150

 sądząc ludzi, a szczególniej duchownych według wyobrażeń swego czasu, że kto nie był za granicą lub na akademiach, zostawał prostaczkiem, i dla tego wykształcenie naukowe Ostrowskiego za nizko cenił. Inny wydaje o nim sąd uczony Janocki, który znając go jeszcze biskupem inflanckim, chwali w nim umysł żywy i przenikliwy, rozum bystry i głęboki, że chociaż nie oddawał się studyom, tem gorliwiej starał się przywłaszczyć sobie znajomość prawa i zwyczai narodowych.1) Przyswoił sobie także gładkość stylu w polskim i łacińskim języku, o czem świadczą nie tylko liczne listy jego krótko, zwięźle i jasno pisane, które podobno sam dyktował, ale także kilka drobniejszych jego pism, które drukiem ogłosił; jako to wspomniany już wyżej list pasterski, memoryał o zabranych dobrach biskupstwa pilteńskiego 2) i przestroga do Duchowieństwa o szkodach z niedowiarstwa}) Podobny sąd wydaje o nim i Malinowski,4) Bartoszewicz, 5) Łętowski 6) i inni chwaląc zarazem piękne jego zalety i cnoty.

 My z naszej strony uzupełniamy powyższe prymasa Ostrowskiego charakterystyki na podstawie powyższego na źródłach autentycznych opartego żywota temi krótkiemi słowy: że jako człowiek był pełen zacności, ludzkości i uczciwości, jako biskup godzien czci i wdzięcznej potomności pamięci, gdyż rządy swe pasterskie naznaczył nie tylko wzorową gorliwością, roztropnością, gorącą wiarą, wzorowem życiem, ale rozlicznemi dziełami miłosierdzia, szczodrobliwości i wspaniałomyślności, nie ustępując w tej mierze najzasłużeńszym poprzednikom swoim. Smutną tylko pozostawił po sobie pamięć jako senator i mąż stanu, jakeśmy wyżej wykazali, niezaradnością, chwiejnością, uległością i bojaźnią, chociaż każdy nie-uprzedzony przyznać musi, że w ówczesnem politycznem położeniu kraju, sam jeden przy największej energii i najbystrzejszym rozumie krom własnej sławy nie byłby narodowi znośniej szej i pomyślniejszej zdobył doli. Nie zła wola i obojętność ku losom rzeczypospolitej, bo przywiązania ku niej rozliczne dał dowody, ale raczej brak zdolności politycznych i krótkowidzenie były powodem niedołężności i słabości w chwilach stanowczych.

 1) Lexicon der itzlebenden Gelehrten in Polen t. I, 119: „Er hat einen leb-haften und aufgeweckten Geist und einen iiberaus hurtigen und durchdringenden Verstand. Dabei besitzt er auch ein redliches nnd grossmuthiges Herz. Mit den Schulwissenschaf-ten hat er sich nie sehr yermenget. Derer Landes Gesetze, Kechte und Gewohnheiten hat er sich desto eifriger beflissen. 2) Status causae intuitu exemptionis bonorum Epis-copatus Piltynensis. Varsaviae 1755 fol. 3) Wyszła w Warszawie r. 1774. 4) Żywoty Arcyb. Gniezn. t. V. 5) Wizerunki Arcyb. Gniezn. 6) Katalog t. III, 434, 435.