Nie zapominajmy także o tem, że umiejętność ludzka rozwija się ciągle, i coraz nowsze maszyny zostają wynalezione, z pomocą których dają się wytwarzać ogromne masy towarów przy małych wysiłkach człowieka. Może więc łatwo dojść do tego, że tylko 2 godziny pracy dziennej, przypadające na każdego, wystarczy już zupełnie, ażeby było wszystko, co potrzeba ludziom do wygodnego życia.

 Gdy więc prawo robotnicze ustanowi, że praca jest obowiązkiem każdego zdrowego człowieka, korzyści z tego będą olbrzymie. Bogactw będzie jeszcze więcej na świecie, a praca dla każdego będzie mniejsza.

 Przytem prawo robotnicze oznaczy, że każdy człowiek powinien pracować nie wcześniej jak od 20 roku życia i nie dłużej jak do 45 roku.

 Z tego także będą korzyści. Młodzież do 20 roku nie powinna pracować, bo to jest czas przeznaczony na naukę. Jeżeli dziecko ma wyróść na rozumnego i użytecznego człowieka, to potrzebuje uczyć się za młodu. Przytem praca fizyczna dla młodego wieku jest szkodliwą; siły są jeszcze za słabe, a przez nadużywanie ich psuje się zdrowie, rozwijają się różne ułomności i choroby.

 Tak samo po 45 roku życia człowiek, który 25 lat pracował użytecznie, ma już wielkie prawo do odpoczynku. Dla sfarego człowieka praca jest zbyt wielkim ciężarem i dlatego w społeczeństwie sprawiedliwie urządzonem, starzy ludzie powinni być od niej uwolnieni.

 Tak więc prawo robotnicze, obowiązujące każdego zdrowego człowieka do pracy od 20 do 45 roku życia, będzie korzystne i słuszne. Skutki jego będą takie: bogactw będzie więcej, na każdego będzie przypadać mało pracy, młodzież będzie się mogła uczyć swobodnie i na rozumnych ludzi wyrastać, starzy nie będą się zamęczać pracą nad ich siły.

 Po tylu wiekach udręczeia i ciemnoty ludzie odetchną wreszcie swobodnie, zwolnieni od tego jarzma, którem ich przygniata praca zarobkowa, zabierając im siły, zdrowie i życie. Dziś tylko uprzywilejowani ludzie, mając dużo czasu wolnego, mogą oddawać się naukom i sztukom pięknym, zajmować się ogólnemi sprawami, poznawać coraz nowsze rzeczy, wzbogacać swój umysł i swoją duszę wykształceniem i talentami. Wtedy zaś—kiedy praca obowiązkowa zo

183