na kurzej nóżce w powieściach Glińskiego Bajarz Polski. VII. Szkoły na Mazowszu w kronikach i źródłach dotąd dostępnych nierychło zjawiają się. Istnienie wsi Mijstrewo, stanowiącej uposażenie scholastyka płockiego, w r. 1322 r. świadczy, jako to już widzieliśmy w Małopolsce, o istnieniu szkoły katedralnej w Płocku, przed tą epoką Kod. Maz. str. 44 tak, że magister Jan z 1207 r. , urządzający młyn we wsi Breśnic villa magistratus Rzyszcz. Cod. Pol. 1 str. 19 scholastyk K. W. . 211 powieszony r. 1239 przez Konrada I, byłby nietylko prywatnym książąt, ale i szkoły katedralnej mistrzem. Ściśle mówiąc, synowie Konrada mieli osobnych pedagogów Rzysz. II str. 7. W 1483 r. na prośby księcia i biskupa, papież Sykstus IV ustanowił magistra teologii i doktora prawa kanonicznego, na dwu prebendach miejscowych, z prawem wykłada żakom scholaribus i osobom prywatnym simplicibus personis obu tych nauk Kod. Maz. str. 293 4 przez co utworzył się rodzaj wszechnicy. Przed 1471 r. była szkoła u S. Bartłomieja str. 253. W XVII gimnasium castrense szkoła zamkowa z profesorami z akademii warszawskiej Starowolski istnieje. W 1249 jest Witalis scholastyk ś. Michała Kod. Maz. str. 14, a 1264 r. kapelan książęcy str. 17 18. W 1297 r. znajdujemy pedagoga Bogufała w Wiskitkach przy Bolesławie kś Czerska Kod. Maz. str. 33; niewiadomo czy książęcy czy zwyczajny. W Czersku była szkoła na zamku, od daty niewiadomej. W 1435 kś rector scolae w Lewiczynie; w 1448 r. kś. Jan z Osiemborowa director scolarum w Jazgarzewie; w 1477 kś. Jan director Scolae w Radwankowie kś. Czerska, str. XCV. Tegoż 1477 r. w Kazuniu książę Bolesław IV przeznaczył plac na szkołę Kod. Maz. str. 283 4. W r. 1334 jest w Rawie szkoła, jej rektorem Marcin, pisarz księcia Ziemowita Kod. W. 1131 i 1574. Jezuici tu uposażeni przez bis. kujawskiego Wołuckiego 1624 r. mają szkoły Baliń. , St. P. I, str. 564. W 1791 uczyli tam XX. Miechowici Gaz. Nar. i Ob. w 74 str. 298 por. str. 390. W Pułtusku szkoła istnieje przed 1449, a zapisy na nią ciągną się począwszy od bis. Erazma Ciołka 1512 do 1560 por. Łukaszewicz Histor. szkół III 509. W 1563 na sejmie o poprawę jej upominano się. Gdy w skutek zarazy r. 1564 65 akademicy Pułtusk opuścili, ich miejsce zajęli Jezuici sprowadzeni z Braunsberga przez bis. Noskowskiego Paprocki Herby ed. Tur. str. 424, który im szkołę zmurował. Z łaski arcybis. Uchańskiego 1581 r. uczył się tu kś. Śtan. Grochowski poeta pod Jakóbem Wujkiem Wiersze 1859 r. str. 300. Warszawa miała szkołę przy kościele parafialnym św. Jana r. 1339, w którym Hanko był rector scholae. W połowie XVI w. są szkoły triviales Paprocki, Herby str. 422. W 1577 były szkoły u ś. Ducha, P. Maryi, ś. Jerzego, św. Trójcy. W jednej z nich kś. Piotr Starga dwa lata był przewodnikiem, a Oczko syfilodolog się uczył Metr. Kor. Księga stołu 248 pod dniem 28 i 29 stycznia, Łukaszewicz Histor. Szkół III, 511. Szkoła akademicka istnieje 1746 i 1791 Gaz. Nar. i Obca 64 str. 268. Pijarskie powstały 1657, Jezuickie 1668 Łuk. I, 176, 171, IV, 179. Ksiądz Stanisław Konarski buduje nowe kolegijmu 1743, nie tyle z pomocą króla Stanisława Leszczyńskiego, ile z daru Ludwika XV, który na lat kilka przeznacza dochody z pewnego opactwa w sumie 1948 liwrów. W 1747 uzyskano przywilej na konwikt ze szkołą wojskową, z różnemi od polskich dawców darami, a Orłowski na gruntach Stawki al. Szymanowo zbudował dom letni dla szkoły. Jolibord t. j. krasny brzeg Popis publ. w Żoliborze 1816 r. Szkołę rycerską kadetów założył Stan. August 1764 i utrzymywał do 1795. Dla niej ułożył katechizm z zasadniczą sprężyną działania honor ks. Czartoryski. W 1791 noszono się z myślą założenia szkoły głównej w Warszawie. Listy Śniadeckiego wydanie Kraszewskiego str. 18, 46. W 1474 były szkoły w Błoniu, Bolimowie, tj. na trakcie pogrzebu Zygmunta Augusta do Krakowa. W 1580 założył Wodziński szkołę w Kamieniu Paprocki Herby 421; szkoła była w Rypinie str. 521. W Szreńsku 1779 zalecił król Poniatowski dzieci posyłać do szkoły. W Myszyńcu 1677 r. OO. Jezuitom Sobieski dał grunt pod szkołę. W Wyszogrodzie nad Wisłą Władysław kś. Opolski Wieluński, Kujawski i Dobrzyński 1382 wybór nauczyciela szkoły oddał plebanowi i rajcom. Na uniwersytecie krakowskim 1400 r. było z Mazowsza najwięcej uczni t. j. z Sochaczewa 2, Warszawy, Ujazdu. Rozprzy, Rypina, Przedborza, Płocka, Biało tarza, Brzezin, Łowicza po jednym, 1401 z Włocławka, Rawy 2, Belska; w 1402 z Rożana, Łowicza, Strykowa, Warszawy, Gostynina, Gulczewa, Ujazdu; 1405 r. z Płońska, Kruszwicy, Lichynaj Płocka, Gnatowic, Raciąża, Radziejowa, Juńca, Łowicza; 1406 r. z Mniszewa, Błotnicy, Piotrkowa, Brzezin, Łowicza, Uniejowa, Jeżowa, Piątku i t. d. ; 1407 r. z Dobrzynia 2, Wyszogrodu, Rawy, Mogilnicy; 1407 z Jej żowa, Szadka 2 Warki, Piotrkowa, Radziejowa; 1409 r. z Dobrzynia, Grąbczewa. VIII. Przemysł na Mazowszu nie zdaje się być różnym od małopolskiego. a Wyrób napojów gorących ze względu na miód może okazuje się obfitszym, z powodu większej lesistości i dłużej, oraz na większą skalę praktykowanego pasiecznictwa, czyli bartnictwa po puszczach. Ustawy bartnicze drukował Woycicki w Bibl. starożyt. pisarzy obowiązujące w puszczach Ostrołęckiej i sąsiednich. Miarę wielkiego rozwoju tej gałęzi przemysłu daje zwyczaj sądowy opłacania księciu miary pokiew miodu, przez wdowy, które wbrew pogańskiemu obyczajowi skazującemu je na spalenie, chciały powtórnie iść za mąż. Zniósł to Konrad I 1232 Kod. Maz. str. 81. Rączka manuale miodu płaciła się z 20 groszy w Czersku 1415 r. ks. Czerska 307. Zdaje się z XIV w. pochodzą dochody miodowe biskupa płockiego obliczone tak Mon. Biel. III 122 koło Pułtuska 33 wielkich garknów urnae, z innych miejsc 20, 14, 9 razem 76. W roku 1295 czytamy o płaceniu kary garnka miodu przez chłopów za zabójstwo między sobą popełnione Kod. Maz. str. 33. W 1345 w tym razie płacili trzy kamienie wosku str. 55. W 1506 szlachta wiska wykupiła barcie od bartników str. 333 336 Miód bywał nawet uposażeniem księcia jeszcze w XV w. z puszczy Młodzieszyn str. 261 2. Winnice. Lubo klimat surowszym się wydaje niż w Małopolsce, jednak ślady licznych winnic są zadokumentowane historycznie. Znajdujemy je w Płocku por. Baliński Star. Polska 1407 i 1414 był vineator, zniszczone 1655 r. W Czersku 1414 był Piotr vineator kś. Czerska 109272 inna 1564 dobrze ogrodzona, winnica była wina nie mało, szczepów mogłoby być, ale ich nie szczepią. Uprawą zajmowała się wieś Tatary. Wieś znikła 1766 r. W Wyszogrodzie naprzeciw ujścia Bzury do Wisły 1565 r. tłoczono beczkę wina lub dwie. Swięcicki jeszcze w XVII w. wspomina o winnicach tutejszych. Mieli przywilej od Bony na wybieranie win, potwierdzony 1551 r. W XVII w. miały być winnice i w Pułtusku. Piwowarstwo na Mazowszu przynosi nam właściwą nazwę na braseatorium to jest ożnice, w których mieszczanie byli obowiązani słód suszyć czyli ożdzić por. przyw. Liwa 1453 Kod. Mazow. str. 346 i Mińska 1468 r. księga czerska str. L IX nota Wyraz ten ciekawy jest i z tego względu, że objaśnia suszarnie zboża na Litwie zwane osieciami oździecie. Po najeździe szwedzkim, 1660 w Grójcu piwo warzyć przestano. O piwie w Warce mówiono Santa biera di Varca. W Garwolinie przed 1660 było 79 piwowarów. W Latowiczu 1564 r. było ich 36 na 102 rzemieślników do opłat obowiązanych. W Błoniu 1564 r. było ich 31; 1660 r. wolno było szynkować piwo Piątkowskie. W Stanisławowie przed r. 1660 było ich 80, po Szwedach tylko 2. W Wąsoszu wolno było robić piwo 1616 nietylko z pszenicy, ale i z innego zboża. Zakroczym 1564 na 161 rzemieślników miał piwowarów 71. Nowe miasto nad Soną piwowarów 1564 r. miało 13. W Łomży 1620 r. było piwowawów z pogorzelcami 68. Szynkowano piwo koleńskie. W Nowogrodzie nad Narwią 1620 r. było piwowarów 14. W Liwie 1564 r. na 171 rzemieślników, piwowarów 60, r. 1616 było ich 53. W Nurze, sądząc z miarek, byłoby 400 piwowarów r. 1616; w Czersku r. 1564 piwowarów było 24. W Wiskitkach wedle przywileju 1595 r. nakazane było sprzedawać piwo wareckie i piątkowskie. Było też piwo pospolite kolejne zwane t. j. od dwu warów, po 7 korcach zacieru, jedną beczkę kolejną dawano sście. W Broku, należącym do biskupów płockich, 1650 r. domów było 481, a do 82 piwowarów Gawarecki. Przywileje i t. d. str. 48 W Chorzelu nad rz. Orzyc czy z mocy przywileju 1542 czy 1642 r. . piwo warzyli mieszczanie 1616 było 10 browarów czemu dwór starościński, przasnyski prze Mazowsze Mazowsze szkadzał, zmuszając dworskie tylko szynkować. Sobieski 1690 r. to nadużycie zniósł. W Czerwińsku od każdorazowego waru, pobierał klasztor augustyjanów kozłowe albo warowe 1582r. Ówczesny opat Stanisław Falęcki, słynął z pijania za zdrowie Jezusowe. W Dobrzyniu nad Wisłą 1454 r. wójt miał trzy czeranie caldoria. Wódka al. Gorzałka. W Płocku było r. 1616 palących ją 38, w Płońsku dla braku drwa, przywożą tylko z innych miast na wyszynk, w Czersku 564 karczmarzów gorzałczanych 9; w 1425 r. w Warce jest sprawa wytoczona przez wójta wareckiego Heljusza 1817 jakiemuś Stanisławowi, że rozbił knyaski garnek kś. Czerska 1895 to jest książęcą gorzelnią. W N. Mieście nad Soną 1564 r. na 274 domów było 20 gorzelni, w Ostrowie stwo nurskie 1616 r. jest garców co w nich gorzałkę palają 34. Są wzmianki w lustracyach Star. Polska o paleniu wódki i w wielu innych miastach, jak np. w Rawie, gdzie 1616 r. zalewano 62 korcy żyta z owsem na słody gorzałczane, ale że tylko podany przerób, nie liczba gorzelni, stąd je opuszczamy. W Zakroczymiu 1564 było 161 rzemieślników, z tych 38 palących gorzałkę, 1616 r. garnców co w nich gorzałkę palają było 56, ale dla drogości zboża nie wszystkie były czynne jak nam podaje lustracya. W Myszyńcu Sobieski OO. Jezuitom 1677 r. dozwoliwszy karczunku puszczy Ostrołęckiej dał grunt pod szkołę, szpital i browar. W Wyszkowie bisp. płocki Wincenty 1602 r. nałożył czynsz 10 groszy z każdego domu, gdzie warzą piwo. Z innych nie warzących piwa po 5 groszy na św. Marcin. Przed 1670 z szynkowni ratusznej piwo, miód, mulsum gorzałka i inne trunki oraz śledzie szły aż do Szwecyi. W 1440 r. kanonik Dołęga i brat jego Swiętosław Goliasz, marszałek dworu kś. Władysława płockiego dostali prawo przedaży piwa, miodu i trunków w domu przy kościele i klasztorze ś. Trójcy w Płocku. W niektórych miastach, jak w Zieluniu 1767 r. zakazano piwa i trunków robić lub sprzedawać. Taki zakaz spadł na żydów płońskich r. 1677 wbrew pozwoleniu króla Michała r. 1670. B. Przemysł górniczy ubożej się przedstawia na M. jak w Małopolsce bo mniej wyczerpano źródeł dotąd, lubo skarby niedrukowane mieszczą się w metrykach koronnych. Sól. Słońsk, który wedle Kromera leżał na pograniczu Prus i Mazowsza, w 1235 r. ma dwie warzelnie patellas ustępione krzyżakom, z których książę Konrad zastrzegł sobie 14 korcy soli. Star. Polska Ponieważ jednak 1237 r. są przepisy o żegludze po Wiśle i zaborze statków po wyładowaniu soli pod Płockiem Kod. Maz. można stąd sądzić, że wyrób soli był nieobfity w M. i przywożono ją z południa. Rudy ma akt z 1476 mineram nad rz. Chorzel w pow ciechanowskim koło Przasnysza Kapica, str. 48. W r, 1416 znany Jan minerus górnik z Przasnysza nad Skrodą koło Nowogrodu osiedlony Rzyszcz. Cod. Pol. I, str. 292. Przy Nowogrodzie nad Pyszą 1569 była ruda przy mieście, 1620 r. w ręku szlachty nie starosty. W dobrzyńskiem nad Wisłą w okolicy Złotoryi 1391 jest Silberberg srebrna kopalnia Rzyszcz. II 785 a 1425 w Czerskiem mowa o wyrobie pasów ze srebra i cenie zwykłej. kś. Czerska 1820. W 1382 Wyszogród nabył prawa kopania kruszców Gawar. 263 1607 r. ; w Łomży nakazano starostom trzymać płatnerzy i rusznikarzy na użytek szlachty. Walenty Duracz z Kamiony kowal, za dostawę potrzeb żelaznych do mostu warszawskiego, został przez Stefana Batorego r. 1575 uszlachcony. Glina, używana do budowli na cegły znaną jest w Warce 1419 r. kś. Czerska 1120 nie dopiero 1505 jak str. LXII gdzie istnieją gliniarze z wyrobem gliny może kopaniem z glinianek zajęci mający styczność. R. 1429 jest cegielnia w Ostrołęce; 1643 r. na Pradze warszawskiej. W Belwederze do dziś dnia w liczbie budowli jest młynek, gdzie mielono materyał na porcelanę a raczej fajans, od r. 1774 wyrabiany w królewskiej fabryce por. art. Ceromika w Polsce Gołęb. w Bibl. Warsz. 1878 Sas Wolff założył fabrykę fajansow na Bielinie w Warszawie ulica Królewska i Marszałkowska i z glinki z dóbr ks. Marszałkowej w. k. po 18 złp. za beczkę płaconej. wyrabiał naczynia fajansowe 1783 siłą 40 ludzi Korzon II 287. C Rolnictwo w Mazowszu jako cechę odróżniającą ma podane przez Długosza r. 1471 że Mazowszanie i Łęczycanie w jednego konia orzą M. M. Ae. II B. str. 281 234 Grunta na M. wedle Verduma z 1671 Cudz. w Polsce I str. 73 są piaszczyste i nadzwyczaj kamieniste, tak, że wały, pola i płoty składają się z samych kamieni. W niektórych miejscach mięsza się trochę iłu pomiędzy piasek i kamienie, a tam rola wydaje dobre owoce. Pola orzą bardzo dziwacznie w wązkie zagony, nie więcej jak na dwa kroki szerokie, choć pola samo z siebie są wysoko położone i wcale niemokre. Historyczne przezwisko za elekcyi Walezego, dane Mazurom sitarze od kaszy, którą im dawano; przytyki w rodzaju Mazurowie naszy, po jaglanej kaszy, mokre wąsy mają, piwem Je maczają, oraz kto sieje tatarkę, ma żonę Barbarkę, i krowami orze nie pytaj go czy zdrów, ale czy żyjesz nieboże wskazują co przeważnie na M. wysiewano. Mimo to akt r. 1597 wydany dla Pułtuska przek