WIEK OŚWIECENIA. 21

filozofję scholastyczną. Ponieważ zaś losy dziejowe zbliżyły umy-słowość polską onych czasów najbardziej do umysłowości francuskiej, zwrócono się przeto o pomoc w stronę Francji. Na żądanie Komisji Edukacyjnej napisał głośny filozof francuski Stefan Bon-not de Condillac logikę dla szkół polskich w języku francuskim, wydaną w Paryżu w r. 1780, a przełożoną na polskie dopiero w r. 1802 przez Jana Znoskę p. t.: „Logika czyli pierwsze zasady sztuki myślenia". Od tego czasu zaczyna się w Polsce panowanie francuskiego sensualizmu i empiryzmu, popierane wpływem myślicieli pokrewnych, takich jak Anglik Jan Locke, jak grupa tak zwanych „encyklopedystów" z Wolterem, Diderotem i d'Alem-bertem na czele, co spowodowało zachwianie wiary i rozluźnienie obyczajów.

 Najświetniejszy wyraz uzyskały te prądy i kierunki filozoficzne w twórczości najgłośniejszego może polskiego pisarza z czasów stanisławowskich Ignacego Krasickiego (1735—1801). Był on stanowczym przeciwnikiem wszelkiego rodzaju przesądów, w swoich zaś filozoficznych i społecznych powieściach krzewił zasady oświeconej filozofji życia, opartej wprawdzie na współczesnych wzorach francuskich, ale wykazującej także silne wpływy tak starożytnych autorów, jakoteż i myśli swojskiej. Pomimo zamiłowania do postępu był Krasicki gorąco przywiązany do narodowych tradycyj. Gdy surowo ganił wady polskiego społeczeństwa, jak gnuśność, kłótliwość, brak miłości ojczyzny, gdy karcił ówczesne wychowanie, gdy na-pominał: „Bądź raczej cnotliwym nieukiem niż mądrym a bezbożnym", nawołując przytem do odmiany obyczajów, był Krasicki głosicielem nie obcej, nie francuskiej, lecz ojczystej, polskiej filozofji życia.

 3. Obok Condillac'a i encyklopedystów, oddziaływał silnie na umysłowość polską w okresie rozbiorów także inny jeszcze myśliciel francuski, Franciszek Quesnay (1694—1774), twórca tak zwanej szkoły fizjokratów.

 Przewodnie zasady Quesnay'a, szczególnie w zakresie gospodarczo-społecznym (podkreślanie nawet przesadne wartości rolnictwa), doskonale odpowiadały stosunkom polskim tak, że niektórzy pisarze, jak np. Niemiec Huppe, wywodzili pochodzenie teoryj fizjo-kratycznych francuskich z Polski.

 Nic więc dziwnego, że skoro po pierwszym rozbiorze Polski zaczęto krzątać się około naprawy Rzeczypospolitej, zwrócono u nas uwagę na pomysły francuskiego myśliciela. Pierwszym, który to uczynił, był X. Antoni Popławskiw dziele pod tytułem: „Zbiór