32 F1L0Z0FJA W POLSCE B. Idealizm.

Drugim prądem w dziedzinie polskiej filozoficznej twórczości w omawianym okresie był Idealizm. Na jego powstanie i późniejszy rozwój różne wpłynęły czynniki, pochodzące z zewnątrz i z wewnątrz.

 Do wewnętrznych zaliczyć należy silny nastrój religijny, wywołany nieszczęściami Ojczyzny, dalej rozmiłowanie się z tych samych pobudek w jej przeszłości, połączone z idealizowaniem dawnych narodowych dziejów. Z bólu nad upadkiem Ojczyzny rodzą się pierwsze rozmyślania nad tem, jaki cel, jakie znaczenie głębsze upadek Polski posiadać może.

 Z zewnątrz podziałały znowu: 1) zwrot w kierunku romantyczno-religijnym we Francji, jaki się tam dokonał po wystąpieniu Napoleona na widownię dziejów, 2) filozofja Kanta.

 1.       Rozmyślania nad znaczeniem upadku Polski spotyka się zaraz w roku trzeciego jej rozbioru (1795) w Bardzie polskim Czartory skiego i w trenach na rozbiór Polski ks. Morelowskiego. Obaj (może* także pod wpływem Wergiljusza) przychodzą do przekonania, że ce lem klęsk, jakie na naród polski spadły, jest uszlachetnienie zbio rowego życia tego narodu, do wyższych on bowiem przeznaczony celów. Z takich samych pobudek wyrasta twórczość Pawła Wo ronicza (1757—1829). Gorąco religijny, nad wszystko ukochał przeszłość Polski, a nie mogąc pogodzić się z jej losem nieszczęsnym w teraźniejszości, zaczął nad tem filozofować i tak stał się jednym z pierwszych naszych historjozofów mesjanistów. W „Sybilli" Woronicza ujawnia się silna wiara, że los Polski tłuma czy się nie tyle winami przeszłości, ile jest raczej zapowiedzią przy szłego jej posłannictwa.

 Umysłowość francuska podziałała na Polskę w duchu idealistycznym głównie za pośrednictwem Chateaubriand'a, który stawiał pierwiastek uczuciowy na równi z rozumem, wielbił piękno chrześcijaństwa i wieków średnich, a obok tego upatrywał w przyrodzie krynicę natchnień najczystszych i najwznioślejszych.

 2.       Zwolennicy Kanta. — Największy jednak wpływ na powstanie polskiego idealizmu wywarła filozofja Kanta 1). Kant spędził całe życie w Królewcu w pobliżu Polski; między Polakami



1) Por. Harassek Stefan: Kant w Polsce przed r. 1860, Kraków 1926. Ks. Gabryl Franciszek: Polska filozofja religijna w XIX. t. I. r. II: Kierunek kantowski. — A. Zieleńczyk: Geneza i charakterystyka kantyzmu polskiego (Przegl. filozof. 1924).