128

 z najobszeruiejszem pełnomocnictwem prymasowi, bratu swemu kardynałowi Fryderykowi1), który je sprawował z taką roztropnością, umiarkowaniem i sprawiedliwością, że nieobecność króla nikomu uczuć się nie dawała. Jako namiestnik królewski obsadzał wakujące urzęda, sądził szlachtę, zwoływał sejmy dla Mało-polanów w Korczynie, a dla Wielkopolanów w Kole, na których sam był obecny, a nareszcie sejm walny na dzień 13 marca roku 1503, na którym nie mogąc dla śmiertelnej niemocy prezydować, zastąpiony był przez Andrzeja Boryszewskiego, arcybiskupa lwowskiego.2) Podczas pobytu króla Zygmunta I na Litwie arcybiskup Gamrat prezydował na sejmie piotrkowskim i uchwały sejmu tudzież konstytucye w imieniu monarchy ogłosił. Gdy później tenże król złożony niemocą nie mógł brać udziału w obradach senatu, zastępował go prymas rzeczony, przewodnicząc tymże obradom w pałacu jego się odbywającym.3) W podobny sposób przewodniczył senatowi za czasów króla Zygmunta I prymas Dzierzgowski.4) Po ucieczce z kraju króla Henryka Walezyusza i podczas dwukrotnej ekspedycyi wojennej do Szwecyi Zygmunta III arcybiskup gnieźnieński rządy państwa sprawował. 5) W osobie tegoż arcybiskupa jako namiestnika królewskiego i pierwszego senatora szlachta miała głównego opiekuna swych praw i swobód i do niego się też w tej mierze uciekała. Dla zjednania sobie u niej popularności i wzięcia nie pomijał prymas okazyi występowania w jej obronie przed majestatem królewskim tak pod względem ogólnych praw i przywilejów jej, jako też w pojedyńczych przypadkach, gdy chodziło o pozyskanie łask nadzwyczajnych, darowanie kar, przyjęcie naprowrót do łaski, względów i honorów. Z tych powodów starano się zapobiegać, aby Stolica prymasowska w długiem nie pozostawała osieroceniu. Na sejmie koronacyjnym roku 1674 pozwolono nowo obranemu królowi przed koronacyą jeszcze używać pieczęci pokojowej dla nagłych spraw, pomiędzy które policzono nominacyą arcybiskupa gnieźnieńskiego, aby sedes primatialis nie długo wakowała.6)

 Lecz najwyższą była władza i powaga arcybiskupa gnieźnieńskiego w czasie bezkrólewia. Wtenczas bowiem jako interrex sprawował rządy państwa, pierwiastkowo sam, a następnie przy pomocy senatorów, których mniejszą lub większą liczbę zaczęto mu przydawać do boku. Po nastąpionej śmierci króla wysyłał uniwersały, zwoływał sejmy i po wspólnej z senatorami naradzie oznaczał i ogłaszał termin i miejsce do elekcyi nowego króla. Wtedy dwór jego bądź w Warszawie, bądź w Łowiczu lub Skierniewicach przybierał cechy dworu panującego. W nim bowiem koncentrowało się życie polityczne w kraju. Tam odbywał narady z senatem, przyjmował i odprawiał poselstwa zagraniczne, konferował z przywódzcami rozmaitych stronnictw, wyprawiał posłów do wszystkich dworów z doniesieniem o zgonie monarchy i nastąpić mającej elekcyi, załatwiał bieżące sprawy państwa, czuwał nad bezpieczeństwem rzeczypospolitej, wolno mu

 1) Matthiae de Miechov. Chronica Polonor. f. 363. — 2) Łaski, Commune inclyti Regni Polonie privilegium i. CXI. — 3) Karnkowski ]. c. f. 26. — 4) Tamże f. 26, — 5) Olszowski 1. c. Cfr. Żywoty nasze tychże arcybiskupów. — 6) Volum. legg. IV, 258.