— 238 — potrzebuje często jeszcze większej przenośności czyli lekkości pieniądza—i właśnie tej potrzebie czyni zadość papier, któremu można nadać dowolną, choćby nawet bardzo wielką wartość. Tak więc pieniądz papierowy jest tylko doskonalszym pieniądzem pomimo dużej wady, że łatwo go uszkodzić lub zniszczyć. Zresztą zachowuje się zupełnie, jak kruszcowy, który, jako ekwiwalent i gwarancya papieru, spoczywa spokojnie w skarbcach tych, którzy pieniądze papierowe w kurs puszczają. To samo znaczenie ma bilon, tylko w kierunku przeciwnym. Ułatwia on drobne operacye handlowe. XXVIII. Najniższa cena pracy ludzkiej jedynym wyrazem i miarą wszelkich cen i wartości. Pieniądz symbolem jedynie kapitału. Miarą zatem „wartości zamiennej" czyli ceny towarów nie może być, jak to nam powtarzano, praca ludzka, ilość czasu pracowania, ale koniecznie jakaś stała cena pracy ludzkiej. Pieniądz jest miarą cen towarów, dla tego tylko ze sam posiada stałą cenę, a przynajmniej jedną z najstalszych z tego powodu, iż będąc wcieleniem najgorzej opłacanej pracy ludzkiej juz niżej w cenie spaść nie może bez straty posiadacza, a znowu wyższej ceny również nie może osiągnąć, albowiem sam przez się nie posiada użyteczności i równie skwapliwie jest oddawany za inne towary, jak skwapliwie był brany. Z tego jedynie powodu, a nie dla ja-