scowościach pokłady torfu. Wieś Huta Ska1 ryszewska osad 33, gruntu m. 433; wś Wólka Iworogowa osad 30, gruntu m. 570; wś Zale sie osad 40, gruntu m. 452; wś Dz. osad 11, gruntu m. 278; od dóbr tych w. rs 1873 od dzielony został folw. Skaryszew rozległ, m. 160. Br. Ch. , A. Pal. Dzierzkowice, wś i folw. , pow. janowski, gm. i par. D. , wieś z 3 nomenklaturami Dzierzkowice majorackie, Dz. poduchowne i Dzierzkowice ŁanowiSołtysi. Wieś położona nad rzeką Strażą i Urzędówką, przy trakcie pocztowym urzędowskorachowskim i przy trakcie 3 rzędu z Kraśnika do Józefowa prowadzącym, odległa od Kraśnika wiorst 10, od Urzędowa w. 5, od Józefowa i Wisły w. 15. Dzierzkowice niegdyś należały do rodziny Dzierzków, następnie niewiadomo kiedy wcielone do starostwa urzędowskiego; zaś w 1835 r. nadane generałowi Geismarowi. Kościół parafialny drewniany pod wezwaniem św. Stanisława, wzniesiony na początku XVIII wieku, poświęcony przez Kajetana Sołtyka, biskupa kijowskiego w 1751 r. Erygował parafią któryś z królów polskich. W r. 1405 Wład. Jagiełło nadał kościołowi przywilej. Do parafii należą Dzierzkowice, kol. Ludmiłówka, Olbiencin i Dembowiec, wiernych 3650 dusz. Parafia ma filią w Księżomieszy, kaplicę w Olbięcinie. W Dzierz. majorackich do większej własności należą 2 młyny, tartak, terpentyniarnia, staw 16morgowy, łąk 250 mr. , lasu 3692 mr. i gr. ornych 1300 mr. z 4 folwarkami Dzierzkowice, Krzywie, Wójtostwo Dębina i Zalesie. Gospodarstwo w stanie średnim, gleba przeważnie margle, w mniejszości glinki i piaski średnio urodzajne. Lasy, przeważnie liściaste, przed kilku laty wycięto, pozostawiono li tylko młodzież i drzewo opałowe. W lesie pomiędzy Moniakami a Dzierzkowicami zwanym Wałki znajdują się szańce ręką ludzką sypane; według miejscowej tradycyi sypali je jeńcy tureccy. Las pomiędzy Urzędowem a Dzierzkowic, zwany Zwierzyniec, był niegdyś dobrze ogrodzony i różnym zwierzem napełniony Baliński St. Polska, T. II, str. 1137, dziś utrzymała się li tylko nazwa śladów; zaś z ogrodzeń nic niepozostało. Do włośc, należy ziemi ornej 4623 mr. , łąk 80 mr. ; w Dzierzkowicach poduchownych folw. 240 mr. nabył donataryusz do włościan należy 60 mr. Dzierzkowice Łanowi sołtysi albo wybrańcy osad 29, ziemi or. 468 mr. , łąk 39 mr. Wybrańcy ci mieli obowiązek doglądania stawów królewskich, do starostwa należących oraz w razie wojny wysyłania z każdej osady zbrojnego tak zwanego czeladnika; podatków nie płacili żadnych jak również nie odrabiali pańszczyzny, korzystali z folwarku i wolnego wrębu w lasach. Przywileje wybrańców poraz ostatni potwierdzone były przez Stanisława Augusta w dniu 11 stycznia 1767 r. Przy urządzeniu kolonialnem w 1845 r. wybrańcy, zrównani w prawach z włościanami, służebności leśnych i pastwiskowych tak. samo jak i włościanie nie mają przyznanych. W ogóle w Dzierzkowicach osad 302, ludności mężczyzn 950, kobiet 1100. W tej liczbie 14 gospodarzy żydów, małozajętych rolą, więcej drobnym handlem i lichwą. Jest w D. kancelarya gminna i szkółka elementarna. Naprzeciw dzisiejszego dworu wzgórze porosłe lipami nazywa się Zamczyskiem, jakkolwiek niema śladów zamku. Nazwa to uzasadniona, w dawnych bowiem aktach miasta Urzędowa znajdują się wzmianki, jako wyroki wójta i radców urzędowskich w ważniejszych sprawach karnych zatwierdzane bywały przez starostę na zamku w Dzierzkowicach. Wś w malowniczem położeniu ciągnie się blisko 7 w. Domki okolone sadami, częścią w nizinie, częścią na wzgórzach porozmieszczane; środkiem wsi przepływa rzeka Struża na wiosnę i po zlewach znacznie powiększająca wody, zalewa ogrody i drogę publiczną; kościół i plebania podlegały również zalewom; staraniem i kosztem miejscowego proboszcza przed 3 laty zabezpieczone wałem 2 łokcie wysokim. Zamożność włościan zaledwie średnia, przyczynia się do tego brak pastwisk i lasów. Obecny proboszcz, znając wybornie pszczelnictwo, rozbudził we włościanach zamiłowanie w tym kierunku; we wsi znajduje się około 400 pni pszczół. Gmina D. graniczy od północy z gm. urzędowską, od wschodu z gruntami do miasta Kraśnika należącemi i z gm. trzydnicką, od południa z gm. trzydnicką i gościeradowską, od zachodu z gm. annopolską i pow. nowoaleksandryjskim. Należy do II okręgu sądowego w Popkowicach i do 3 parafij Dzierzkowice, Boiska i Kraśnik. W skład tej gminy wchodzą Boiska, Budzyń, Dzierzkowice, kol. Ludmiłówka, Sosnowa Wola, Suchynia, Wyżnica, Wyżnianka i kol Zaborcze. Gleba w 1 3, bogate margle, nadające się wybornie pod uprawę roślin strączkowych i jęczmienia, w 1 3 glinka lubelską zwana z wyglądu podobna do gliny popielatki uboższa jednakże w części organiczne i w 1 3 piaski średnio urodzajne. Rozl. gra, wynosi 19, 600 mr. , w tern 6, 070 m. lasu. Lasy w części zniszczone, w połowie wysokopienne, iglaste; w połowie, niskopienne liściaste. Gruntów ornych 11, 460 m. , wód około 170, łąk 940 m. Jedyna gmina w powiecie janowskim, posiadająca stosunkowo tak znaczną przestrzeń łąk. Łąki te w części zaniedbane, położone nad rzeczką Strużą i strumykiem Wyżnicą, przez zaprowadzenie irygacyi i odpowiednie osuszenie można niewielkim kosztem znakomicie ulepszyć. Do większej posiadłości należy 12, 230 mr. , w tem 6070 m. lasu, 4620 ziemi ornej i 640 mr. łąk. Do mniejszej 6970 m. ziemi ornej i 300 łąk; lasu włościanie nie mają, serwituty bowiem nigdzie dotychczas nieukończone. Gospodarstwa dworskie prowadzą się prawie wszędzie bez systemów płodozmiennych, dowolnie; stan gospodarstw włościań skich zaczyna się powolnie podnosić z wieko wego uśpienia; zamożność włościan przeciętnie biorąc średnia, obok zajęć rolnych trudnią się belczarstwem i furmaństwem. Rzemiosła jako to bednarstwo, kowalstwo, stelmachostwo, cie sielstwo, szewctwo i tkactwo, mają swoich przedstawicieli; służą jednakże wyłącznie na zaspokojenie potrzeb miejscowych i nie wy kraczają po za granicę powszedniości. Zakła dów przemysłowofabrycznych 13, jako to młynów wodnych 7, terpentyniamia, garncarnia, cegielnia i 3 tartaki; dochód roczny netto 31, 000 rs. W gminie znajduje się kasa poży czkowa dla włościan z kapitałem obrotowym 1200 rs. , kościołów parafialnych dwa, szkółka elementarna jedna; liczba uczących się w 1879 r. 91, czyli wypada na ogólną ludność 1 uczący się na 43 mieszk. Niezależnie od szkółki włościanie w paru miejscowościach w porze zimowej sami zajmują się w miarę możności nauką dzieci. Administracyą gminy składają wójt, kand. na wójta, pisarz gminy, 12 sołtysów i tyluż pomocników. Domów mieszkal nych 534, ludności niestałej 119, stałej katolików mężczyzn 1773, kobiet 1900, żydów 66 męż. , 51 kobiet. W 1879 r. zawarto związ ków małżeńskich 83, urodziło się chłopców 82, dziewcząt 149; zmarło 56 męż. , 49 kob. Gmi na bogato uposażona w wody; rzeka Struża mająca tu dwa dopływy Frzędówkę i Wyżnicę i zasilana źródłami przerzyna wzdłuż ca łą gminę. A. M. Dzierzno, 1. wś, pow. kolski, gm. Budzisław Kolski, par. Osiek wielki. 2. D. , wś, pow. będziński, gm. i par. Żarki, przy drodze z Żarek do Koziegłów, gleba piaski i piaskowce żelaziste jura brunatna. 3. D. , gmina, pow. rypiński, należy do II okręgu sądowego Strzygi, od atacyi poczt, Rypin odległa 9 wiorst, ludność 3563 mieszk. , powierz. 14227 morgów 9456 gruntu ornego. W gminie znajdują się 3 kościoły katol. , 3 szkółki, z tych jedna ewang. , 5 karczem i szynków, 2 wiatraki, 2 młyny wodne, 2 kuźnie i cegielnia. Do gminy należą następujące wsie włośc Brodniczka, Ciechorz, Cienkusz, Dzieżno, DzierznoKo żuchowe, Dzieżenko, Tirany, Gałkowo, Gałkówko, Glinki, Goca, Granaty, Grzemby, Janowo, Jawornica, Karf, Księte, Mantyki, Mielno, Nicponia, Niemojewo, Oborczyska, Ostrów, Rokitnica, Rogal, Rumunki Księte, Swiedziebnia, Szczutowo, Szenwald, Szynkowizna, Szynkówko, Taraszewko, Tomaszewko, Wierzchownia, Zduny; dobra pry w, Besznica, Dzieżno, księtźe, Mantyki, Ostrów, Rokitnica, Swie dziebnia, Zduny. Wyżej wymienione dobra należą do paraf. Lubowidz, Michałki I Swiedzebnia. Wsie włość Dzieźno, Dzieżnoko żuchowe, Dzieżenko, Mantyki, Szymkowizna i Cichorz liczą 203 mieszk. , 38 domów mieszk. , 46 osad włośc, powierzchni 356 morg. ; folw. pry w. liczy 25 mk. , 3 budynki mieszk. , powie rzchni 434 mor. , w tem gruntu ornego 320 morg. 4. D. kożuchowe, wś i folw. , pow. rypiński, gm. Dzierzno, par. Swiedziebnia. W skład dóbr tych wchodzi folw. Dz. Kożucho we i Mantyki, tudzież wsie Dz. Kożuchowe, Mantyki i Szymkowizna; podług opisu z roku 1866 miały ziemi dworskiej m. 307 a miano wicie grunta orne i ogrody m. 214, łąk m, 38, lasu m. 36, nieużytki i place m. 19; wieś Dz. Kożuchowe osad 10, gruntu m. 88; osada Mantyki gruntu m. 18; wś Szymkowizna osad 3, gruntu m. 130. Około 1838 r. nabył dobra Dz. Alfons Czapski b. oficer b. wojsk polskich a po śmierci jego w 1878 r. przeszło na wła sność jedynej córki Stefanii, żony dra Kryszki prof. uniwer. warsz. W lesie należącym do tych dóbr a dotykającym granicy król. pras. jest osobliwość, bo z dwóch sosen grubych zrośniętych w pniu a dopiero rozchodzących się na 3 łok. od ziemi, z tego miejsca wyro sło drzewo jarzębowe, co rok okrywające się pięknym liściem. 5. D. ziemiańskie, wś i folw. , pow. rypiński, gm. Dzierzno, par. Swiedzieb nia, leży na samej granicy od Prus. W 1827 r. liczyło 13 dm. i 100 mk. , obecnie wś ma 18 dm. i 150 mk. folw. Dz. Ziemiańskie z wsią tej że nazwy rozległość wynosi m. 525 a miano wicie grunta orne i ogrody m. 377, łąk m. 68, lasu m. 58, nieużytki i place m. 22; płodozmian 10polowy. Bud. mur. 6, drew. 1, po kłady torfu i marglu; wieś Dz. Ziemiańskie osad 32, gruntu m. 111. Br. Ch. , A. Pal. Dzierzno, 1. wielkie, niem. Gross Drensen, wieś i gm. , pow. czarnkowski, nad jeziorem; 4 miejsc Dz. i 3 osady bez oddzielnych nazwisk; 106 dm. , 965 mk. , 940 ew. , 19 kat; 6 żydów, 41 analf. Kościół protest. należy do dyecezyi wieleńskiej Filehne. Agentura poczt. na miejscu; stac. kol żel. Wieleń o 10 kil. 2. D. małe, niem. Mein Drensen, wieś i gm. , o 7 kil. na północ od poprzedniego, 3, miejsc 1 Dz. M. wieś, 1 Dz. M. kolon. 3 Im Busch kolon. ; 87 dm. ; 724 mk. , 723 ew. , 1 żyd, 142 analf. Poczta w Dzierznie wielkiem o 7 kil, stacya kol. żel. Wieleń o 17 kil. M. St. Dzierzno, niem. Dziesno, wś ryc. , pow. brodnicki, na prawym brzegu Drwęcy, około milę od Górzna, par. Szczuka, szkoła Gotardowo, poczta Brodnica. Obszaru ziemi obejmuje 1550 mórg, budynków 27, domów mieszk. 11, katol. 121. D. Budy wieś włośc. , tamże, na

Dzierzkowice

Dzierzkowice

Dzierzno