żyd. ; w r. 1837 było 2320 mk. , 1533 chrzęść. , 787 żyd. Jest to osada starożytna, dawny gród Słowian pomorskich. W XI i XII w. była groźną dla Polski, gdyż Pomorzanie, mając tu punkt oparcia, najeżdżali granice Wielkopolski. Władysław Herman postanowił zniszczyć tę niebezpieczną kryjówkę, podstąpił r. 1092 pod N. , przypuścił szturm, ale doznawszy dzielnego oporu, próbował głodem zmusić załogę do poddania. Pomorzanie zaś podstępem wywiedli hufce królewskie z obozu, wpadli do niego, bogate łupy zdobyli, a machiny do nowego szturmu przygotowane spalili. Zima nadchodząca i waleczność Pomorzan zmusiły nakoniec Władysława Hermana do odwrotu. Bolesław Krzywousty odbył szczęśliwszą wyprawę; jakkolwiek N. było już wówcaas ludną osadą, przez położenie i sztukę nader obronne. Król z pod Kruszwicy wyruszył i otoczył N. Pomorzanie prosili o dwutygodniowy rozejm, na co Bolesław się zgodził. Skorzystali z tego czasu, zebrali do 40, 000 ludu, który skrycie gromadził się pod Nakłem. Nagle, w dzień ś. Wawrzyńca r. 1109, gdy Polacybyli zajęci nabożeństwem, a czas rozejmu jeszcze nie upłynął, ujrzano zewsząd nieprzyjaciół. Popłoch ogarnął wojska królewskie, ale Pomorzanie nie umieli z tej szczęśliwej dla siebie chwili korzystać i dali czas do zebrania szyku hufcom Bolesława. Król stanął na czele jednego i uderzył z czoła, Skarbimir obszedł z tyłu; Pomorzanie zwróciwszy całą uwagę na chorągwie Bolesława, przez Skarbimira zostali złamani. Poczęła się straszliwa rzeź, gdy hufce polskie do grodu się wdarły. Do niewoli zabrano przeszło 8000 ludu z żonami i dziećmi i rozsiedlono ich następnie po kraju. Długosz wspomina, że za jego czasów wyniosła mogiła przypominała krwawą bitwę. Król oddał Pomorze Świętopełkowi, który się był odznaczył w tym boju; ale ten zapragnął dla krainy niezależności i wypowiedział królowi posłuszeństwo. Bolesław obiegł N. i trzy miesiące napróżno szturmował. Świętopełk obawiając się nareszcie, że ulegnie przemocy, prosił o pokój, przysłał bogate dary i syna swego w zakład oddał. Król przyjął podane warunki, ale Świętopełk ich nie dopełniał. Dla czego Bolesław powtórnie r. 1156 ruszył pod gród i wtedy obrońcy po długiem jeszcze oporze się poddali. Odtąd N. należało do państwa polskiego i przeszło na własność książąt kujawskich. W XIII w. ponowiła się walka książąt wielkopolskich z książętami pomorskimi o zamek nakielski. Przez czas niejaki nawet książęta pomorscy go znowu opanowali, a nawet r. 1255 Wielkopolanie odstąpili od oblężenia nie mogąc zdobyć warowni. Byłe to, jak się Bielski wyraża, miejsce twarde ku zdobyoiu Władysław Łokietek nadał miastu r. 1299 prawo magdeburskie jako książę sieradzki, kujaw ski, łęczycki i pomorski. Gdy został królem, zawarł w N. dnia 18 czerwcu 1325 r. przymierze z Warcisławem, Ottonem i Barnimem, książętami pomorskimi, przeciw Krzyżakom i wszelkim nieprzyjaciołom. W r. 1330 Krzyżacy zdobyli i spalili N. ; wkrótce potem Kazimierz Wielki zamek przebudował i opasał murem i wałem. Według regestr, pobor. z 1578 r. N. miało 25 łanów kmiecych, 3 sołtysich, 4 wój towskich, 4 puste, 5 osadników inquilini, 3 dzierżawców propinacyi, 4 młyny Rudki, Bielowski, Zagrobki i Zabrany o 2 kołach, 29 rzemieślników, 13 rybaków, folusz. Za panowania Jana Kazimierza, Szwedzi miasto opanowali i w gruzy zamienili. Odtąd miasto chociaż było powiatowem i grodowem, już się nie podźwignęło. Powiat nakielski należał do województwa kaliskiego, miał starostę grodo wego i kasztelana miejscowego. Pierwszym kasztelanem mniejszym nakielskim od cza su Augusta II był Kąslnowskir. 1737 a osta tnim, Zakrzewski Władysław r. 1788. Częśó powiatu za Notecią, stykająca się z wojewódz twem pomorskiem, nosiła nazwę Krainy, część zaś południowa od wieków nazywała się i nazywa dotąd Pałukami. W XVI w. powiat nakielski miał 56 mil kw. obszaru i posiadał 10 miast, 41 parafii i 173 wsi. Od 13 września 1772 r. przeszedłszy pod pano wanie pruskie, powiat nakielski stanowił oso bny okrąg Kreisamt. Dek. nakielski, archi dyec, gnieźnieńskiej obejmował 1873 r. w pa rafiach Dębowo, Glesno, Kosztowo, Krostkowo, Miasteczko, Morzewo, N. , Sadki, Śmiełowo, Wyrzysk i Wysoka 16714 dusz. Parafia N. 2525 dusz. Nakielskie starostwo grodowe podług lustracji z r. 1662 obejmowało msto N. z wójtostwem i wsie Olszówka, Szadki, Lubaszcz, Karniewo, Ciotrzewica i Polikno. W r. 1771 posiadał je Kacper Rogaliński, opłacając zeń kwarty złp. 58 gr. 19. a hyber ny złp. 1225 gr. 22. M. St. Nakło 1. niem. Naclo 1532 Nackel dobra i wś, pow. bytomski, odl 2 mile od Bytomia, a 1 2 m. na wschód od Tarnowie. Wznieś. 948 stóp npm. Na obszarze dworskim mieści się okazały zamek, wzniesiony około 1860 r. przez hr. Hugona Henokel von Donnersmark na letnią rezydencyą. Posiadał on tu sławną stajnię koni wyścigowych i urządzał główne na Szląsku wyścigi konnę. Obszar dworski ma 850 morg. ziemi. Wś ma 11 gospod. , 9 zagrod. , 67 komom. 611 mr. ziemi i szkołę katol Już w XVI w. od 1640 istniały tu liczne kopalnie rudy ołowianej a obecnie, dobywa się ruda żelazna. 2. M. , niem. Nachel w 1361 r. Nakel, wś, pow. opolski, par. Rasohau, odl 2 1 4 mili od Opola, przy drodze bi m

Na Kińskim