42 FILOZOFJA W POLSCE.

prawdy i cnoty bezwzględnej, to wówczas także sprawa Polski doczeka się rozwiązania w duchu sprawiedliwości i odniesie triumf ostateczny.

 Otóż na tym właśnie punkcie, przejąwszy od Wrońskiego samą nazwę mesjanizmu, zaczepiają o niego inni polscy mesjaniści, ale nadają swoim pomysłom zupełnie odmienny, z nauką wielkiego naszego filozofa niezgodny kierunek, tak, że on sam czuł się tem. mocno dotknięty i wyrzucał szczególnie Mickiewiczowi, że biorąc od niego nazwę, myśl samą całkiem przeinaczył 1). Naodwrót znowu. Mickiewicz przyznaje wprawdzie Wrońskiemu tę zasługę, iż oa pierwszy wprowadził do filozofji nazwę mesjanizmu i, że sformułował przeciwieństwa zasadnicze i odwieczne, których pogodzenie ma na celu mesjanizm, ale pomimo tego nazywa jego mesjanizm mesja-nizmem fałszywym 2).

 Wspólną najbardziej znamienną cechą polskiego mesjanizmu — z wyłączeniem Wrońskiego, a także, jak zobaczymy poniżej, Towiańskiego — jest, iż uznaje on Polskę za czynnik, mający spełnić owo mesjańskie, wyzwalające-wobec ludzkości posłannictwo. Gdy w mesjaniźmie Wrońskiego i Towiańskiego odgrywa Polska rolę tylko uboczną i pośrednią, to u innych polskich mesjanistów wysuwa się ona na plan pierwszy. Naród polski przez swój rozwój w przeszłości, przez swoj upadek i cierpienia w teraźniejszości, wreszcie przez swoje odrodzenie i działalność w przyszłości ma głównie przyczynić się do tego-i sprawić, że w ludzkości zapanuje nowy ład i porządek, oparty na prawach Bożych i na zasadach sprawiedliwości. Preludja do takiego poglądu na rolę Polski spotyka się już u Czartoryskiego, u X. Mo-relowskiego, u Woronicza, u Bychowca, tłumacza historjozoficznych rozpraw Kanta, wreszcie także u Gołuchowskiego, który tragiczności losów i cierpieniom przypisuje tak doniosłe wyzwalające znaczenie.

 Najznamienitszych krzewicieli mesjanizmu można podzielić na trzy grupy główne. Do pierwszej należy Towiański i Mickiewicz, do drugiej Cieszkowski i Krasiński, do trzeciej Juljusz, Słowacki.

 3. Mesjanizm Towiańskiego i Mickiewicza. — An-drzej Towiański (1799—1878) wyobraża skrajne przeciwieństwo Wron 1) Ob. Prolegomenes du Messianisme. Paris 1842. ' 2) Ob. Mickiewicza wykłady o literaturze słowiańskiej, a mianowicie wykł. z 14 czerwca 1842 i z 24 stycznia 1843.