18

 piwszy znikczemniałą już zupełnie scholastykę filozofiją złożoną eklektycznie z niektórych pojęć przeniesionych wprawdzie ze scholastyki, ale połączonych z poglądami takiego KARTEZYJUSZA, LEIBNITZA, WOLFA i z wynikami badań przyrodniczych od KOPERNIKA do NEWTONA. W drugiej tedy połowie 18 wieku, zaczyna się objawiać u filozoficznych pisarzy naszych wyraźne dążenie do usamowolnienia filozofii, z pod panowania teologii i ARYSTOTELESA, co im jednak nie przeszkadzało do szczerego pozostania na gruncie chrześcijańskim i uznawania mocy i powagi religii objawionej a nawet do walki z szerzącem się niedowiarstwem. Jest to właśnie cecha wyróżniająca ten filozoficzny eklektyzm polski od panującego wtedy także na zachodzie a szczególniej w Niemczech eklektyzmu.

 W szczegółach kierunek tej nowej w Polsce filozofii chwieje się między wpływem spekulacyi metafizycznej głównie niemieckiej a nauk ścisłych i filozofii doświadczalnej francuzkiej, przed rokiem 70 zaś przeważał nawet wpływ filozofii WOLFA: pod takim np. wpływem wyłącznie napisaną jest pierwsza Logika polska NAB-BUTTA 1), o nim świadczą także stosunki i korespondencyja bisk. St. Załuskiego z Wolfem 2), podobnie jak i niektóre dzieła filozoficzne z niemieckiego tłumaczone i przez Mitzlera w Warszawie wydawane. Sam ANTONI WIśNIEWSKI, najuczeńszy bez wątpienia w tych czasach myśliciel polski, który z tego powodu nawet u obcych wielkiego zażywał wzięcia 3), zachowując pewną samodzielność w poglądach przechylał się na stronę filozofii WOLFA; bardziej go ona zadawalała, gdyż zbliżona do

 1) Logika czyli rozważania i rozsądzania, rzeczy nauka, według której każdy ma we wszystkiem prawdy dochodzić i strzedz się, fałszu, zebrana przez ks. K. Narbutta w Wilnie 1766.

 2) W dziele Gottscheda: Historische Lobschrift des weil. hoch. u. wohlgb. Herrn Chr. Frh. v. Wolf Halle 1755. W dodatkach str. 79 i 91 — 94 znajduje się bardzo zajmujący zbiór listów bisk. Załuskiego pisanych do Wolfa.

 *) Zob. wzmiankę o Wiśniewskim w pow. przytoczonem dziele Gottscheda str. 119; jest tam także mowa o książce Wiśniewskiego „Propositiones philos. ex physica recentiori" 1746.