STANISŁAW STASZIC. 23 OKRES PIERWSZY.

EMP1RYZM I IDEALIZM.

 W okresie, który rozpoczyna się w czasie rozbiorów a kończy z wybuchem listopadowego powstania, wyróżnić można dwa główne prądy filozoficznej myśli polskiej. Pierwszy to empiryzm. Rozwija on się głównie pod wpływem myśli francuskiej i szkockiej, posiada zaś także pewne swoiste cechy. Drugim jest idealizm, na którego powstanie wywarła wpływ rozstrzygający filozofja Kanta. Kierunek ten stanowi w ogólno-europejskim ruchu filozoficznym z pierwszych dziesiątków XIX stulecia odrębny trzeci odcień tak zwanego transcendentalnego idealizmu, z których pierwszy jest niemiecki, drugi szwedzki, a trzeci polski.

 Pod względem zagadnień to filozofja polska z tego okresu wciągnęła w zakres swoich dociekań i rozważań dwie główne ich grupy. Do pierwszej należą zagadnienia z dziedziny filozofji społecznej, filozofji dziejów i etyki, do drugiej zagadnienia, wchodzące w obręb nauki o poznaniu, logiki i teorji naukowego myślenia.

  A) Empiryzm.

 1. Rozpoczynając od kierunku empirycznego i od zagadnień do pierwszej zaliczonych grupy, należy w pierwszym rzędzie zwrócić uwagę na dwóch wybitnych myślicieli, na Stanisława Staszica (1755—1826) i na Hugona Kołłątaja (1750—1812).

 Stanisław Staszic poruszał zagadnienia filozoficzne zarówno w „Uwagach nad życiem Jana Zamoyskiego", jakoteż i w „Przestrogach dla Polski", całość jednak swoich poglądów roztoczył w wielkiem dziele, nad którem pracował lat 40. Wyszło ono w trzech tomach p. t. „Ród ludzki; poema dydaktyczne". W dziele tem, należącem — pomimo formy mało ponętnej — do najchlubniej-szych dorobków filozoficznej myśli polskiej, dopatrzeć się można wpływów czworakich: literatury i filozofji głównie francuskiej z XVIII wieku, nowszej wiedzy przyrodniczej, rozszerzonego widnokręgu geograficznego, etnograficznego i historycznego pod wpływem ówczesnych badań naukowych, wreszcie stanu polskiego społeczeństwa i nieszczęsnych losów ojczyzny 1). Całość składa się z dwóch części

 l) Por. Ign. Chrzanowski: „Ród ludzki" Staszica jako wytwór filozofji wieku oświeconego (w Archiwum Komisji do bad. hist. fil. w Polsce, t. I, cz. 1, str. 169—174). — W. M. Kozłowski: Poglądy filozoficzne Stan. Staszica (w Księdze zbiorowej w 100 rocznicę śmierci), Lublin 1926—1928.