Łohiszyn, Łahiszyn al. Luhiszyn, mko i dobra, dawniej w województwie brzeskolitew skiem, w pow. pińskim, przy gościńcu pocztowym wiodącym z Nieświeża, Kiecka i Słucka do Pińska, o 4 mile od Pińska, o 34 mile od gub. miasta Mińska położone. Okr. polic. 2 łohiszyński, składający się z 11 gmin, mianowicie Łohiszyńskiej, Pińkowskiej, Stawkowskiej, Porzeckiej, Świętowolskiej, Tetechańskiej, Dobrosławskiej, Chotynickiej, PohostZarzeckiej, Łumińskiej i Kożangródzkiej. Obejmuje całe t. zw. Zahorodzie. Gmina Łohiszyń ska ma 6 starostw wiejskich, 20 wsi, 2, 314 włościan płci męskiej. Mczko liczy około 400 domów, 2, 800 mieszkańców, po większej części chrześcian zajmujących się rolnictwem; ma cerkiew, bóźnicę żydowską; do r. 1864 był tu z wieku XVII kościół katolicki parafialny, bodaj fundacyi Radziwiłłowskiej, i miał kaplicę w Staszanach i Telechanach; po kasacie kościoła parafię przyłączono do Pińska, kaplicę zaś staszańską zaliczano do filii telechańskiej. Kościół łohiszyński słynął w Pińszczyźnie cudami w obrazie N. M. P. , jakoż i konstytucya z roku 1667 libertowała w Ł. place i grunta kościelne od wszelkich podatków ku pomnożeniu Chwały Bożej ob. Vol. Leg. , t. IV, wyd. pijar. , str. 1009, wyd. Ohryzki, str. 475. Niegdyś Ł. był starostwem i w wieku XVII należał do Radziwiłłów, Ogińskich, następnie przeszedł do Lubeckich. Jeszcze Zygmunt III opiekował się mieszczanami, w roku 1643 król Władysław IV nadał prawa miejskie i jurysdykę. Dobra łohiszyńskie niegdyś bardzo obszerne teraz się zmniejszyły, mają zaledwo 131 włók w glebie piaszczystej i od roku 1874, należały do urzędnika Tokarewa z tytułu nagrody. Władanie to narobiło niedawno wiele hałasu przez wywiązanie się tak zwanej Sprawy Łohiszyńskiej, publikowanej urzędownie. Zapiszmy fakta, bo w dziejach tego miejsca nie mogą być pominięte. Na mocy przywilejów Zygmunta III i Władysława IV mieszczanie łohiszyńscy posiadali grunta na wieczną własność, za małą opłatą do skarbu królewskiego. Za rosyjskiego już panowania mieszczanie chcąc swe prawa dawne utrwalić, uzyskali w r. 1828 Najwyższe potwierdzenie tych nadań. Pomimo wyraźnego Ukazu Monarszego, w roku 1870 miński gubernator Tokarew, przy pomocy naczelnika mińskiej komisyi lustracyjnej i zarządzającego izbą dóbr państwa Sewastjanowa, podciągnął grunta łohiszyńskie pod przepisy lustracyjne 1865 r. , wcielił je do majątków skarbowych w ilości 2, 631 dzies. , poczem zostało wydane rozporządzenie w roku 1874, nadające Tokarewowi za zasługi owe grunta na prawach kupna za 14, 000 rs. , na wypłatę przez 20 lat. W trakcie tych zabiegów o fortunę mieszczanie łohiszyńscy podawali nieustannie skargi do władz najbliższych i do samego gubernatora, ale wszystkie zosta wiano bez odpowiedzi. Nareszcie w dniu 14 marca 1874 obwieszczono mieszczanom z urzę du, iż w skutek zdecydowania już ostatecznie sprawy, nie mają prawa jej nadal poruszać. Mieszczanie, przywiązani do ziemi, postanowili ją bronić do upadłego i gwałt gwałtem ode przeć. Sprowadzonych przez Tokarewa 50 in walidów z Pińska nie zdołało z policyą prze łamać oporu mieszczan. Sędzia śledczy roz winął proces karny, a w skutek doniesienia Tokarewa o mniemanym buncie, ministeryum wysłało generała Łaszkarewa do przywrócenia porządku. Z dwoma batalionami piechoty i setnią kozaków wkroczył Łaszkarew do Ł. Na tychmiast ściągnięto z opornych na rzecz To karewa 5, 825 rs. kontrybucyi, pięciu głó wnych obrońców swej własności zesłano w dro dze administracyjnej na Syberyę, dwudziestu innych osądzono na lat 12 do ciężkich robót. Władysław Gałecki, adwokat i pełnomocnik mieszczan, zaniósł skargę dnia 4 października 1875 r. do wyższych jurysdykcyi stolicy, pro sząc o skasowanie wyroków i kupna. Dnia 23 kwietnia roku następnego akt kupna senat uchylił i wszelkie prawa i przywileje dawne mieszczan potwierdził. Poczem komitet mini strów zaopiniował ścisłe zbadanie sprawy i ta opinia dnia 8 grudnia 1878 r. uzyskała Naj wyższe zatwierdzenie. W czerwcu 1881 r. rozpoczęto śledztwo, oraz popieranie akcyi cy wilnej o szkody i straty. Dnia 26 listopada 1881 r. V departament senatu odbył w tej sprawie ostateczne posiedzenie. Główni spraw cy nadużycia Tokarew, Łaszkarew i Kabher, sprawnik miński wydaleni ze służby. Miesz czanie łohiszyńscy otrzymali zupełną satysfakcyę, gdyż nietylko powrócono im grunta, zabraną kontrybucyę, lecz nadto i wszystkie koszta procesu i hańby kryminalnej; zesłanych zaś niewinnie wrócono na miejsce ojczyste. Dziennikiki rosyjskie podały obszerne spra wozdanie z tej smutnej sprawy. Nieopodal mia steczka, mają folwark tejże nazwy Simonowi czowie, obszaru 117 mr. AL Jel. Łohojsk, Łohożask al. Łohojsko, starożytna słowiańska warowna osada, najprzód w księstwie połockiem, później w pow. mińskim, województwa mińskiego, teraz miasteczko i dobra w pow. borysowskim, z prawej strony nad rz. Hajną, i wpadającą w nią rzeczką Łopieńcem położone, dziedzictwo w 14tem pokoleniu starej na Rusi litewskiej rodziny Tyszków, następnie na Tyszkiewiczów h. Leliwa przemienionej. Początek Ł. ginie w pomroce dziejów przedhistorycznych, a nazwa widocznie pochodzi od słowa Łoh, oznaczającego dolinę, śród której Ł. zabudowany. Co się tu działo przed wiekiem XI, w historyi śladów nie ma, bo do Łohiszyn Łohiszyn Łohojsk