MESJANIZM CIESZKOWSKIEGO.        45 kość trzeciego, ostatecznego powrotu wolności. Tu zaś ma właśnie naród polski swoje do spełnienia posłannictwo. Zawsze bronił on wolności, teraz ma się stać chorążym nowej ery. Aby to jednak było możliwe, muszą Polacy stać się narodem doskonałym, powinni stanąć na wysokim poziomie moralności i oświaty: „Wówczas zawierzą Wam narody i co postanowicie, prawem będzie nietylko dla Was, ale dla wszystkich wolnych ludów" 1). Chodziło więc Mickiewiczowi o naprawę dusz polskich, o skupienie ich około wielkiej idei jakiegoś powszechnego posłannictwa. Naród polski zmartwychwstając musi całą przemienić politykę. Ludzkość bowiem oczekuje wejścia w trzecią fazę wolności, która oprze się na zupełnej przemianie dusz. Dojdzie się do tego przez wielką wojnę powszechną. Celem należytego przygotowania się do niej jest obowiązkiem każdego Polaka żyć przedewszystkiem myślą o Ojczyźnie. Drogą zaś do tej nowej odrodzonej Ojczyzny, to naprawa duszy własnej, to urabianie jej podług przykazania o poświęcaniu się: „O ile powiększycie dusze Wasze, o tyle polepszycie prawa Wasze i powiększycie granice Wasze" 2). Otóż tu schodzi się Mickiewicz z wiarą Towiańskiego w możność moralnego podniesienia jednostek ludzkich, a przez nie całego ludzkiego społeczeństwa, tylko że u Towiańskiego ma ta wiara podłoże więcej osobiste, zaś u Mickiewicza ogólnonarodowe. Naród u niego celem, a nie jednostka. Dlatego jest Mickiewicz żarliwym zwolennikiem i przepowiadaczem wojny powszechnej, pojmowanej jako konieczna droga do wolności ludów i do wyzwolenia Polski. Pod tym względem nie wpłynął na niego wcale i nie zmienił go Towiański, który był zasadniczym przeciwnikiem wszelkiej zbrojnej walki. 4. Mesjanizm Cieszkowskiego i Krasińskiego. — Nieco odmienne, chociaż pokrewne stanowisko zajmuje drugi nasz wielki wieszcz-myśliciel Zygmunt Krasiński. Aby jednak myśl jego przewodnią należycie uwydatnić, należy poświęcić pierwej parę słów jego przyjacielowi Augustowi Cieszkowskiemu, z którym łączyła Krasińskiego pewna wspólność kierunku i który wywarł na niego wpływ znaczny3). August Cieszkowski (1814 —1894) dzielił rozwój ludzkości w myśl Hegla metody dialektycznej na trzy epoki. Dwie z nich już się kończą, trzecia, nazywana epoką Ducha św., się zbliża. W tamtych panowały przemoc i niesprawiedliwość, trzecia będzie erą pokoju, ogarnie wszystkie ludy i połączy je organicznie. Narzędziem Bożem 1) Księgi pielg. XIX. 2)       Księgi pielg. XX. 3)       Por. M. Straszewski: Z. Krasiński (Pol. fil. naród., str. 261—314).— Juljusz Kleiner: Z. Krasiński. Dzieje myśli (2 tomy). Lwów 1912. Tenże: Mesjanizm narodowy w systemie Krasińskiego (Studja z zakresu literatury i filozofji). Warszawa 1925, str. 185—220. — Adam Żółtowski: Graf A. Cieszkowskis Philosophie der Tat, Poznań 1904 i A. Cieszkowski (Pol. fil. naród, str. 241 — 260). — Ks. Gabryl: Pol. fil. relig, t. I, 239—300. — Ks. Antoni Roszkow ski: Poglądy społeczne i ekonomiczne Augusta Cieszkowskiego (wpływy francu skie). Poznań 1923. — Ks. Kazimierz Kowalski: Filozof ja A. hr. Cieszkowskiego w świetle zasad filozofji św. Tomasza z Akwinu. Poznań 1929.