ROZDZIAŁ X. 73 sicielką myśli, uczuć i woli, — wtedy możemy połączyć oba orzeczenia i powiedzieć, ze myśl ludzka jest społecznem czuciem zmysłowem. Myślenie człowieka cząstką funkcyi psychicznej realności D, bynajmniej zaś nie realności C, bo funkcyą psychiczną ostatniej jest poznanie zwierzęce. Nie trzeba już tedy z logicznej myśli człowieka czy nić osobnej kategoryi, jakiejś władzy osobniczej organizmu jednego, niezależnego, bo to władza organizmu związanego z innemi przez mowę. Jeśli myśl osobnika ludzkiego nazwiemy mądrością (sapientia), to moiemy powiedzieć, ze ona jest tylko wy nikiem uspołecznienia się jestestwa pierwotnie niespołecznego, Hominis insipientis. Homo sapiens nie jest możliwy bez całości D, bez niej żadna funkcya ludzka nie jest do pomyślenia, i odwrotnie. Każda ludzka tłumaczy się dostatecznie społecznością ludzi, t. j. należeniem ich do cywilizacyi. Ponieważ powyższe rozumowanie prowadzi do poważnych następstw — ujmiemy tę sprawę, dla spraw dzenia, jeszcze raz i inaczej, mianowicie nie od hipotetycznej całości, — lecz od człowieka.