30       FILOZOFJA W POLSCE.

decki — podobnie jak to uczynił także Kant — że obserwacja i doświadczenie, wsparte na prawidłach zdrowej krytyki, są pierwszem źródłem wiadomości i że każda nauka od nich się zaczynać i na nich zasadzać powinna, ale aby doświadczenie było nieomylne, aby dawało większą pewność, aniżeli daje „czysty rozum", temu on stanowczo przeczy. Trwałe więc znaczenie mowy Jędrzeja Śniadeckiego polega na sformułowaniu myśli, że wartość nauki i stopień jej rozwoju zależą nie od nagromadzonych doświadczeń, ale od stopnia opanowania ich przez rozum. Nauka doskonali się, jak od czystej indukcji przechodzi do stosowania metod dedukcyjnych.

 Powyższe metodologiczne zasady zastosował Jędrzej Sniadecki w dziele p. t. „Teorja jestestw organicznych", którego to tom I. wyszedł w r. 1804. Posiada ono pierwszorzędne dla nauk biologicznych i dla filozofji przyrody znaczenie. Główną w niem zasługą Jędrzeja Śniadeckiego jest, że jeden z pierwszych zbratał ducha naukowego z duchem filozoficznym, że zespolił dążności wówczas sobie obce, a nawet wrogie i tak dokonał już w początkach wieku XIX, co dopiero w drugiej jego połowie wyraźniej urzeczywistniać się zaczęło, dał nam mianowicie syntezę filozoficzno-przyrodniczą, ale wysnutą nie z metafizycznych założeń, lecz z faktów i z ważnych odkryć naukowych, wówczas już dokonanych, jednakże w ich powszechnem znaczeniu jeszcze nieocenionych i niezrozumianych.

 Jeżeli się zważy, że pierwszy tom dzieła Jędrzeja Śniadeckiego wyszedł na pięć lat przed ukazaniem się „Filozofji zoologicznej" Lamarcka, to tem większe uznanie i podziw wypada mieć dla naszego badacza i myśliciela, iż zdobył się na przedsięwzięcie, na owe czasy tak śmiałe. Zachodziła obawa, że Śniadecki albo puści się na bystre wody metafizyki, albo też wyzyska szczupłą wiązankę faktów już zbadanych do konstrukcyi fantastycznych, a trwałej wartości pozbawionych. Tymczasem ominął Śniadecki bardzo szczęśliwie obie jednostronności i stworzył teorję, posiadającą wartość trwałą, zawdzięcza to zaś temu genjalnemu rzutowi oka, który pozwolił mu wśród znanych już faktów dostrzec najważniejsze i dla zrozumienia istoty życia rozstrzygające. Nie można wprawdzie uważać Jędrzeja Śniadeckiego za jednego z pierwszych głosicieli teorji rozwoju i zmienności gatunków, a więc za poprzednika Darwina, był on bowiem zwolennikiem teorji stopniowego doskonalenia się życia, atoli nie zmienności gatunków. Gatunki są u niego czemś stałem, ale co jest niewątpliwem, że jeden gatunek warunkuje byt innego, powstały więc kolejno i tworzą razem całość życia. Do trwałych natomiast zasług Jędrzeja należy po pierwsze: zużytkowanie pierwszych wielkich odkryć chemji dla biologji i filozofji przyrody, po wtóre : postawienie zasady jedności całego organicz- nego świata i wzajemnego warunkowania się wszystkich zjawisk życia.

 Drugi tom „Teorji jestestw organicznych" wyszedł w r. 1811 i poświęcony jest człowiekowi. Liczne są tu ustępy, posiadające znaczenie filozoficzne, a odnoszące się do zagadnień z zakresu psychologji i krytyki poznania.

 Stanowisko Jędrzeja Śniadeckiego w poglądach na wartość poznania da się określić jako położone w punkcie, gdzie się krzyżują wpływy filozofji Kanta, filozofji szkockiej i wpływy nowych badań i pomysłów z zakresu fizjologji, szczególnie zaś z zakresu fizjologji nerwów. Jego teorja ma wyraźne cechy pozytywizmu, rozpoznanie bowiem natury przebiegów nerwowych doprowadziło go do wniosku,