PRZEDMOWA. Jeszcze przed wojną światową zacząłem, z mys la o ogłoszeniu drukiem, odpisywać ustawy wiejskie, rozpoczynając od wilkierzy dla starostwa puckiego i mirachowskiego z 1767 r. (ob. nr 37 i 38), ktorych wspołczesne druki dostały- mi się do rąk. W r. 1919 znalazłem w papierach, pozostałych po śp. Bole- sławie Ulanowskim, odpisy kilku ustaw wiejskich, a mianowicie (obok tych wyżej podanych wilkierzy z 1767 r., ktore rownież miał śp. Ulanowski odpisane): wilkierza gniewskiego z 1676 r. (ob. nr 15), ordynacji szawelskiej z 1684 r. (ob. nr 18), wilkierza tucholskiego z 1749 (ob. nr 31) i dla wsi Zegrze i Rataje z 1733 r. (ob. nr 27). Znacznie poźniej, gdy już przystąpiłem do przygoto- towywania wydawnictwa, znalazłem w papierach Komisji Historycznej Polskiej Akademii Umiejętności odpisy wilkierzy dla starostwa łąkorskiego z 1697 (1705) r. (ob. nr 19) i dla wsi Gruczna z 1763 r. (ob. nr 35), przesłane przez ks. prałata Alfonsa Mańkowskiego dla ogłoszenia w wydawnictwach Akademii na ręce śp. Ulanowskiego jeszcze w r. 1917. Zaproponowałem wowczas ks. Mań- kowskiemu, ktory już poprzednio w r. 1913 ogłosił wilkierz z r. 1756 dla wsi szlacheckich powiatu lubawskiego (ob. nr 33), wspołpracę w wydaniu tego zbioru ustaw wiejskich. Ks. Mańkowski chętnie przystał na to, za co mu jestem bardzo wdzięczny nadesłał odpisany przezeń wilkierz Rychemberku z 1551 r. (ob. nr 2), zwrocił mi uwagę na wilkierze, znajdujące się w Bibliotece miej- skiej (Stadtbibliotek) w Gdańsku, w Archiwum Państwowym (Staatsarchiv) w Gdańsku, oraz na wilkierze, drukowane lub wzmiankowane w wydawnictwach niemieckich przez A. Hartwicha (nr 24 i 43), Lemana (ob. str. XII), Ks. Froe- licha (ob. str. XIII), H. Maerckera (nr 5), G. Döhringa (ob. nr 45) i W. Zie- semera (ob. nr 42), pomagał w wyszukaniu i kolacjonowaniu tekstow. Następnie dr Augustyn Steffen zgodził się na pomieszczenie w tym wydawnictwie wil- kierzy dla Gietrzwałdu z przed r. 1639 i z r. 1676 (ob. 13 i 16), ktore odszukał. Dopełniły zbioru zebrane jeszcze w tym czasie przeze mnie wilkierze. Do szczerej podzięki jestem zobowiązany Dyrekcji Archiwum Państwo- wego w Gdańsku i Dyrekcji Biblioteki Miejskiej w Toruniu, ktore nadsyłały rękopisy, potrzebne mu przy wydawnictwie, do Biblioteki Polskiej Akademii Umiejętności, lub też ułatwiały odpisywanie tekstow, Direktorium der Preussi- schen Staatsarchive za nadesłanie fotografii i odpisow, drowi Kazimierzowi Kacz- marczykowi, dyrektorowi Archiwum Państwowego w Poznaniu, i p. T. Tur- kowskiemu w Wilnie za mozolne przeprowadzanie kwerend i kolacjonowanie archiwum Komisji Prawniczej T. XI. II