38 FILOZOFJA W POLSCE.

niejszy, w którym zamieszkał na wsi, w sandomierskiem. Wybitną cechą jego umysłu, to zdumiewająco wczesna dojrzałość. Mając lat zaledwie 19 pisze i wydaje po niemiecku rozprawę o wpływie matematyki na ukształcenie człowieka, ogłasza szereg świetnych artykułów w wiedeńskim dzienniku „Der Wande-rer", a już w parę miesięcy później ubiega się o katedrę uniwer-sytecką w Warszawie, następnie w Wilnie 1). Nowe drogi w dziedzinie filozofji wskazały mu systemy Kanta i Fichtego. Wpływ obu przebija się wyraźnie w rozprawie o matematyce. — Ustępy ogłoszone-do tego czasu z rozprawy, napisanej na konkurs do Wilna, dowodzą, że i w niej przeważał jeszcze wpływ Kanta 2). Dopiero w Er-langen uległ Gołuchowski urokowi Schellinga i tam napisał ową pracę o stosunku filozofji do życia, która obok pierwszych poezyj Mickiewicza stanowi najwspanialszy wstęp do wielkiej epoki polskiego romantyzmu. Chociażby Gołuchowski nic nie był już więcej napisał, to ta jedna praca wystarczyłaby, aby mu zapewnić nietylko jedno z pierwszorzędnych miejsc w dziejach myśli polskiej, ale także wybitne miejsce w dziejach filozofji XIX wieku w ogólności. Drugiej, w tym rodzaju pracy powszechna literatura filozoficzna nie posiada 3).

 Punktem wyjścia jest tu zasada, że człowiek chce żyć, gdyż nurtuje w nim głód życia. Życie jest faktem najbardziej bezpośrednim i najoczywistszym ze wszystkich. Oto myśl, do której znowu nawraca filozofja współczesna, myśl rzucona w świat jako wielkie hasło przez polskiego filozofa romantyka. Nie świadomość, nie jaźń, nie rozum taki lub inny, ale życie powinno stanowić punkt wyjścia wszelkiej filozofji. Atoli istota i źródło życia tkwi w głębiach nieskończoności. Filozofja przeto, na idei życia oparta, powinna odczuwać powiew życia nieskończonego, wypełniającego świat cały, przedmiotem zaś filozofa jest wpatrywanie się-w samo to życie nieskończone. „Zadaniem filozofji jest wytworzyć wzniosłą intuicję świata". Tak samo pojmuje dzisiaj jej zadanie Henryk Bergson. Filozofja posiada — zdaniem Gołuchowskiego — olbrzymie znaczenie dla państwa, które potrzebuje do swojej żywotności wielkich idei. Filozofja wprowadza wielki styl do nauki, rozpowszechnia właściwego sobie ducha głębokości i wzniosłości w narodzie i nadaje jakąś pomnikowość jego życiu. W stosunku znowu do człowieka jako jednostki ma filozofja za zadanie takie przygotowanie go, by wszędzie widział pierwiastek wieczny. Filozofja odświeża życie, rozszerza jego zakres, w moc go naszą poddaje, wyswobadza ducha z jego więzów, usuwa jego działalność z pod panowania przypadku i porucza ją wolności.

 Ze wszystkich objawów życia najważniejszym jest uczucie. W uczuciu przejawia się w jednostce pierwiastek bezwzględny. Otóż do wzbogacenia życia przyczyniają się najwięcej uczucia tragiczne. Dotyczy to tak oddzielnych ludzi jak i całych narodów: „Naród, w którym tragedja nie żyje, przestał już w idei istnieć

1) Ob. Straszewski: Dzieje fil. m. pol. str. 394 i 404—406. 2)       Ob. tamże str. 409. 3)       Ob. Struve: Wstęp krytyczny do filozofji, str. 69.