DO ELEKCYEJ NOWEGO KRÓLA 191

Wszyscy mędrcowie i stanowce rzeczypospolitych na to sie zgadzają, iż trzy są sposoby sprawy i porządku rzeczypospolitej nalepsze i napożyteczniejsze ku wykonaniu szczęśliwego żywota. Jeden zową optimatum statum, gdzie ich kilka albo kilkanaście dobrych, cnotliwych rządzi; drugi, gdzie wielkość rozkazuje, trzeci, gdzie jeden a dobry.

 Tych wszystkich kstałtów życia w rzeczypospolitej pokuszali przodkowie naszy, a na żadnym z nich simpliciter nie przestawali. Bo i za czasu dwanaście wojewod był optimatum status, a prędko się im uprzykrzył, bo nie było zgody, miłości, ambicya miedzy nimi panowała; zaczem przychodziło szkodliwe rozerwanie.

 Kusili i rozkazowania multitudinis, jakie bywa tempore in-terregni, które nigdy pożyteczne, zawżdy szkodliwe było.

 Ostatnią zawżdy się sprawowali, to jest, że sobie króle obierali, wszakże i to im nie zawżdy dobrze szło. Bo gdzie absoluta potestas rozkazowała, tam dobrze być nie mogło.

 Przodkowie naszy, moderując z tych trzech porządków, odciąwszy, co wadziło, dobre wziąwszy, taką rzeczpospolitą postanowili, w której sie wszystkie te trzy ordunki najdują. Jest optimatum status, jest jednego rozkazowanie, jest multitudinis. Optimatum statum trzymają rady, popularem, stan poselski od rycerstwa; jednego też jest rozkazowanie, to jest królewskie. Wszakże nie puścili pana samopas: obyczaj rozkazowania, co zowiemy prawa, jemu spisali, do tego stróże przydali rady. Ażeby pewniejszy byli wolności swoich, urzędniki koronne do boku przysadzili obecne, a tych wszystkich przysięgą nie tylko królowi, ale i Koronie obowiązali.

 Z takiej tedy moderacyej powstała taka, jaką wszyscy widzicie, Rzeczpospolita koronna. I by też miał nie człowiek, ale anioł sam, jako o żydowskiej rzeczypospolitej piszą, nie mógłby był mędrszej postanowić. Abowiem tak jeden mądry człowiek napisał: „Tam rzeczypospolite są fortunne za jednego rozkazowaniem, kiedy się do jednego razem zniosą rozum, cnota, moc, sprawiedliwość. Ale iż to strudna albo niepodobna bywa, przeto żadne rozkazowanie nie jest samo doskonałe bez takiego umiarkowania, którem się wszyscy zarówno rzecząpospolitą podzielą".

Wypisawszy constitutionem Reip., mądrze i z wielkim rozmy