28 FILOZOFJA W POLSCE.

w dziedzinie nauk matematycznych i przyrodniczych, w dziedzinie pedagogji, językoznawstwa, historji, literatury, wreszcie filozofji, był w pełnem tego słowa znaczeniu „arcykapłanem umiejętności na całą Polskę i Litwę", jak go nazwał Libelt 1). Jako filozof rzetelności i porządku starał się wszędzie wprowadzać system, organizację, ład, porządek. Dlatego zwalczał wszelkie wybujałości uczucia i wyobraźni i dlatego właśnie występował jako nieubłagany przeciwnik romantyzmu w literaturze, a metafizyki w filozofji.

 Z prac filozoficznych Śniadeckiego Jana najważniejsze są: 1) rozprawy polemiczne skierowane przeciwko Kantowi i 2) „Fi-lozofja ludzkiego umysłu, czyli rozważny wywód sił umysłowych". Dzieło znakomite wydane w r. 1822, które słusznie można nazwać łabędzim śpiewem polskiego empiryzmu.

 Kanta zwalczał Śniadecki Jan głównie ze względu na jego aprioryzm, raziła go też w wysokim stopniu forma i metoda kantowskich krytyk tak niezgodna z całym sposobem myślenia Śniadeckiego. W „Filozofji ludzkiego umysłu" pozostawił nam Śniadecki zarys własnej filozofji. — „Rozważyć umysł ludzki — pisze w przedmowie — jako twórcę wszystkich nauk i umiejętności, poznać jego siły, drogi, sposoby działania w dochodzeniu i nabywaniu tylu bogactw i zdobyczy; widzieć w masie tylu prawd, wiadomości i myśli ich początek, wzrost, stopień mocy i dojrzałości, ich związki i pokrewieństwo, ażeby się podnieść do ogólnego i rozległego widoku dzieł umysłowych, który stanowi filozofję myślenia i poznawania, opartą na zasadach konstytucji ludzkiej i zawierającą w swem łonie filozofję każdej prawie nauki".

 Taki cel wytyka Śniadecki Jan swojemu dziełu, w którem zbliża się pod niejednemi względami do poglądów tak zwanych filozofów szkockich, wspólne są im: psychologizm i wierność stanowisku doświadczalnemu. Metoda dzieła jest opisowo-indukcyjna. Całość opiera się na trzech zasadniczych faktach, czerpanych z bezpośrednio pewnej rzeczywistości wewnętrznej, a mianowicie: 1) że człowiek myśli, czuje i chce, 2) że odróżnia siebie od świata, 8) że jest stworzeniem mo-ralnem i religijnem. Zasadnicze zaś pojęcia filozofji ludzkiego umysłu są następujące:

 1)     



Pojęcie umysłu obdarzonego od przyrodzenia władzami, czyli siłami orga-nizującemi czynnie treść dostarczaną umysłowi.

 2)     



Pojęcie czucia jako pierwszego aktu pobudzonego przez nerwy do działania umysłu.

 3)     



Pojęcie wiedzy jako wiedzy względnej będącej wyrazem stosunku przedmiotu do podmiotu.

 4)     



Pojęcie moralności i religji, niedających się wywieść z rozumu a priori, lecz wynikających z natury człowieka i społeczeństwa, a wymagających sankcji z zewnątrz.  5)     

Pojęcie filozofji jako korony wszystkich nauk.

Przedmiotem jej badań jest umysł, jest wiedza, są nauki, nie można przeto uważać filozofji za zbiór wiadomości z innych nauk wyjętych, jest ona bowiem „widokiem dzieł umysłu".

1) Libelt: Bracia Śniadeccy, str. 41.