płodozmnian 9polowy; budow. mur. 1, drew. 17; młyn wodny, folusz, staw; w niektórych miejscowościach pokłady torfu. Wieś Dz. osad 19, grantu m. 154; wś Swoboda osad 15, gruntu m. 233; wś Dobra osad 3, gruntu 34; wieś Ostrów osad 6, gruntu m. 56. Gmina D. należy do sądu gminnego okr. V w Proboszczowicach, st. poczt. w Zgierzu; posiada szkołę początkową, 1689 mk, , 3957 morg. obszaru. 7. D. , wś, pow. płoński, gm. Sarnowo, par. Skołatowo. W 1827 r. było tu 32 dm. i 334 mieszk, 8. D. , por. Dzierążnia. Ż. , Br. Ch. Dzierzążnik, domin. , pow. ostrzeszowski, 1694 morg. rozl. , należy do gminy Teklinów; 3 dm. , 26 mk. ; stac. poczt. Trzcinia o 3 kil. , stacya kolei żelaznej Opatów o 9 kil. M. St. Dzierzążno, 1. wieś i gm. , pow. mogilnicki, 2 miejscowości 1 Dz. , 2 osada Dębina; 5 dm. , 71 mk. , wszyscy kat. ; 37 analf. 2 D. , domin. , 2476 morg. rozl. ; 2 miejsc 1 D. ; 2 Dorobek folw. ; 10 dm. , 165 mk. , wszyscy kat, 76 analf. ; stac. poczt. w Gębicach o 3 kil. , st. kol. żel. Mogilno o 10 kil. Własność Józefa Skrzydlewskiego. M. St. Dzierzążno, 1. niem. Gresonse, dobra, pow. złotowski, należą do nader obszernego klucza złotowskiego, obecnie w posiadaniu księcia pruskiego Karola. Rozróżniają się następujące części 1. wś, obszaru ziemi 1648 morg. 2. folw. , przyłączony jako gmina do wsi, obszaru 3098 morg. Razem wś i folw. mają budynków 71, domów mieszk. 25, katol. 67, ewang. 199. 3. leśnictwo, należy do folwarku; budynki 4, dom 1, katol. 4, ewang. 12. 4. Nowe Dz. , osada przyłączona jako gmina do wsi; budynków 15, domów mieszkaln. 6, katol. 12, ewang. 44. Parafia i poczta dla wszystkich części Złotowo; szkoła ewang. we wsi, R. 1783 posiadał Dz. v. Fahrenheid Angerapp. Tu mieszkał przez niejaki czas znany wódz pruski Blücher. 2. D. , niem. Dzierondzno, wś włośc. kościelna nad rz. Jonką położona, pow. kwidzyński, milę od Gniewu. Kościół par. i szkoła w miejscu, poczta Gniew. Obszaru ziemi 3077 morg. , budynków 89, domów mieszk. 52, katol. 477, ewan. 42. Kościół tutejszy tytułu św. Jakóba apostoła, patronatu rządowego, przedtem biskupa kujawskiego, należy do dekanatu gniewskiego; w parafii znajdują się 2 szkoły katolickie w Dzierzążnie i w Gogolewie. Wsie parafialne Dzierzążno, Gogolewo, Młyny i Pol. Brody. Dusz w par, 1156. Od najdawniejszych czasów Dz. należało do biskupów kujawskopomorskich, którzy je potem ustąpili swojej kapitule kujawskiej. W dokumentach z XIII wieku wieś ta nie zachodzi; pomimo to zdaje się być bardzo stara. O kościele tutejszym powiadają ludzie, że zapadł w ziemię stoi na wyniosłem miejscu, ale go wół pasący się tu na polu z bydłem nogami natrafił. Jako jest dzierząski kościół bardzo wysokiego wieku, wspominają kościelne akta. Wizyta Klińskiego z r. 1746 zowie go monumentum antiquitatis; Trochowski r. 1766 pisze, że jest budowany r. 1096. Jeszcze wyżej posuwa wiek tego kościoła wizytacya Rybińskiego Ex traditione accepimus, a na innem zaraz miejscu mówi ex adinrentls litteris patet, haec ecclesia aedificatam esse ex solido muro anno 1001. R. 1768 kosztem kapituły wzniesiono nowe presbyteryum i wierzchnią część wieży, tak że dolna część wieży i główna nawa miałaby pochodzić z owych czasów odległych. Podczas reformacyi nawet w tej duchownej wiosce kościół bardzo podupadł. Zdaje się, że był temu przyczyną jakiś Żaliński tenuta kapitulny, który tu predykanta luterskiego utrzymywał. R. 1580 w kościele ołtarze nagie, bez ozdób, żadnego okrycia obrazu i cymboryum nie było. Od zmiany, którą tu zaprowadził biskup Rozrażewski około r. 1590, trwa kościół w dobrym stanie aż dotąd. 3. D. , niem. Seeresen, wś włośc. , pow. kartuski, leży 564 st. nad powierzchnią morza przy bitym trakcie gdańskokartuskim, nad jeziorem dzierząskiem. Za starych pomorskich czasów pisano Derisno. Zdawna, podobno już po księciu Subisławie, należała do klasztoru cysterskiego w Oliwie. R. 1316 przy zmianie różnych dóbr dostała się w posiadanie pp. norbertanek w Żukowie. W XVI wieku leżała przez długi czas w gruzach, zburzona jak się zdaje równocześnie z pobliską wsią Wadzino w wojnach ostatnich krzyżackich około r. 1454. W r. 1557 wziął tę wieś pustą w wieczystą dzierżawę Konstanty Ferber radny miejski gdański i dopiero około r. 1600, jak piszą akta żukowskie, na nowo z gruzów odbudował. Razem z pobliskiem Mezowem i Wadzinem płacił rocznej dzierżawy tylko 100 grzywien, każdą po 20 groszy licząc. Póżniej zostało Dz. odjęte familii zlutrzałych Ferberów i napowrót o dane klasztorowi. Około połowy zeszłego wieku mieszkało we wsi 11 włościan, którzy prócz danin pańszczyznę klaszt. odrabiali. Przywilej na wolne sołectwo wystawiły zakonnice r. 1754. Karczma uprzywilejowana została po sekularyzacji, w wieczystą dzierżawę oddana r. 1779. Włościanie nabyli prawa własności r. 1826. Pomimo to nie spłaciwszy jeszcze starych szarwarków, w r. 1834 pięć gospodarzów odrabia pańszczyzny po 34 dni i 11 dni z uprzężą. Dwaj zaś chałupnicy przynosili do klasztoru po pół gęsi rocznie. Obszaru ma teraz Dz, 1026 morg. , Jicząc w to 104 morgi jrziora. Gleba dosyć zimna, piaszczysta. Oprócz wolnego sołectwa i karczmy uprzywilejowanej znajduje się 11 włościan i 4 chałupnicy. Szkoła katolicka w miejscu. Domów mieszk. 23, kat. 213, ewang. 13, par. Żukowo, poczta w Kartuzach. Odległość od Kartuz 3 4 mili. 4. D. , leśn. przy wsi Dzierzążnie w pow. kartuskim, założone za pruskich czasów w obszernych borach pp. norbertanek w Żukowie. Należy do nadleś nictwa w Kartuzach. Jeden dom mieszk. , katol. 3, ewang. 5. Kś. F. Dzierzążno, jezioro w pobliżu wioski tejże nazwy, położone w pow. kartuskim, po prawej stronie bitego traktu gdańskokartuskiego; 104 morgi rozl. Należało do norbertanek w Żu kowie. Obfitowało w różne gntunki ryb. Brzegi jeziora są niskie, poniekąd lasem poro słe. Kś. F. Dzierzbia, okolica szlach. , nad rz. Dzierzbią, pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Poryte. Na tern terytoryum powstało kilka wsi, które jednak utraciły już pierwotne wspólne nazwisko jak DzierzbiaRogale, dziś znane tylko pod nazwą Rogale. Jestto gniazdo rodu Dzierzbickich, wspomniane w aktach z 1416 r. Obecnie istnieje wieś i folw. i n. W 1827 r. liczono tu 24 dm. i 198 mk. ; obecny obszar wynosi 4834 morg. , przeważnie folwarcznych. Dzierzbia, rzeczka, bierze początek i na zwisko prawdopodobnie od wsi Dzierzbia w pow. kolneńskim, gm. Stawiski, i zabrawszy po drodze wody rz. Mogilny, wpada do Narwi z prawego brzegu. Br. Ch. Dzierzbice, wś, pow. kutnowski, gm. Rdutowo, par. Dzierzbice, przy trakcie z Kłodawy do Dąbrowic, posiada kościół par. murowany erekcyi niewiadomej, 1789 r. wystawiony, 1845 odnowiony, i szkołę elementarną. W 1827 r. było tu 27 dm. i 400 mk. ; obecnie liczy 32 dm. , 478 mk. , 167 m. gruntu włośc. , 1875 m. gruntu dworskiego; w tern 669 m. lasu. Do dóbr Dz. należą folwarki Korczyn, 4 dm. , 53 mk. ; 120 m. ziemi; Wiewierz, 3 dm. , 64 mk. , 250 m. ziemi, 50 m. lasu. Gospodarstwo zamo żne i starannie prowadzone. Par. D. dek. kutnowskiego 1819 dusz liczy. W. W. Dzierzbiętów, folw. i kolonia, pow. łęczycki, gm. Leśmierz, par. Łęczyca. W 1827 r. było tu 17 dm. i 194 mk. ; obecnie liczy fol. morgów 406; kolonia 497 m. Dzierzbin, wś i kol. , pow. kaliski, gm. Zbierak, par. Dzierzbin, o 28 w. od Kalisza, o 14 od Stawiszyna, o 6 od Rychwała. Posiada kościół par. , szkołę początkową i cukrownię pod nazwą Olimpia. Cukrownia wyrabia samą mąkę i produkcya jej szybko wzrastająca podniosła się od 78000 rs. w 1874 r. do 245000 rs. w 1878; przyczem liozba robotników zwiększyła się ze 108 na 119. W 1877 r. liczono tu 20 dm. i 137 mk. Dobra Dz. składają się z folw. Dz. , wsi Dz. , Danowice lub Zdanowice i Zamęty. Nabyte w r. 1872 za rs. 70000. Rozl. wynosi m. 2298 a miainowicie grunta orne i ogrody m. 579, łąk m. 122, pastwisk m. 94, lasu m. 1469, nieu żytki i place m. 125, płodozmian 9polowy, Bud. mur. 13, drewn. 10; w niektórych miej scowościach są pokłady torfu. Wieś Dz. osad 49, gruntu m. 102, Wieś Danowice lub Zda nowice osad 37, gruntu m. 595; wś Zamęty osad 63, gruntu m. 1022. Parafia kat. D. dek. kaliskiego liczy dusz 2700. Kościół paraf, murowany pod tytułem Wszystkich SS. , w którym roku i przez kogo wybudowany niewiadomo. R. 1729 z powodu niestaranności proboszcza bardzo się zrujnował. Wizyta z r 1783 mówi, że kościół był zbudowany z nę dznego i walącego się muru. Ołtarzy daw niej było 3, lecz jeden z nich zupełnie zniszczo ny został. Potem kościół odnowiony zo stał i dotychczas istnieje. Parafia w końcu XVIII w. zaledwie 1000 dusz liczyła. Roku 1783 do parafii tej należały wsie Dzierzbin, Smaszów, Gadów, Bogusławice i wieś Biała, kiedyś własność zakonnic bernardynek kali skich, która to wieś dla tego nazywa się Białą panieńską. Br. Ch. , St. Ch. Dzierzbocka cegielnia, w pow. tureckim, gm. Kowale Pańskie, paraf. Dobra, niegdyś własność Kożuchowskich, dziś kolonia z lu dnością 70 dusz. M. Tr. Dzierzbotki, kolonia, w pow. tureckim, gm. Kowale Pańskie, par. Dobra. Niegdyś wieś ta należała do Kożuchowskich; dziś rozprze dana na części; przestrzeń ogólna 510 morg. n. p. , ludność 371 dusz. R. 1827 liczono tu 16 dm. , 86 mk. M. Tr. Dzierzby, wś i folw. nad rz. Bugiem, pow. sokołowski, gm. i par. Jabłonna, Posiada szkołę początkową. W 1827 r. liczono tu 46 dm. i 370 mk. ; obecnie ma 72 dm. , 814 mk. i 3207 m. obszaru. Dobra Dz. składają się z folw. Dz. i Wioska, tudzież wsi Dz. , Krze mień, Kamieńczyk i Wioska; podług opisu z r. 1868 i 1870 rozl. dworska wynosi m. 4740, w tern lasu około m. 900. Wieś Dz. osad 57, m. 1388; wś Krzemień osad 34, gruntu m. 987; wś Kamieńczyk osad 39, gruntu m. 639; wś Wioska osad 29, gruntu m. 538. A. Pal. Dzierzchnica, 1. wieś, pow. średzki, 8 dm. 75 mk. , 1 ew. , 74 kat. , 17 analf. 2. D. , do min. , 1463 morg. rozl. , 11 dm. , 126 mieszk. , wszyscy kat. , 58 analf. , st. poczt. Nekla o 4 kil. , st. kol. żel. Środa o 13 kil. Własność Miemojewskiego. M. St. Dzierżenin, wś nad Narwią, pow. pułtuski, gm. Grzowo, par. Dzierzenin. Posiada kościół par. drewniany z r. 1715, fundacyi Ludwika Załuskiego biskupa płockiego, erekcyi niewia domej, 1389 r. odnowionej. W 1827 r. było tu 19 dm. , 182 mk. Parafia D. dek. pułtuskie go 2622 dusz liczy. Br. Ch. DzierzęgaNadbory, wś, pow. przasnyski. Dzierząźnik Dzierzążnik Dzierzążno Dzierzbia Dzierzbice Dzierzbiętów Dzierzbin Dzierzbocka Dzierzbotki Dzierzby Dzierzchnica Dzierżenin Dzierzęga