chowanych w katedrze; 8 obraz przedstawia mnóstwo osób rozmaitego stopnia i wieku z napisem Nauczają wiary chrześciańskiej kanonicy; tychże ludzi biskup chrzci. Tenże biskup miejsce na kościół św. wyznacza; kanonicy kruszą bożki pogańskie i w Gople topią. 9 i 10 także obrazy przedstawiają biskupa w otoczeniu duchowieństwa lub tłumów ludu i t. d. W skutek restauracyi jest kilka tylko obrazów przemalowanych z dawnych, a przypominających sceny z pierwotnych dziejów katedry i narodu; także na marmurach reminiscyjne napisy, położone przez Gębickiego ku pamięci pierwszych biskupów. Są jeszcze dwa nagrobki kanoników tutejszych Jana Sieklickiego i Pszczonowskiego; nareszcie zatarty kamień grobowy w posadzce, wyobrażający w płaskorzeźbie postać kobiety. Jest to pomnik Zofii z Pampowa, żony Jana z Oporowa w XV położony wieku. Na wzmiankę jeszcze zasługują ze skarbca kolegiaty lichtarze srebrne, monstrancya gotycka i relikwiarz na kości św. Piotra, miednica spiżowa, która szczególną uwagę miłośników starożytności na siebie zwracała, a nawet była uważaną jako zabytek pogaństwa, sięgający czasów Piasta i Rzepichy. Na dnie tej tacy jest wykuta lub odtłoczona postać kobiety, na której widziano fałdzistą suknię. Na głowie lub raczej pod nią ma czapkę właściwiej poduszkę; w prawej ręce trzyma gałązkę z kwieciem, w lewej wieniec; naokoło całej postaci oplatają się ciernie, liście i kwiaty. Pod lewem ramieniem owej kobiety wyciśnięta jest lilia w formie jak na herbach bywa. Łepkowski, prof. archeologii w Krakowie, utrzymuje, że to jest kobieta rodząca, symbol nadziei i odrodzenia w nowem życiu. Miednica jest rzeczywiście naczyniem kościoła katolickiego, używanem jako taca do zbierania jałmużny w czasie nabożeństwa pogrzebowego, lub na popiół na dzień Popielca, a wreszcie na ziemię, którą kapłan trumnę posypuje. W czeskiem muzeum w Pradze znajduje się podobna miednica, którą opisał Wocel w dziele Grundzüge der Alterthumskunde; wyobrażenie na niej poczytuje za obraz bogini życia, a więc do czasów pogańskich odnosi. Archiwum, z którego by można ułożyć dokładniejsze dzieje dziewięciowiekowe kościoła kruświckiego, jest obecnie rozproszone; w części ma się znajdować w Włocławku, w części w Królewcu. Dziś w samotnem odosobnieniu stojąca kolegiata i znajdowane w różnych od niej kierunkach fundamenta dawnych budowli okazują, jak daleko rozciągała się niegdyś rozległa i bogata Kruświca. Szajnocha powiada, że jak z owego Gopła wypłynęła łódź dziejów naszych, tak też stołeczna wielkość Kruświcy jaśniała dotąd, póki miastu tych wód starczyło, co goplańskie głębie handlowym gościńcem z Wartą, Wisłą i Bałtykiem łączyły. Wszystkie statki z Warty, Prosny, Neru, Widawki Liswarty i Obry płynące do Gdańska, tędy musiały się przeprawiać. Gdy zaś skutkiem fizycznych przemian zmieniła się i zerwała ta wodnych ścieżek siatka, nie było nawet po trzeby wojen i nieprzyjacielskiej pożogi, a upaść musiała K. , bo inne warunki gospodar stwa narodowego gdzieindziej stołecznego pun ktu szukać kazały. Mimo rychłego upadku K. szczyciła się aż do drugiej połowy XVIII wieku tytularnym kasztelanem mniejszym; ostatnim był Bogatko Kazimierz; starosta zaś grodowy sprawował urząd tylko do r. 1772; tego bowiem roku K. się dostała pod panowa nie pruskie. Do starostwa kruświckiego nale żały miasto K. z folwarkiem, grodztwo kraświckie, Łagiewniki, Gocanowo, Włostów, Sierakuńce z mkiem Gembicze, foluszem, przyległemi wsiami, rybołóstwem w Gople i Noteci. Najpierwszym starostą miał być Piotr Dania, kanclerz Bolesława Krzywoustego; r. 1578 Grzegórz Zakrzewski kalwin, r. 1759 Jakób Niemojewski, 1761 Floryan Łubieński, 1763 Longin Karłowski, a po tegoż rostrzelaniu w Brześciu, Andrzej Cieński do okupacyi pruskiej. Czyt. kod. dypl. pol. II, 12, 17 i nast. Łepkowski Bibl. warsz. 1863. Kłosy t. XVI. 2. K. , wieś; 26 dm. , 286 mk. ; 53 ew. , 233 katol, 118 analf. 3. K. , dom. i gm, ; 3568 mr. rozl. ; 2 miejsc. a K. dom; b Gopło, folw. ; 12 dm. , 232 mk. ; 55 ew. , 177 kat. ; 97 analf. M. St. Kruszwica, niem. Krauschwitz, wś serbska na pruskich górnych Łużycach, w pow. rozbórskim, w par. mużakowskiej. A. J. P. Kruszyca, os. włośc, pow. sieradzki, gm, i par. Szadek, odl. od Sieradza 28 w. ; dom 1, mk. 5. Kruszyn, wś i folw. , pow. włocławski, gm. Smiłowice, par. Kruszyn. Leży na lewo od linii dr. żel. warsz. bydg. Posiada kościół par. murowany pod wezw. św. Krzyża, wzniesiony około 1640 r. przez Łukasza Dabskiego, kan. krak. , miejscowego proboszcza, na miejscu da wniejszego, niewiadomej erekcyi parafia ma 3210 dusz. W 1827 r. było tu 19 dm. i 151 mk. obecny obszar dóbr K. z przyległością Szadki 1523 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. K. , od Kowala w. 9, rozległy mr. 1515 grunta orne i ogrody mr. 940, łąk mr. 118, pastwisk mr. 145, lasu mr. 258, nieużytki i place mr. 58; bud. mieszanych mur. i z drzewa 15. Wieś K. os. 44, z grunt. mr. 152. R. 1792 folw. K. za konsensem król. oddany staroście kowalskiemu Sokołowskiemu w dożywocie. Por. kod. dypl pol II, 195. Br. Ch Kruszyn, niem. Kruschin 1. kol, pow. bydgoski; 12 dm. , 84 mk. ; 61 ew. , 23 kat. ; 16 analf. Poczta w Wilczaku Schleusenau o 9 kil; st.

Kruszwica

Kruszwica

Kruszyca

Kruszyn