ACTA ECCLESIAE C0LLEGIATAE VARS0VIENSIS edidit B. Ulanowski. Nietylko akta kapitulne zawierają mnóstwo wiadomości cieka­wych tak dla historyka, jak i dla prawnika; akta kolegiat, chociaż mniej doniosłe i w treść znacznie uboższe, zasługują przecież także na pilne uwzględnienie. Kolegiaty posiadające nierównie mniejszy majątek od kapituł i w hierarchii kościelnej o wiele niżej posta­wione, nie mogą sobie, co prawda, rościć pretensyi do stanowiska wybitnego w państwie. Nie słychać też o ich reprezentantach na zjazdach i sejmach, nie słychać o rokowaniach między niemi a pa­nującym, o współudziale ich w życiu politycznem. Ale to mają ko­legiaty z kapitułami wspólnego, że są także osobami prawniczemi, które administrują samodzielnie dość zawsze znacznym majątkiem gruntowym, że należą do rzędu wielkich właścicieli ziemskich, i że w tym kierunku działalność ich, podobnie jak przy kapitułach, inte­resuje nas równorzędnie z innymi faktami, illustrującymi historyę ekonomiczną kraju. Prebendy kolegiackie, chociaż mniejsze od kapitulnych, posia dały jednak dostateczną siłę atrakcyi bądź dla tych, którzy w ka­pitułach na razie pomieszczenia nie znaleźli, bądź dla takich, którym dochody z prelatur i kanonij katedralnych nie wystarczały, i którzy, dzięki swoim wpływom, obchodzili zakazy kumulacyi beneficyów i nie gardzili skromniejszem nawet beneficyum w Łęczycy, Łowiczu, Sandomierzu lub w Warszawie. Z tego powodu w księgach kolegiackich znaleść można wiele cennych dat biograficznych, które Archiwum Komisyi prawniczej. T VI X