ANTI - ENGELS.

Jest dzisiaj rzeczą pierwszorzędnej wagi, ażeby myśl nasza wyrobiła sobie chociażby bardzo ogólny, ale w zasadniczych przynajmniej rysach odpowiadający rzeczywistości szemat współczesnego umysłowego i kulturalnego życia Europy: dziś bowiem nasza ogólna kartografia — jeżeli się tak wyrazić można — kulturalna jest w znacznej mierze całkowicie fikcyjna. Istnieją na niej wciąż jeszcze lądy i wyspy, które zostały zalane przez fale, natomiast tworzą się w świecie nowoczesnej historyi lądy stałe i archipelagi, o których nikt nie chce wiedzieć. Posługujemy się w naszej myśli fikcyjną Europą aktualną i fikcyjną historyą jej: nie zdajemy sobie sprawy, że dzieła, myśli i czyny historyczne dojrzewają zwolna i że historya zmienia swe znaczenie z chwilą, gdy na powierzchni świadomości wynurzać się zaczynają następstwa działalności niedostrzeganych zrazu dlatego właśnie, że były one zbyt głębokie, zbyt poważne, aby odrazu mogło się stać jasnem ich znaczenie.

 Niewątpliwie i teraz jeszcze niejeden uważać będzie to, co mam zamiar w niniejszej rozprawce wypowiedzieć i rozwiązać, za moje osobiste złudzenia lub sny,

St. Brzozowski. Idee. 18