Nie mylił się Ossoliński w swoich przewidywaniach: Aryanizm rozbił różnowierców i pośrednio dopomógł katolicyzmowi do zwycięztwa. Na głośnym synodzie sandomierskim 1570 nie spotykamy się z Hieronimem Ossolińskim. On to wszakże prowadzi na sejmie 1562/3 sprawę przeciw duchowieństwu o jurysdykcyę, uchylanie się od podatków i obrony krajowej n), a gdy na sejm 1563/4 z niewiadomych przyczyn wybranym nie został, wzywają go posłowie do narady nad unią, jako in his rebus et negotiis bene escpertum 12). W. r. 1568 zostaje Ossoliński kasztelanem sandeckim. Na sejmie lubelskim 1569 r. zasiada Ossoliński jako kasztelan wojnicki, 1570 r. otrzymuje kasztelanię sandomierską. Podczas bezkrólewia pierwszego odgrywa Ossoliński ważną rolę. On to układa z Jakóbem Niemojewskim konfederacyę zapewniającą pokój dyssydentom. Ostatni raz, ile się zdaje, uczestniczył Hieronim Ossoliński w zjeździe Stężyckim (1575), na którym domagał się detronizacyi Henryka. Nie spotykamy go już na elekcyjnym sejmie t. r., a niebawem wakuje kasztelania sandomierska, którą szlachta na zjeździe jędrzejowskim sama chce obsadzać. Umarł zatem Ossoliński w końcu 1575 lub z początkiem 1576 r. Hieronim Ossoliński zostawił z Katarzyny Zborowskiej siedmiu synów: Marcina, starostę krzeszowskiego, Zbigniewa, Hieronima, Jana, Andrzeja, Piotra i Mikołaja 13) i córkę, która była pierwszą żoną Jana Zamojskiego 14). że do końca życia wytrwał w innowierstwie, świadczy pamiętnik syna Zbigniewa zmarłego 1623 wojewodą sandomirskim, gorliwego katolika i stronnika dworu, zachowany w zbiorach Bibl. Ossolińskich. Ten też Zbigniew wypędził ministrów rożnowierczych z Goślic i przemienił zbór tamtejszy na kościół. Zbigniewa synem był Jerzy, podskarbi a następnie kanclerz w. k. za Władysława IV i Jana Kazimierza. W poezyach Jana Kochanowskiego łacińskich (Lyricorum liber. Cracoviae 1612) znajdujemy elegię do Hieronima Ossolińskiego zwróconą (El. lib. III, elegia VII). Erazm Otwinowski (A Węgierski: Slavonia reformata, Amstelodami 1689) umieszcza go w spisie swoich Heroes christiani (p. 532). Str. 2. 2) aby nam W. K. M. na miejsce swe postawić raczył. Druga połowa rządów Zygmunta I pozostaje dotąd nieprzystępną źródłowemu badaniu. Ostatni lat dziesiątek, o ile o nim na rozrzuconych wiadomościach oparci, mówić możemy, smutny przedstawiał widok. Pamiętna wojna kokosza była pierwszym wybuchem wszczynającego się między szlachtą ruchu, który domagał się przeprowadzenia praw Rzeczypospolitej, a za Zygmunta Augusta przyjął nazwę exekucyi praw. Wywołał go po części kierunek polityczny samych rządów króla a raczej królowej, która dążyła do stworzenia silnego stronnictwa dworskiego i zbudowania ogromnej fortuny familijnej domu jagiellońskiego, za pomocą ściągania królewszczyzn w rękach prywatnych zostających. Szlachta z oburzeniem patrząc na to gospodarstwo, oczekiwała z utęsknieniem objęcia rządów przez młodego Zygmunta Augusta. Nie mogąc się doczekać śmierci królewskiej, zażądała na sejmie 1547/8, aby Zygmunt August, obrany i ukoronowany r. 1530, jeszcze n) źródłopisma do dziejów Unii. Część II, Odd. I, str. 34, 61, 104 i t d.— 12) Tamże, str. 308. — 13) Znajdujemy w 43 księdze Actorum terrestrium z r. 1578: generosis Martino, capitaneo Krzeszoviensi, Zbigneo, Hieronimo, Joanni, Andreae, Petro et Nicolao, filiis et successoribus Mag. olim. Hier. Ossoliński, castellani Sandomiriensis terminus i t. d. Wypis ten i sprawdzenie dat krzeseł kasztelańskich Osselińskiego zawdzięczamy uczynności p. łuszczyńskiego, naczelnika Archiwum akt grodzkich i ziemskich w Krakowie. — 14) Heidenstein: Vita Joannis Zamojski ed. Dzialyńśki. p. 12. Niesiecki żeni go z córką Jana Ossolińskiego.