44 FILOZOFJA W POLSCE.

palenia bólu narodowego, nie z tęsknoty za wolną ziemską oj czyzną;   źródłem jej jest jedynie żywa, gwałtowna żądza wyż szego, gorętszego, ekstatycznego życia religijnego na ziemi, rozer wania grubej jeszcze skorupy chłodnego indyferentyzmu, zareago wania raz jeszcze, a w Polsce najsilniej na oschłość intelektualizmu wieku XVIII"

 Dopiero genjusz Adama Mickiewicza (1797—1855) przekształcił pomysły Towiańskiego na mesjanizm narodowy, zachowując jednak dlań w pełni cechy posłannictwa moralnego 1). Mesjanizm Mickiewicza miał niezależnie od Towiańskiego, który wywarł na wieszcza wpływ dopiero po r. 1842, dwóch poprzedników, a mianowicie Lelewela i Brodzińskiego 2). Odezwy, pisane przez Lelewela w r. 1832 jako rzecznika komitetu, noszącego jego nazwę, wyrażają myśli, że narody mają o tyle prawo do istnienia, o ile się wysługują całej ludzkości. Wskazywały one na przeszłe zasługi Polski wobec narodów ; na Lignicę, na walki z Turcją, Moskwą, na obronę Wiednia, na demokratyczny ustrój Rzeczypospolitej, na konstytucję 3-go maja, wreszcie na rok 1831, który wstrzymał wystąpienie Rosji przeciw zachodniej Europie. Otóż w tych odezwach przebija się wyraźnie mesjaniczne pojmowanie dziejów Polski.

 Co do Brodzińskiego, to ten w mowie o narodowości Polaków, wygłoszonej dnia 3 maja 1831 r. na ostatniej sesji Tow. Prz. Nauk w Warszawie, wyraził się, że „naród jest wrodzoną ideą, którą jego członkowie urzeczywistnić się starają. Ideą więc czyli posłannictwem narodu polskiego było: 1) rozwinąć drzewo wolności i braterstwa,

2)       czuwać na granicy barbarzyńskiego i cywilizowanego świata,

3)       bronić niewdzięcznych, 4) reprezentować ludy słowiańskie, 5) z grobu nawet wystąpić na odgłos zamachu na wolność ludów 3). Są to więc widoczne pomysły mesjanistyczne, atoli o przodowaniu innym na rodom w odrodzeniu ludzkości niema wcale wzmianki u Brodziń skiego. Tę to właśnie myśl podejmuje i wykształca Mickiewicz, czyni to zaś w „Księgach narodu i pielgrzymstwa polskiego". Tu zjawia się także porównanie upadku Polski z umęczeniem Chry stusa. Przewodnia idea Ksiąg jest następująca:

 Dwa razy świtała ludzkości era wolności, raz w starożytności, drugi raz w czasach chrześcijańskich, oba razy zwyciężył despotyzm. Obecnie oczekuje ludz 1) Por. M. Straszewski: Adam Mickiewicz (Pol. fil. naród. str. 161—240). 2)       Stan. Pigoń: O Księgach narodu i pielg. polsk. A. Mickiewicza. Kra ków 1911, str. 69—82. 3)       Por. St. Pigoń jak wyżej str. 79.