rowana. W r. 1850 własność Tańskiego i Karłowicza, razom 1360 dzies. Bychówka, ob. Slobótka. Bychowo, wś, pow. lęborski, na Pomorzu. Bycina, niem. Bitschin, wś, pow. toszeckogliwicki, z folw. i fryszerką Rzeczyce, w par. katol. Pacyna; ma kaplicę zamkową, szkołę katolicką i wysoki piec. Bycz, wś, pow. nieszawski, gm. Piotrków, par. Orle. Ma kantorat ewangelicki. W 1827 r. było tu 15 dm. i 134 mk. Br. Ch. Byczek, karczma, pow. inowrocławski, ob. Mierzwiń, Byczewica, wś, gub. witebska, między 8irotynem a Zują. Byczki, 1. wś, pow. skierniewicki, gmina Grzymkowice, par. Biała. W 1827 r. było tu 12 dm. i 76 mk. 2. B. , wś, pow. skierniewicki, gm. i par. Głuchów. W 1827 r. było tu 53 dm. i 294 mk. Byczkowce, wieś, pow. czortkowski, nad Seretem, w doskonałej glebie podolskiej, w oko licy leśnej, na północny zachód od Czortkowa o 1 i pół mili, od Kopyczyniec na zachód o 2 mile, od Budzanowa na południe o 1 milę. Przestrzeni posiadłość większa roli ornej 878, łąk i ogrodów 15, pastwisk 235, lasu 712; po siadłość mniejsza roli ornej 1057, łąk i ogro dów 123, pastwisk 14 morg. Ludności rzym. katol. 563, gr. kat. 510, izraelitów 25 razem 1098. Należy do rzym. kat. parafii w Chomiakówce; gr. kat. parafię ma w miejscu, do której należy wieś Skorodyńce z 683 gr. kat. duszami; parafia ta należy do dekanatu czortkowskiego. Szkoła filialna i kasa pożyczkowa z funduszem zakładowym 1722 złr. Właści ciel większej posiadłości Włodzimierz Cie lecki. B. R. Byczkowska, st. p. , pow. boguczarski, gub. woroneska, między Boguczarem a stanicą Kazańską. Byczów, ob. Chroberz. Byczyna, 1. wś i kolonia, pow. nieszawski, gm. Sędzin, par. Byczyna; od sądu gmin. okr. III i st. poczt. w Radziejowie odl. w. 7, od Osięcin w. 10, od Nieszawy w. 22. Kolonia B. rozległ. m. 658, dymów i osad 32; w folwarku B. morg. 465; w tern ziemi ornej w 1 3 pszennej m. 330, łąk m. 26, pastwisk m. 48, ogrodów m. 7, lasu m. 30, nieużytków m. 24. Płodozmian 12polowy. Zabudowania wszystkie murowane. W 1827 r. było tu 27 dm. i 204 mk. Wieś ta należała dawniej do dóbr biskupów włocławskich. Kościół stary, drewniany, był pod wezwaniem św. Aleksego i św. Jadwigi. Po zgorzeniu pierwotnego kościoła biskup włocławski 1684 r. wystawił nowy, a gdy i ten wkrótce podupadł, Flor. Pajerski, scholastyk kruświcki i miejscowy proboszcz zarazem, około 1780 r. wystawił nowy kościół, dotąd stojący. Obecnie buduje się nowy kościół murowany. Był tu także fun dowany szpital, lecz bez stałego uposażenia. Par. B. dek. nieszawskiego, dawniej radzie jowskiego, liczy 1884 dusz. 2. B. , folw. i wieś, pow. łęczycki, gm. i par. Poddębice. W 1827 r. było tu 8 dm. i 116 mk. , obecnie liczy 17 dm. , 2288 m. obszaru. Znajduje się tu pałac starożytny. Br. Ch. Byczyna z Jeziorkami i Bydą, wś, pow, chrzanowski, 1879 m. rozl. w tern 1457 m. roli ornej, 193 dm. , 1186 mk. , probostwo w Jaworznie; szkoła ludowa jednoklasowa, położenie równe, gleba żytnia; obfituje w glinę garncarską. Ma kopalnie galmanu. Byczyna, niem. Pitschen, miasto pograni czne w Szląsku, w regencyi opolskiej. Miasto to liczy się do bardzo dawnych i już w X w. o niem są wzmianki. Biskupstwo szląskie, za łożone najprzód w Smogorzewie, przeniesione być miało w 1031 r. do B. , a nakoniec 1054 do Wrocławia przez Kazimierza II króla. W r. 1588 ks. Maksymilian arcyksiążę austryacki, po śmierci króla Stefana Batorego preten dent do korony polskiej, zbrojnie chcący jej dochodzić, zamknął się tutaj, czekając na po siłki. Nadciągnął za nim pod B. Jan Zamojski, stoczył 24 stycznia bitwę, rozpędził nieprzy jaciela; tak że Maksymilian, zamknięty w mie ście, musiał kapitulować i przyjąć warunek, że dla bezpieczeństwa Polski, do załatwienia sprawy, osadzony będzie w jakim zamku. Skut kiem umowy byczyńskiej, arcyksięcia Maksy miliana osadzono w Krasnymstawie, zkąd po roku dopiero wypuszczony został. W latach 1627 i 1633 przez nieprzyjaciół miasto zrabo wane, r. 1655 znacznie pogorzało. Są tutaj dwa kościoły katolicki i ewangelicki; ma 2600 mk. , trudniących się rolnictwem, tudzież fabryki cukru, serów, wódki, piwa i i d. , 5 jarmarków. B. jest st. dr. żel z Kępna do Kluczborka. Ma przykomórek urzędu celnego Gorzów. Parafia katolicka dek. bogacickiego liczyła 1869 r. 2367 kat. , 9978 ew. , 115 izr. Kościół z r. 1708, odnowiony 1760; poprzedni zamieniony 1707 na ewangelicki. F. S. Bycznica, niem. Bitschinitz, wś i folw, , pow. kozielski, par. Zakrzów. Do B, należy folwark Brzozowa w par. Łanów. Byczynka, rz. , ob. Ponikwicz. Byda, przysiołek, ob. Byczyna, Budajewka, wieś, pow. kijowski, o 3 w. od Bojarki. Mieszkańców 500, najwięcej cyganów; trudnią się przedewszystkiem handlem koni. Bydaszów, Biedaszów ob. Bydgoszcz, jak i podobnej formy nazwy Ma łogoszcz, Radogoszcz, Trzebiegoszcz, są to przymio tniki utworzone od dawnych imion i znaczą tyle co osada lub posiadłość Bydgosta, Radgosta, Małogosta lub Trzebiegosta. Br. Ch. Bydgoszcz, niem. Bromberg, miasto stołeczne okręgu bydgoskiego i powiatu t. n. w W. Ks. P. nad ras. Brdą, pod 53 7 szer. północnej i 35 4l długości wschodniej od Ferro. Miejscowości tworzące całą gminę są 1 B. , 2 przedmieście Koźlak, 3 Bocianowo, 4 cegielnia Grostwo, 5 dworzec kolei żelaznej. Piękne plantacye, mianowicie cieniste alee wzdłuż kanału, zdobią miasto. W r. 1875 mieszkańców było 31, 346; w r. zaś 1871 1483 domów mieszkalnych; 27, 740 mk. ; 13, 495 męż. , 14, 245 kok; 18, 562 ew. , 7039 kat. , 176 dysydentów, 1963 izraelitów; większa część ludności katolickiej, ubogiej, zamieszkującej przedmieścia, należy do narodowości polskiej. Miasto ma wielką liczbę urzędników; prócz tego liczną klasę przemysłowców, zajętą w fabrykach, młynach, i t. d. , 3 apteki, 17 lekarzy praktycznych, 3 dentystów, 2 weterynarzy. Władze najwyższe administracyjne okręgowe i powiatowe mają tu siedzibę królewska regencya, cesarska dyrekcya poczty, dyrekcya kolei wschodniej, komisya kolejowa, urzędy poborowe, landrat, 3 komisarzy obwodowych, biuro banku cesarskiego, wydział tow. kredytowego Prus Zachodnich, urząd pocztowy pierwszej klasy, urząd telegraficzny pierwszej klasy, drugi urząd pocztowy i telegraficzny na dworcu kolei żelaznej; władze miejskie i policyjne nadburmistrz, burmistrz, który zarazem piastuje urząd dyrektora policyi, 9 radzców tworzących razem magistrat, 21 niższych urzędników biurowych, zgromadzenie reprezentantów miejskich liczące 40 członków. Od 1 października r. 1879 umieszczono w B. sąd ziemiański kolegialny i kilka sądów okręgowych. Bo parafii katolickiej bydgoskiej dwa należą kościoły fara i kościół św. Klary; parafia protestancka dwie także ma świątynie, z których jedna dawniej była kościołem jezuickim. Żydzi mają synagogę. W B. liczą 5940 dzieci niżej 10 lat, z których 3039 analfabetów. Szkoły wyższe są gimnazyum filologiczne, szkoła realna pierwszorzędna, ewangielickie seminaryum nauczycielskie, gimnazyum żeńskie. Bo średnich i niższych się liczą szkoła średnia żeńska, szkoła kilkoklasowa obywatelska, kilka szkół elementarnych, zakład prowincyonalny dla ociemniałych; o 7 kilom. od miasta w Zamczysku Thalfeim szkoła agronomiczna. Cztery są w mieście księgarnie, 3 czytelnie, 6 drukarń. Do kwitnących gałęzi przemysłu policzyć wypada fabryki machin, piły, młyny, fabryki papieru, garbarnie, dystylarnie, browary, fabryki octu, pojazdów, cegielnie, ogrodnictwo. Największe fabryki są królewskie młyny tow. handlu morskiego Seehandlung, które w r. 1876 sprzedały 185, 900 centnarów mąki; młyn parowy o 7 gankach, który w r. 1876 mąki żytniej i pszennej zmełł wartości 759000 marek; fabryka parowa papieru i papy, wyrabiająca rocznie 4200 centnarów papieru do pakowania, 2000 ctn. ze słomy i 2000 ctn. papieru introligatorskiego; lejarnia żelaza 1 fabryka machin o dwóch machinach parowych; w r. 1876 obrobiono 12, 000 ctn. żelaza kutego i lanego wartości 72, 000 marek; głównemi fabrykatami są machiny parowe, kotły, części mostowe. Od przemysłu więcej jeszcze ożywione żegluga i handel zbożem, mąką, wełną, skórą i drzewem, które się tratwami spławia na Brdzie za pomocą parowców ciągnących. Artykuły handlu przybywają po większej części z Berlina, Szczecina, Gdańska i Królewca; eksport się zaś odbywa do Królestwa Polskiego i Niemiec zachodnich. Na kanale bydgoskim, będącym dalszą drogą wodną do Noteci, zapłacono r. 1876 cła 70, 602 marek. Komunikacya lądowa jest następująca poczty osobowe chodzą do Koronowa, do Tucholi Tuchel, do Fordonu i Szubina. Prócz tego w B. są stacye kolei żelaznej poznańskobydgoskiej, bydgoskotczewskiej B. o 127 kil. od Tczewa, pilskotoruńsko wystruckiej. B. jest miastem, którego ludność w w. ks. poznańskiem stosunkowo najwięcej wzrosła. W r. 1772 w czasie okupacyi pruskiej nie liczyło więcej nad 800 mk. , samych katolików; w r. 1811 miało 4, 148 mk. już przeważnie ewangelickich; w roku 1831 6, 683 mk. , w r. 1843 8, 061 mk. Fabryki coraz liczniejsze, ruch handlowy ciągle wzrastający na nowozałożonym kanale nadały miastu nowe życie, były nowemi źródłami wzrostu i zamożności. Mieszkańcy niemieccy, przejęci wdzięcznością mianowicie dla twórcy kanału, króla Fryderyka II, wystawili na rynku, przy tak nazwanym placu Fryderyka, posąg opatrzony napisem Wdzięczni mieszkańcy obwodu nadnoteckiego na cześć wielkiego króla, Posąg odsłonięto r. 1864. Dziejopisarze wspominają po raz pierwszy o zamku obronnym Bidgosthia Bydgoszcz nad Brdą za czasów Leszka Białego, który dzieląc się państwem z bratem Konradem r. 1287 ustąpił mu Mazowsza i Kujaw, w których zamek ten był objęty. Później w XIV wieku Pomorzanie go zagarnęli. następnie krzyżacy r. 1331, którzy traktatem kaliskim r. 1343 Koronie go wrócili wraz z powiatem nazwanym przez nich Bromberg lub Braheberg góra nad Brdą. Aż do tego czasu miasto nie istniało, gdyż Kazimierz Wielki dopiero r. 1346 nadał Janowi Kresielhuth i Konradowi Sory przywilej założenia nad Brdą miasta na prawie magdeburskiem; mieli oni być dziedzicznymi miasta wójtami. E. 1409 krzyżacy zdobywają zamek. Władysław Jagiełło go odzyskuje. Kazimierz IV w czasie wojny z krzyżakami często tu przebywa. Roku 1510 Zygmunt I złożył tu sejm celem zorganizowania ziem pruskich, B. 1577 Ste Bychówka Bychówka Bychowo Bycina Bycz Byczek Byczewica Byczki Byczkowce Byczkowska Byczów Byczyna Bycznica Byczynka Byda Bydaszów Bydgoszcz