275

 widzenia uznawanych przez danego pisarza za europejskie. Wszelka więc opozycya ze strony myśli traktowana jest jako zwyczajny błąd, niedorzeczność, nieuctwo, wszelka opozycya ze strony życia samego jest albo dowodem naszego niedorozwinięcia albo wprost machinacyą reakcyi. Ten sposób myślenia załatwia się w sposób przedziwny z zagadnieniami, nie daje powstać właściwie żadnym prócz tych, dla których ma gotowe odpowiedzi; jeżeli odpowiedzi te wydają się w danym momencie bezużytecznemi, pozbawionemi zastosowania, należy czekać, aż życie dojrzeje do nich i zacznie stawiać nam godne naszego europejskiego poziomu zagadnienia. Ewolucyonizm jako metoda myśli społecznej dlatego właśnie jest tak popularny, że dokładnie systematyzuje to właśnie stanowisko: życie ma dojrzeć, rozwinąć się do posiadanego przez nas stanowiska, lub nawet coś bardziej zdumiewającego: rozwój życia wytworzy w nas samo to stanowisko. So-cyaldemokrata ortodoksalny jest istotnie udoskonaloną formą „utopisty", „racyonalisty" burżoazyjnego. Ten ostatni czeka, aż życie dojrzeje do jego myśli, myśli, która mu jest znana, socyaldemokrata wie, że w odpowiedniej chwili rozwój wyrobi w nim potrzebne, zwycięskie, prawdziwe myśli, sposoby szacowania życia, postawy wobec niego. Wiara w postęp racyonalisty, liberała opiera się na zaufaniu bezgranicznem do swojego sposobu myślenia, wiara socyaldemokraty jest zaufaniem do sposobu myśli, jakiego się nie posiada. Socyaldemokrata jest w istocie całkiem już niezwal-czony, niedosiężny, wierzy on bowiem, że wszystkie zagadnienia myśli i trudności życia znikną wobec prawdy, której dziś nie zna, znać nie może, ale która się w nim rozwinie. Nie wierzy się w nieomylność pa

18*