ROZDZIAŁ XXXVI 321 O procesach psychicznych komórek B nic nie wiemy, ale wnosimy na pewno, że proces psychiczny w C od­bywa się na tle procesów fizyologicznych, zachodzących w komórkach, z których składa się system nerwowy C. Tem mniej możemy wiedzieć o procesach psychicz­nych, zachodzących w jednej komórce nerwowej, ale wiemy, że ten proces jest wypadkową niezliczonych, oddzielnych procesów A . Krótko mówiąc, na proces psychiczny D składają się niezliczone akty oddzielne i skończone w sobie, mijające z błyskawiczną szybko­ścią we wszystkich B i C . Niezliczone biliony osobnych aktów kojarzą się tu w olbrzymią i harmonijną całość! Ludziom się zdaje, że mogą istnieć dowolności we wszystkich procesach życia, a tem bardziej w proce­sach społecznych, których jesteśmy pozornie w o 1 n y m i aktorami, w których dostrzegamy pozorny nieład. Lecz to tylko złudzenie. Gdyby tylko w niepojęcie drobnych i trwających znikomo mały ułamek sekundy, procesach A było miejsce na jakąkolwiek dowolność, wtedy procesy w B i C stałyby się najdzikszym chaosem, albo, co na jedno wychodzi, nie byłoby ich wcale. Samo więc ich istnienie jest dowodem niezłomno­ ści t. j. stałości praw, według których toczą się zjawiska życia, jest dowodem takiej samej niezłomności, jaka jest przyczyną i warunkiem procesów w całej naturze nie­ ożywionej. Wszystko podlega prawom niezachwianym i zostaje w najściślejszej wzajemnej zależności, tylko my, nieznając tych praw, nierozumiejąc całej ich konsekwencyi, a widząc niezmierną rozmaitość procesów życia, toczą­cych się z pozorną dla nas niezależnością jednych od drugich, odbieramy wrażenie, jak gdyby istotnie doko­nywały się niezależnie od siebie. Cały świat ożywiony jest ciągle nieuniknionem następstwem jego stanu poprzedniego, a to co najbliższa przyszłość Cywilizacya. 21