FILOZOFJA KATOLICKA. 51

kiego, zwłaszcza religji chrześcijańskiej (rozprawa: O najważniejszem zadaniu filozofji w obecnym czasie, 1875).

 Drugą, może nawet świetniejszą stronę działalności Kremera stanowi estetyka. Przez swój system estetyki, wyłożony w „Listach z Krakowa", zyskał on rozgłos w całej Polsce i stał się ulubieńcem poskich warstw wykształconych, przyczyniając się potężnie do rozbudzenia w narodzie naszym popędu do twórczości na polu sztuk pięknych. Wprawdzie estetyka Kremera opiera się także na zasadach Hegla, atoli co w niej jest szczególnie ważne i nowe, to rozważanie objawów sztuki nie w oderwaniu, lecz w związku i na tle życia umysłowego narodów. Kremer pojmuje sztukę jako jeden z najważniejszych objawów tego życia. Sztuka wyrasta z powszechnego podłoża, stanowiącego charakter narodu. Oto przewodnia myśl Kremera. W tem można go słusznie uznać za poprzednika Taine'a 1).

 7. Filozofja katolicka 2). — Okres ten może się pochlubić również poważnymi myślicielami chrześcijańskimi, broniącymi religji objawionej, osobowości Boga i prawdziwości nauki katolickiej. Wiara sfer wykształconych w Polsce została mocno zachwiana sensualizmem i racjonalizmem francuskim XVIII wieku, pilnem rozczytywaniem się w filozofji encyklopedystów i Voltaire'a oraz Rousseau'a. Zwalczał te wpływy W. R. Karczewski w dziele: „O prawach fizycznych i moralnych świata czyli prawdziwe systema natury z dzieł francuskich zebrane" (Warszawa 1792). Chłostał naszych wolnomyślicieli franciszkanin, ks. Karol Surowiecki 3) (1754—1824). Epokowe dzieło Chateaubrianda: „Duch wiary chrześcijańskiej czyli jej piękność i zalety" przyswojono polskiej literaturze już w 1816 r., wnet potem pojawiły się przekłady dzieł Józefa de Maistre: „O papieżu" i „Wieczory petersburskie".

 1) Oprócz wymienionych byli zwolennikami i krzewicielami filozofji Hegla w Polsce: poeta Stefan Garczyński (1805-1833), Jan Nep. Kamiński (1777—1855), Edward Dembowski (1823—1846), Jan Majorkiewicz (1820—1847), Feliks Jezierski (1817—1901), Henryk Lewestam (1817—1878), Tytus Szczeniowski (1808—1880), Walenty Chłędowski (1798—1846), Józef Chwalibóg (1808—1841), Edward Sulicki (1826—1884). — O Majorkiewiczu ks. Gabryl: Pol. fil. relig. t. I, str. 300 o Chwa-łibogu, str. 231, o Sulickim, str. 318.

 2)       Por. Ks. Gabryl: Polska filozofja katolicka w połowie XIX wieku (w Straszewskiego: Pol. fil. naród., str. 461—488). — Tenże: Pol. fil. relig., t. I. r. 5 i 6. — Marjan Szyjkowski: Genie du Christianisme a prądy umysłowe w Polsce porozbiorowej, Lwów 1908.

 3)       Ks. Gabryl: Ks. Karol Surowiecki, nasz apologeta z końca XVIII a początku XIX wieku (Mies. katech. i wychow. 1911).