żono także seminaryum katol, dła nauczycieli wiejskich. R. 1869 d. 2 maja srożył sie wielki ogień, który część miasta i kaplicę ulubioną św. Krzyża pochłonął; zaledwie zdołano cudowny obraz P. Jezusa wynieść do fary, R. 1878 d. 1 kwietnia siostry miłosierdzia opuściły miasto w skutek kulturkampfu, a tyle użyteczny zakład oddany został nauczycielkom świeckim. Od niejakiego czasu czynią tu zabiegi, ażeby kolej żelazna zbudowana została w K. , któraby Skarszewy i Bytowo z sąsiedniemi kolejami połączyła. Dotąd jednak nie osiągnięto żadnych widocznych skutków. Najbliższa stacya znajduje się w Zblewie HochStüblau około 5 mil od miasta, dokąd poczta codzień kursuje. Powiat kościerski połączony był przez dłuższy czas z starogrodzkim. Graniczy na płn. z powiatem kartuskim, na wsch. z starogrodzkim, na płd. z chojnickim, na zach. z bytowskim w Pomeranii. Glebę ma ogółem mniej donośną na połudn. i zachód przeważnie piaszczystą i lesistą. Tylko miejscami w płn. i wsch. części znachodzi się gleba pszenna. Ludność przeważnie polska czyli kaszubska, nieco szlachty drobniejszej. Najgłówniejsza rzeka jest tu Wierzyca, z pod Kościerzyny płynie koło Bukowca, Kiszewy, Pogutk, Skarszew. Przerzyna w licznych zakrętach cały powiat. Przyjmuje po lewej znaczniejszą strugę Wietcisę. Pędzi liczne młyny, hamernie, tartaki. Przechodzi siąd do powiatu starogrodzkiego. W jeziora dość wielkie i rybno powiat obfituje. Ważniejsze są Wdzidze z odnogą Gołąb, Jelenie Gelino i Nadolne, Krąg przy Barto szym lesie, Wygonin, Sudomie, Wierzysko, Garczyno, Bielawy, Sitno, Kirtowo i w. i. Ludności liczono r. 1865 38784, katol. 21327, ew. 16783; polaków 20200, niemców 18500; 2 miasta Kościerzyna i Skarszewy, 1 wś targowa, wsi ogółem 97, folw. 68, wybud. 114. dm. 3966, kościołów i kaplic 20, szkół 63, szpital 1, dla administr. dm. 41. Obszaru mr. 315095, posiadł 2530; ogrodu 3040, roli ornej 200344, łąk 20166, pastwisk 74003, lasu 64313, wody 9083, torfu 4171, niepożytków 29514 mr, ; rycers. dóbr 34; koni 4496, bydła 13804, krów 7135, świń 3436, owiec 53941, merynosów 19855, kóz 348. Pod względem rzemiósł i przemysłu zapisuje się w tymże r. 1865 kupców 27, podróżnych kupców 46, warsztatów lnianych 21, wełnianych 4, w do datku przy gospodarstwie używanych 249, foluszów 2, pieców do wypalania wapna 2, huty szklane 2, cegielni 17, garbarnia 1, tartaków 13, smolarnia 1, młynów wodnych 281, wiatraków 4, fabryka cygar 1, browary 2, gorzelni 7, piekarzy 18, rzeźników 14, rybaków 3, balwierz 1, garbarzy 6, mularzy 60, cieśli 30, kołodziejów 32, zdunów 18, szklarzy 8, kowali 104, ślusarzy 14, kotl. 13, zegarm. 1, fabryka waty 1, powrozu. 2, farbiarzy 2, szewców 102, kuśnierzy 10, siodl. 15, krawców 77, modniarek 9, kapelusznik 1, stolarzy 53, bednarzy 14, muzyk. 7, drukarnia 1, księgarnia 1, doktorów 3, aptek 2, progimn. 1, semin, nauczycielski 1. wyższy zakład dla dziew. 1; poczt 5 obecnie znacznie będzie więcej; kościołów katol. 12, kaplic 7; luters. kościołów 4, kaplic 2; synagog żydow. 2. Kolei żel. nie ma w powiecie, naj bliższe stacye w Starogrodzie i Zblewie; starają się o kolej drugorzędną przez Skarszewy, Kościerzynę do Bytowa Trakty bite dosyć liczne przechodzą przez powiat 1 z K. do Bytowa, 2 do Skarszew i Starogrodu, 3 do Żu kowa i Gdańska, 4 do Chojnic, 5 do Zblewa, 6 z Nowej Karczmy do Gdańska, 7 z Lubięszyna do Kiszewy, 8 z Skarszew do Tczewa. Parafia i dekanat kościerski. Szemat. dyec. z r. 1867 pisze parafia K. liczy dusz 5333. Kościół tytułu św. Trójcy, patronatu królewskiego, nie wiedzieć kiedy erygowany; konsekr. V Idus Junii 1769. Jest szpital św. Jerzego dla 4 ubogich; bractwo trzeźwości i rożańcowe. Ka plica publ. św. Barbary al. św. Krzyża, obec nie jeszcze nieodbudowana po spaleniu. Wsie parafialne K. , Korne, Nowa Karczma, Sarnowo, Filipi, Wierzysko, Juszki, Węglikowice, Czarlin, Fingerhuta, Wętfie, Ciche, Łysaki, Rybaki, Puc, Sycęhuta, Zielenina, Klińcz W. i M. , Sta ry i Nowy Barkocin, Nowa Wieś, Cząstkowo, Skorzewo, Sikorzyn, Mansowa al. Szymbark, Fiszerhuta, Sidlice, Lubian, Rotębark, Szenejda, Owśnice, Sommerberg, Wieprznica, Kali ska. Katolickie szkółki w K. 3klas. męska, 4klas. w seminaryum, 2klas. elem. żeńska, 4kla8. w wyższym zakładzie, 1 ochrona; ogó łem chłopców 221, dziewcząt 227; w Sarnowie dz. 120, w Węglikowicach dz. 103, w Sicińskiej hucie 80, w Lubjanach 71, w Kornem 91, w Skórzewie 90. Przeszło 120 katol, dzieci zwiedza odnośne szkoły luterskie. Dekan, kościeraki nazywa się także urzędowo zdawna mjrachowski; dusz liczy 43305, parafij jest 14 K. , Kartuzy, Chmielno, Goręcin, Gowidlino, Grabowo, Lipusz, Luzin, Parchowo, Sianowo, Sierakowice, Sulęcin, Strzepcz, Stężyca. Ka plica publ 1 w K. Filialne kościoły 2 w Kieł pinie i Rakownicy. Duchownych 18 t. j. pro boszczów 14. wikarych 4. Szkółek katol. ele mentarnych 55. Za dawnych czasów istniały jeszcze kościoły w Mirachowie, w Kartuzach św. Katarzyny i w Żukówku. Kaplic 4 św. Jerzego w K. , w Kartuzach na górze, w Pucu i Węglikowicach. Kś F. Kościesze, wś, pow. pułtuski, gm. Gołębie, par. Szyszki. Kościeszki, wś, folw. , pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Wilczyn Łaski, Lib. ben. I, 204; odl. od Słupcy w. 33; wś ma dm. 5, mk. 48; folw. dm. 3, mk. 37; poster. straży Kościesze Kościesze Kościeszki