20       FILOZOFJA W POLSCE.

 W tych samych czasach zaczęto w Polsce coraz żywiej zajmować się naukami ścisłe mi i przyrodniczemi. Na tem polu położył zasługi zakon Jezuitów. Współzawodnicząc z Pijarami zrozumieli Jezuici potrzebę odrodzenia i podniesienia poziomu własnych szkół przez wprowadzenie do nich współczesnej wiedzy ścisłej. Przy wileńskim więc uniwersytecie powstaje pierwsze na ziemiach polskich astronomiczne obserwatorjum, którego założycielem był X. Odlanicki Poczobut, w Poznaniu zaś powstaje pierwszy fizykalny gabinet. Najwybitniejszym przedstawicielem wiedzy ścisłej na ziemiach polskich, w połowie XVIII wieku był Józef Rogaliński, sławny nauczyciel fizyki w kolegjum jezuickiem w Poznaniu i autor czterotomowego, a w języku polskim wogóle pierwszego wykładu fizyki, dzieła na owe czasy znakomitego, przynoszącego chlubę nauce polskiej. We wstępie rozwija tam i uzasadnia Rogaliński własne filozoficzne i naukowe stanowisko, odpowiadające stanowisku, zajętemu przez Newtona. Naukowy pozytywizm, wyzwolenie wiedzy badawczej z pod wszelkiej zależności od metafizycznych spekulacyj, oto przewodnie-myśli Rogalińskiego. Wpływowi jego wykładów zawdzięcza Polska jednego ze swoich najznakomitszych uczonych i myślicieli — Jana Śniadeckiego.

 Wpływ umysłowości niemieckiej przeważał w Polsce aż do-wstąpienia na tron króla Stanisława Augusta. Nawet i później jeszcze, bo w r. 1769 wyszła logika Kazimierza Narbutt a, duchem, filozofji Leibniza i Wolffa natchniona, która paru doczekała się wydań. 2. Stanowczy przełom nastąpił dopiero w r. 1773 po zniesieniu, zakonu Jezuitów, a z powołaniem do życia Komisji Edukacyjnej. Od tego czasu najsilniejsze na Polskę oddziaływanie pochodzi od umysłowości francuskiej.

 Szerzył się wprawdzie już przedtem wpływ francuski z dworu Stanisława Leszczyńskiego, księcia lotaryńskiego, który oddawał się także rozmyślaniom filozoficznym i pisał pod przy-branem nazwiskiem „filozofa dobroczynnego". W płodach jego, pióra uzyskuje wyraz godny uwagi kierunek myśli, t. j. dążność: do pogodzenia stanowiska doświadczalno-badawczego, tudzież nowszej filozofji z chrześcijaństwem i z nauką Kościoła katolickiego-We Francji prowadzono naówczas jawną lub ukrytą walkę z Kościołem i z chrześcijaństwem, a z polskich pisarzy uznawał już Leszczyński zarówno możność, jak i potrzebę zespolenia się i wzajemnego-przenikania nowożytnej nauki i chrześcijańskiego poglądu na świat. Skoro Komisja Edukacyjna objęła w zarząd szkolnictwo polskie, usunęła przedewszystkiem ze szkół i z uniwersytetów w zupełności