ścieielami. Przez lat dwadzieścia cztery z małą przerwą, bo od roku 1845 do 1869, pozostawały te dobra w rękach niemieckich; mimo to jednak cywilizacya niemiecka nie zaszczepiła swoich korzeni u włościan. Bytoń, wieś prywatna, powiat nieszawski, gmina i parafia Bytoń, od Brześcia Kujawskiego odległa wiorst 13, od Osięcin wiorst 11, od Włocławka wiorst 28. Roz ległość folwarku m. 798 i pół, z czego grun tów ornych m. 656, łąk i pastwisk m. 70, ogrody, drogi i t. d. zajmują m. 40; jezioro Bytoń m. 48 i pręt, 207; część jeziora zwanego poplebańskiem, nabyta od dóbr poduchow nych rządowych Popowiczki, m. 3 pr. 243. W łąkach, położonych nad jeziorem, obfite ko palnie torfu na przestrzeni m. 15; gorzelnia, cegielnia, browar. Wieś B. posiada kościół par. drewniany, urząd gminny, szkołę począ tkową, browar. W 1827 r. było tu 41 dm. i 377 mk. , obecnie 32 dm. i 330 mk. Wieś B. należała dawniej do dóbr stołowych królew skich, kościół był tu murowany, wzniesiony pod wezwaniem św. Jakóba Ap. R. 1516, na mocy przywileju nadanego przez Zygmunta I, przyłączony był do kościoła kanoników regu larnych w Lubrańcu. Od tego czasu prepozyt kanoników był tu proboszczem i zwykle wy ręczał się wikarym, którym często bywał je den z kanoników. Gdy kościół ten zgorzał, nowy wystawiono r. 1753 staraniem Pawła Kołaczkowskiego, prepozyta lubranieckiego. niedaleko kościoła jest jezioro, często wylewa jące i przez to utrudniające drogę do kościoła. Uposażenie kościoła stanowiła sąsiednia wieś Popowiczki z prawem propinacyi i 8 później 3 kmieciami; oprócz tego łąki, jezioro i mały zagajnik, dalej ogrody w Bytoniu i dziesię ciny. Był tu także szpital dla ubogich, na utrzymanie którego Katarzyna z Wysockich r. 1700 przeznaczyła fundusz. Par. B. dek. nieszawskiego liczy 1820 dusz. Do B. należy wieś czynszowa Holendry bytońskie. Gmina B. należy do sądu gm. okr. II w os. Osięciny, gdzie jest st. poczt. , od Nieszawy odl. 30 w. W gminie znajdują się trzy olejarnie, browar, w Bytoniu dystylarnia, dwie cegielnie, torf w 7 miejscowościach, trzy szkoły. Obszar ogólny gm. wynosi 13, 893 m. , w tern 11, 545 dworskich i 2, 348 włościan. ludności 3974 dusz. Br. Ch. Bytonia, niem. Bitonia, wś, pow. starogrodzki, par. i st. p. Zblewo. Bytońskie jezioro, pod wsią Bytoń, w pow. nieszawskim, ma około wiorsty długości por. Bytoń i utrudnia mieszkańcom Bytonia komunikacyą z okolicą swemi częstemi wylewami. Bytów, niem. Buetow. Miasto stołeczne powiatu w Pomeranii, w obwodzie i regencyi koszalińskiej, w okręgu lęborskim, położone w dolinie prawie ze wszystkich stron wzgórzami otoczonej, nad rzeczką t. n. , która niedaleko ztąd ma swe źródło lewy dopływ Słupnej. Niewiadome są początki, założenie i dawna historya tego miasta; tyle tylko pewna, pisze Enc. Orgelbranda, że Bütow wraz z Lauenburgiem ob. do roku 1310 podzielał losy reszty Pomorza. Roku tego krzyżacy, opanowawszy Gdańsk i Pomorze do Polski należące, zajęli także zamki Lauenburg i Bütow i utrzymywali się w dzierżeniu onych aż do roku 1410, w którym, pod Grunwaldem pobici, wiele zamków utracili. Bütow oddał Władysław Jagiełło Bogusławowi księciu pomorskiemu, lecz w następnym roku zawarty pokój wrócił obadwa nazad krzyżakom, którzy je nanowo posiadali do roku 1454, to jest do wybuchnięcia ostatniej wojny z Polakami. Roku 1455 król Kazimierz Jagiellończyk powierzył straż tychże Erykowi II księciu Pomeranii na Szczecinie. Lecz niewdzięczny ten książę oddał zamki krzyżakom roku 1460, które dopiero przez pokój toruński roku 1466 ostatecznie Polakom powrócone zostały. Roku 1490 Bogusław syn Eryka, książe pomorski, poślubił sobie córkę Kazimierza króla, imieniem Annę, i ztąd przy dzierżawie Lauenburga i Bytowia był zostawiony. Roku 1526 Zygmunt I król polski, na wynagrodzenie posagu tejże księżny Anny 14, 000 dukatów wynoszącego, synom jej a swym siostrzeńcom Jerzemu i Barminowi, książętom pomorskim, wspomnione powiaty w lenną wypuścił dzierżawę, z warunkiem, aby jego i następców królewskich za zwierzchnich panów uznawali i posiłkami swemi Polakom w szczęściu i w nieszczęściu dopomagali, i nakoniec, aby po wygaśnięciu linii ich męzkiej kraje te do korony wróciły. Stało się to ze śmiercią Bogusława XIV księcia pomorskiego, bezpotomnie roku 1637 zmarłego, a powiaty lauenburgski i bytowski tegoż jeszcze roku sejm warszawski przyłącył do województwa pomorskiego. Roku 1657, śród nieszczęsnej dla Polski wojny szwedzkiej, Jan Kazimierz dla zobowiązania sobie Fryderyka Wilhelma elektora brandenburskiego, iżby on odstąpił strony szwedzkiej, przez układ w Welawie, a w Bydgoszczy zatwierdzony, prócz innych korzyści nadał mu także lennem prawem oba te powiaty, z obowiązkiem hołdu koronie polskiej Vol. leg. III, f. 920, Vol. IV, f. 13, 617, tudzież dzieło D. Szulca, O pomorzu zaodrzańskiem, Warszawa 1850, gdzie dwa listy rządowe dyplomata przyznania te potwierdzające w całości są wydrukowane. Inwestytury na tę lennośó brane jeszcze były przez elektorów od Michała Wiśniowieckiego roku 1670, Jana Sobieskiego roku 1677 i Augusta II królów polskich. Traktatem warszawskim roku 1773 wraz z województwem pomorskiem oba te powiaty przeszły pod panowanie pruskie. Miasto Bütow w latach 1629 i 1700 prawie całkiem zgorzało. Posiada kościół katolicki św. Katarzyny, który do r. 1637 do ewangelików należał. Kościół ewangelicki w ratuszu, a przed miastem kościół polskoewangeli cki, pogrzebnym zwany, w roku 1675 założony. Ilość domów była w roku 1782, 146, w r. 1819, 189. Ilość mieszkańców w r. 1782 była 990, zaś 1875 roku 4821. Jarmarków 4 rocznie. Blisko miasta na wysokiej górze leży i stary zamek, wałem i murem otoczony, który jeszcze czasów krzyżackich sięga. Dawniej naokoło wieże się wznosiły, których dzisiaj tylko szczątki pozostały. Powiat bytowski, według Szymańskiego, ma na 22764 mk. 2851 Polaków. Bytyń, wś, pow. włodawski, gm. Bytyń, par. Uhrusk. Posiada urząd gminny, szkołę początkową. W 1827 r. było tu 30 dm. i 171 mk. , obecnie liczy 33 dm. , 342 mk. i 1161 m. obszaru. Gmina B. graniczy z gm. Sobibór i Hańsk, ludności 2870, rozległości 15999 m. , sąd gm. okr. IV Sobibór, o 16 w. st. p. Chełm, do Włodawy 27 1 4 w. W skład gm. wchodzą Bytyń, Kossyń, MacoszynMały, MacoszynWielki, Majdan, Mszanka, Rożniewka, Siedli szcze, Stulno, Uhrusk, UhruskaWola, Zasta wie i Zezulka. B. Chr. Bytyń, niem. Biten, Bythin, wieś, pow. sza motulski, 9 dm. , 64 mk. , 20 ew. , 26 kat. , 18 żydów, 6 analf. , kościół parafialny. O koście le wzmianka w Liber beneficiorum pod r. 1510. W wieku XVII już był murowany. Wieś była przez kilkaset lat własnością Konarzewskich, herbu Poraj; w roku 1537 Bytyń nazywają w aktach grodzkich miastem oppidum. Po Konarzewskich Bytyń posiadali Bojanowscy herbu Junosza; od XVIII wieku Niegolewscy z Niegolewa. Obecnie właścicielem jest Gąsiorowski Bronisław, którego matka była z Niegolewskich. 2. B. , domin. i wieś szl. , pow. szamotulski, 3 miejsc 1 B. ; 2 Roszczki; 3 Leśnictwo; 7331 m. rozl. , 26 dm. , 358 mk. , 52 ew. , 300 kat. , 6 żyd. , 167 analf. ; st. poczt. w miejscu, stacya kolei żelaznej Szamotuły o 18 kil. M. St. Bytyń, niem. Boettin, Boethin folw. , pow. wałecki, należy do dóbr Marcinkowo, ma 6 dm. , 98 mk. , 70 kat. Bytyńskie, jezioro, niem, BoetinSee, w pow. wałeckim, pod Marcinkowem, 12 kilometrów długie. Bywałki, wieś i dobra ziemskie we wschodniej stronie pow. rzeczyckiego, na pół drogi z Łojowa do Derażycz, niedaleko rz. Dniepru, w 1 stanie policyjnym brahińskim, w 2 okręgu sądowym łojowskim. Miejsce to jest dziedzictwem Lubomirskich i ma obszaru 1235 morg. Al. Jel. Bywka, rzeka, bierze początek ze źródeł w łąkach wsi Dobrzejowice, w pow. lipnowskim; początkowo wody wiją się w różnych kierunkach, następnie zbierają się w umyślnie kopany rów; tak utworzona rzeczka wchodzi w łąki kolonistów wsi Dobrzejowice, płynąc przez grunta orne obok Olszówki i rumunku Pustynia; dochodzi do rumunku Bywka, a przeszedłszy drogę z Lubicza do Dziko wa i Ciechocinka, stanowi granicę Królestwa Polskiego od Prus i nareszcie wpada z lewego brzegu do Drwęcy, poniżej młyna we wsi pru skiej Lubiczu, to jest w punkcie ostatnim, w którym Drwęca stanowi granicę między Królestwem Polskiem i Prusami. Rzeczka ta a właściwie strumień, nawet w czasie najwię kszej suszy nie wysycha; tylko wówczas wody zmniejszają się do czwartej części zwykłego przepływu. Przy początku swoim łąki ma torfiaste, błotniste, w czasie deszczów nieprzy stępne; następnie, płynąc przez grunta orne, brzegi ma suche, 4 do 5 stóp wysokie. Po za wsią Bywką, w linii stanowiącej granicę kraju, płynie parowem, w którym brzegi jej są piasczyste, strome, przez co ulegają obrywaniu się. Długość całkowita mila 1, spadek początkowo wynosi stóp 4, dalej 9, a przy granicy pruskiej stóp 20 na wiorstę. Przy ujściu szerokość ko ryta stóp 9 do 12, głębokość wody cali 15; na wiosnę woda wzbiera do wysokości stóp 4, nie zrządza to jednak wylewów, wyjąwszy po łu gach niskich, bo rzeczka ta ma wielki spadek i łatwy przepływ. L. W. Bzdury, ob. Bazar. Bzeniec, niem. Bisenz, miasto na Morawie, w dorzeczu Morawy, po stronie zachodniej Bzenow, węg. Berzenke, wś w kr. szaryskiem Węg. , kościół katol. filial. , grunt śre dni, obszerne lasy, piękne łąki, pastwiska, 214 mk. H. M. Bzianka, 1. wś, pow. sanocki, par. rzym. kat. Trześniów, o 11 kil. od Rymanowa, ma szkołę filialną. 2. B. , wś, pow. rzeszowski, par. rz. kat. Przybyszowa, o 9 kil. od Rzeszowa, nad Wisłokiem. Bżdziążek, rzeczka, bierze początek pod wsią Mikołajki w powiecie łomżyńskim, z ma łego bagienka pomiędzy wzgórzami; ztąd pły nie w stronę zachodnią około wsi Gałązki. Naroszczki, Miastków; o wiorstę za tą ostatnią wpada z prawej strony do rzeki Ruż, ubiegł szy 2 mile. L. W. Bździele, niem. Bzdziellen, wś, pow. łecki, st. p. Bajtkowy. Bździłów, ob. Czerpowody. Bzienice, niem. Bzinitz, wś, pow. lubliniecki, o pół mili od Dobrodnia, par. kat. Dobry Bytoń Bytoń Bytonia Bytońskie Bytów Bytyń Bytyńskie Bywałki Bywka Bzdury Bzeniec Bzenow Bzianka Bzienice