16 FILOZOFJA W POLSCE.

dawczą. Postawił nasamprzód hipotezę, którą usiłował zamienić w tezę 1). Miał on odwagę rzucić całemu światu wyzwanie. Wbrew wiekowym tradycjom, wbrew pozornej oczywistości codziennego doświadczenia, więcej własnym zaufał dociekaniom i obliczeniom, a przekonawszy się, że jego nauka wyjaśnianie zjawisk ogromnie upraszcza, a nadto umożliwia ich przewidywanie, uznał ją za prawdziwszą, czyli rzeczywistości lepiej odpowiadającą od wszystkich dawniejszych.

OKRES TRZECI.

WZNOWIONA SCHOLASTYKA.

 Lit.: Ks. Stan. Załęski T. J.: Jezuici w Polsce, t. III, część II, str.. 1055: Udział Jezuitów w ruchu naukowo-umysłowym XVIII wieku w Polsce, str. 1099: Jezuici teolodzy, apologeci i filozofowie, Lwów 1902; i t. V, cz. I, str. 62: Ex-Jezuici w Koronie i Litwie, Kraków 1906. 1.      

 Dalszy trzeci okres w dziejowym rozwoju filozoficznej myśli polskiej (wiek XVII i XVIII), rozpoczął się pod wpływem reformacji. Ruch reformacyjny nie przyniósł Polsce pożytku. Oderwał on tak świetnie pod wpływem humanizmu rozkwitającą myśl polską od rzeczywistości, od rzetelnej, na badawczem doświadczeniu opartej nauki, od niezależnej filozofji, a skierował ją zbytnio, nadmiernie ku zagadnieniom teologicznym, a więc najbardziej oderwanym, nie nadającym się do innego rozstrzygania, jeno w drodze ostatecznych a na powadze opartych orzeczeń. Burzycielską i rozkładową pracę rozpoczął wpływ Lutra, prowadził dalej wpływ Kalwina, aż wreszcie-przyszedł Faustus Socyn z Florencji i dokonał reszty, doprowadzając myśl polską do stanu zupełnej anarchji. Prace polskich Arjanów zawierają liczne na to dowody, ile znakomitych polskich umysłów zmarnowało się w zaciekłych walkach teologicznych2). 2.      

 Katolicyzm, zwyciężając, nadał polskiej umysłowości w jednym przynajmniej kierunku, tj. w kierunku religijnym,. większą spoistość, a na polu naukowo - filozoficznem spowodował zwrot ku scholastyce, odradzającej się wówczas wspaniale w Belgji, we Włoszech i w Hiszpanji. Tak zwany okres jezuicko-scholastyczny uważany jest za należący do najbardziej jałowych. Niesłusznie jednak niektórzy historycy, poszukując poza ciągłemi wojnami, poza „Poto

1) Por. L. Birkenmajer: „Filozoficzne podłoże odkrycia Kopernika" (w Archiwum Komisji do badania historji filozofji w Polsce, t. 1, cz. II, str. 265 i 271) — tudzież w „M. Kopernik jako uczony, twórca i obywatel", Kraków 1923, str. 77 nn.

 2) O filozofji Arjanów w Polsce, zob. Ludwik Chmaj: „Wolzogen przeciw Descartesowi" (w „Archiwum Komisji", t. I, cz. I, 81—132).