polach wsi Wójtowiec, 113 dzies. gruntu, należy do Arsenia Husaka. Dr. M. Arsenowo, gm. , pow. szamotulski; 3 miejsc. , 1 A. , 2 Karczemka i 3. Szóstaki leśnictwo; 3 dm. , 33 mk. ; 3 ew. , 30 kat. , 12 analf. Artasów, wś, pow. żółkiewski, o 2 mile na połud. wsch. od Żółkwi, obejmuje przestrzeni 619 morg, dworskich, 814 włościańskich. Gleba urodzajna, konfiguracya gruntu pagórkowata, ludności 541 dusz, z tego 57 rz. kat. należą cych do parafii w Kulikowie, 471 gr. kat. mających parafią w miejscu, 13 izraelitów. B. R. Artschau, ob. Arciszewo. Artyczenka, rz. , dopływ Szczary z prawej strony, uchodzi poniżej Dalenki. Artyńska fabryka, pow krasnoufimski gub. permskiej, st. poczt. o 56 w. od Krasnoufimska. Artyszczów, Jartyszczów, Artyszów, pow. gródecki, w Galicyi, o 8 kil. od Lubienia, obej muje przestrzeni dworskiej 76 morg, włośc. 454 morgi. Ludności ma 322 dusz, z których 60 rz. kat. należących do parafii w Gródku, mieście o pół mili oddalonem; 257 gr. kat. należących do parafii w Matkowicach i 5 izra elitów. B. R. Arva, ob. Orawa. ArvaTurocz komitat, ob. Orawskie hrabstwo. Arvavaralya, ob. Podzamcze zamek orawski. Arwistawa, ob. Orwistowo. Arys, ob. Orzesze, Orzysz. Aryszkofskie, jez. w okręgu tukkumskim Kurlandyi, parafii Neuenburg. Arzamas, miasto powiatowe gubernii niżegorodzkiej, na prawym brzegu rzeki Teszy, wpadającej do Oki; od Petersburga o 1126 w. Założone przez Tatarów kazańskich na początku XV wieku. Za panowania Iwana Groźnego znajdowała się tu drewniana twierdza z basztami i monaster męzki Przemienienia Pańskiego, a za cara Michała Teodorowicza monastery żeńskie Aleksiejewski i Nikołajewski; liczy 10406 mieszk. Kupcy prowadzą obszerny handel płótnem, które skupują na jarmarkach w niżegorodzkięj i graniczących z nią guberniach, i posyłają dla wyprzedaży do Moskwy i Petersburga, tudzież różnemi wyrobami tamtejszych fabryk i rękodzielni, których znajduje się w Arzamasie 47. Znany jest w Rossyi gatunek wielkich gęsi arzamaskich. Godne też są uwagi Wspaniała cerkiew Zmartwychwstania, wzniesiona z sumy 500, 000 rs. złożonej przez mieszk. Arzamasu, na pamiątkę ocalenia od najścia Francuzów w 1812 r. i prywatna szkoła malarstwa, z której wyszło wielu zdolnych artystów, składających osobną szkołę, znaną pod imieniem arzamaskiej. Bank miejski. Arzamaski powiat zajmuje przestrzeni 63 mil. kw. , ludności liczy 110, 600; powierzchnia powiatu w ogólności jest równą; przerzynają go rzeki Tesza, Pjana, Sereża i wiele innych. Arżołupie po litewsku Arżołas dąb, upie rzeka, wś, nad rz. Cesarką, pow. maryampolski, gm. Pilwiszki, o 2 w. od Szak, Asainąj, według Strielbickiego jez. w pow. święciańskim, 13 w. kw, rozl. Aschbrenner, ob. Günterswerder. Aschbuden, wś włościańska, pow. elbląski, 309 ha. rozl. , 197 mk. , ewang. Aschenfort, , dominium, pow. chodzieski, 326 morg. rozl, 19 dm. , 131 mk. , 124 ew. , 7 kat. , 29 analf. ; o 6 kil. od st. poczt. Budzyń, o 4 kil. od st. kol żel. Białośliwie. Aschenort, ob. Popioły. Ascheraden, 1. A. , wś, pow. ryski, gub. inflancka, nad Dźwiną wprost Frydrychsztatu; parafia w tymże pow. , obejmuje dobra A. , Roemershof i Winkelmannshof. W okolicy wielu starożytności wykopują. 2 A. , wś, pow. selburski Kurlandyi, obejmuje dobra Herbergen, Kurmen i Linden. Ascherbruch, ob. Popielarka. Ascherbude, ob. Biernatowo. Aschersruh, ob. Modlin. Asguth, ob. Aszguth. Askin, wś, pow. birski, gub. ufimska, st. poczt. między Kungurem a stacyą Jagwildyńską. Askmaniec, Jaskmaniec ob. Aksmanice. Askunzo, potoczek w obrębie gminy Berezowa niżniego, pow. kossowski, Wypływa z gór wznoszących się po półn. str. wsi, a spły wając z północy ku południowi uchodzi we wsi Łuczy do potoku Łuczki dorzecze Prutu, przyjmując wiele bocznych strug w płytkie lecz rwiące swe koryto, które stanowi od tej strony granicę między Łuczą i Berezowem niż szym. Na nowszych mapach Galicyi zowie się ten potok Łaskunka. Br. G. Asmus, folw. , pow. chojnicki, do W. Chełmów należący, 50 mk. , tylko katolików. Ass, wś, pow. wirlandzki, gub. estlandzka, ze staroż. zamkiem krzyżackim, o 1 i pół w. od st. A. dr. żel. z Dorpatu do Tapsu. Assaunen, ob. Asuny. Assern, wś, w Kurlandyi, w parafii Ueberlauz, ma kopalnie żółtej ochry. Astapowka, wś, pow. rosławski gub. smoleńskiej, st. poczt. między Rosławlem a Kryczewem. Astaszowa, ob. Ostaszowa. Astrachań, miasto gubernialne, w Ces. Ros. , pod. 46 21 sz. g. i 65 42 dł. g. , nad Wołgą, o 11 mil od jej ujść, w miejscu jej rozdziału na wiele odnóg, o 2017 w. od Petersburga. Dawniejsze miasto leżało wyżej nad Wołgą, o 9 czy 10 mil od teraźniejszego, tam gdzie jeszcze przed przy byciem Waragów do Rossyi miało stać miasto chazarskie Atel czyli Bałangiar; w XIII wieku należało do Alanów i nazywało się Sumerkent, a w rossyjskich kronikach znane pod nazwiskiem Astorakani AszyDarchan, HadżyTer kan, i zostawało pod panowaniem Złotej hordy. Od czasu jej upadku było stolicą oddzielnych chanów, tegoż szczepu co i książęta nogajscy. W 1554 roku książę Jerzy Iwanowicz Proński, Szemiaka i Ignacy Weszniaków wynieśli ną tron wygnańca Derbysza, a gdy ten powstal przeciw Rossyi, A. został podbity 1557. Zaraz potem przeniesiono dawne miasto na teraźniejsze jego miejsce; z ogromnego chańskiego zamku, zbudowano w nowem mieście twierdzę Kreml a za Michała Teodorowicza powiększono ja zbudowaniem twierdzy Białego grodu. A. leży na wzgórzach zwanych Zajęczy, Iliński, Kisielew, Parobiczew, Kozaczy, Głodny i inne, które ciągną się dalej za miastem w kierunku od wschodu na zachód; w około nich rozciągają się błota, jeziora lub doliny. Środek miasta leży na wzgórzu Zajęczem, opasany zębatym murem, na trzy sążnie wysokim, i zamyka w sobie Kreml i twierdzę. W A. zasługują na uwagę admiralicya i port, założone przez Piotra I w 1722 roku; warsztaty okrętowe przeniesione tu w 1826 roku z Kazania, bank, instytut żeński, szkoła morska; kanał Warwacych z Łutuma do Wołgi, który osusza niższą część miasta. Ludności ma 57704, składającej się z różnoplemiennych mieszkańców Europy i Azyi, różniących się między sobą językiem, zwyczajami, obyczajami, ubiorem i religią. Par. katol. w A. liczy dusz 500; kośc. kat. pod wezw. Wniebowzięcia N. M. P. , 1761 kosztem parafian wzniesiony. Największą część ludności składają Rossyanie. Tatarów, Kałmyków i Kirgizów w A. do 10, 000; zajmują się oni szczególniej hodowlą bydła, a Tatarzy prócz tego prowadzą handel i trudnią się furmanką, dostawiając jedwab, bawełnę i inne azyatyckie towary na jarmark niżegorodzki, oraz wyrabiają u siebie jedwabne i półjedwabne materye, safian żółty i czerwony, skórę jaszczurową, mydło i t. p. Persy, w liczbie około 400, zajmują się wszyscy handlem; korespondenci ich przysyłają im z Enzeli i Astrabadu perskie i inne towary. Około 4, 000 Ormian trudni się również handlem; goszczą też kupcy z Buchary i Chiwy; Indyan od 250 do 300, w ogólności są bardzo bogaci i zajmują się szczególniej obrotami pieniężnemu Ale, najgłówniejszem zatrudnieniem astrachańczyków jest rybołóstwo na Wołdze i morzu kaspijskiem, dokąd wyprawia się corocznie przeszło 7, 000 ludzi. Powiat A. zajmuje przestrzeń 100 mil kw. ; ludności, bez m. pow. ma 41, 680. Powierzchnia jego nieco pagórkowata grunt piaszczysty i piaszczystogliniasty. Astrachańska gubernia przerznięta Wołgą; gra niczy na południe i wschód z morzem Ka spijskiem. Na ziemi tej mieszkali, wedle Herodota, na 445 lat przed J. Chr. Scytowie i Sauromaci. Morze Kaspijskie zwano wtedy Hirkańskiem. W III wieku po nar. J. Chr. w tych miejscach żyli Chazarowie, którzy na dali swe imię morzu. Po Chazaraeh brze gi morza Kaspijskiego zajmowali Węgry, HunnyOgory, Obry i Madiarowie. Po Madiarach strony te opanowali Chwalisy, później Bulgarowie, którzy posunęli swe po siadłości do brzegów zachodnich morza Czarne go. Temudżyn i następca jego Oktaj zburzyli państwo buklgarskie i odtąd na brzegach Wołgi osiedli Mongołowie pod nazwaniem Tatarów. Od czasu chanów Oktaja i Batego, Tatarzy po siadali ziemie teraźniejszej gubernii astrachań skiej do panowania Iwana Groźnego 1554. Po budowali oni miasta Saraj, Kazań i AszyDar chan, teraźniejszy A. Bazyli Iwanowicz Szuj ski nadał 1608 r. Astrachanowi osobnego ar cybiskupa. Piotr I zrobił go miastem gubernialnem. Katarzyna II, przy zaprowadzeniu w 1785 roku namiestnictwa kaukazkiego, przy łączyła do niego jako obwód, gubernią astra chańską. W 1796 roku cesarz Paweł I, wró ciwszy Astrachanowi poprzednią nazwę miasta gubernialnego, przeniósł tam i zarząd byłego namiestnictwa kaukazkiego. Nakoniec Cesarz Aleksander I, w roku 1801, podzielił gubernią astrachańską na dwie osobne części, z których utworzył teraźniejsze gubernie kazańską i astrachańską. Gubernia astrachańska ma po wierzchni z jeziorami i deltą Wołgi 197247 w. kw. . z których stali mieszkańcy zajmują tylko 303 mil kw. , reszta zaś należy do plemion ko czujących; dzieli się na cztery powiaty astra chański, krasnojarski, czernojarski i enotajewski. Składa się po większej części z obszer nych stepów bezleśnych i piaszczystych, na których rozsiane są solne jeziora i błota. Na zachodniej tylko granicy ciągnie się pasmo wzgórz. W wschodniej części gubemii astra chańskiej i na południe stopniowo one zlewają się z niziną nadmorską. W obszernych ste pach tej gubernii napotykają się obfite i poży wne pastwiska, na których koczujący mie szkańcy utrzymują liczne stada. Jedynemi j wodami w stepach, z których może korzystać koczująca ludność z swemi ogromnemi stadami, są tak zwane chaki solne błota. Lasy znaj dują się tylko na granicy gubernii saratow skiej. Klimat gorący, od połowy maja zaczy nają się upały i w lipcu dochodzą do 30 Reaumura; w styczniu temperatura zniża się niekie dy do 22. Mieszkańców stałych w gubernii astrachańskiej jest 87, 400, i koczujących 116, 800; w ogóle mieszkańców liczy się około 320, 000. Enc. Org. , Siemienow i i. Arsenowo Arsenowo Artasów Artschau Artyczenka Artyńska fabryka Artyszczów Arva Arvavaralya Arwistawa Arys Aryszkofskie Arzamas Arżołupie Asainąj Aschbrenner Aschbuden Aschenfort Aschenort Ascheraden Ascherbruch Ascherbude Aschersruh Asguth