KAZIMIERZ KRAUZ. — Socjologiczne prawo retrospekcji. Odbitka z „Ateneum". Warszawa, 1898 r. *) Prawo ,,retrospekcji", tak jak je sformułował p. Krauz, powinno bez kwestji zwrócić na siebie uwagę wszystkich socjologów. Jest to bowiem pierwsza próba objaśnienia perjodycznej zwrotności społecznej, zapomocą wzajemnej współzależności czynników dziejowych, — ekonomicznych i ideologicznych, t. j. zapomocą zasady monizmu (czyli t. zw. materjalizmu) dzie-jowego. Wzniesione na tej podstawie prawo retrospekcji zjawia się nietylko jako rzecz nowa w nauce, lecz, co więcej, zapład-nia się ogromnem bogactwem pomysłów socjologicznych, przeciwstawiających się jaskrawo upowszechnionym dzisiaj, płytko-optymistycznym teorjom postępu. Z powodu małej stosunkowo objętości swej rozprawy, autor oczywiście bogactwa tego rozwinąć i wyzyskać nie mógł; porusza tylko całą masę zaczątków ideowych, które wylęgają się pod wpływem jego prawa w głębokich warstwach socjologji i tłumem myśli oblegają czytelnika. Kończysz ostatnią stronicę z wrażeniem, jakgdyby ukazano ci na chwilę świat społeczny z nieznanej dotąd strony jego dynamizmu pierwiastkowego i masz żal do autora, że podniósł tylko rąbek zasłony i nie pozwolił przypatrzeć się wewnętrznym tajemnicom. Punktem wyjścia dla Krauza jest znana zasada materjalizmu dziejowego, że ,,w okresie właściwej hitsorji decydującemi *) (Przyp. wyd.). Artykuł sprawozdawczy, drukowany w „Przeglądzie Filozoficznym" 1898 r. Zesz. II, str. 80—92. Podpisany E. Abramowski. 386