Zamiast rządowych, będziemy musieli mieć własne szkoły, sądy i kasy, własną samoobronę i prawdziwie wolną gminę. Tę wolną gminę stworzymy w taki sposób:

W każdej parafji założymy cztery następujące stowarzyszenia: spółkę gospodarską, stowarzyszenie spożywcze, kasę pożyczkowo - oszczędnościową, związek robotników i służby.

Spółka gospodarska obejmie wszystkich gospodarzy, choćby najmniej gruntu mających.

 Spółka będzie kupowała to wszystko co rolnikom jest potrzebne do gospodarstwa — a więc ziarna dobrego gatunku, trawy, nawozy sztuczne, narzędzia rolnicze i t. d. Każdy z gospodarzy złoży tyle pieniędzy za ile mu potrzeba kupić ziarna, nawozu lub czego innego; spółka zaś kupuje dla wszystkich hurtem, przez co dostaje taniej i w lepszym gatunku, niżby dostał każdy gospodarz kupując dla siebie tylko w małej ilości. Przytem wielu włościan, szczególniej ubogich, wcale nabyć tych rzeczy nie mogą, bo i nie wiedzą jakich trzeba i trudno kupić w ilości małej bardzo; spółka zaś będzie o wszystkich potrzebach radziła i uświadamiała i troszczyć się będzie o to, żeby każde gospodarstwo było porządnie prowadzone. Oprócz tego, jest wiele narzędzi, jak siewnik, młócarnia, które zbyt są drogie, by jeden gospodarz mógł je kupić; spółka zaś będzie mogła posiadać je dla wszystkich i każdy gospodarz będzie po kolei ich używać. 

 Spółka będzie mogła nie tylko kupować hurtem, ale także i hurtem sprzedawać wszelkie płody gospodarstwa swoich członków: zboże, owoce, jarzyny, mleko, jaja, drób i t. d. Zamiast używać pośrednictwa różnych handlarzy, którzy oszukują często i ciągną zyski, spółka sama, będzie mogła nawiązać stosunki z miastem i sprzedawać hurtownie, po lepszych cenach. Spółka będzie mogła posiadać wspólne mleczarnie, do wyrobu masła i serów na sprzedaż, młyny dostarczające gotową mąkę i krupy do sklepów miejskich; fabryki do wyrobu konserwów z owoców i jarzyn i wiele innych wspólnych przedsiębiorstw. Będzie mogła poprawiać rasę bydła,- kupując rasowe buhaje; rozpowszechniać dobre gatunki drzew owocowych; pomagać do zakładania sadów i pasiek; a zarazem będzie starała się przez oświatę, przez urządzanie wykładów o

259