139

 Na tem wyłącznie zasadza się to, co jest słuszne w idei ciągłości postępu.

 Co jednak znaczy to, że wyzwolenie pracy musi być dziełem konieczności, wynikiem rozwoju ekonomicznego? Znaczy, że dopóki jakiś ustrój społeczeństwa, oparty na przymusowej organizacyi pracy, będzie wydajniejszy od ustroju, opartego na samowładzy pracy, wyzwolenie pracy nie będzie trwałem.

 Wyzwolenie pracy, opanowanie przez pracę historyi, wyzwolenie ludzkości, będzie stało na twardym gruncie wtedy dopiero, gdy ludzkość pracująca, pracując swobodnie, będzie pracować skuteczniej, niż przy jakimkolwiek innym układzie stosunków.

 Samowychowanie i samowyzwolenie: — tak stoi dziś sprawa robotnicza czyli sprawa ludzkości.

 Zwycięstwa nie poręcza żaden fatalizm; zwycięstwo musi być naszem własnem dziełem.

 Jedyną możliwą dziś filozofią jest nie fatalizm postępu, lecz prometeistyczna świadomość odpowiedzialności i walki.

1907.