PRZESŁANNICY NEOSCHOLASTYKI.      71

Myśl i słowo, logika i gramatyka, 1876, wyd. 2, 1887, — Nieśmiertelność człowieka jako postulat filozoficzny przyrodoznawstwa, 1883 i 1897, — Wielkie bankructwo umysłowe, 1895, — Filozofja nicości, rzecz o buddyzmie, 1896, — Studja i szkice religijno - filozoficzne, 1901. Cieszył się wielką i zasłużoną poczytnością.

 Ks. Dębicki występuje w swych pracach nie tylko w obronie katolickiej wiary, lecz także zdolności poznawczej ludzkiego umysłu, doprowadzonego do „bankructwa" czyli sceptycyzmu dzięki nowoczesnemu tak skrajnemu racjonalizmowi, jak i skrajnemu empiry-zmowi. Przypomina, że istnieją prawdy zasadnicze i postulaty logiczne nieuniknione, na które targać się nie wolno bezkarnie, bez narażenia się na tragiczny upadek umysłu. Kto wyznaje teorję poznania, głoszoną przez sławnych mistrzów scholastyki: św. Anzelma, św. Tomasza z Akwinu i Jana Dunsa Scota, kto idzie za Arystotelesem, Baconem z Werulamu, Leibnizem, — słowem, kto się trzyma tak zwanego umiarkowanego realizmu, ten z pewnością zdrowego rozsądku nie wyrzecze się nigdy i nie przyzna słuszności rozumowaniu sceptyków. Ks. Dębicki nie opracował systematycznego traktatu filozoficznego, pisał raczej okazyjnie i przeważnie w celach apologetycznych przeciw „niezależnej, hardej, liberalnej myśli ludzkiej". Temu też przypisać należy, że nie wszystkie jego rozumowania, np. na nieśmiertelność duszy, są bez zarzutu.

 Dzielnym obrońcą filozofji chrześcijańskiej byl także Ks. Karol Niedziałkowski (1846—1903), rektor Akad. Duchownej w Piotrogrodzie (od r. 1897), potem biskup sufragan mohylowski, a od r. 1901 biskup łucko-żytomierski. Bardzo zdolny i wykształcony pisarz, autor dzieł: O chrześcijańską zasadę życia, Warszawa, 1895, 2 tomy, — Miraże mądrości, Piotrogród 1897,— Studja estetyczne, Warszawa 1901.

 3. Najwięcej może jednak przygotował drogę neoscholastyce systematycznej w Polsce Ks. Marjan Morawski T. J. Ur. w 1845, wstąpił do zakonu Jezuitów w 1868; po skończonych studjach filozoficznych i teologicznych, wykładał filozofję od 1873—1879. W 1886 powołano go na katedrę teologji w Uniw. Jagieł, od r. 1892—1898 wykładał także filozofję na Wydziale teologicznym. Um. 1901. — Pisał wiele gruntownych artykułów w „ Przeglądzie soborowym" (ks. Goljana z okazji Soboru Watykańskiego), w „Przeglądzie lwowskim" i w założonym przez siebie w 1883 r., a redagowanym do śmierci „Przeglądzie powszechnym". Dla filozofji ważne są jego prace: Fi-lozofja i jej zadanie, Lwów 1877, wyd. 3, Kraków 1899, — Celowość w naturze, 1887, wyd. 6, 1928, — Podstawy etyki i prawa, 1891,