52       FILOZOFJA W POLSCE.

 Filozofja Kanta osłabiła rozumowe podstawy wiary w Boga i w objawienie, filozofja idealistów niemieckich, zwłaszcza Hegla, podkopała wiarę w Boga osobowego. Wprawdzie prawie wszyscy nasi zwolennicy Kanta i Hegla pragnęli zachować wiarę w Boga osobowego, a nawet w Kościół katolicki, ale nie brakło w ich życiu chwil a w ich dziełach ustępów, w których odnosili się z wyraźną niechęcią do rozumowej wiary w Boga, a przedewszystkiem do dogmatów Kościoła katolickiego. Za przykład niech posłużą To-wiański i Trentowski, a pod niejednym względem Krasiński i Cieszkowski. Ten stan rzeczy musiał wywołać sprzeciw. Eleonora Ziemięcka (1819—1869) ostygła w swym zapale do Hegla właśnie dlatego, że spostrzegła, iż u Trentowskiego kryją się pod termino-logją chrześcijańską błędy panteistyczne. Jednak w swych „Zarysach filozofji katolickiej" (1857) porzuca nieraz zapatrywania znanego sobie św. Tomasza z Akwinu na korzyść tradycjonalistów francuskich oraz niemieckich semiracjonalistów Baadera i Gunthera. Podobnie ks. Feliks Kozłowski (1803—1872), długoletni przyjaciel Trentowskiego, czuje się zmuszonym wystąpić przeciw jego ideom pan-teistycznym, zawartym zwłaszcza w jego „Chowannie" i „Myślini" („Początki filozofji chrześcijańskiej", Poznań 1845, 2 tomy). Również Maksymiljan Jakubowicz (1785—1853) zbija w swej „Chrześcijańskiej filozofji życia w porównaniu z filozofją naszego wieku panteistyczną" (Wilno 1853, 3 tomy) idealistów niemieckich i polskich ich stronników, zanadto jednak osłabia wartość naszego rozumu. Florjan Bochwic (1799—1856), zwolennik Schellinga, i Jan Majorkiewicz (1820—1848), zwolennik Hegla, usiłują pogodzić poglądy idealistów niemieckich z nauką Kościoła katolickiego na wzór Giinthera z Wiednia i Hermesa z Bonn. W duchu Kozłowskiego i Ziemięckiej pisał ks. Walerjan Serwatowski z Krakowa (1810—1891) swój: „Pierworys systematu filozofji ze stanowiska chrześcijańskiego pojętej" (Kraków 1852).

 Głębiej i poprawniej ujmują stosunek rozumu do wiary: ks. Stanisław Chołoniewski (1792—1846), ks. arcyb. Ignacy Hołowiński 1) (1800—1855) i ks. Piotr Semenenko2) (1814— 1886), zmartwychwstaniec, który zwalczał niezdrowy mistycyzm To-wiańskiego, nawoływał do powrotu do filozofji św. Tomasza z Akwinu jeszcze przed encykliką „Aeterni Patris", a w swej historjozofji podkreślał z mesjanistami, że zadaniem narodu polskiego jest stworzyć

1) Ks. Gabryl: Filozof ja ks. arcyb. Ignacego Hołowińskiego. (Aten. kapł. 1911). 2) Ks. Gabryl: Poglądy filoz. O. P. Semeneńki (Mies. katech. i wychów. 1912)..