ZŁUDZENIA RACYONALIZMU.

 Gdy jakieś dążenie życiowe dojrzało już do całkiem racyonalnej logicznej formy, straciło ono raz na zawsze moc twórczą: co da się wypowiedzieć w sposób całkiem logiczny i przekonywający, jest już martwe. Żaden logiczny, zakończony systemat nie da się urzeczywistnić, dlatego właśnie, że już jest urzeczywistniony. Nadając jakimś myślom logiczną formę, stwierdzamy, że są one już wycofane z liczby twórczych sił historyi. Racyonalizm posługuje się jako argumentem nauką i jej znaczeniem, ale nauka nie jest konstruk-cyą racyonalistyczną, poznanie jest procesem po-zalogicznym i rola nauki w życiu nie jest bynajmniej taką, jak to sobie racyonalizm wyobraża. Racyonaliści przypisują sobie wpływ na prawodawstwo: — ale tu znowu zmiany zachodzą nie dlatego, że pewne zmiany w prawie są logiczne, ale dlatego, że do władzy, do siły społecznej dochodzą ludzie, którzy uważają te zmiany za logiczne. Racyonalizm jest metodą urządzania sobie życia przez zwycięzców, przez posiadaczów siły. Nic logiczniejszego niż feudalizm jest z punktu widzenia feudalnej szlachty; nic logiczniejszego niż prawodawstwo mieszczańskie z punktu widzenia mieszczaństwa