11

 dobrego, do żadnej się nie przywiązując" 1). Filozofija ta eklektyczna była w rzeczy samej wielką na owe czasy w Polsce nowością, gdzie prawie do połowy 18go wieku utrzymała się wykładaną po wszystkich szkołach scholastyka, o której jednak dzieła używane 2) za podręczniki do wykładów nader smutne dają nam wyobrażenie. Sądząc z dzieł tych, trzeba przyznać, że sposób uczenia tak filozofii, jak dyjalektyki i retoryki w szkołach polskich musiał być dla umysłów uczącej się młodzieży zabójczym, gdyż obciążając pamięć zbytnią ilością bezmyślnych zdań i formuł 3)., utrudniał wyrobienie jasnego i praktycznego na świat i na rzeczy poglądu. Wśród powszechnego upadku szkół i oświecenia w Polsce pierwsi dopiero Pijarzy a między nimi St. KONARSKI „patrząc na marną pracę młodzieży w rzeczach bez żadnej wartości, które zamiast wyrabiać umysł, tylko pamięć obciążały" 4), pomyślał o poprawie nauki i wychowania, wprowadził do szkół wykłady umiejętności ścisłych szczególnie nowszej fizyki a sposób uczenia wymowy i filozofii zupełnie zmienił.

KONARSKI to zatem i jego uczeń ANTONI WIśNIEWSKI wprowadzili ruch filozoficzny w Polsce na nowe drogi, zastą1) Pam. Bal. tom I, str. 7.

2) W szkołach jezuickich np. wykładano filozofiję według następujących dzieł: Philosophia seu questiones et eoncl. curiosae ex univ. Ar. phil. ad genium et ingenium hujus saeculi formatae et pro-positae a R. P. Adalb. Tylkowski. Cracoviae 1669. Totius phi-losophiae principia per quaestiones de incommuni. Posnaniae 1666 p. I. Morawski i innych t. p. 3) Liczne na to przykłady znajdzie czytelnik w powyżej przytoczonych dziełach. Żałować wypada, że uczony autor dzieła: „ Czy Jezuici zgubili Polskę"? przytaczając na str. 122—124 obszernie zasady, według których, miano uczyć filozofii w szkołach jezuickich , nie przytoczył i nie rozebrał ani jednej książki, według której rzeczywiście uczono, gdyż w takim razie czytelnik mógłby z treści i sposobu wykładu w tych książkach lepsze wyrobić sobie wyobrażenie o rzeczywistym sposobie uczenia filozofii, o takim jakim był, a nie jakim być miał. 4) Zob. Bielskiego „Vita et scripta quor. e congr. C. R. Sch. P." Warszawa 1812; str. 52.

 3