kat. , 664 ew. , 102 żyd. i 2 dysyd. , 1880 r. 2019 mk. , w 1885 r. 1880 mk. , 163 dm. Klimat ostry, morski i zdrowy; gleba nadzwyczaj urodzajna, tak że okolica P. stanowi oazę pośród piaszczystej ziemi kaszubskiej. Mieszkańcy trudnią się głownie rolnictwem i drobnym handlem. Co rok odbywają się tu 4 jarmarki, 2 kramne i 2 na bydło. Herb miasta ma lwa na łososiu srebrnym. Stary zamek, warowne mury i wały znikły, pozostały tylko ślady dawnej fosy miejskiej. Zachowało się też podanie o jakichś przejściach podziemnych. W środku miasta znajduje się obszerny rynek, w którym ulice pod prostymi kątami się schodzą. Jedyną ozdobą i pomnikiem przeszłości jest wspaniała, w cegłę murowana fara katolicka. Najstarszą jej częścią z XIII w. jest ciężka kwadratowa wieża aż pod fryz i łukowa ściana oddzielająca długą nawę średnią od presbyteryum. Kościół pierwotnie miał jedną nawę; w XIV w. dodano dwie boczne, z których każda miała swój dach osobny i wykończono górną część wieży. Po wojnie 13letniej zastąpiono te trzy dachy jednym, wskutek czego szczyty trzeba było znacznie podwyższyć. Długość świątyni w świetle, bez wieży, wynosi 37 6 mt. , szerokość 19 8. Kaplic posiada właściwie 4, ale tylko 2 są w używaniu kaplica oficyała Judyckiego, w której według wizyt. Szembeka umieszczone było ciało św. Germana, i kaplicę Jakuba Wejhera, wojew. malborskiego, w której się znajdują portrety Wejhera, jej fundatora, i jego małżonki z r. 1597; nagrobek zaś wzniesiono r. 1599. Ozdobę zewnętrzną kościoła stanowi wschodni szczyt i szczyt kaplicy Judyckiego. Z zabytków sztuki ma wartość rzeźbiony ołtarzyk w kaplicy Wejhera a w nim obraz na drzewie malowany, drzwi do kaplicy z kutego żelaza, kilka wielkich lichtarzy bronzowych, i trzy pająki, z których największy pochodzi z r. 1664. Z kościelnych bogactw wyróżnia się srebrny i pozłacany krzyż gotycki, czyli pacyfikał, tudzież piękna monstrancya i kielich. Największy dzwon z r. 1605 roboty Krzysztofa Oldendorf z Gdańska; najstarszy godziny u zegara bijący, jest ozdobiony napisem, , Ave Maria w gotyckich literach ob. Die Bau u Kunstd. d. Prov. Westpreussen, Zesz. I, str. 53 60; tam znajdują się też rysunki odnośne. Proboszczami byli w 1291 Lambert, 1360 Jan, 1488 Jerzy Witte, 1583 Maciej Lulowski, 1595 Marcin Culcius, 1735 Piotr Gniazdowski, kanonik włocławski, 1735 Piotr Sikorski, 1740 Tomasz Szczepański, później kanonik warmiński, 1750 Loga, około 1755 Adam Goldmann ob. Borek, 1. c, str. 487, 1848 Franciszek Anlauf. Dawniej było przy tutejszym kościele do 7 księży. Oprócz kościoła paraf. posiadał P. jeszcze prepozyturę św. Jerzego i kaplicę na zamku. Prepozytura znajdowała się po za miastem, była połączona ze szpitalem i cmentarzem; Szwedzi zburzyli ją ob. Utracone kośc. kś. Fankidejskiego, str. 211. Parafia należy do dek. puckiego, obejmującego 9 parafii Jastarnią, Mechowo, Wejherowo, Oksywie, Puck, Rumią, Swarzewo, Strzelin i Żarnówiec. Kościół pucki p. w. św. Piotra i Pawła, patronatu rządowego. Szpital p. w. św. Jerzego mieści 10 ubogich. Przy kościele bractwo Niep. Pocz. N. M. P. od r. 1660 i bract. trzeźwości od r. 1856. W skład par. wchodzą Puck, Polchowo, Mrzezin, Smolno, Osłanin, Beka, Rzucewo, Sławutowo i Sławutówko, Brudziewo, Celbowo, Żelistrzewo, Błądzikowo i Połczyn. W 1867 r. liczyła 2996 komunik. a 4944 dusz, r. zaś 1886 4540 dusz. P. jest starą osadą słowiańską, dowodzą tego wykopane tu urny i klin bronzowy, o którym wspomina Ossowski Objaśn. do mapy archeol. Prus. Zach. , str. 107. W 1853 r. znaleziono w pobliżu miasta 33 srebrnych monet kufickich z r. 898 965 po Chr. , 30 z nich znajduje się w numizmatycznym gabinecie w Królewcu. Opisał je dokładnie Nesselmann Preuss Prov. Bl. , 1853, II, str. 421 429. Przywilej Mestwina z r. 1289 mówi o przechodzącej tędy drodze królewskiej juxta viam regiam, currentem de Gdancz in Pucz ob. P. U. B. Y. Perlbach, str. 412. Dla tego też P. w dawniejszych czasach nie małego zażywał znaczenia, tak za książąt pomorskich jako i za czasów krzyżackich i polskich; ze zmianą granic politycznych znaczenie osady zmalało. Kronikarz Schuetz str. 11 utrzymuje, że P. założył r. 1150 ks. pomorski Bogusław, ojciec Subisława, fundatora klasztoru oliwskiego. Pierwotnie był P. tylko wsią, którą Sambor I darował cystersom w Oliwie, lecz później im odebrał, dając im za to Starzyn ob. P. U. B. V. Perlbach, str. 17. P. zaś zamieniono na targowisko, w którem się targi i sądy odbywały. Niedługo potem jestP. siedzibą kasztelana. Kasztelania pucka graniczyła na wschód i północ z Bałtykiem, na zachód tworzył granicę Żarnówiec i poblizkie jez. Piaśnica jako i wś Gowino, na płd. wreszcie sięgała ona aż do Oksywia nad morzem i do Miłoszewa i Będargowa ob. Toeppen. , Hist. Comp. Geogr. , str. 44. Po raz pierwszy jest kasztelania pucka wymieniona w dok. Mestwina r. 1277 castellatura de Putze; ob. P. U. B. von Perlbach, str. 245. Z kasztelanów są znani r. 1277 Ziborius al. Cyborius, Albertus 1296 r. i Woyslaus 1304 r. ob. P. U. B. v. Perlbach, str. 692. O kościele wspomina przywilej z r. 1283 tamże, str. 328. Za czasów krzyżackich należał P. do komturstwa gdańskiego, tworzył jednak z przyległą okolicą osobne wójtostwo Fischamt i jeden z 6 obwo

Puck