46       FILOZOFJA W POLSCE.

w spełnianiu tego zadania będzie naród Polski, który jeden i jedyny nie hołdował egoizmowi, nie uprawiał podbojów, lecz służył sprawie ludów. Skoro przyjdzie raz do ustalenia się trzeciej epoki, wówczas nad stanem pokoju i powszechnej harmonji politycznej i społecznej czuwał będzie „rząd centralny, powszechny sobór ludzkości i powszechny trybunał narodów". Na wewnątrz podstawą ustroju każdego państwa będzie zupełna wolność i porządek, oparte na prawie swobodnego stanowienia narodów o sobie. Wojny w tej epoce w zupełności ustaną. Poglądy swoje wyłożył Cieszkowski głównie w dziele „Ojcze nasz", którego całość wydał prof. A. Żółtowski (Poznań 1922/23). Treść tego dzieła rozbiera gruntownie prof. I. Chrzanowski („Ojcze nasz", Kraków 1916).

 Otóż takiemi to myślami przejął się do głębi Zygmunt Krasiński (1812 — 1859), ale dopełnił je pod wieloma względami. Napoleona uważał Krasiński podobnie jak i Cieszkowski za męża opatrznościowego, od którego — jak pisze we wstępie do Przedświtu — nowej ery początek, pierwej jednak musi się świat wyczerpać, ruch postępowy w niszczeniu musi dobiec kresu. Ale jakaż w tem rola Polski ?

 Po raz pierwszy spotykamy u Krasińskiego los Polski złączony z trzecią epoką świata w jego „Legendzie" (trzecia część trzech myśli). W rozprawie o Trójcy wykazuje znowu, jakie cechy powinien posiadać naród-mesjasz. Musi on mianowicie przebyć męczeństwo, bo tylko przez śmierć męczeńską składa się dowód nieśmiertelności. Musi mieć wreszcie ten naród wielką przeszłość i w tej przeszłości ukazywać cechy przyszłości. Do tego przyłącza się pogląd na stan Europy, gdzie dwie grupy narodów dotąd rej wodziły: romańska i germańska, teraz więc przychodzi kolej na grupę trzecią, słowiańską, wśród której pierwszeństwo należy się narodowi pol-skiemu. W Przedświcie myśl ta rozwinięta dalej. Polacy właśnie przez to, jakimi byli, staną się najważniejszem narzędziem w urzeczywistnieniu epoki trzeciej, z czem oczywiście najściślej związane Polski zmartwychwstanie. W „Dniu dzisiejszym" Krasiński powiada:

„I ludzkość poszła natchnień polskich pędem,

„Panu się dała wszystka na mieszkanie „I toć ludzkości pierwsze zmartwychwstanie".

 Szczególnie zaś „Niedokończony poemat" zawiera w zarysie całą historjozofję, która w wynikach ostatecznych prowadzi do uzasadnienia epoki trzeciej, mającej się urzeczywistnić głównie przez Polskę. Za drogę, prowadzącą bezpośrednio do nadejścia epoki trze