ROZDZIAŁ XII 117 XII. Jedność planu w przyrodzie. Trzy stopnie życia: komórka, organizm, społeczeństwo. Wycieczka nasza błyskawiczna w świat sił przyrody narazie skończona. Później ujrzymy może rzeczy jesz­cze większe i dziwniejsze, ale tymczasem uporządkujmy sobie to, cośmy z wycieczki wynieśli. W rozważaniu przeobrażania się rzeczy 1 prostszych w coraz bardziej złożone, przebiegliśmy myślą od atomu aż do czło­wieka. Natrafiliśmy na tej drodze na kilka węzłów tajemniczych, na kilka punktów zwrotnych, o które zahacza się tajemnica życia, i to zarówno jego treści, iak formy. Pierwszym węzłem jest zjawienie się na podłożu zjawisk fizycznych i chemicznych2 biogeny, drugim powstanie komórki, trzecim organizmu. Do nich przybywa czwarty, ujawniony na początku tej pracy: zjawienie się jestestwa społecznego i społeczeństwa. Ile węzłów — tyle tajemnic i to wielkich tajemnic. Niewiadomo gdzie się kończy martwy ,,mechanizm zło­żony", a zaczyna biogena, gdzie kończy się ,,aggregat biogen", a zaczyna komórka, gdzie kończy się ,,aggregat komórek", a zaczyna organizm, wreszcie, gdzie 1 Systemów mechanicznych. 2 Na podłożu prostszych systemów mechanicznych.