ZAMKNIĘCIE.

 Po złamaniu powstania 1863 i 1864 r., jeszcze Większy ucisk i gnębienie narodu polskiego zapanowały na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej. Doszedł ten ucisk do najwyższego stopnia, kiedy po pogromie narodu francuskiego w 1871 r., król pruski został cesarzem niemieckim, i powstało cesarstwo niemieckie, przepojone duchem pruskiego krzyżactwa. Dwa te militarne i reakcyjne mocarstwa, Rosya i Niemcy, spółzawo-dniczyły z sobą w trzebieniu ducha polskiego, im tak nienawistnego z powodu swej nieuległości i nieustannego rwania się ku wolności. Wszelką udzielność narodową zniweczono. Instytucye publiczne obsadzono najeźdcami, wszędzie zaprowadzono język państwowy: w zaborze rosyjskim — rosyjski, w zaborze pruskim — niemiecki. Uczelnie, obsadzone przez wrogie narodowi indywidua, przestały służyć do oświecania umysłów, do rozpowszechniania wiedzy, do szerzenia i podnoszenia świadomości, a stały się narzędziem wynaradawiania, zatruwania ducha narodowego zdradą i uległością niewolniczą. Polityka ta wynaradawiania i upadlania posługiwała się środkami przemocy i gwałtów, przypominającemi czasy Neronów i Domicyanów lub też czasy inkwizytorów średniowiecza.

 Usiłowania te niwelacyjne były tak przeciwne wytworzonemu przez bieg dziejowy duchowi czasu, że musiały on się rozbić. Od czasów Wielkiej Rewolucyi z końca XVIII stul. niszczono poddaństwo osobiste, i do ostatecznego zniesienia tego poddaństwa w Europie, przynajmniej w najwidoczniejszym i najdotkliwszym jego przejawie, właśnie przyczynił« się bezpośrednio i pośrednio nasze powstanie 1863 i 1864 r.

Teraz przychodziła kolej na zniesienie poddaństwa 126