kanonii i prebendzie gnieźnieńskiej Łaskie, L. B. , I, 503. Br. Ch. Pytowska Wólka al. Kodrębska Wólka, wś, pow. noworadomski, gm. Gosławice, par. Kodrąb. Leży u źródeł rzki Widawki; wchodziła w skład dóbr Kodrąb. Pyzdry, niem. Peisern, w dok. 1297 Pysdor, 1298 Pysdir, 1301 Pisdra, 1306 Pysdri, os. miejska nad rz. Wartą, na wyniosłym brzegu, pow. słupecki, gm. i par. Pyzdry. Odl. 19 w. od Słupcy, 77 w. od Kalisza, 237 w. od Warszawy. Leży w pobliżu granicy pruskiej, oddzielającej pow. słupecki od pow. wrzesińskiego w w. ks. poznańskiem. Posiada kościół par. murowany i drugi poklasztorny, dom modlitwy ewang. , synagogę, dom przytułku dla 10 starców i kalek, szkołę dwuklasową ogólną, komorę celną 3 klasy, st. pocz. Najbliższe stacye dr. żel. pruskie Poznań GnieznoToruń w Miłosławiu i Żerkowie. Komora celna pruska w Pogorzelicy. P. mają 232 dm. , 3151 mk. 2033 kat. , 117 ewang. , 12 prawosł. , 989 żyd. . W 1827 r. było 278 dm. , 3416 mk. ; w 1860 r. 283 dm. , 3317 mk. Domy przeważnie budowane z gliny. Bo mieszczan należy znaczny obszar 250 włók pięknego lasu, którego poręby rozdzielane corocznie między obywateli miejskich dają drzewa na dom w wartości do 100 rs. P. były ważnym w przeszłości stanowiskiem strategicznym i handlowym. Leżą one nad Wartą, w punkcie gdzie zbiegają się liczne i ważne dopływy tej rzeki, z lew. brzegu Prosną i nieco niżej Lutynia, z praw. brzegu Meszna wody jeziora powidzkiego i Września. Wraz z Koninem i Kołem P. stanowią jeden z najdawniejszych grodów nad Wartą. Już na początku XIII w. P. są stolicą powiatu t. n. terra pisdrensis, którą według Kroniki Wielkopolskiej Mon, Hist. , II, 558 zajął Henryk Brodaty w 1232 r. za zgodą i życzeniem Wielkopolan wraz z ziemią poznańską, kaliską i sredzką. W 1257 r. Przemysław ks. wielkopolski zawarł z bratem Bolesławem w Gieczu umowę, mocą której ustąpił mu grody wielkopolskie Gniezno, Kalisz, Rudę, Pyzdry, środę, Bnin, Piechów, Pobiedziska Kiecko. W 1265 odbywa tu arcyb. gnieźnieński Jan konsekracyą Falenty, dziekana gniezn. , na biskupa poznańskiego. Falentę popierał ks. Bolesław i żona jego Helena, podczas gdy kapituła wybrała po śmierci Bogufała niejakiego Pietrzyka, proboszcza katedralnego, a papież Klemens IV, do którego strony spierające się udały, oddał biskupstwo swemu kapelanowi Mikołajowi Mon. Hist. Pol. , II, 590 592. Książęta wielkopolscy pamiętają o Pyzdrach. Przemysław uwalnia mieszczan w 1283 od opłaty myta w obrębie księstwa. Władysław Łokietek nadaje 1314 r. cztery wsie i młyn. W 1331 r. Krzyżacy niszczą ogniem i rabunkiem całe miasto. Kazimierz W. odbudował w 1333 r. zamek i obwarował, mieszkańcom ułatwił swobodny handel z Toruniem. W1345 Kazimierz W. zawiera w P. ugodę z Bolesławem, ks. swidnickim, działającym w imieniu Jana, króla czeskiego. W 1364 r. P. zaliczono do 6 miast wielkopolskich, których delegaci mieli stanowić najwyższy sąd miejski dla Wielkopolski, z uchyleniem apelacyi do Halli i Magdeburga. W końcu rządów Ludwika wojska węgierskie zajęły w 1382 r. zamek w P. na rzecz zięcia królewskiego Zygmunta, margr. brandenburskiego, ale Wincenty z Kępy, woj. poznański, popierający kandydaturę do tronu polskiego Ziemowita mazowieckiego, obiegł w 1383 r. miasto, które po czterodniowem oporze otworzyło swe bramy, zamek zaś trzymał się jeszcze trzy dni. Rzucony do miasta przez oblegających pocisk kamienny zabił stojącego przy wale miejskim Mikołaj a, plebana z Biechowa Mon. Hist. , II, 726. Kazimierz Jagiellończyk w czasie wojen z Krzyżakami często tu przebywał. Zygmunt I nadał miastu w 1522 r. jeden jarmark, Zygmunt August w 1557 r. dodał drugi, Stefan Batory w 1576 r. trzy jeszcze dodał. W 1309 i 1390 r. zakupiło miasto wieś Bieniowice od jej częściowych dziedziców i odtąd stało się posiadaczem istniejących dotąd rozległych lasów. O zamożności miasta świadczy zarówno obwarowanie za rządów Kazimierza W. jak i powstające cechy. Rzeźnicy mają przywileje z 1297 i 1389 na wolny handel mięsem, ustawę cechową z 1423 r. ; szewcy z 1469; krawcy, stelmachy i kołodzieje 1427, z tego roku stolarze, kowale i ślusarze. W 1522 r. powstały zgromadzenia bednarzy, młynarzy, kuśnierzy. W 1633 r. Władysław IV zatwierdził ustawę bractwa strzeleckiego, potwierdzoną przez Jana Kazimierza i Jana III. Bractwo te upadło i została po nim pamiątka w chorągwi i insygniach króla kurkowego, przechowywanych w magistracie przed 1863 r. . Pomyślny rozwój P. miał swe zródło w zamożności i zaludnieniu powiatu rozległego, którego były stolicą. Powiat ten w XVI w. zajmował 50 27 mil kwadr. i obejmował 100 parafii z 18 miastami i 394 wsiami. Po ciężkich klęskach, jakie sprowadziły na Wielkopolskę i Kujawy powodzie letnie w 1627 r. i wynikły ztąd głód a następnie straszliwa epidemia, przyszły kontrybucye, rabunki i pożogi wojen szwedzkich, które do reszty zrujnowały te strony. W 1656 r. stał pod P. obozem generał szwedzki Wrangel. W 1704 r. zawiązała tu szlachta wielkopolska pod marszałkiem Broniszem konfederacyą dla popierania Augusta II. Skutkiem tego zawrzała tu walka domowa między stronnikami Leszczyńskiego Grudziński i

Pytowska Wólk

Pytowska

Pyzdry