36 FILOZOFJA W POLSCE.

Druga era jest przejściową, rozpoczyna ją rewolucja francuska i filozofja krytyczna. Po niej zaś przyjdzie era achrematyczna, w której dokona się ostateczne-odkrycie Absolutu, ustanowienie prawdy bezwzględnej na ziemi i urzeczywistnienie cnoty bezwzględnej, czyli powrót duchowości do Boga, powrót świadomy i własnowolny. Era pierwsza wykazuje znowu cztery stopnie, era druga jeden, w trzeciej zaś wypadnie wyróżnić dwa stopnie, razem więc przechodzi ludzkość przez siedm stopni rozwoju. Na pierwszym stopniu poszukuje ludzkość materjal-nego dobrobytu na ziemi. Na drugim stopniu utrwala ona ten swój dobrobyt, wykształcają się organizmy państwowe, powstaje prawo. Na stopniu trzecim poszukuje ludzkość dobrobytu duchowego, odkrywa Absolut wyczuciu, odnajduje go w religijnych objawieniach. Na czwartym wreszcie wykształca ludzkość naukę i filozofję, ustanawia panowanie rozumu i poszukuje Absolutu w świecie i w rzeczach. Skoro tu doszło do ostatecznego zróżniczkowania się prądów i kierunków, nastaje era druga, a z nią osiąga ludzkość piąty stopień rozwoju, stopień krytyczny. Atoli i na tym stopniu cel nie jest jeszcze osiągniony. Powstają nowe przeciwieństwa, wywiązuje się walka nauki z filozofją, walka wyzwolonych z niewolnikami, czyli kapitału i pracy, walka liberalizmu z reakcją. Równocześnie zaostrzają się przeciwieństwa narodowościowe, dokonywa się pognębienie Polski, stan niesprawiedliwości potężnieje. Musi przeto po erze przejściowej przyjść era ostateczna, a po stopniu piątym szósty. W jego toku dokona się odkrycie prawdy najwyższej, poczem na stopniu siódmym ta prawda zmieni się w czyn, sprawiedliwość i cnota zwyciężą. Ujawni się to z jednej strony w organizacji polityczno-społecznej, z drugiej w każdej duchowej jednostce z osobna. Umysły ludzkie dojdą do zrozumienia, jako że są tworami Absolutu, a więc na obraz i podobieństwo Boga, że są zwierciadłem Boga i że w nich dopiero poznanie Boga się wyczerpuje.

 Taki jest w najkrótszym zarysie pogląd Wrońskiego na świat. Szczególnie doniosły i głęboki jest jego pomysł rozumu twórczego, nie spotykany u żadnego zresztą z następców Kanta, a przecież duchowi jego filozofji najwierniej odpowiadający. Filozofja przyrody Wrońskiego jest śmiałą próbą wywiedzenia materji z siły, wprowadza ona również do przyrodniczego poglądu na świat wielką ideę rozwoju. Szczególnie godną uwagi jest jego filozofja dziejów. Dzieje ducha, to dalszy ciąg dziejów przyrody. W pomysłach historjozofi-cznych przewyższa Wroński Hegla przez swoją ogromną uczoność,. przez zainteresowanie się nietylko przeszłością i teraźniejszością, ale także przyszłością. Wyższym jest także w tem, że nie naciąga faktów dziejowych, lecz liczy się z niemi. Jakie znaczenie posiada mesja-nizm Wrońskiego, to o tem będzie mowa nieco niżej. Tutaj wypada tylko nadmienić, że należał on do największych polihistorów współczesnych, wprost zdumiewać musi ogrom wiedzy przez niego ogarnianej. Nie było ani jednego działu wiedzy czy to matematycznej, czy przyrodniczej, czy ekonomiczno-społecznej, czy historycznej lub filozoficznej, którejby Wroński nie opanował i nie okazał się w niej mistrzem. Posiadał on również nadzwyczajną zdolność architektom